Pobierz Ewolucja poglądów na temat przydatności - Notatki - Literatura i więcej Notatki w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity! 1 Historia myśli ekonomicznej Temat: Ewolucja poglądów na temat przydatności polityki monetarnej. studia stacjonarne rok akademicki 2008/2009 2 Spis treści 1. Nauka o pieniądzu w średniowieczu………………………………………………………3 2. Pojęcie neutralności pieniądza. Oddzielenie sfery pieniężnej od towarowej……………...3 3. Pieniądz papierowy – pierwszy eksperyment……………………………………………...4 4. Podaż pieniądza a ceny względne………………………………………………………….4 5. Główne tezy modelu neoklasycznego……………………………………………...............5 6. Wielki kryzys…………………………………………………………………....................5 7. Teoria pieniądza i stóp procentowych w poglądach Knuta Wicksella…………………….7 8. Rozbudowa koncepcji Keynesa przez Larnera…………………….………………………7 9. Model IS–LM Hicksa – Samuelsona…………….………………………………………..8 10. Krzywa Phillipsa…………….…………………………………….……………………….8 11. Dylematy „Niemożliwego do zaistnienia trójkąta” …………….…………………………9 12. Popyt na pieniądz i jego podaż…………….……………………………………………..10 13. Racjonalne oczekiwania…………….…………………………………….………………10 14. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego…………….…………………………………...11 15. Neokeynesizm…………….…………………………………….………………………...11 16. Traktat z Maastricht…………….…………………………………….…………………..12 17. Formułowanie i prowadzenie polityki pieniężnej………………………………………...12 18. Narzędzia polityki pieniężnej banku centralnego………………………………………...13 19. Polityka drogiego i taniego pieniądza…………………………………………………….13 20. Skutki polityki monetarnej………………………………………………………………..14 21. Ograniczenia polityki monetarnej……..............................................................................14 22. Operacje otwartego rynku……………………………………………………………...…15 23. Historia…………………………………………………………………………………...15 23.1. Rys historyczny……………………………………………………………….15 23.2. Globalizacja – źródła i konsekwencje………………………………………...16 24. Wizja przyszłości………………………………………………………………………...16 Podsumowanie……………………………………………………………………………….17 Literatura……………………………………………………………………………………..19 5 gotówki, określone przez jego charakter nazywane jest właśnie „efektem Cantillona”. Mówi nam ono, że kreacja pieniądza nie może być neutralna dla gospodarki z prostego powodu – zmienia ona strukturę cen, i wywołuje redystrybucję dochodową. 5. Główne tezy modelu neoklasycznego Podstawowe założenia neoklasycznego modelu: •Równanie Fishera PY = MV przedstawia związek pomiędzy popytem a podażą zapisany jest w postaci równania Fishera. („…Lewa strona równania obrazuje wartość podaży, prawa – wielkość popytu. Pieniądz służy tylko do celów transakcyjnych. Podaż pieniądza jest kształtowana niezależnie i ma charakter zewnętrzny w stosunku do procesów produkcji. W związku z tym, podaż pieniądza nie ulega zmianom pod wpływem zmian popytu. W tej sytuacji wzrost wartości prawej strony równania Fishera (popytu) prowadzi automatycznie tylko do wzrostu poziomu cen • Polityka monetarna i fiskalna zmierzająca do wywołania zmian popytu agregatowego jest w punkcie wyjścia nieskuteczna • Wzrost podaży pieniądza doprowadzi tylko do wzrostu poziomu cen. Szybkość obiegu pieniądza jest stała. • Zmiany podaży (GNP) zależą tylko od zmian w poziomie zatrudnienia. To poziom zatrudnienia równowagi wespół z produktywnością oferowaną przez kapitał (MPL) wyznacza poziom produkcji. • Rynek pracy znajduje się cały czas w stanie równowagi. Równowagę zapewniają zmieniające się płace realne. Płace realne wyznaczają zatrudnienie. Nie zmiany zatrudnienia wyznaczają płace, ale zmieniające się płace wyznaczają poziom zatrudnienia (u Keynesa odwrotnie). • Nie ma bezrobocia przymusowego jest tylko dobrowolne (u Keynesa rynek pracy jest rzadko kiedy w równowadze, nagminnie występuje bezrobocie przymusowe). • Spadek agregatowego popytu nie prowadzi do spadku zatrudnienia. W tej sytuacji zatrudnienie i produkcja pozostają bez zmian. Wprawdzie natychmiast dochodzi do spadku cen i płac nominalnych, ale zmieniają się one tak, iż poziom płacy realnej nie ulega zmianie, a bez zmian płacy realnej nie ma zmian w poziomie zatrudnienia ani w produkcji. • Ceny i płace zmieniają się natychmiast, przez co równowaga jest zapewniona cały czas…”) 3 6. Wielki kryzys Wielki kryzys gospodarczy W niektórych państwach Wielki Kryzys trwał od 1929 roku aż do końca lat trzydziestych. Zachwiał międzynarodowym systemem finansowym i programem pożyczek międzynarodowych. Bezpośrednio dotknął Europę i Amerykę Północną, jednakże ucierpiały również inne części świata, zwłaszcza kolonie, gdyż ich handel i gospodarka zależały od eksportu żywności i surowców do Europy i Ameryki Północnej. Wiele ludzi na całym świecie traciło miejsca pracy co powodowało wzrost niepokojów i rozprzestrzenianie się nastrojów nacjonalistycznych w wielu krajach. 3 Z dziejów myśli ekonomicznej Starożytność -Współczesność – Lech Próchnicki, Warszawa 2006 6 Przyczyny kryzysu: pogorszenie się koniunktury w Stanach Zjednoczonych i ścisłe powiązanie rynku amerykańskiego z europejskimi Stany Zjednoczone wstrzymały kredyty i zażądały zwrotu zaciągniętych długów; trudności w światowym rolnictwie, zmniejszenie zapotrzebowania na bawełnę, mięso i zboże – wiązało się to ze zmianami zachodzącymi w przemyśle: wzrost produkcji samochodów, produkcja tkanin z włókien syntetycznych, wzrost spożycia warzyw, owoców i mleka; utrzymywanie wysokich cen przez monopole a dyktowanie niskich cen na surowce, co szczególnie uderzało w państwa słabsze ekonomicznie; spekulacja na giełdach – pojawienie się akcji fikcyjnych spółek, sztuczne zawyżanie ceny akcji; „czarny październik” 1929 – krach na nowojorskiej giełdzie Wall Street ; Skutki kryzysu: ograniczenie produkcji przez przemysł, wzrost bezrobocia (1932 ok. 48mln bezrobotnych); bankructwa banków, wycofywanie wkładów i lokat z banków, załamanie się sytemu kredytowego, załamanie systemów walutowych większości państw; wstrzymanie inwestycji, bankructwa małych i średnich firm, a wzmacnianie się wielkich monopoli; ”nożyce cen” spadek cen towarów rolnych był szybszy od przemysłowych; załamanie handlu światowego, ochrona rynków wewnętrznych przed importem poprzez wysokie cła, samobójstwa, brak poczucia bezpieczeństwa, nędza, głód; krytykowanie przez społeczeństwa ustroju demokratycznego a poparcie dla systemów totalitarnych; Próby wyjścia z kryzysu: Nowy Ład (1933) - wprowadzenie interwencjonizmu państwowego przez prezydenta USA F. D. Roosevelta w celu osiągnięcia wzrostu popytu i zwiększenia siły nabywczej ludności poprzez: wprowadzenie nowych regulaminów w bankach i ochrona oszczędności tam złożonych; rozszerzenie uprawnień związków zawodowych, rozwój świadczeń socjalnych – zasiłki zdrowotne i ubezpieczenia emerytalne, wyznaczono minimalne płace i maksymalny czas pracy; zniesienie prohibicji, czyli zakazu sprzedaży i podawania alkoholu, który obowiązywał od 1919; ograniczenie wielkości produkcji rolnej i wprowadzenie dotacji; stosowanie dumpingu, czyli sztucznego obniżania cen na towary eksportowe; likwidacja bezrobocia poprzez organizowanie robót publicznych – prace przy budowie dróg, zapór wodnych, elektrownii; interwencjonizm w Niemczech wprowadzony przez władze III Rzeszy: zamówienia rządowe na broń, rozwój przemysłu zbrojeniowego; wprowadzenie 4-letnich planów gospodarczych, roboty publiczne; W Polsce próbą wyjścia z kryzysu był 4-letni (1936-40) plan inwestycyjny Eugeniusza Kwiatkowskiego, który przewidywał min. rozbudowa Centralnego Okręgu Przemysłowego zlokalizowanego w widłach Wisły i Sanu, zwiększenie liczby fabryk, zatarcie różnic między biednymi, a bogatymi częściami Polski. Realizacja tego planu została przerwana przez wybuch II wojny światowej . 7 7. Teoria pieniądza i stóp procentowych w poglądach Knuta Wicksella Tradycyjnie za ojca koncepcji naturalnej stopy procentowej uznaje się szwedzkiego ekonomistę Knuta Wicksella (1851-1926). Był on przedstawicielem szkoły matematycznej i twórca szkoły sztokholmskiej, która m.in. próbowała dać nowe ujęcie teorii stopy procentowej i teorii ceny, rozwinął on teorię dochodową pieniądza. Teoria koniunktury K.Wicksella. Wisksell wykazał związki pomiędzy ogólnym poziomem cen, a ilością pieniądza (teoria ilościowa). Jednak potem przekształca ją na teorię dochodową. Popyt na pieniądz to popyt na zapasy kasowe. Głównym czynnikiem jest tutaj wielkość dochodu. Teoria stopy procentowej wiąże się z teorią pieniądza. Stopa naturalna (normalna) to taka, którą eliminuje wpływ pieniądza na ceny (procent ustala się wtedy bez wpływu pieniądza). Początkowo określał ją jako stopę dochodowości kapitału rzeczowego, później jako stopę odpowiadającą ściśle punktowi równowagi między popytem na kapitał pożyczkowy, a podażą funduszu oszczędności. Wprowadza pojęcie stopy procentowej rynkowej (bieżącej), która powstaje w wyniku podaży i popytu funduszów pożyczkowych. Stopa ta jest różna od stopy naturalnej, gdyż wielkość tych funduszy waga się na skutek polityki kredytowej banków. Gdy stopa bieżąca jest równa naturalnej, to jest wtedy neutralna. Zwykle stopa bieżąca jest różna od naturalnej – gdy bieżąca jest niższa niż naturalna, to jest sytuacja korzystna dla pożyczkobiorców. Wzrasta zapotrzebowanie na kredyt, przekraczając podaż oszczędności, które są uzupełnione przez środki wytwarzane przez banki. Inwestycje i ceny rosną. Proces ten przemienia się w inflację a w końcu w załamanie. Gdy stopa bieżąca jest wyższa od naturalnej, zmniejsza się zapotrzebowanie na kredyt, część oszczędności nie będzie zużyta, kredyty będą spłacane w części lub w całości, nastąpi spadek cen, zysków, inwestycji, co doprowadzi do depresji gospodarczej – spadek dochodów społeczeństwa. To było (falowanie gospodarcze) – ożywienie oznacza wzrost dochodu, a depresja jego spadek – gospodarka faluje. Stanowi to podstawę teorii koniunktur Wicksella, który uważa, że rozwój techniki i wzrost ludności są przyczynami falowania gospodarczego. Wicksell twierdzi, że oszczędności często nie są równe inwestycjom – na tym stwierdzeniu opiera się falowanie życia gospodarczego i dochodu społecznego. Falowanie dochodu społecznego, stanowiące istotę koniunktury jest połączone z czasem, odbywa się w określonym czasie. Teoria koniunktur zbliża analizę do rzeczywistości. Tzw. efekt Keynesa – teoria popytu na pieniądz i teoria konsumpcji są ze sobą bardzo luźno i mało precyzyjnie powiązane 8. Rozbudowa koncepcji Keynesa przez Larnera Abba Larner w swym dziele „Kontrola gospodarki” jako pierwszy zwrócił uwagę na wykorzystanie deficytu budżetowego, w celu finansowania zwiększonych wydatków rządu. („…Deficyt nie jest złem, jest potrzebny do aktywnej walki z bezrobociem…”). 4 Larner to on przekształcił tezy i model krzyża na politykę i pokazał, jak można drogą polityki fiskalnej i monetarnej stabilizująco oddziaływać na gospodarkę celem zwalczania bezrobocia. Uważał, że polityka pieniężna i fiskalna są narzędziami, którymi rząd powinien posługiwać się dla osiągnięcia stawianych celów, czyli wysokiego zatrudnienia, wysokiego tempa 4 Z dziejów myśli ekonomicznej Starożytność -Współczesność – Lech Próchnicki, Warszawa 2006 10 2) rezygnację z samodzielnej polityki pieniężnej, poprzez przystąpienie do unii walutowej, co pozwala na stabilność kursu walutowego, przy zachowaniu swobody przepływów kapitałowych. 3) całkowite upłynnienie kursu walutowego, co pozwala na zachowanie autonomii w kształtowaniu podaży pieniądza, w warunkach swobody przepływów kapitałowych; Historia gospodarcza ostatniego stulecia empirycznie potwierdza niemożność jednoczesnego realizowania przez politykę makroekonomiczną wymienionych powyżej trzech celów. 12. Popyt na pieniądz i jego podaż M. Friedman głosi tezę o wysokiej stabilności wskaźnika szybkości obiegi pieniądza. twierdzi on, że popyt na pieniądz w długim okresie jest wysoce stabilny. Takie stwierdzenie jest punktem wyjścia w badaniach nad wpływem zmian w podaży pieniądza na działalność gospodarczą. Popyt na pieniądz należy traktować podobnie jak popyt na każdy inny aktyw. Popyt określają trzy czynniki: bogactwo, przychodowość zasobu pieniądza w porównaniu do przychodowości innych aktywów, preferencje i gusty właściciela. Struktura popytu na pieniądz odzwierciedla się w portfelu, w proporcjach jago aktywów. Właściciele śledzą zmiany w krańcowych stopach przychodu różnych aktywów i przerzucają się na zyskowniejsze, aż do wyrównania krańcowych stóp. W tym względzie keynesiści i monetaryści są jednomyślni. Kłócą się natomiast o zakres rozpatrywanego zbioru aktywów. Monetaryści opowiadają się za szerokim zestawem aktywów finansowych i realnych. O podaży pieniądza decyduje zachowanie się trzech czynników: zwierzchowności monetarnej, banków i ludności. To zachowanie określa bazę monetarną kraju. Władze określają wielkość emisji i wysokość rezerw bankowych, banki dążą do maksymalizacji zysku przez utrzymywanie odpowiedniego wolumenu wkładów, ludność kieruje się głównie preferencją płynności. Banki mogą zwiększyć podaż pieniądza skupując walory finansowe i zaciągając pożyczki, co pozwala im podwyższyć poziom dopuszczalnych wkładów. Teoria podaży pieniądza w ujęciu monetarystów podejmuje także sprawę bilansu płatniczego. Twierdzi się, że władze państwowe nie mogą w długim okresie zapewnić stałych kursów walutowych, potrzebna jest tu giętkość. W warunkach stałych kursów walutowych pojawienie się deficytu w bilansie płatniczym oznacza spadek podaży pieniądza i odwrotnie. Za nieskuteczną uznają monetaryści politykę stabilizacji stopy procentowej. Prowadzi to do szczególnie ostrych sporów z neokeynesistami, zwłaszcza na temat przyczyn kryzysów gospodarczych. Zdaniem monetarystów, przyczyną są z reguły impulsy pieniężne, a nie zmiany w realnych procesach gospodarczych. 13. Racjonalne oczekiwania Waga racjonalnych oczekiwań opierała się na dość prostej zależności: („…dziś czynione oczekiwania co do przyszłych zdarzeń są podstawą dziś podejmowanych decyzji ekonomicznych, które skutkować będą w nieodległej przyszłości…”) 6 Oznacza to, że decydujący wpływ na gospodarkę w przyszłości ma to co kształtuje nasze nadzieje, oczekiwania i to jak się je obecnie ujmuje. („…W świecie Lukasa, czyli w racjonalnej, zwróconej ku przyszłości gospodarce, ludzie śledzą na bieżąco przebieg zjawisk gospodarczych i formułują swe oczekiwania między 6 Z dziejów myśli ekonomicznej Starożytność -Współczesność – Lech Próchnicki, Warszawa 2006 11 innymi co do działań rządu; działań, jakie on podejmie w różnych zmieniających się sytuacjach. Przewidzenie kroków rządu nie jest trudne, gdyż rząd i sektor prywatny dysponują tą samą informacją, tą samą wiedzą teoretyczną i tymi samymi prognozami. Przy czym jednostka (firma) w tym procesie uwzględnia to, jak przyszłe (oczekiwane bądź zapowiedziane) działania pieniężne rządu mogą zaszkodzić przeprowadzanemu procesowi ekonomizacji i zawczasu podejmuje działania, które zneutralizują posunięcia rządu…”) 7 Winowajca zaburzeń wahań w produkcji i zatrudnieniu była nadmierna podaż pieniądza. Pas transmisyjny impulsów monetarnych do sektora prywatnego. Bardzo ważne było tutaj, że agregatowa podaż zależy od cen względnych i oczekiwanej płacy realnej. Ich błędny odczyt prowadzi do wahań. Krzywa podaży Lukasa, tłumaczy dlaczego mimo wahań w poziomie zatrudnienia utrzymana jest cały czas równowaga na rynku pracy. 14. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego Teoria ta zakłada, ze wahania produkcji i zatrudnienia są wynikiem zmian realnych czynników w gospodarce przy rynkach dostosowujących się szybko i zawsze pozostających w stanie równowagi. Jej twórcami są Kydland i Prescott. Przedstawiciele nowej szkoły klasycznej oraz w szkoły realnego cyklu koniunkturalnego - w ślad za Frischem uznają zjawiska stochastyczne jako źródło wahań koniunkturalnych. Podobnie jak Frisch, przyjmują mechanizmy impulsu i transmisji. Pierwszy z nich wyprowadza układ ze stanu ustalonego. Mechanizm transmisji zawiera te czynniki, które przenoszą efekty wstrząsu w czasie i sprawiają, że odchylenie nabiera trwałego charakteru. W teorii realnego cyklu koniunkturalnego pomijane są czynniki monetarne i uznaje się, że źródła zjawiska cyklu koniunkturalnego tkwią po podażowej stronie gospodarki. Fluktuacje ogólnogospodarcze są wynikiem stochastycznych szoków zewnętrzny, np. technologicznych. Ceny i płace w teorii RBC dostosowują się prawie natychmiast do nowych warunków, są doskonale elastyczne. Teoria ta zakłada, iż w każdym punkcie czasu podmioty znajdują się w swoim optimum, dlatego interwencja rządowa może być nieskuteczna, a nawet szkodliwa. Teoria realnego cyklu zalicza się do ekonomii głównego nurtu. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego ściśle wiąże analizę mikro i makroekonomiczną. 15. Neokeynesizm („…Noekeynesizm: ten kierunek twierdzi, że konstrukcje nowej szkoły klasycznej nie są w stanie objaśnić krótkookresowych wahań i z tej racji optują za modelem opartym o sztywne płace i ceny. Jest to powrót, do Keynesa. Jednocześnie Neokeynesiści usiłują wyjaśniać, dlaczego neoklasyczny model nie opisuje poprawnie funkcjonowania gospodarki. Na tej drodze przyjmują założenia Keynesa co do stałości płac i cen w krótkim okresie, z tym, iż poszukują dla nich mocniejszych teoretycznych podstaw. Przyjęcie wspomnianych założeń pozwala na odpowiedź na pytanie dlaczego gospodarka powraca do stanów naturalnych bardzo powoli….”) Przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych rozróżniając produkcję potencjalną i realną neokeynesiści byli zwolennikami aktywnej polityki stabilizacyjnej państwa w krótkich okresach, która zmierzała do zapewnienia równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników 7 Szkoła racjonalnych oczekiwań- Teoretyczne i praktyczne implikacje nowej ekonomii klasycznej, Lech Próchnicki – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 12 wytwórczych. Była to akcja w celu przeciwdziałaniu cyklom gospodarczym. Według przedstawicieli (J.E. Meade, J. Hicks i J. Tobin) pozwoliło to poprzez działanie mechanizmu rynkowego skrócić okres, w którym gospodarka samoczynnie powróciłaby do równowagi, zmniejszając straty wynikające z niższej produkcji realnej. W długim okresie natomiast uznawali słuszność poglądów monetarystycznych o konieczności ograniczenia tempa wzrostu podaży pieniądza w celu przeciwdziałania inflacji oraz znaczenie polityki podażowej dla pobudzenia trwałego wzrostu gospodarczego. 16. Traktat z Maastricht Układ z Maastricht powołuje do życia Unię Europejską na bazie trzech Wspólnot Europejskich, w tym przede wszystkim Wspólnoty Europejskiej, ale nie w ich miejsce, uzupełniając i modyfikując ich akty założycielskie. Organy Wspólnot Europejskich są zarazem organami Unii. Wspólnoty Europejskie i Unię Europejską tworzą te same państwa. swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze państw członkowskich głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych i do Parlamentu Europejskiego w tym państwie, w którym przebywa ochrony przez władze dyplomatyczne i konsularne wszystkich państw członkowskich zgłaszania petycji do Parlamentu Europejskiego i Rzecznika Praw Obywatelskich wszystkich uchybień ze strony instytucji wspólnotowych. w pierwszym etapie osiągnięcie zbieżności wyników ekonomicznych krajów Wspólnoty poprzez wzmocnienie koordynacji ich polityk gospodarczych w ramach istniejących już wspólnych instytucji. Ogólne wytyczne polityk gospodarczych państw członkowskich i Wspólnoty określać będzie Rada Unii Europejskiej. („…To tu obcięto margines swobody dla polityki fiskalnej, a uczyniono to, określając górny pułap dla takich agregatów jak inflacja, dług publiczny, deficyt budżetowy. Tych ograniczeń – znanych jako kryteria z Maastricht – rząd przekroczyć nie może…”) 8 17. Formułowanie i prowadzenie polityki pieniężnej W zależności od przebiegu koniunktury w kraju Bank Centralny może stosować politykę liberalną bądź restrykcyjną. W okresach dekoniunktury lub recesji bank centralny może: obniżać wskaźnik rezerw obowiązkowych, zmniejszać kwotę udzielanych kredytów refinansowych przy odpowiednio obniżonej stopie dyskontowej, zakupić papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym. W okresach wzrostu napięć inflacyjnych i groźby załamania gospodarczego bank centralny może: za pomocą liberalnej polityki monetarnej zwiększyć dopływ pieniądza do obiegu - podwyższyć wskaźnik rezerw obowiązkowych; za pomącą restrykcyjnej polityki monetarnej zmniejszyć nadmiar pieniądza w obiegu – ogranicza pulę kredytów refinansowych i podnosi stopę dyskontową; sprzedawać obligacje rządowe znajdujące się w posiadaniu banku centralnego. 8 Z dziejów myśli ekonomicznej Starożytność -Współczesność – Lech Próchnicki, Warszawa 2006 15 22. Operacje otwartego rynku Są to transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych dokonywane przez bank centralny. Operacje otwartego rynku są jednym ze sposobów kontroli podaży pieniądza. Pozwalają one wpływać na wielkość bazy monetarnej. Pierwszy przypadek, banki komercyjne kupując papiery wartościowe pozbywają się wolnych środków w zamian za papiery banku centralnego, zatem suma wolnych środków w całym systemie banków komercyjnych ulega zmniejszeniu: nazywa się to spadkiem płynności systemu. Drugim przypadkiem jest skupowanie przez bank centralny papierów od banków komercyjnych – płynność sektora bankowego się zwiększa. Poprzez operacje otwartego rynku bank centralny może zatem zwiększać lub zmniejszać ilość pieniądza będącego w posiadaniu banków komercyjnych, a w konsekwencji wpływać na jego "cenę" na rynku, czyli stopę procentową. W polityce otwartego rynku zmiany następują w sposób ciągły, ponieważ kupno i sprzedaż papierów wartościowych dokonuje się codziennie. Jest to więc instrument elastyczny, oddziałujący na gospodarkę łagodnie i płynnie. Pieniądze wypłacone w zamian za papiery wartościowe zostają w znacznej części zdeponowane przez sprzedających na ich rachunkach bankowych. Banki z nowych depozytów udzielają pożyczek, zwiększając tym samym ilość pieniędzy w obiegu. Kiedy NBP sprzedaje rządowe papiery wartościowe, wówczas zmniejsza pule pieniądza w gospodarce. Rezerwy banków zostają zredukowane, ponieważ ci, którzy kupili papiery, dokonują płatności na rzecz państwa, wystawiając czeki. Redukcja rezerw zmniejsza również zdolność pożyczkową banków, co ogranicza ilość pieniądza. 23. Historia 23.1. Rys historyczny W celu ratowania gospodarki przed kryzysem banki centralne zaczęły opierać się ona na nowej filozofii ekonomicznej , głoszonej przez Keynsa -że niska stopa procentowa od kredytu będzie zachęcać do ekspansji inwestycyjnej co doprowadzi do ponownego ożywienia gospodarki. Po II wojnie Światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej zostały zmuszone do ścisłego współdziałania z rządem przy zwalczaniu recesji gospodarczej, nakręcanego do pełnego zatrudnienia siły roboczej. W układzie z Bretton Woods raz jeszcze powrócono pośrednio do złotego parytetu, poprzez związanie walut większości krajów członkowskich MFW z dolarem USA. Był to konstytutywnie inny system, niż ten, który dominował przed pierwszą wojną Światową. Kursy walut poszczególnych krajów wobec dolara mogły ulegać korekcie, choć formalnie były stałe. Banki centralne miały możliwość samodzielnego kształtowania krajowej podaży pieniądza. Gdy zaczęto stopniowo powracać do wymienialności walut, system z Bretton Woods doświadczał coraz większych napięć, w rezultacie na początku lat siedemdziesiątych doszło do jego załamania się. W konsekwencji część krajów rozwiniętych przyjęła system płynnego kursu walutowego, niektóre kraje europejskie rozpoczęły proces budowy Unii Gospodarczej i Walutowej, który się zakończony wprowadzeniem euro w dniu 1.01.1999r. Kraje rozwijające się, wraz z złagodzeniem obrotów kapitałowych i pod wpływem przeżywanych kryzysów walutowych, zaczęły etapami porzucać system sztywnego, choć podlegającego korekcie kursu walutowego na rzecz bardziej elastycznych form polityki kursowej. Niektóre z nich, np. Argentyna, zdecydowały się natomiast na w zupełności przeciwstawne rozwiązanie, rezygnując z własnej polityki pieniężnej. 16 23.2. Globalizacja – źródła i konsekwencje Szybko rosnąca integracja gospodarki Światowej, zwana popularnie globalizacją spowodowała przemiany końca XX wieku. W przeciwieństwie do lat siedemdziesiątych, gdzie głównym czynnikiem globalizacji był rosnący handel towarami, a w mniejszym stopniu usługami. Ostatnia dekada przyniosła dodatkowo niespotykaną wcześniej ekspansję przepływów finansowych. Przyspieszenie procesów globalnej integracji spowodowane zostało z jednej strony złagodzeniem systemów ekonomicznych w wielu krajach. W szczególności wypadało by wspomnieć o następujących czynnikach należących do tej grupy: liberalizację przepływów kapitałowych ; liberalizację sektora bankowego i innych segmentów rynku finansowego; ekspansję trans graniczną banków i grup kapitałowych z krajów rozwiniętych; prywatyzację banków i innych instytucji finansowych. Z drugiej strony procesy natury technicznej przyczyniły się do akceleracji procesów integracji. Postęp techniczny w zakresie transportu, telekomunikacji i technologii informacyjnych oraz rozwój oświaty uczyniły dzisiejszy świat bardziej zintegrowanym pod każdym względem, skracając odległości między poszczególnymi krajami i czas dokonywania transakcji, ułatwiając przekazywanie informacji i silnie obniżając koszty transakcyjne operacji handlowych i finansowych. Stopień formalnej liberalizacji, w szczególności handlu nie powrócił jeszcze w pełni do stanu sprzed pierwszej wojny światowej. Przeważająca ilość transakcji, szczególnie finansowych, ze względów czysto technicznych jest obecnie łatwiejsza w zawieraniu i tańsza niż wówczas. 24. Wizja przyszłości Wiele czynników wskazuje na postęp procesu globalizacji w przyszłości, wtenczas tendencja do eliminowania pośrednich reżimów polityki pieniężnej na rzecz rozwiązań skrajnych ulegnie zapewne przyspieszeniu w nadchodzącej dekadzie. Zadadzą się na to procesy integracji regionalnej, przede wszystkim projekt rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Te czynniki mogą sprawić, że liczba krajów prowadzących samodzielną politykę pieniężną ulegnie znacznemu zmniejszeniu w przeciągu następnych kilkunastu lat. Najprawdopodobniej samodzielną politykę pieniężną kontynuować będą banki centralne USA, Eurolandu i Japonii, a także kilka innych krajów OECD, takich jak Szwajcaria, Kanada, Australia, Nowa Zelandia. W tej grupie mogą się również znaleźć niektóre duże kraje rozwijające się (np. Chiny i Indie). Inne kraje będą stopniowo przyłączały się do jednej z dwóch głównych walut: dolara amerykańskiego lub euro. W krajach Ameryki łacińskiej, basenu Pacyfiku i częściowo Azji zostanie wprowadzony dolar. Naturalny kierunek ekspansji euro to Europa Wschodnia i Południowo-Wschodnia (kraje kandydujące do UE oraz kraje stowarzyszone), basen Morza Śródziemnego i część Afryki. Trudności z utrzymaniem niskiej inflacji w USA i Eurolandzie oraz względnej stabilności obu głównych walut względem siebie może być powodem powstrzymania oczekiwanej tendencji. Dotychczasowe dążenie władz monetarnych USA i Eurolandu do utrzymywania bardzo niskiej inflacji nie jest gwarantowane. Istnieje możliwość powtórzenia się sytuacja z lat sześćdziesiątych, kiedy ekspansja monetarna i fiskalna w USA stała się jedną z przyczyn załamania się systemu z Bretton Woods. Współczesne waluty, w tym dolar i euro, są bowiem pieniądzem papierowym, a więc przedmiotem uznaniowych decyzji swoich banków centralnych. I to jest istotna różnica w porównaniu z początkiem XX wieku, kiedy stabilność większości walut opierała się na złocie. 17 Dlatego nie można porównywać trwałego zakotwiczenia do dolara lub euro ze stabilnością złotego parytetu. Trudno sobie dzisiaj wyobrazić powrót do złotego standardu lub innej tego typu kotwicy. Wielostronna unia walutowa z ponadnarodowa władza monetarna, w skład której wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich unii może być stałym rozwiązaniem dla potencjalnej rozbieżności interesów. Niestety nie wszystkie kraje chcące zrezygnować z samodzielnej polityki monetarnej mogą skorzystać w tej opcji, np. przedstawiciele Panamy lub Ekwadoru zdecydowały by się na wprowadzenie dolara do swoich gospodarek raczej nie mieli by jakiegokolwiek wpływu na decyzje. Poza tym kolektywny tryb podejmowania decyzji, z udziałem przedstawicieli wielu państw (tak, jak w przypadku ECB), może się okazać w praktyce zbyt ociężały. Część krajów, optujących za rezygnacją z suwerennej polityki pieniężnej, zderzy się także z problemem zmienności kursu euro i dolara. Chodzi tu szczególnie o przypadki, kiedy struktura walutowa obrotów handlowych jest zróżnicowana i obejmuje transakcje denominowane w obu głównych walutach. Dotyczy to np. niektórych krajów kandydujących do UE, których docelowa waluta stanie się euro, a znacząca część obrotów handlowych jest nadal rozliczana w dolarach. Trudno natomiast prognozować, na ile możliwa jest w przyszłości częściowa choćby stabilizacja wzajemnych kursów obu głównych walut. Wydaje się, że wymagałoby to daleko idącej koordynacji polityki ekonomicznej, w tym pieniężnej, USA i Eurolandu, co w chwili obecnej nie wydaje się perspektywą realna. Podsumowanie Na początku XX wieku istniała gospodarka liberalna i na swój sposób globalna, ze stabilnymi walutami, opartymi na złotym parytecie. Ten porządek zaburzyły dwie wojny światowe, rewolucja rosyjska oraz chińska i Wielka Depresja. Znaczne obszary świata zostały wyłączone z systemu rynkowego, na pozostałych zaczął królować protekcjonizm, papierowy pieniądz, wykorzystywany był do stymulowania wzrostu gospodarczego, ograniczenie wymienialności i eksperymenty nacjonalizacyjne, rosnący interwencjonizm państwowy. System z Bretton Woods, który powstały po drugiej wojnie światowej stanowił typowy kompromis: sztywne kursy walutowe, pośrednio nawiązujące do złotego parytetu po raz ostatni, ale jednocześnie możliwość prowadzenia dyskrecjonalnej polityki pieniężnej w skali kraju. Utrzymanie tego pozornie sprzecznego wewnętrznie systemu we względnie stabilnym stanie było możliwe dzięki drastycznemu ograniczeniu przepływów kapitałowych i protekcjonizmowi handlowemu. Stopniowe liberalizowanie handlu i przepływów kapitałowych, w powiązaniu z ekspansywna polityką makroekonomiczną w USA i innych krajach rozwiniętych, rozsadziły w początkach lat siedemdziesiątych porządek z Bretton Woods. Coraz więcej krajów zaczęło uelastyczniać politykę kursową. W latach siedemdziesiątych i początku lat osiemdziesiątych stagflacja wymusiła stopniowy powrót do zasad gospodarki wolnorynkowej. Polityka monetarna w rosnącej liczbie krajów uległa utwardzeniu i została zorientowana na obniżanie inflacji. Eksperymenty etatystyczne zastąpiła prywatyzacja, nadmierna ingerencję rządu - deregulacja. Przyspieszeniu uległa liberalizacja handlu, zarówno w skali globalnej, jak i regionalnej. Jeszcze większemu przyspieszeniu uległa w ostatnich dwudziestu latach liberalizacja rynków finansowych. Gospodarka z powrotem stała się globalna: obok formalnej liberalizacji kolosalną rolę odegrał tu postęp techniczny, drastycznie obniżający koszty i czas realizacji transakcji towarowych i finansowych.