Pobierz Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym i więcej Publikacje w PDF z Teologia protestancka tylko na Docsity!
STUDIA Z TEORII WYCHOWANIA TOM VIII: 2017 NR 2(19)
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie
Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym
Wprowadzenie
Integralne podejście badawcze można określić jako swoistą postać
badań mieszanych, łączących ilościowe i jakościowe nastawienia badawcze
w toku poznawania złożonych i wieloaspektowych zjawisk 1. U jego źródła
leży metadyscyplinarna i transkulturowa teoria integralna (TI) amerykań-
skiego myśliciela Kena Wilbera oraz wywiedzione z niej zasady Integralnego
Pluralizmu Metodologicznego (Integral Methodological Pluralism – IMP),
które szczegółowo omówiono w innym miejscu^2. Teoria integralna to jedna
z trzech najważniejszych metateorii współczesności, obok filozofii realizmu
krytycznego i teorii społecznej Roya Bhaskara oraz teorii złożoności Edgara
Morina 3. Wymienione metateorie przedstawiają makro-poziom zintegro-
wanej wiedzy uwzględniającej wszystkie obszary ludzkich badań. Stanowią
zarazem jeden z jego najbardziej zaawansowanych przykładów. Teoria in-
tegralna, obejmująca szeroki wachlarz paradygmatów i perspektyw badaw-
czych, umożliwia całościowe i nieredukcjonistyczne badanie fenomenu
1 Zob. S. Esbjörn-Hargens, Integral research: A multi-method approach to
investigating phenomena, w: „Constructivism in the Human Sciences” 2006 nr 11 (1).
(^2) Zob. M.B. Kielar, Integralna wizja Kena Wilbera i jej zastosowanie w edukacji, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2012; M. Kielar, A. Gop, Integralny Pluralizm Metodologiczny. Teoria i badania naukowe, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2012. (^3) Zob. Metatheory for the Twenty-First Century: Critical Realism and Integral Theory in Dialogue, red. R. Bhaskar, S. Esbjorn-Hargens, N. Hedlund, M. Hartwig, Routledge, London
STUDIA Z BADAŃ
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
miłości zarówno w szerokim, uniwersalnym ujęciu, jak i wąskim (miłość pedagogiczna, wychowawcza).
Wymiary miłości według modelu integralnego
Teoria integralna przyjmuje, że doświadczenie świata jednostkowego bytu da się podzielić na cztery ewoluujące i równoważne wymiary istnie- nia – wewnętrzne (intencjonalne i kulturowe) i zewnętrzne (behawioralne i systemowe). Owe cztery wymiary obejmują zarówno aspekt indywidualny, jak i kolektywny istnienia w świecie (tabela 1).
Tabela 1. Niektóre aspekty czterech ćwiartek Źródło: na podst. S. Esbjörn-Hargens, K. Wilber4.
Górna Lewa Górna Prawa Self i Świadomość Mózg i Organizm
Indywidualna – Wnętrze Doświadczenia Subiektywna
Indywidualna – Zewnętrze Zachowania Obiektywna JA TO MY TE
Zbiorowa – Wnętrze Kultury Intersubiektywna
Zbiorowa – Zewnętrze Systemy Interobiektywna
Kultura i Światopogląd System społeczny i Środowisko Dolna Lewa Dolna Prawa
W odniesieniu do fenomenu miłości wymiary te przedstawiają się następująco. W wymiarze subiektywnym (Górna Lewa ćwiartka) istnienia możemy zbadać jednostkową potrzebę miłości, świat myśli osoby zakocha- nej/kochającej, jej afekty i zamiary, inteligencję emocjonalną, wyznawane wartości etc., w czym pomocne będą eksploracje psychologiczne i fenomeno- logiczne. Wymiar obiektywny (Górna Prawa ćwiartka) obejmuje biologiczną konstytucję i mechanizmy działania człowieka. Tu można zaobserwować, jak reaguje mózg i ciało jednostki pod wpływem miłości (poziom energii, aktywacja rozmaitych układów, produkcja określonych neuroprzekaźników,
(^4) Por. Sean Esbjörn-Hargens, Ken Wilber, Toward a comprehensive integration of science and religion: A post-metaphysical approach, w: The Oxford Handbook of Religion and Science, red. P. Clayton, Z. Simpson, Oxford University Press, Oxford 2006, s. 526.
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
Tabela 2. Użycie czterech ćwiartek w odniesieniu do zjawiska miłości Źródło: M.B. Kielar – opracowanie własne
GÓRNA LEWA
Indywidualna świadomość Emocje, myśli, pragnienia jednostki w sta- nie zakochania lub przeżywającej miłość Postawy i wierzenia jednostki na temat miłości Jednostkowe wartości wspierające rozwój ku miłości Perspektywy jednostki odnośnie zjawiska miłości Sposoby myślenia, które tworzą koncepty na temat miłości Ważne dla jednostki aspekty miłości (oso- biste, interpersonalne, etyczne, etc.) Duchowość/religia, która wpływa na pozo- stałe ćwiartki w odniesieniu do miłości
GÓRNA PRAWA
Indywidualne zachowanie Aspekty zachowania osoby w afekcie miłosnym Ciało osoby owładniętej miłością: neurofizjologia, biochemia mózgu osoby zakochanej lub przeżywającej miłość, obserwowalne zmiany hormonalne Seksualność jako ważny aspekt miłości
JA TO
MY
Zbiorowe wartości i normy kulturowe Kulturowe światopoglądy odnośnie feno- menu miłości Tradycyjne normy odnośnie miłości Rozpowszechnione mity na temat miłości Kulturowe relacje płci (gender) a miłość Tradycje monogamii i poligamii a miłość Grupowe tabu w odniesieniu do miłości
TE
Systemy i Struktury Niewystarczająca edukacja i wychowanie ku miłości oraz w kwestii tego, czym miłość jest w swej istocie Skonfl iktowane wiadomości i inicjatywy edukacyjne odnośnie kształcenia i wycho- wania ku miłości Systemy społeczne, w których obowiązują/ nie obowiązują przepisy przeciwko zacho- waniom dyskryminującym i stygmatyzu- jącym osoby o odmiennych orientacjach seksualnych Społeczna ekonomia i wola polityczna, by edukować ku miłości Prawa wspierające równouprawnienie ko- biet a miłość
DOLNA LEWA DOLNA PRAWA
Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym
Perspektywy podmiotu i zjawisko miłości
Cztery wymiary istnienia (cztery ćwiartki) teoria integralna postrzega
także jako fundamentalne perspektywy, które podmiot może obrać w proce-
sie poznawczym. Te perspektywy są równoważne i nieredukowalne wzajem-
nie do siebie (tabela 1): Ja – perspektywa subiektywna, My/Ty – perspektywa
intersubiektywna, To – perspektywa obiektywna i Te – perspektywa intero-
biektywna. Ćwiartki są zatem punktami widzenia podmiotu (Ryc. 1), który
z kolei na postrzegane przez siebie przedmioty, zjawiska czy procesy może
spoglądać z ich perspektywy (Ryc. 2). Perspektywę danej ćwiartki skupioną
na poznawanym zjawisku, artefakcie lub procesie, teoria integralna określa
mianem kwadrywium (quadrivium).
Źródło: M.B. Kielar – oprac. własne, grafika schematu zaadoptowana z artykułu S. Esbjör- n-Hargensa5.
Opierając się na koncepcie kwadrywium, uczyńmy przedmiotem
refl eksji zjawisko miłości. I tak, z subiektywnej perspektywy Ja jednostka
opisze własne myśli, odczucia, motywacje i pragnienia związane z miłością,
zada sobie np. pytanie: czy potrzeba miłości jest u niej zaspokojona. Inter-
subiektywna perspektywa Ty/My pozwoli z kolei prowadzić z drugim czło-
wiekiem rozmowę o tym, czym jest miłość, czy jest wartością ponadczasową,
(^5) Por. S. Esbjörn-Hargens, An overview of Integral Theory: An all-inclusive framework
for the twenty-first century, w: Integral theory in action: Applied, theoretical, and constructive perspectives on the AQAL Model, red. tenże, SUNY Press, New York 2010, s. 39–40.
Rycina 1. Cztery ćwiartki – cztery perspektywy
Rycina 2. Kwadrywia – cztery drogi poznawania poznawcze podmiotu przez podmiot dowolnego obiektu, procesu, zjawiska.
Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym
osoby (Ja), procedury skorelowane z intersubiektywną perspektywą drugiej
osoby (Ty/My) oraz praktyki odpowiadające obiektywnej perspektywie trze-
ciej osoby (To/Te)^6. Spełnienie tego warunku następuje poprzez zastosowanie
przynajmniej trzech różnych rodzin metod badawczych 7 odpowiadających
wymienionym perspektywom: fenomenologii lub strukturalizmu, 2) herme-
neutyki albo etnometodologii, 3) empiryzmu bądź teorii autopoiesis, teorii
systemów lub teorii społecznej autopoiesis^8.
Kardynalną zasadą badania integralnego jest stosowanie w nim trzech
sekwencji metody naukowej kierujących badaniem w każdej ćwiartce, a opi-
sanych obszernie w innym miejscu^9. Tworzące fundament uprawnionego
poznania naukowego sekwencje, obejmują: 1) zalecenie praktyki, paradygmat,
eksperyment, wzór, 2) bezpośrednie zrozumienie czy unaocznienie danych
oznaczających każdą doświadczalną wiedzę i 3) potwierdzenie lub odrzu-
cenie, co oznacza proces sprawdzania ugruntowanych w doświadczeniu
dowodów^10. Zgodnie ze stanowiskiem szerokiego empiryzmu, który oznacza
bezpośrednie doświadczenie w ogólności, Wilber stosuje sekwencje postępo-
wania badawczego do wszelkich doświadczeń bezpośrednich, a nie jedynie
do doświadczenia sensorycznego.
Ważną zasadą badania integralnego jest rozpatrywanie zebranych da-
nych w granicach i z zastosowaniem terminologii przyjętej rodziny metod. To
pozwala uniknąć umniejszenia i sprowadzenia danych uzyskanych w ramach
(^6) Zob. S. Esbjörn-Hargens, Integral research…, dz. cyt. (^7) Wilber używa terminu rodziny metodologiczne, jednak nazwy te mogą odnosić się
także bezpośrednio do konkretnych metod, nie zawsze metod badawczych, jak w przypadku chociażby obecnej teorii autopoiesis, która nie jest ani akademicką metodologią ani metodą. (^8) Jakość, sposób i rodzaj zastosowania metodologii z danej rodziny powiązane są
z kilkoma czynnikami, m.in. poziomami rozwoju jednostki prowadzącej badania, kulturowo dziedziczonymi wzorcami badania, stopniem rozwoju danej metodologii na osi czasu. Inaczej będzie prowadzone badanie z użyciem klasycznej hermeneutyki w ujęciu św. Augustyna, inne będzie w ujęciu postmodernistycznym Heideggera; w rodzinie metod empiryzmu rzecz ma się podobnie – jeśli przyrówna się badania z zastosowaniem przednaukowej praktyki, jaką jest alchemia do racjonalnej, ówczesnej nauki, jaką jest fizyka czy chemia. Por. B.A. Snow (2007), Running head: Reflections on integral methodological pluralism, https://integralwithoutborders. net/sites/default/files/resources/integral%20methodological%20pluralism.pdf z dn. 1.03.2017. (^9) Zob. M. Kielar, A. Gop, Integralny Pluralizm Metodologiczny…, dz. cyt. (^10) Por. K. Wilber, Małżeństwo rozumu z duszą. Integracja nauki i religii, tłum. H. Sma-
gacz, Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, Warszawa 2008, s. 161–166; tegoż, Integral spirituality…, dz. cyt., s. 267–269; T.G. Black, Applying AQAL to the quantitative/qualitative debate in social science research, w: „Journal of Integral Theory and Practice” 2008 nr 3 (1), s. 1–14.
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
jednej metody do terminologii innej metody^11. Otrzymanie spójnej syntezy
wyników badań umożliwia model integralny, który postuluje triangulację
i tetra-korelację rezultatów badawczych.
Złożona odmiana czterech ćwiartek i kwadrywiów – Integralny Plura-
lizm Metodologiczny
Zjawiska w każdym z czterech wymiarów istnienia (czterech ćwiartek)
można badać za pomocą dwóch rodzajów praktyk badawczych: tych, które
analizują wnętrze ćwiartki (perspektywa wewnętrzna – pierwszej osoby, Ja/
My) i takich, które badają daną ćwiartkę od zewnątrz (perspektywa zewnętrz-
na – trzeciej osoby, To/Te) 12. Rezultatem tego zabiegu jest osiem fundamen-
talnych perspektyw, do których wiodą określone rodziny metodologiczne
grupujące dopełniające się praktyki i zalecenia badawcze (Tabela 3). Inte-
gralny Pluralizm Metodologiczny stanowi sumę trwałych, ale częściowych
prawd głównych metodologii badawczych.
Tabela 3. Osiem rodzin metod badawczych, przedmiot badań, praktyki badawcze, potwier- dzenia słuszności. Źródło: M.B. Kielar – opracowanie własne13.
(^11) Zob. S. Esbjörn-Hargens, Integral research: A multi-method…, dz. cyt., s. 20. (^12) Zob. M.B. Kielar, A. Gop (2012), dz. cyt., s. 50–61. (^13) Por. tamże, s. 62–65.
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
Ćwiartka
Rodzina metodbadań(# strefa)
Przedmiot badań
Niektóre metody i technikibadania 1-ej, 2-ej i 3-ej osoby
Niektóre potwierdzenia słuszności
Górna Prawa(To) (indywi-dualna – ze-wnętrze)
Teoria autopoiesis,czyli samotworze-nia (self-creation).#5 Empiryzm#
Samoregulujące się zachowanie– wewnętrzny widok organizmujednostki, np. bada rodzaj struk-tury wewnętrznej, wyjaśniającejobserwowane zachowanie, mapu-je strukturalne połączenia międzyorganizmem a jego środowiskiem.Obserwowalne zachowaniei organizm – zewnętrzna stronaorganizmu jednostki.
Diagnozowanie kognitywnychwejść [inputs] i wyjść [out-puts], modelowanie systemówpostrzegania.Analiza zachowania, ekspe-rymenty laboratoryjne i ob-serwacje, analizy chemiczne,obrazowanie medyczne (PET,fMRI i inne), opisy konkret-nych przypadków, analiza luk,badanie diagnostyczne.
Pragmatyczność, zaawansowanie pola,adekwatna relacja naukowego obserwa-tora, dopasowanie zjawisk biologicznych,przewidywalny, wyjaśniający, empiryczny,logiczny.Powtarzalność, warunki kontrolowane,empiryczność, logika, mierzalność, ob-serwacja ciągła, posługiwanie się wielomazmysłami, wysoki współczynnik informa-cji zwrotnych, jasna forma pytań, repre-zentatywne próby.
Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym
Ćwiartka
Rodzina metodbadań(# strefa)
Przedmiot badań
Niektóre metody i technikibadania 1-ej, 2-ej i 3-ej osoby
Niektóre potwierdzenia słuszności
Dolna Prawa(Te) (zbiorowa– zewnętrze)
Teoria społecznejautopoiesis#7 Teoria systemów#
Samoregulująca się dynamikazachowań w systemach – środekzbiorowego zewnętrza, np. uka-zuje, w jaki sposób grupy tworząsiebie, utrzymując wewnętrznąspójność i zakreślając granice.Bada się m. in. systemowe inte-rakcje (kanały i sieci komunikacji,wzory oddziaływań, zależnościczy binarne struktury językowe,które pozwalają systemom reje-strować różne zjawiska i odpowia-dać na nie) oraz artefakty będąceprzedmiotem wymiany w syste-mach i grupach.Zewnętrzna strona systemów,dopasowanie funkcjonalne po-szczególnych osób w dającej sięzaobserwować całości, obserwo-walne oddziaływania wzajemne– wierzchnia strona zbiorowegozewnętrza.
Analizy wysyłających i otrzy-mujących dane, holonicznemapowanie, diagramowaniesposobów, kanałów i siecikomunikowania w grupie,zogniskowane wywiady gru-powe, naświetlające powią-zania komunikacyjne międzyosobami.Analizy systemu, badanierelacji, analizy interakcji be-hawioralnych, modelowanie/symulacje komputerowe,dynamiczna analiza sieci(łączy techniki analizy siecispołecznej z wieloczynniko-wymi symulacjami), studialiteraturowe, ewaluacje, anali-zy statystyczne i modelowaniematematyczne.
Zapewnia adekwatne opisy dopasowaniafunkcjonalnego fenomenologii systemów,włącza wielorakie perspektywy członkówsystemu, włącza szczegółowe rozumienieobserwatora systemu, wyjaśnia, dlaczegoróżne systemy nie mogą „widzieć” pew-nych rzeczywistości.Dopasowanie funkcjonalne, powtarzal-ność, warunki kontrolowane, empirycz-ność, logika, cenione źródła, wiele źródeł,bezpośrednie doświadczenie systemu.
Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym
Fenomenologiczne postępowanie badawcze pozwoli dociec istoty
sensu świata przeżyć i znaczeń związanych z miłością pedagogiczną 17. W ra-
mach badania fenomenologicznego przy zastosowaniu procedury Husserla
(epoché, redukcja fenomenologiczna, wyobrażeniowe uzmiennianie 18 anali-
zować można to, w jaki sposób doświadczam i ofiarowuję miłość pedagogiczną
(wychowawczą)?, czym jest dla mnie miłość pedagogiczna: postawą aksjolo-
giczną, działaniem, zasadą wychowawczą i normą kulturową czy systemowym
działaniem dla dobra dziecka? A może szczególnym splotem wymienionych
wcześniej aspektów? Autorefeksja, autoetnografia czy niektóre rodzaje me-
dytacji bądź kontemplacja stanowią przykłady metod odkrywających przed
badaczem fenomen miłości – w ujęciu szerokim (miłość uniwersalna czy
poczucie wspólnot 19 ) lub wąskim (miłość pedagogiczna, wychowawcza).
Przykładowo w buddyjskiej medytacji nad miłością osoba praktykująca
intencjonalnie wprowadza umysł w stan miłości 20 , przez co uzyskuje dane
do hermeneutycznej analizy i interpretacji, a efektem tego może być wgląd
w strukturę i rdzeń doświadczanego fenomenu miłości. Podobny rodzaj
danych możemy uzyskać oddając się chrześcijańskiej kontemplacji nad
wersetami biblijnymi traktującymi o miłości. Dobór adekwatnej metody do
zbadania fenomenu miłości pedagogicznej (wychowawczej) w dużej mierze
zależy od badacza – stopnia jego metodologicznej sprawności i otwartości
na badanie własnego wnętrza.
Rodzina strukturalizmu, jak zaznaczono wcześniej, docieka powta-
rzalnych wzorów jednostkowych doświadczeń. W badanym aspekcie przy
wykorzystaniu metod z tej rodziny można ujrzeć np. wzory jednostkowego
przeżywania miłości wychowawczej na przestrzeni czasu, uchwycić pewne
tendencje oraz naszkicować ewolucję i dynamikę miłości pedagogicznej
u konkretnego nauczyciela czy ucznia. Sposób jednostkowej konceptualizacji
(^17) Zob. K. Sawicki, Propozycja aplikacji metody fenomenologiczno-hermeneutycznej
w pedagogicznych badaniach rzeczywistości wychowawczej, w: „Scripta Philosophica. Zeszyty Naukowe Doktorantów Wydziału Filozofii KUL” 2012 nr 1, s. 75–91. (^18) Por. tamże; M. Kleineberg, Integral Methodological Pluralism: An Organizing
Principle for Method Classification, Paper Conference: 14th International ISKO Conference. Knowledge Organization in a Sustainable World, https://www.researchgate.net/publica- tion/308675252_Integral_Methodological_Pluralism_An_Organizing_Principle_for_Me- thod_Classification, z dn. 11.03.2017. (^19) Zob. U. Opyrchał, Miłość uniwersalna i poczucie wspólnoty jako tematy medytacji,
Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Oblicza miłości. Przeszłość – Teraźniejszość – Per- spektywy” Lublin 06 maja 2016. (^20) Zob. Jego Świątobliwość XIV Dalajlama, Ścieżka buddyzmu tybetańskiego. Koniec
cierpienia i odkrycie drogi do szczęścia, tłum. M. Czub, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2013.
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
czy postrzegania miłości w ramach metod z tej rodziny można zbadać przy
użyciu fenomenografii^21 , ale także poprzez dobrze znany pedagogice wywiad
indywidualny, który posłuży wyłonieniu pojedynczego, swoistego danej
jednostce wzorca doświadczeń.
Ponadjednostkowe rozumienie miłości pedagogicznej dobrze uchwycą
wywiady grupowe, zbiorowe refleksje czy analizy tekstów osadzonych w ba-
danym wątku. Hermeneutyka pozwala badaczowi na dociekanie grupowe-
go/zbiorowego czy kulturowego znaczenia miłości pedagogicznej, a więc
usankcjonuje uchwycenie tego zjawiska w świetle wielu światopoglądów,
ideologii czy wyznań.
Powtarzające się wzory intersubiektywnego doświadczenia miłości da
się ująć tak, jak czyni to etnometodologia, którą interesuje to, jak ludzie two-
rzą, utrzymują i zmieniają w czasie poczucie wspólnej, grupowej, zewnętrznej
rzeczywistości. Poprzez badanie etnograficzne, a w jego ramach obserwację
uczestniczącą prowadzoną w klasie szkolnej i wywiady, można zbadać wzory
tworzenia, pielęgnowania i przekształcania się miłości pedagogicznej.
Posługując się metodami empirycznymi, badać można obiektywne
zachowania będące wyrazem miłości pedagogicznej. Tu także możliwe jest
wykorzystanie obserwacji^22 w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie: jakie
zachowania nauczyciela są przejawem miłości pedagogicznej?
Zewnętrzną stronę zbiorowości – systemu szkolnego/klasowego – da
się zbadać, zaprzęgając rozstrzygnięcia wypracowane m.in. na gruncie teorii
systemów. W ramach proponowanego przez Wilbera systemowego ujęcia
bada się obserwowalne obustronne odziaływania osób w ramach pewnej
całości. W odniesieniu do badania miłości pedagogicznej można analizować
cały system klasowy czy szkolny pod kątem wspólnych działań budujących
miłość wychowawczą. Systemy te można poddać obserwacji i analizie reakcji
behawioralnych. (Por. Tab. 5).
(^21) Zob. D. Kubinowski, Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia, metodyka, ewa-
luacja, Wydawnictwo UMSC, Lublin 2011. (^22) Obserwacja może być stosowana jako główna metoda badawcza w wielu ćwiartkach.
Podobnie, wywiad może pokryć niemal całą siatkę IMP. Mimo wielokrotnego stosowania tej samej metody w schemacie IMP badacz postawi inne pytania badawcze oraz będzie stosował różne techniki badania w ramach tej samej metody.
Marzanna Bogumiła Kielar, Aneta Gop
interobiektywnego wymiaru systemowego. Ramy Integralnego Pluralizmu Metodologicznego pozwalają na precyzyjną eksplorację zjawiska miłości dzięki wykorzystaniu metod i technik badawczych z wybranych tradycji metodologicznych. Cząstkowe prawdy każdego wymiaru istnienia (każdej z czterech
ćwiartek), każdego poziomu rozwojowego wnoszą istotny wkład w integralne
ujęcie badanego zjawiska. Nie można wymiarów istnienia czy poziomów eg- zystencji sprowadzać do siebie nawzajem ani zniekształcać. Tak pojmowana integralność chroni przed popełnieniem błędu absolutyzmu, który sprowa- dza się do przekonania, że fragmentaryczna perspektywa danej ćwiartki (np. obiektywnej) odsłania w pełni eksplorowaną rzeczywistość oraz, że składowe jednego tylko wymiaru ową rzeczywistość tworzą.
Bibliografia Black T.G., Applying AQAL to the quantitative/qualitative debate in social science research, w: „Journal of Integral Theory and Practice” 2008 nr 3 (1). Esbjörn-Hargens S., An overview of Integral Theory: An all-inclusive frame- work for the twenty-first century, w: Integral theory in action: Applied, theoretical, and constructive perspectives on the AQAL Model, red. tenże, SUNY Press, New York 2010. Esbjörn-Hargens S., Integral research: A multi-method approach to investi- gating phenomena, w: „Constructivism in the Human Sciences” 2006 nr 11(1). Esbjörn-Hargens S., Wilber K., Toward a comprehensive integration of science and religion: A post-metaphysical approach, w: The Oxford Handbook of Religion and Science, red. P. Clayton, Z. Simpson, Oxford University Press, Oxford 2006. Hedlund, N., Integrally Researching Integral Research: Enactive Perspectives on the Future of the Field, w: „Journal of Integral Theory and Practice” 2010 nr 5 (2), s. 1–30. Jego Świątobliwość XIV Dalajlama, Ścieżka buddyzmu tybetańskiego. Koniec cierpienia i odkrycie drogi do szczęścia, tłum. M. Czub, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2013. Kielar M.B., Integralna wizja Kena Wilbera i jej zastosowanie w edukacji, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2012. Kielar M.B., Gop A., Integralny Pluralizm Metodologiczny. Teoria i badania na- ukowe, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2012.
Fenomen miłości w integralnym ujęciu badawczym
Kleineberg M. Integral Methodological Pluralism: An Organizing Principle for Method Classification, Paper Conference: 14th International ISKO Conference. Knowledge Organization in a Sustainable World, https://www.researchgate.net/publication/308675252_Integral_Methodo- logical_Pluralism_An_Organizing_Principle_for_Method_Classifi- cation, z dn. 11.03.2017. Kubinowski D., Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia, metodyka, ewa- luacja. Wydawnictwo UMSC, Lublin 2011. https://www.researchgate.net/publication/308675252_Integral_Methodo- logical_Pluralism_An_Organizing_Principle_for_Method_Classifi- cation, z dn. 11.03.2017. Martin J.A., Integral research as a practical mixed-methods framework clarify- ing the role of integral methodological pluralism, w: „Journal of Integral Theory and Practice” 2008 nr 3 (2), s. 155–164. Metatheory for the Twenty-First Century: Critical Realism and Integral The- ory in Dialogue, red. R. Bhaskar, S. Esbjorn-Hargens, N. Hedlund, M. Hartwig, Routledge, London 2015. Opyrchał U., Miłość uniwersalna i poczucie wspólnoty jako tematy medytacji, Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Oblicza miłości. Przeszłość – Teraźniejszość – Perspektywy” Lublin, 06 maja 2016 r. Sawicki K., Propozycja aplikacji metody fenomenologiczno-hermeneutycznej w pedagogicznych badaniach rzeczywistości wychowawczej, w: „Scripta Philosophica. Zeszyty Naukowe Doktorantów Wydziału Filozofii KUL” 2012 nr 1, s. 75–91. Snow, B.A. (2007). Running head: Reflections on integral methodological plu- ralism. https://integralwithoutborders.net/sites/default/files/resources/ integral%20methodological%20pluralism.pdf z dn. 1.03.2017.
Wilber K., Integral spirituality: A startling new role for religion in the modern
and postmodern world, Integral Books, Boston & London 2007.
Wilber K., Małżeństwo rozumu z duszą. Integracja nauki i religii, tłum.
H. Smagacz, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co Agencja Wydawni- cza, Warszawa 2008.
Love phenomenon in an integral research approach
The article presents the phenomenon of love (including pedagogical love) in the inclusive and meta-paradigmatic view of integral theory, AQAL model and Integral Methodological Pluralism. At the beginning, the authors
