Filozofia chrześcijańska Świętego Augustyna - Notatki - Filozofia, Notatki z Filozofia, poglądy filozofów

Pobierz Filozofia chrześcijańska Świętego Augustyna - Notatki - Filozofia i więcej Notatki w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity! 1 MICHAŁ UDALSKI GiK II FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA Świat podzielony na dwie części Wschodnią i Zachodnia przyczynił się do stworzenia bariery kulturowej pomiędzy nimi. Podczas gdy kraje Ojców greckich opiewały swoje nauki wokół dawnej tradycji greckiej, kraina Ojców łacińskich postanowiła stworzyć własną, niepowtarzalną kulturę. Rozwinęła się myśl chrześcijańska, która stała się nowym początkiem w dziejach ludzkości. Powstała koncepcja filozoficzna, która nie zrywała ze starożytną myślą, ale też taka, która nie podporządkowywała się jej bez reszty. Narodziła się myśl filozoficzna, która stała się wyrazem nowej, odrębnej postawy chrześcijańskiej wobec Boga i świata..... Powstała filozofia chrześcijańska świętego Augustyna. Początki chrześcijańskiego nurtu sięgają czasów nauk Chrystusa. Pomimo, iż jego nauki nie były systemem filozoficznym, ani nie zawierały same w sobie takich założeń, stały się one podwalinami późniejszego systemu zawierającego w sobie Boga, teorię jego istnienia i świata, który stworzył, teorię życia, jakie zrodził i zbawienia. Jak się okazało chrześcijaństwo stało się czymś nowym i atrakcyjnym, ze względu na idee, które ze sobą niosło. Jednocześnie przyjmowało bardzo wiele z obcych kultur i wyznań. ŻYCIE ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA W 354 roku w Tagasta (Numundia) przyszedł na świat święty Augustyn. Miał rodziców różnego wyznania - matkę chrześcijankę i ojca (Patrycjusz urzędnik rzymski) poganina. Wychowany przez matkę zgodnie z zasadami wiary chrześcijańskiej, nie został jednak ochrzczony. Pochodził z rodziny ubogiej. Jedynym sposobem wybicia się w owym czasie było wykształcenie, dlatego też Augustyn za wszelką cenę dążył do pogłębiania swojej wiedzy. Początkowo uczył się w rodzinnym mieście. Pod kierunkiem prywatnego nauczyciela w Tagaście głównie arytmetyki i łaciny. Dzięki wyrzeczeniom jego ojca jak i całej rodziny dane mu było rozpocząć studia w niedalekiej Madaurze. Po roku nauki Augustyn trafił znowu do Tagaste gdzie spędził rok czekając aż Patrycjusz uzbiera odpowiednia kwotę na kontynuowanie jego nauki. 2 Mimo iż jego matka starała się wychować go zgodnie z zasadami wiary chrześcijańskiej Augustyn nie podzielał jej wiary. Aczkolwiek wyniósł z domu rodzinnego niektóre zasady chrześcijańskie, głównie moralne. Swobodna atmosfera Kartaginy, nasiąknięta kultami religii wschodnich, sprawiła, że całkowicie rozstał się z wzorami chrześcijańskimi. Zainspirowany dziełem Cycerona, Hortensius, w wieku 19 lat postanowił studiować filozofie, aby wkrótce zostać wyznawcą manicheizmu.” (...)Przed mymi oczami zmarniały nagle wszystkie ambicje światowe. Niewiarygodnym wprost żarem serca zacząłem tęsknic do nieśmiertelności, jaką daje mądrość (...) To właśnie ona zmieniła uczucia moje i ku Tobie, Panie, zwróciła moje modlitwy, i nowe, odmienne wzbudziła we mnie życzenia i Pragnienia „ 1 Chrześcijaństwo było wtedy dla niego zbyt pospolite. Cyceron skłonił Augustyna do poszukiwania mądrości, ten natomiast zwrócił się ku Biblii, by ją odnaleźć. Doznał jednak wielkiego rozczarowania. Świętego Augustyna wzburzyła forma języka, jakim była napisana funkcjonująca ówcześnie w Afryce łacińska Biblia (język potoczny, gwarowy). Poza tym treść księgi zdawała się mieć niewiele wspólnego z Mądrością, którą czcił i wychwalał Cyceron. Postanowił więc przystąpić do manicheistów, gdzie odnalazł dokładnie to, czego szukał - źródło mądrości (par exellence) w postaci Chrystusa.2.W ciągu 10-ciu lat wyznawania manicheizmu Augustyn zmienił jednak zdanie o swoim dotychczasowym wyznaniu, który stopniowo go rozczarowywał. Nie był wstanie odpowiedzieć na swoje pytania, ani zaspokoić swojej żądzy wiedzy. W wieku 29 lat przeniósł się do Rzymu a nieco później do Mediolanu gdzie wykładał retorykę i gdzie zapoznał się z neoplatonizmem. Pod wpływem ówczesnego biskupa mediolańskiego św. Ambrożego nawrócił się i w 387 r przyjął chrzest z jego rąk. Pod jego wpływem Augustyn ponownie mógł traktować pismo święte jako autorytatywne źródło mądrości. Lektura fragmentu listu św. Pawła do Rzymian, nawołującego do zerwania z dotychczasowym życiem, wstrząsnęła nim i przypieczętowała jego nawrócenie. Następnie powrócił do Afryki, gdzie jako kapłan spełniał swoje powołanie. Z wielkim zapałem bronił nauk Kościoła i zwalczał herezje. Został biskupem i założył własne wspólnoty, dla których napisał regułę wspólnotowego życia, stanowiącą podstawę dla późniejszych reguł zakonnych, opartą na Piśmie Świętym. Poświęcił się też pracy pisarskiej. 1 Historia filozofii : Tom 2: Od Augustyna do Szkota / Frederick Copleston; przekł. Sylwester Zalewski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2004 2 Był to ruch filozoficzno-religijny, założony w III wieku przez Maniego, łączył elementy chrześcijaństwa oraz religii wschodu. Cechował go dualizm - u podstaw świata znajdują się dwie zasady: dobro (światło) i zło (ciemność) 5 przyporządkowana jakiemuś dobru, tak jak rozum jest przyporządkowany prawdzie. Wola poszukuje szczęścia, a szczęście polega na zrealizowaniu dobra, do którego lgnie. Największe szczęście, człowiek może posiąść wówczas, gdy jego wola skieruje się na najwyższe dobro, którym według św. Augustyna jest właśnie Bóg. „Uczyniłeś nas dla siebie, Boże, i niespokojne jest serce nasze, póki nie spocznie w Tobie”. 7 Święty Augustyn z Hippony wiedział jednak doskonale, że wola ludzka jest wolna. „Zawsze posiadamy wolną wolę.(..), ale nie zawsze dobrą.”. 8Człowiek albo pozostaje przy dobru albo idzie w stronę przeciwną. Podobnie jest z Bogiem, albo w nim trwa, albo wyrzeka się jego istnienia. Święty Augustyn uważał jednak, iż nawet podążając w stronę zła, postrzegamy je jako dobro. Wola ludzka nigdy nie pragnie zła jako zła a kiedy nawet kieruje się ku niemu postrzega je jako dobro. Wolna wola człowieka nie jest jednak nieograniczona. Napotyka ona na poczucie prawa i moralnego obowiązku. To prawdy moralne mają największy wpływ na kierowanie wolą. Z największym przekonaniem święty Augustyn mówił o przepaści pomiędzy człowiekiem a Bogiem. Nie możemy jej pokonać sami. Może nam w tym pomóc jedynie nadprzyrodzona pomoc nazwana łaską. To ona w połączeniu z naszą silną wolą pomaga nam prowadzić życie zgodnie z zasadami chrześcijańskimi. Bóg przeważa nad światem – to On jest najwyższym bytem, istnieje sam z siebie, jest niezależny, a cały świat poddany jest tylko Jemu; Bóg nie jest bytem ale jego przyczyną; jest dobrem, przedmiotem poznania. Każdy człowiek dążyć powinien do zespolenia się z Bogiem. Skąd się bierze zło? Na to pytanie próbowali już odpowiadać wcześniejsi filozofowie. Początkowo św. Augustyn nawiązuje do KONCEPCJI MANICHEJCZYKÓW - mówi ona o walce dwóch pierwiastków: dobra i zła, którą czasem wygrywa zło a czasem dobro - są one równo prawne. Jest to koncepcja materialistyczna i dlatego nie satysfakcjonowała ona św. Augustyna. W późniejszych rozważaniach doszedł on do wniosku, że zło nie jest po prostu brakiem dobra, lecz jego „niedostatkiem”. To nieobecności dobra, które być powinno. Uważał on, iż rzeczy wyższe powinny władać niższymi a nie odwrotnie., bo tylko wtedy mogą one wtedy układają się w porządek sprawiedliwy. Ostatecznie, więc złem jest nieporządek, nieład, sytuacja, gdy rzeczy niższe rządzą wyższymi, odwracając ten układ. Zaś dobro jest udzielane w łasce, co oznacza, że ludzie źli, to osoby jej pozbawione. Z tego wniosku święty Augustyn wysunął twierdzenie, iż pewni ludzie rodzą się z łaską i są oni stworzeni do niesienia dobra, inni zaś są jej pozbawieni od dnia narodzin i dlatego są źli. 7 Historia filozofii : Tom 2: Od Augustyna do Szkota / Frederick Copleston; przekł. Sylwester Zalewski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2004 8 Augustyn, Traktaty o łasce, w: Łaska, Wiara, Przeznaczenie. Pisma Ojców Kościoła, t. 27, Poznań 1971 6 „Ostateczne ujęcie pojęcia łaski w myśli św. Augustyna pojawiło się w kontekście dyskusji z Pelagiuszem, mnichem przybyłym z Irlandii do Rzymu w latach 384-409. Był to człowiek bardzo pobożny, oburzony na – jego zdaniem – powierzchowną religijność zastaną w tym mieście. W tym kontekście poznaje wcześniejsze poglądy Augustyna, wyłożone w Ad Simplicianum, ukończone w 396r., w którym:” 9 „Augustyn przedstawiał ówczesnym chrześcijanom swoją koncepcję rodzaju ludzkiego jako ‘masy grzeszników.” 10 Jednak teza ta oznaczała brak wolnej woli w życiu religijno moralnym człowieka, zdejmowała też z człowieka odpowiedzialność za czyny (gdyż są z góry zaplanowane),z góry określała ludzi przeznaczonych do zbawienia i potępienia. Dlatego też wywołała sporo kontrowersji wśród następnych pokoleń filozofów. Zło nie psuje harmonii świata, przeciwnie, jest do niej potrzebne. Ukaranie grzesznych tak samo pasuje do niej, jak nagradzanie świętych. 11 TEORIA BYTU Teoria bytu koncepcji św. Augustyna pochodziła z tych samych przesłanek, co teria Platona. Biskup z Hippony uwzględnił jednak Boga rozumianego na sposób chrześcijański i wyciągnął głębsze konsekwencje z faktu przyjęcia wieczności i nieskończoności świata idei.12 Augustyn jednak nie odwrócił się od problemu stworzenia świata przez Boga. Dlatego wysunął teorię "ciągłego stwarzania" świata materialnego. Wg niej Bóg nie tylko stworzył, lecz także ciągle "napędza" świat. Bez Jego woli nic nie mogłoby istnieć ani chwili i zapadłoby się w nicość. Stąd istnienie świata materialnego jest ciągle odtwarzającym się cudem Bożym. Jak pisał Augustyn - "Bez woli Boga nawet jeden listek nie spada z drzewa".13 Dusza w tym systemie jest też rozumiana na sposób platoński, z dokonaniem niezbędnych jednak poprawek wynikających z teologii chrześcijańskiej. Jest ona boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga. Nie jest ograniczona w czasie - tj. jest nieśmiertelna, ale jest ograniczona w przestrzeni. Ma ona, podobnie jak twierdził Platon, możliwość bezpośredniego kontaktu ze światem idei, gdyż od niego pochodzi. Wszystkie dusze po 9 Mateusz Wichary: "Wolna wola i łaska w myśli św. Augustyna." – www. teologia.protestanci.org 10 J.N.D. Kelly, Początki doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 1988, s 266. 11 Tatarkiewicz W., Historia Filozofii, tom I, PWN, Warszawa 2003 12 Podobnie jak Platon, także Augustyn zakładał istnienie świata idei, który istnieje niezależnie od świata materialnego, jest wieczny, nieskończony i doskonały. Biskup z Hippony rozwinął jednak teorię hierarchii idei o ideę Boga. Dla niego podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów. Idee te Augustyn rozumiał wciąż podobnie, jak Platon - tzn. były dla niego realnie istniejącymi obiektami, z którymi można się bezpośrednio stykać. 13 Historia filozofii : Tom 2: Od Augustyna do Szkota / Frederick Copleston; przekł. Sylwester Zalewski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2004 7 Platona, tylko niektóre dusze mają szansę odnaleźć ten kontakt, jednak nie zależy to zupełnie od nich, lecz wyłącznie od woli Boga. WIZJA ŚWIATA Zgodnie z założeniami Pisma Świętego świat według świętego Augustyna powstał z nicości, a stworzył go Bóg. Biskup z Hippony był jednak pierwszym, który przyjął tą zasadę, gdyż wszyscy go poprzedzający wyznawali zasadę odwiecznego istnienia materii, a stwórca po prostu przekształcił tą materię lub wprawił ją w ruch. Augustyn nawiązywał do wcześniejszych filozofów starożytnych, lecz ich wnioski modyfikował w duchu Biblii. Uważał, że Bóg najpierw stworzył z nicości pierwszą materię. Dalsze etapy procesu stworzenia polegały na formowaniu tej pierwotnej materii, na nadawaniu materii harmonijnego porządku. W koncepcji przestawiania świata nawiązał do dorobku Pitagorasa14. Uważał, iż można go ukazać za pomocą liczb. Ten pogląd Augustyn wspierał biblijnym zdaniem, pochodzącym z Księgi Mądrości, mówiącym o tym, że świat został stworzony „według miary, liczby i wagi”. Liczba leży bowiem u podstaw kosmosu, jest podstawą porządku, piękna. Na tej podstawie powstała koncepcja „racji zarodkowych” (rationes seminales).15 ABORCJA Św. Augustyn w Enchidrionie (Enchidrion ad Laurentium seu de fide, spe et caritate - Podręcznik dla Wawrzyńca, czyli o wierze, nadziei i miłości) rozróżnia kwestię zmartwychwstania pomiędzy płodami, "które są w pełni ukształtowane", a tymi, które nie osiągnęły pełnego rozwoju. Te drugie są nie w pełni ukształtowane, dlatego też Bóg sam wybiera czy mają dalej się rozwijać czy też nie. Święty Augustyn stwierdza tym samym, że prawdziwie ludzki byt rozpoczyna się w pewnym określonym momencie rozwoju embriona. Z jednej strony potępia on kontrolę urodzin i aborcję, ponieważ prowadzą one do zerwania więzów łączących małżonków celem prokreacji. Jednak utrzymuje także, iż nie jest ona aktem zabójstwa. Pouczając o uczłowieczeniu św. Augustyn pisze: "Ważna kwestia odnośnie duszy nie może być rozstrzygnięta pośpiesznie przez niedowiedzione i pośpieszne osądy; prawo nie zakłada, że akt przerwania ciąży należy do czynów zabójczych ,ponieważ nie 14 Pitagorejczycy twierdzili, że podstawą całej rzeczywistości jest liczba. Wszystkie elementy świata natury, sztuki, muzyki, o ile stanowią harmonię, można wyrazić liczbowo, to znaczy stosunkiem liczb całkowitych. 15 „Racje zarodkowe” – to niewidzialne, tkwiące w materii zarodki rzeczy, siły, możliwości. Zostały one złożone w materii przez Boga w akcie stwórczym i mogą się w swoim czasie ujawnić. Są niejako zakodowane w materii, która dzięki temu rozwija się, zgodnie z założonym dla niej planem.