"Ferdydurke" W. Gombrowicza

1. Wpływy literackie:

- powieść łotrzykowska

- konwencja bohatera problematycznego (bohater jest niezadowolony w własnej roli)

- intertekstualność (relacje pomiędzy tekstem)

2. Tytuł:

- epizodyczna postać powieści Sinclaira Lewisa - Ferdy Durkee

- z j. ang. Thirty door key (klucz do trzydzieściorga drzwi)

3. Narracja:

- jest wielopłaszczyznowa, a narrator wyraża pogląd autora, pogląd narratora i pogląd

bohatera, czyli pełni trzy role, które pozostają w stosunku do siebie w opozycji

(sprzeczności).

- w rozdziałach 1, 2, 3 występuje narracja pierwszoosobowa, a w pozostałych prowadzona w

trzeciej osobie, choć narratorem jest jeden z chłopców obecnych w klasie. Ujawnia się

jednak dopiero w ostatnim zdaniu fragmentu: „Zrozumiałem, że muszę uciekać”. Wcześniej

relacjonuje wydarzenia, pozostawiając je bez komentarza. Rozmowę nauczyciela z

Gałkiewiczem przytacza, dosłownie cytując wypowiedzi postaci (mowa niezależna), przez co

ten fragment nabiera cech dramatu.

- narrator bezpośredni zwraca się do czytelników

- narrator stosuje mowę niezależną

- często prowadzi monolog wewnętrzny

- stosuje rózne stylizacje, np. na żargon uczniowski

4. Kompozycja:

Kompozycja sprawia wrażenie luźnej, otwartej struktury, ale naprawdę jest logicznie

przemyślana, fabuła układa się w sposób ciągły, a wszystkie zdarzenia fabularne ściśle ze

sobą się wiążą. Powieść składa się z trzech części, które są przedzielone dwoma

symetrycznie rozmieszczonymi przypowieściami pełnymi dygresji – Filidor dzieckiem

podszyty oraz Filibert dzieckiem podszyty. Te niby-nowele są poprzedzone przedmowami i

mają one związek nie tylko z sobą, ale z całą powieścią.

Kolejne rozdziały prezentują głównego bohatera w coraz to innym środowisku. W części

pierwszej bohater najpierw jest w domu, a potem uznany za niedojrzałego zostaje

umieszczony w szkole, część druga to jego pobyt na stancji u rodziny Młodziaków,

natomiast w części trzeciej wędruje w poszukiwaniu własnej tożsamości, trafia na wieś i

przeżywa swoje przygody w majątku ziemskim w Bolimowie. Znowu odwołamy się do zdania

znanego, wcześniej już cytowanego krytyka literatury, Michała Głowińskiego, który stwierdził,

że kompozycja Ferdydurke posiada budowę pierścieniową, ponieważ zaczyna i kończy się

porwaniem. Na początku bohater zostaje porwany i umieszczony w szkole, a później to on

porywa Zosię, córkę ziemian Hurleckich, u których gościł.

5. "Ferdydurke" jako powieść awangardowa:

- rozbicie układu chronologicznego ( rozdziały : "Filidor dzieckiem podszyty", "do Filiberta

dzieckiem podszytego")

- Gombrowicz jako nauczyciel zycia, demaskator społecznych masek, przeciwnik fałszu

- Józio to porte-parole autora (Gombrowicz napisał "Pamiętnik z okresu dojrzewania")

- refleksja o ludzkim życiu, w wydaniu autora "Ferdudurke" jest bardzo gorzka i

pesymistyczna (człowiek to aktor; nieautentyczny, cały czas przybiera różne maski)

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz "Ferdydurke" W. Gombrowicza i więcej Notatki w PDF z Logika tylko na Docsity!

1. Wpływy literackie:

powieść łotrzykowska
konwencja bohatera problematycznego (bohater jest niezadowolony w własnej roli)
intertekstualność (relacje pomiędzy tekstem) 2. Tytuł:
epizodyczna postać powieści Sinclaira Lewisa - Ferdy Durkee
z j. ang. Thirty door key (klucz do trzydzieściorga drzwi) 3. Narracja:
jest wielopłaszczyznowa, a narrator wyraża pogląd autora, pogląd narratora i pogląd bohatera, czyli pełni trzy role, które pozostają w stosunku do siebie w opozycji (sprzeczności).
w rozdziałach 1, 2, 3 występuje narracja pierwszoosobowa, a w pozostałych prowadzona w trzeciej osobie, choć narratorem jest jeden z chłopców obecnych w klasie. Ujawnia się jednak dopiero w ostatnim zdaniu fragmentu: „Zrozumiałem, że muszę uciekać”. Wcześniej relacjonuje wydarzenia, pozostawiając je bez komentarza. Rozmowę nauczyciela z Gałkiewiczem przytacza, dosłownie cytując wypowiedzi postaci (mowa niezależna), przez co ten fragment nabiera cech dramatu.
narrator bezpośredni zwraca się do czytelników
narrator stosuje mowę niezależną
często prowadzi monolog wewnętrzny
stosuje rózne stylizacje, np. na żargon uczniowski 4. Kompozycja: Kompozycja sprawia wrażenie luźnej, otwartej struktury, ale naprawdę jest logicznie przemyślana, fabuła układa się w sposób ciągły, a wszystkie zdarzenia fabularne ściśle ze sobą się wiążą. Powieść składa się z trzech części, które są przedzielone dwoma symetrycznie rozmieszczonymi przypowieściami pełnymi dygresji – Filidor dzieckiem podszyty oraz Filibert dzieckiem podszyty. Te niby-nowele są poprzedzone przedmowami i mają one związek nie tylko z sobą, ale z całą powieścią. Kolejne rozdziały prezentują głównego bohatera w coraz to innym środowisku. W części pierwszej bohater najpierw jest w domu, a potem uznany za niedojrzałego zostaje umieszczony w szkole, część druga to jego pobyt na stancji u rodziny Młodziaków, natomiast w części trzeciej wędruje w poszukiwaniu własnej tożsamości, trafia na wieś i przeżywa swoje przygody w majątku ziemskim w Bolimowie. Znowu odwołamy się do zdania znanego, wcześniej już cytowanego krytyka literatury, Michała Głowińskiego, który stwierdził, że kompozycja Ferdydurke posiada budowę pierścieniową, ponieważ zaczyna i kończy się porwaniem. Na początku bohater zostaje porwany i umieszczony w szkole, a później to on porywa Zosię, córkę ziemian Hurleckich, u których gościł. 5. "Ferdydurke" jako powieść awangardowa:
rozbicie układu chronologicznego ( rozdziały : "Filidor dzieckiem podszyty", "do Filiberta dzieckiem podszytego")
Gombrowicz jako nauczyciel zycia, demaskator społecznych masek, przeciwnik fałszu
Józio to porte-parole autora (Gombrowicz napisał "Pamiętnik z okresu dojrzewania")
refleksja o ludzkim życiu, w wydaniu autora "Ferdudurke" jest bardzo gorzka i pesymistyczna (człowiek to aktor; nieautentyczny, cały czas przybiera różne maski)

"Ferdydurke" jako satyra społeczno-obyczajowa
oryginalny język (język potoczny, zaburzony szyk zdania)
autotematyzm (rozważania o istocie twórczości w przedmowie do Filiberta i Filidora);
nieprzezroczysta narracja (celowy „sztuczny” język);
posługiwanie się groteską jako zasadą konstrukcyjną świata przedstawionego i sposobem interpretacji świata zewnętrznego;
odrzucenie realizmu (30-letni mężczyzna wtłoczony w ramy szkolne);
intertekstualność
parodie literackich stylów i konwencji
synkretyzm rodzajowy (elementy epickie: opowiadanie, opisy, elementy dramatyczne - rozpisane na role partie - lekcja polskiego, element liryczne - wierszyki)
koncepcja pisania jako gry
walka z mitami (szkołą, tradycją, nowoczesnością) 6. "Ferdydurke" jako groteska: Groteska jest to ukazywanie rzeczywistości w sposób, który odbiorca uznaje za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny. Jest to wizja świata w "krzywym zwierciadle". Nazwa pochodzi od motywu dekoracyjnego przedstawiającego stylizowane elementy roślinne przeplatane ze zwierzęcymi, ludzkimi i fantastycznymi postaciami. Bawi, śmieszy, jest sprzeczna z logiką, wyolbrzymia:
Świat przedstawiony w utworze nie poddaje się logicznej interpretacji, zawiera pierwiastki oniryczne (rojeń sennych, marzeń).
Występują groteskowe postacie, czyli takie, gdzie sa przerysowane cechy indywidualne : np zacheta do dziecka pozamalzenstwowego przez matke. Przykłady groteski w utworze:
- wprowadzenie Jozka, 30-latka, do szkoly (nierealność wydarzeń)
- rozstrzelenie palcow zony profesora Filidora ;
- gwałcenie przez uszy Miętusa z Syfonem
- pojawienie się żebraka z gałązką w ustach,
- pojedynek na miny Miętusa z Syfonem
- bratanie się Miętusa z parobkiem.
- obiad u Młodziaków
- mecz tenisowy
- pojedynek Filidora z Anty-Filidorem
- lekcje w szkole - przejaskrawienie wszystkiego
- zakończenie 7. Rozdział IV - "Przedmowa do Filidora dzieckiem podszytego":
rola artysty
zawijanie indywidualności
rola krytyków literatury

Przesłanie wynikające z rozdziału XII - "Filibert dzieckiem podszyty" podczas meczu tenisowego: Postępuja tak, ponieważ sadzą, że tak należy ( "sądząc, że tak właśnie trzeba") 9. Słowa klucze: - pupa:

"przed pupa zaś w ogóle nie ma ucieczki" - jest to symbol z dziecinnienia, np. pobyt Józia w szkole dyrektora Piórkowskiego oraz wszystkie sceny związane z prof. Pimko

pensjonarce Zucie i starając się zwrócić jej uwagę dość „szczeniackimi” metodami. Na koniec przyjmuje do wiadomości, że całkowite uwolnienie się od formy nie jest możliwe i już świadomie przyjmuje kolejną, a nawet sam narzuca „gębę” dziewczynie. Poza tym Józio:

pochodzi z rodziny szlacheckiej
Nie czuje się dojrzały
Ma problemy z własną tożsamością
Sen przedstawia jego lęki (psychoanaliza)
Jest zmęczony swoją nieokreśloną sytuacją
Pisanie książki ma go określić, nadać mu oczekiwaną przez wszystkich wyraźną formę
Jest skonfliktowany z otoczeniem
Sam sobie przypina łatkę niedojrzałości nadając tytuł książce "Pamiętnik z okresu dojrzewania"
Chce być dojrzały, czuje przymus
Zna nieprzyzwoite piosenki
Profesor T. Pimko narzuca formę – pupę Józiowi
Profesor Pimko porywa Józia do szkoły
Profesor Pimko przyprawia Józiowi pupę
Upupiony przez Pimkę Józio przechodzi metamorfozę i narrator opisuje go jak dziecko
Józio poddaje się formie ucznia, pupa jest silniejsza od jego woli
Język uczniów budzi w nim wstręt
Nie może uwierzyć, że to dzieje się naprawdę
Negatywnie ocenia Miętusa i jego towarzystwo
Zachowuje się jak donosiciel
Czuje wstręt do antyestetyzmu stronnictwa Miętusa
Dał się wciągnąć w spór między Miętusem a Syfonem
Czuje wstręt wobec grona pedagogicznego
Pimko dominuje nad Józiem
Lekcja języka polskiego sprawia, że Józio dojrzewa do myśli o ucieczce
Na lekcji Józio przyjmuje postawę obserwatora
W końcu angażuje się w rzeczywistość, chce ratować Syfona
Namawia Miętusa do ucieczki
Józio sprawił, że z pokraczności Miętus przeszedł w rozmarzenie
Józio zostaje wybrany przez Miętusa na superarbitra pojedynku między Syfonem i Miętusem
Po pojedynku twarz Józia spokraczniała
Józio jest ofiarą pojedynku
Miny Miętusa go przerażają
Uwięzienie Józia u Młodziaków
Józio i nieudane próby zaimponowania Zucie
Odrzucenie Józia przez Zutę
Próba zemsty na Zucie
Schamienie Józia wskutek kolejnej porażki w pojedynku z Zutą
Zakochanie Józia w Zucie
Zazdrość Józia o Kopyrdę
Przyjęcie pupy przez Józia po kolejnym przegranym pojedynku z Zutą

Zazdrość Józia o Pimkę
Wyzwolenie Józia z pensjonarki poprzez "mamusię", kompot i rechot Wiktora Młodziaka
Wykorzystanie bezdomnego żebraka do pokonania Młodziaków przez Józia
Józio i poranne podglądanie Młodziaków w łazience
Podstęp Józia i ostateczne uwolnienie się od Młodziaków
Ucieczka Józia i Miętalskiego z willi Młodziaków
Ratunek ciotki Hurleckiej
Józio daje w gębę Walkowi
Józio ochrania Miętusa
Wyproszenie Józia i Miętusa z Bolimowa
Józio z Miętusem planują nocną ucieczkę z Bolimowa
Ucieczka Józia z Zosią
Józio poddał się miłości Zosi
Józio dojrzewa do prawdy o świecie Kopyrda:
Jako jedyny nie poddaje się manipulacji Pimki i nie interesuje się sporem między chłopiętami a chłopakami
Jest odporny na upupianie przez szkołę
Wygląda normalnie
Jako jedyny w szkole wydaje się Józiowi zwyczajny
Zachowuje się nienaturalnie, nie odpowiada na próbę ratowania Syfona podjętą przez Józia
Nogi Kopyrdy symbolizują nowoczesność
Nie interesuje się pojedynkiem Syfona z Miętusem
Miętus zna Zutę i zdradza Józiowi szczegóły jej związku z Kopyrdą
Mietus uważa, że Kopyrda jest nowoczesny
Według Miętusa Kopyrda i Zuta do siebie pasują
Nie dawał poznać po sobie, że dostał list od Zuty (napisany przez Józia)
Inżynier Wiktor Młodziak złapał przyłapanego w szafie Zuty Kopyrdę za podbródek
Wyzwolony z nowoczesności zachowuje się jak zwierzę - gryzie inżyniera Wiktora Młodziaka Nauczyciel łaciny:
Wzbudza przerażenie wśród uczniów
Nie zdaje sobie sprawę z tego, że uczniowie się go boją
Jest pogodny
Jest niezdecydowany
Wierzy w przygotowanie i wiedzę uczniów
Wierzy w swoich uczniów
Zupełnie nie rozumie uczniów
Rzeczywistość szkolna nie dociera do niego
Jest odporny na wymówki uczniów
Nie rozumie, że uczniowie chcą uniknąć odpowiedzi
Nie może uwierzyć, że Gałkiewicz nie podziela jego zdania
Uważa, że przedmiot, którego uczy jest bardzo ważny
Jest zafascynowany przedmiotem, którego uczy
Wierzy, że łacina jest niezbędna do rozwoju człowieka

zobowiązuje go do zachowania powagi i stateczności. To Europejczyk, inżynier i uświadomiony urbanista, który kształcił się w Paryżu [...], czarniawy, w ubraniu – swobodny, w bucikach żółtych, giemzowych [...], w kołnierzyku á la Słowacki i w rogowych okularach, pozbawiony przesądów czerstwy pacyfista i wielbiciel naukowej organizacji pracy, z dowcipami i anegdotami naukowymi oraz dowcipami z kabaretów [...] (131). Prawdziwe „ja” ujawnia w intymnych sytuacjach – w łazience (typowy inteligent-chamuś z gębę tak kretynicznie krotochwilną, obmierźle sprośną i plugawo zbaraniałą – 157) oraz w rozmowie z żoną w sypialni, gdzie posługuje się zdrobnieniami i zachowuje infantylnie. Młodziakowa, kobieta dość otyła, lecz inteligentna i uspołeczniona, z bystrym i bacznym wyrazem twarzy, członkini komitetu dla ratowania niemowląt lub dla zwalczania plagi żebraniny dziecięcej w stolicy (106). Joanna nie pracuje zawodowo, ale aktywnie uczestniczy w działalności społecznej. Pozę nowoczesności przerywa jedynie podczas czynności wykonywanych w łazience. Młodziakowie są w istocie zakuci w formę staroświeckich rodziców, którą na co dzień skrzętnie ukrywają, ale ostatecznie obnażają w reakcji na wizytę starego belfra w sypialni ich córki. Zuta Młodziakówna jest symbolem młodości, nowoczesności, witalności, sportu i seksu – zjawisko potężne (101) w oczach Józia. Lat szesnaście, sveater, spódnica, gumiane sportowe półbuciki, wysportowana, swobodna, gładka, gibka, giętka i bezczelna! (101). Demonstracyjnie lekceważy autorytety, zachowuje się niegrzecznie wobec starszych, jest bardzo samodzielna, wiele czasu poświęca podtrzymywaniu dobrej kondycji fizycznej. Zwraca na siebie uwagę mężczyzn w różnym wieku. Bez większych starań rozkochuje w sobie Józia. Hurleccy reprezentują warstwę szlachecką. Mimo zubożenia, żyją ponad stan, wystawnie jadają, źle traktują służbę. Konstanty (wuj Józia) jest bezwzględny i wyniosły wobec parobków, zaś żonie pozwala na infantylizujące zdrobnienie: Kociu (199). Jest chudy, wysoki, wymoczkowaty, łysawy, o cienkim długim nosie, z długimi, cienkimi palcami, o wąskich ustach i delikatnych chrapach, o bardzo wykończonych manierach, wyrobiony i otrzaskany, z nadzwyczajną swobodą bycia i niedbałą elegancją światowca [...] (199). Owa poza pęka, gdy wychodzi na jaw, że za sprawą Miętusa służba pozwala sobie krytykować zachowanie członków rodziny Hurleckich, że dochodzi niemal do przewrotu klasowego. Owe anarchistyczne tendencje obnażają prawdziwą formę Konstantego, człowieka niekulturalnego, zdolnego do zadawania bólu i wykorzystywania swojej społecznej przewagi. Ciotka jest uosobieniem ciepła, opiekuńczości, nadmiernej czułości, uporczywie i nieznośnie wspomina dzieciństwo Józia z jego wstydliwymi szczegółami. Wszystkich do znudzenia częstuje cukierkami. Stara się łagodzić wszelkie napięcia. W sytuacji przełamywania buntu Walka, podczas bicia go przez jej męża i syna, nie angażuje się, tylko szybko i obojętnie wycofuje, sygnalizując, że jej dobrotliwość i życzliwość wobec świata nie jest formą prawdziwą i doskonalą. Walek – parobek i lokajczyk w dworku Hurleckich – doskonale zna swoje miejsce wśród służby i pokornie znosi wszelkie przykrości. Jego bierność przełamuje jednak Miętus i dochodzi do jawnego złamania dawnej formy. Jego wygląd zewnętrzny świadczy o przeciętności, zwyczajności, naturalności, braku ogłady: miał nie więcej niż osiemnaście, duży ni mały, nie brzydki ż nie przystojny – włosy miał jasne, ale blondynem nie był. Uwijał się i obsługiwał boso [...] (200). Jego „gęba” została określona jako naturalna, ludowa, grubo ciosana i zwykła [...], która przenigdy nie zyskała godności twarzy [...] (201). Opis postaci Walka, reprezentanta ludu, ma na celu ukazanie braku godności warstwy upodlonej,

sprowadzonej do roli służby. W innym miejscu Józio opisuje ludzi szczekających, upodobnionych do psów, którzy w tej formie bronią się przed jeszcze większym wyzyskiem. Walek nie w pełni rozumie sens zachęty Miętusa do bicia go po twarzy. Po oporach jednak znajduje w tym satysfakcję. Zmiana formy i niemożność powrotu do poprzedniej prowadzi do ogólnej „kupy” – walki wsi z dworem. W nowej roli Walek jednak nie umie się w pełni odnaleźć, jest to dla niego forma obca, nienaturalna z punktu widzenia parobka. Filidor, profesor Syntetologii uniwersytetu w Leydzie, działał w patetycznym duchu Wyższej Syntezy głównie za pomocą dodawania + nieskończoność. [...] Był to mężczyzna dobrego wzrostu, niezłej tuszy, z rozwianą brodą i twarzą proroka w okularach (85). Stacza on niezwykły pojedynek filozofów ze swym przeciwieństwem, anty-Filidorem, profesorem działającym w służbie Analizy. Ofiarą pada przede wszystkim jego żona (a także kochanka anty-Filidora), następnie majątek, by na koniec policzek wymierzony mu przez przeciwnika przywrócił właściwą syntetyczną formę i zdrowie profesorowej. Jest to postać abstrakcyjna o absurdalnym sposobie bycia, służąca egzemplifikacji tezy, że każdy ruch wywołuje stosowny anty-ruch, każda osoba ma swoje przeciwieństwo, na dwu biegunach rzeczywistości jest synteza i analiza. Filibert, określony tu ironicznie i zarazem górnolotnie jako Philippe Hertal de Filiberthe, jest (podobnie jak Filidor) znakiem, że akcja wywołuje reakcję. Zareagowawszy na zamieszanie na stadionie, zapytał – poczuwszy się dżentelmenem – czy ktoś chce obrazić jego żonę. Kiedy zjawiło się wielu gotowych ją obrazić i stanąć do pojedynku, on jak dziecko zawstydził się i poszedł do domu (185), ujawniając swoją niedojrzałość, mimo wcześniej przyjmowanej formy dżentelmena gotowego bronić honoru swojej małżonki.

Plan wydarzeń:

Józef przeżywa wewnętrzne rozdarcie, nie czuje się w pełni ani dorosłym, ani dzieckiem, nie potrafi określić swojej roli. Jego kolejna książka została potraktowana jako wyraz pisarskiej niedojrzałości. Nagle nieoczekiwanie pojawia się jego dawny profesor gimnazjalny, Pimko, i zabiera Józefa do szkoły.
Rzeczywistość szkoły, w której młodzież poddawana jest „zdrabnianiu”, uczniowie przyjmują narzuconą im formę, choć usiłują się temu sprzeciwić.
Historia Filidora.
Po lekcjach Pimko prowadzi Józia na stancję, która znajduje się w mieszkaniu nowoczesnej rodziny Młodziaków. Tu chłopcu zostaje narzucona „pupa” staroświeckiego młodzieńca, którego rodzina zamierza „wciągnąć w młodość”.
Józio podstępem przełamuje formę nowoczesności Młodziaków - wprowadzeniem do sypialni Zuty Kopyrdy i profesora wzbudza gniew i oburzenie rodziców pensjonarki.
Historia Filiberta.
Józio i jego szkolny kolega Miętus wędrują do Bolimowa, majątku państwa Hurleckich. Miętus „brata się” z parobkiem. Józio pragnie uwolnić się od wszelkiej formy. Nie udaje mu się to. Opuszcza majątek jako zakochany porywacz.

Krótkie streszczenie Powieść Ferdydurke dotyczy najogólniej mówiąc funkcjonowania jednostki w społeczeństwie. Główny bohater powieści - Józio Kowalski, trzydziestoletni mężczyzna - zostaje pewnego ranka zaprowadzony do szkoły przez profesora Pimkę. Szkoła jest miejscem „upupiania”, poprzez wpajanie dobrych obyczajów i wychowywanie w stanie

"Ferdydurke" W. Gombrowicza, Notatki z Logika

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz "Ferdydurke" W. Gombrowicza i więcej Notatki w PDF z Logika tylko na Docsity!

"Ferdydurke" W. Gombrowicza