Filozofia notatki z podstawowej wiedzy w różnych okresach, Opracowania z Historia filozofii

Pobierz Filozofia notatki z podstawowej wiedzy w różnych okresach i więcej Opracowania w PDF z Historia filozofii tylko na Docsity!

Filozofia

Wykład I : Przedmiot filozofii

Wyraz „ filozofia” jest połączeniem dwóch słów greckich fileo –miłuję oraz sofia – mądrość ,

filozofia - umiłowanie mądrości, dążenie do wiedzy. W VI w. p.n.e na bazie wierzeń religijnych, umiejętności praktycznych, reguł życiowych w starożytnej Grecji zaczęto poszukiwać ogólnych zasad na jakich wszystko dzieje się tak, jak się dzieje i w ten sposób Grecy stworzyli naukę grecką. Greków nie zadawalało wyjaśnienie mitologiczne, poetyckie, tylko chcieli mieć wyjaśnienie rozumowe. Początkowo była jedna nauka i nazywała się filozofią. Filozofia = nauka Z filozofii zaczęły się powoli wyodrębniać nauki bardziej szczegółowe jak matematyka, fizyka, astronomia, logika, retoryka. Jednym z pierwszych wielkich mędrców greckich był Tales z Miletu VII p n.e. 6 32- 543. Jeden z siedmiu mędrców greckich, twórca szkoły jońskiej. Termin filozofia wprowadził Pitagoras z Samos (570- 497) Historia Świata

1. Wszechświat- 15 mld lat temu.
2. Ziemia 4, 5 mld
3. Pierwsza komórka 3,5 mld
4. Organizmy wielokomórkowe 2,5 mld
5. Rośliny 500 mln lat
6. Gady 340 mln
7. Ptaki 150 mln
8. Małpy 7 mln
9. Homo 2mln
10. Homo erectus 1 mln
11. Homo sapiens 200 000 lat
12. Pismo 8 500 lat temu Rdzennie filozoficzne nauki: Arystoteles pisał: Jest taka wiedza, która rozważa byt jako byt oraz to, co przysługuje mu w sposób istotny.

prote filozofia πρωτη ϕιλοσια ,

„Byt” po grecku - oν (on)

Rozważania dotyczące bytu jako bytu nazwał filozofią pierwszą, a uczniowie nazwali to metafizyką, a później nazwaną ontologią. Metafizyka - μετα ϕνσικα Pytania metafizyczne: Co istnieje? Dlaczego raczej coś, niż nic? Jakie mechanizmy rządzą światem? Jakie jest to, co istnieje? (1) Metafizyka = ontologia = filozofia pierwsza. (2) Epistemologia – teoria wiedzy episteme - wiedza Gnozeologia gnosis – poznanie W trakcie poznawania mamy do czynienia zarówno z aktami poznawczymi jak i z rezultatami poznawczymi. Akty poznawcze są to czynności psychiczne takie , jak spostrzeganie, przypominanie, sądzenie, rozważanie, wnioskowanie. Psychologia bada rzeczywisty przebieg procesów psychicznych.

Psychologia szuka praw według których przebiegają procesy psychiczne. Epistemologia odpowiada na pytania: Kiedy poznanie jest wartościowe? Kiedy poznanie zapoznaje nas z rzeczywistością. Jak uzasadniać sądy na temat rzeczywistości. Na czym poznanie musi się opierać aby było uzasadnione, co może być przedmiotem poznania? Pytania gnozelogiczne: Czy jest możliwa wiedza o rzeczywistości, a jeśli tak to pod jakim warunkiem? Pod wpływem rzeczywistości, powstają w nas jakieś obrazy wewnętrzne immanentne? Czy nasze poznanie jest prawdziwe? Czy nasze poznanie jest uzasadnione? (3) Etyka (4) Estetyka Są to nauki aksjologiczne. (5) Aksjologia- teoria wartości Jest wiedza szczegółowa i jest wiedza ogólna. Filozof chce stworzyć wiedzę ogólną, w taki sposób by wiedza ta dostarczyła podstaw do dyrektyw moralnych Filozof chce wiedzy ogólnej i zarazem pewnej Metafizyka teologiczno- teleologiczna : Świat jest tworem niematerialnej istoty duchowej, która to istota urządziła świat w sposób celowy, tak aby ludzie osiągnęli doskonałość duchową.

3. Okresy filozofii europejskiej: I. Okres filozofii starożytnej VI p.n.e - VI n.e. II. Filozofia średniowieczna VI - XIV w. III. Filozofia nowożytna XV- XIX w. IV. Filozofia współczesna. XX , XXI w. W filozofii staramy się wytworzyć najogólniejszy pogląd na wszystko.

I. Filozofia Starożytna VII w. p. e – VI w. n. e

1. Okres Pierwszy: Presokratycy (VII – V) Filozofia przyrody, Materializm żywiołowy. (a) Jońska filozofia przyrody U wybrzeża Turcji Tales z Miletu , VII p n.e. 6 32- 543. Jeden z siedmiu mędrców greckich, twórca szkoły jońskiej. Żył za czasów Solona. Przewidział zaćmienie Słońca w dniu 28 V 585 r. p.n.e. Materializm żywiołowy. Wszystko jest z wody. To co żywe, żyje wilgocią, zarodki są mokre, pokarm jest zawsze soczysty. Tales pisał „wszystko jest ożywione jak to widać w bursztynie i w magnesie” hylozoizm cała materia jest ożywiona (hyle –materia, zoon- istota żywa)

Anaksymander z Miletu (610- 543) VI w.p.n.e. arche (αρχη) początek, zasada, trwałe cechy rzeczy.

To, co istnieje nie przestaje istnieć. Pierwotne własności materii nie przestają istnieć tylko przyjmują inne kształty.

Przyroda (φιςισ) - to co staje się i rozrasta a z drugiej – jako natura. Natura to całokształt przyrodzonych

zjawisk. Zmienne zjawiska posiadają stałą naturę. Zjawiska są przypadkowe a natura jest konieczna.

Atomizm: Leucyp , przyćmił go Demokryt z Abdery , około 460-370. Atomistyczny ustrój świata. Istnieją tyko atomy i próżnia. Ojciec materializmu. Dla Demokryta materią rzeczywiste ciała. Ciała powstają i giną. Atomy są ostatecznymi i niezmiennymi składnikami ciał. Każdy atom cechy przestrzenne, kształt, rozmiary, ciężar. Natomiast nie mają barwy, smaku, zapachu. Demokryt (V w p. n.e.) jest prekursorem metody przyrodniczej. Dusza tez składa się z atomów. Atomy nie powstają i nie giną. Najwyższym dobrem jest zadowolenie, a środkiem pozyskania go rozum. Mędrcy greccy: Tales , Solon, Demokryt. Jedna ścieżka (jońska ) od Talesa do Demokryta. ( c ) Italscy filozofowie : Pitagoras (570-497) Pitagorejczycy. Liczby widzieli w sposób przestrzenny, Ustrój zjawisk zależy od proporcji i liczby. (geometryczny kształt) Poznali kształt Ziemi, doszli do wniosku, że horyzont jest perspektywicznym złudzeniem. Prawdziwy kształt Ziemi nie może być oglądany, tylko ujmowany matematyczną myślą. Liczba jako zasada świata, Przekonanie o harmonijności świata. Wyniki o trwałym znaczeniu: powszechna zmienność rzeczy, możliwość dedukcyjnego dochodzenia do prawdy matematyczna filozofia pitagorejczyków atomistyczna filozofia Demokryta. Terminy: przyroda, zasada, świat pojęty jako prawidłowy zespół, byt, rozum (logos), duch (nous).

2. Drugi okres filozofii starożytnej V - IV w. p.n.e. Okres klasyczny (Okres systemów starożytnych), Okres oświecenia starożytnego : Fidiasz, Sofokles, Eurypides, Perykles. (2a) Sofiści i Sokrates. Sofiści nauczyciele mądrości. Sofiści to byli nauczyciele i wychowawcy. Przygotowywali do życia publicznego. Skierowali uwagę i filozofię na człowieka. Sofistyka jest to posługiwanie się nieuczciwą argumentacją w celu udowodnienia fałszywej tezy. Protagoras (481-411) Człowiek jest miarą wszechrzeczy, istniejących, że istnieją a nieistniejących, że nie istnieją. Gorgiasz – słynny sofista, krewny i przyjaciel Hipokratesa. Sokrates (469-399) Najpierw był urzędnikiem, żołnierzem, a później uczył ludzi rozumu i cnoty. Matka jego była akuszerką. On wydobywał z ludzi prawdę. Uczymy się przez przypominanie sobie prawdy, którą znaliśmy w poprzednich wcieleniach. Szukał Prawdy w Rozumie. Wg Sokratesa: sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą są zaletami zawsze i wszędzie. Cnoty pochodzą z natury rzeczy a nie z ustanowienia ludzkiego, jednakowe dla wszystkich ludzi. Tylko to co dobre jest pożyteczne. Szczęście z cnoty wynika. Cnota nie jest wrodzona. Zło pochodzi z nieświadomości ( intelektualizm etyczny ). Wiedza prowadzi do cnoty (dobra). Owidiusz mówił „widzę i pochwalam to co lepsze, a idę za tym co gorsze” Sokrates naucza krytycznego stosunku do powszechnie przyjętych sądów, przeciwstawiał się konwenansom.

Podważał założenia na których ludzie budowali swoje życie. Agaton : Trudno Ci się sprzeciwić drogi Sokratesie. Niechże więc będzie jak mówisz. Sokrates: To prawdzie nie możesz się sprzeciwić , mój drogi Agatonie, bo sprzeciwić się Sokratesowi wcale nie jest trudno”. 501 sędziów go sądziło i skazano go na śmierć stosunkiem głosów: 281 do 220. „Wszyscy jednozgodnie przyznają, że żaden jeszcze człowiek, ile pamięć nasza sięga nie zajrzał w oczy śmierci z większą godnością.” (Ksenofont IV, 8) Wiedza jest pojęciowa: a tworzenie pojęć widział w indukcji. (2b) Szkoły sokratyczne. (i) Akademia Platońska , Założona w 387 p.n.e. pierwszy uniwersytet Europy. Zamknięta dekretem cesarza Justynianina, w 529 n.e. skonfiskowano majątek i wypędzono nauczycieli. Platon (427- 347) – skrajny realizm pojęciowy. Na Platona oddziaływał Sokrates, matematycy a ponadto arystokracja grecka, politycy. Na wejściu do Akademii był napis: Niech nikt tu nie wchodzi, kto nie zna geometrii. Jednym z przodków Platona był Solon. Polityka powinna być natchniona przez filozofię. Pozwalając wszystkim ludziom głosować to tak jakby wszystkim pasażerom pozwolić kierować statkiem. O rzeczach nie możemy powiedzieć, że istnieją, tylko że się stają. Byt jest to , to w czego naturze jest, że nie może przestać być. Przed Platonem to dusza była rodzajem materii. Dusza u Platona jest czynnikiem życia. Dusza jest tym co się samo wprowadza w ruch. Ciało jest narzędziem duszy. Wcześniej materia miała cechy duchowe. Platon wprowadził czyste pojęcie materii i czyste pojecie duszy. Wcześniej nie przeciwstawiano Boga światu, bogowie zamieszkiwali świat , tak jak ludzie. Człowiek to dusza władająca ciałem. Świat ma początek a materia jest wieczna. Świat nie jest stworzony lecz zbudowany. Nauka szuka prawd wiecznych, bada niezmienne związki, bada własne założenia i szuka dla nich racji. Zwykłym ludziom wystarcza to, co mają przed oczami

Nauka o ideach – przypowieść o jaskini. ιδ ε α

Wrażenia i spostrzeżenia nie dają wiedzy prawdziwej. To, co postrzegamy oczami jest pozorem. Nie rozumiemy świata Świat zjawisk, świat dostępny myśleniu, bezpośredni wgląd w ideę – poznanie filozoficzne. Prawdziwą rzeczywistość poznajemy rozumem, nie możemy polegać na zmysłach. Prawdziwy okrąg możemy sobie pomyśleć. Dobro = piękno, ład, harmonia. Człowiek jest więźniem zmysłów. U Platona jest pusta przestrzeń która jest niebytem. W tej pustej przestrzeni idee się przeglądają. Dusza składa się z trzech części: zmysłowa, szlachetna, rozumna. Platon zapoczątkowuje filozofię idealistyczną. Świat przedmiotów oraz świat idei, wzorów rzeczy. Idee są wieczne, trwałe i niezmienne. Łącznikiem między światem idei a światem rzeczy jest dusza. Była w świecie idei, następnie zamieszkuje ciało ludzkie. Nieśmiertelna jest tylko rozumna część duszy. Nietzsche: „Chrześcijaństwo to platonizm dla ludu”. Pojęcia etyczne nie odwzorowują rzeczywistości, lecz są wzorem. Stałe własności przysługują pojęciom a nie rzeczom. Widzimy obecność idei w rzeczach. Materia, Bóg, Idee są wieczne, a Kosmos nie jest wieczny. Demiurg który stworzył świat na podobieństwo idei z materii.

Pojęcia matematyczne są produktem abstrakcji. Przedmioty matematyczne są wyabstrahowane z przedmiotów empirycznych. „Przyjacielem mi Platon, ale większą przyjaciółką prawda”. W celu dochodzenia prawdy rozwinął logikę, chciał ustalić reguły naszego myślenia. Logika jest narzędziem nauki. Co wynika z natury rzeczy a co wynika z umysłu? Zdefiniował kategorie ontologiczne jako najogólniejsze formy bytu: substancja (ousia ) - czyli to o czym się orzeka, osoby, rzeczy, treści, cechy, relacje, zdarzenia, ilość, jakość, miejsce, czas, stan, położenie, posiadanie, doznawanie, działanie. Rozróżniał dwa rodzaje rozumowań: dedukcję i indukcję. Zasada sprzeczności, wyłączonego środka, Barbara , sylogizm. Według Arystotelesa każdy przedmiot składa się z materii i formy. Formy nie mogą istnieć bez materii. Materia bez formy tez nie istnieje. Forma jest tą stroną czynną aktywną, ta forma kształtuje przedmiot. Materia z natury jest bierna. Ciało to organon duszy. Czynna forma wciela się w bierną materię. Materia jest bytem możliwym. Dusza-wegetatywna. Dusza zwierzęca –czująca, popędowa, Myśląca- rozumna. Celem duszy jest kształtowanie ciała. Ciało jest narzędziem duszy. Materia i forma, Materia nieuformowana (podłoże zjawisk) jest niepoznawalna Istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy- hyleomorfizm. Forma jest siłą działającą celowo. Materia jest tylko potencją (możnością). Rzeczywistość jest to potencja zaktualizowana. Świat jest wieczny ale przestrzennie ograniczony. Cztery rodzaje przyczyn : przyczyna materialna, formalna, sprawcza (czynnik działający), celowa- najważniejsza. Pierwszym poruszycielem jest Bóg, Bóg –świat, rzeczy-idee. Nieruchomy poruszyciel. U Platona, ruch jest tylko przestrzenny. U Arystotelsa jest ruch ilościowy - rośnie, Ruch jakościowy : owoc niedojrzały przemienia się w dojrzały, Ruch przemieszczający : w prawo, w lewo, w górę , w dół. Bytem zajmuje się metafizyka, a wiedzą o bycie logika Etyka Arystotelesa: najwyższym dobrem człowieka jest eudajmonia= doskonałość jednostki. Eudajmonia jest to doskonałość jednostki czyli osiągnięcie tego optimum jakie przy danej naturze w można osiągnąć. Utożsamia szczęście z doskonałością. Cnoty intelektualne (mądrość , wiedza) i cnoty moralne: męstwo, wielkoduszność. Ktoś postępuje cnotliwie, tzn. zgodnie z zasadą umiarkowania. Lękliwość - męstwo - zuchwalstwo. Sknerstwo - (hojność, wielkoduszność) - rozrzutność. Cynizm - tolerancja - fanatyzm Każda cnota prócz sprawiedliwości jest złotym środkiem między dwoma skrajnościami. Człowiek musi żyć w społeczeństwie aby się doskonalić. Pisma : Organon, Fizyka, Metafizyka, Historia naturalna zwierząt. Nauki teoretyczne: zajmują się tym co nie może być inne i praktyczne, które zajmują się tym co może być inne. Filozofia praktyczna to: etyka i polityka. Filozofia teoretyczna to: fizyka, matematyka i filozofia pierwsza. Etyka Nikomachejska, Polityka, Retoryka, Poetyka.

Wg Arystotelesa istotą rzeczy jest forma. Stawanie się jest aktualizacją potencji, celowe działanie formy. Szczęście można osiągnąć poprzez samorealizację. (3) Trzeci okres filozofii starożytnej III w.p.e. – II w. n.e. Okres hellenistyczny Stoicyzm. Według stoików filozofia to przede wszystkim sztuka życia. Stoikom zależało na tym aby nasze poczucie szczęścia jakoś uniezależnić od warunków w jakich się znajdujemy. Wszelkie zdarzenia, okoliczności dzielimy na te które od nas zależą i te które od nas nie zależą. Człowiek jest skazany na swój los (fatum). Człowiek ma odegrać rolę w sztuce, którą nie on sobie wybiera, nie jest autorem ani reżyserem tej sztuki, tylko aktorem, który ma odegrać rolę jaka mu przydzielono. Co się składa na los: epoka, wspólnota, geny. Centralnym pojęciem etycznym stoików jest pojęcie obowiązku. Stoicy pierwsi sformułowali tezę o równości wszystkich ludzi. Rozsądek powinien panować nad popędami, ufać w rozumny ład świata. Twórcą stoicyzmu był Zenon z Kition (323- 262),. Jego uczniem był Chryzyp (282-208). Nawiązali do Heraklita, megaryjczyków i cyników. W Rzymie: Epiktet (55-135), Seneka i Marek Aureliusz (121- 180), Cyceron. Wszelkie zdarzenia, okoliczności dzielimy na te które od nas zależą i te które od nas nie zależą. Popędy, afekty namiętności to są choroby duszy. Rozsądek powinien panować nad popędami, ufać w rozumny ład świata. Szczęście = równowaga ducha, stoicki spokój. Wg stoików wszystko co jest, jest materialne, ale materia jest uduchowiona i ożywiona przez pierwotny ogień, tchnienie – pneuma , logos, dusza świata, prawo natury, opatrzność, boga itp. Bóg nie jest istotą poza światem, lecz jest obecny w przyrodzie. Natura= Bóg= rozum. Bytem jest to, co działa i podlega działaniu. A działać mogą tylko ciała. Teleologiczny panteizm. Rzeczywistość składa się z czterech żywiołów, jest uduchowiona przez pierwotny ogień logos. Bóg i natura to jedno. Pierwsi głosili równość wszystkich ludzi, wszyscy mają te same obowiązki, liczy się tylko intencja czynu. Retoryka –sztuka przemawiania, Dialektyka- sztuka prowadzenia dialogu oraz Logika- teoria dedukcji, rachunek zdań. Zalecali : Beznamiętność- apatia Spokój wewnętrzny – ataraksja Samowystarczalność- autarkia Wprowadzili pojęcie obowiązku. Działy filozofii: logika, fizyka i etyka. Etyka jest owocem wiszącym na drzewie fizyki w ogrodzie, które otacza logika. Stoicyzm = materializm + racjonalizm. Ruch toniczny, tchnienie. Cel stoików uniezależnić się od zewnętrznych okoliczności, których nie można ich zmienić. Cnota to jest życie zgodne z naturą. Nie namiętności lecz rozum stanowi naturę człowieka. Należy kierować się rozumem a nie współczuciem. Smutek nie ma prawa dostępu do mędrca, bo dobro od nas zależy. Znaczenie moralne intencji.

(b) Filon z Aleksandrii – (20 p.n.e – po 42 n.e. synkretyczna filozofia żydowsko-grecka. Teolog żydowski, który był pod silnym wpływem kultury greckiej. Zadanie filozofii widział w poznaniu Boga. Świat interesował go jako dzieło Boga. Starogreckie definicje filozofii: (1) poznanie bytu jako takiego, nauka nad naukami, (3) miłość mądrości, a teraz pojawiają się nowe : filozofia jako rozmyślanie nad śmiercią, upodobnianie się do Boga, jest to rezultat zespolenia filozofii z religią. Neoplatonizm : II wiek naszej ery Bóg – Logos - świat materialny Przedstawiciele: Plotyn , Pofiriusz, Proklos Hypatia, Boecjusz, Julian Apostata. Rozważania na temat: Czy Chrystus był Bogiem i człowiekiem, Czy Bogiem w ludzkiej postaci? Czy też był tylko człowiekiem. Plotyn (203-269) Podobnie jak Platon utrzymywał, że świat, który postrzegamy nie jest rzeczywistym bytem. Prawdziwy byt, to Jednia = Bóg , o którym nic nie da się powiedzieć poza tym, ze jest. Cały kosmos jest odbiciem Jedni. Plotyn próbował połączyć racjonalną myśl grecką z religią żydowską. W jaki sposób od rzeczywistości dojść do Boga, oraz w jaki sposób od Boga dojść do rzeczywistości Trzy stopnie boskiej rzeczywistości: Jednia, duch i dusza. Podobnie jak słońce emanuje światło, a źródło wodę, tak Bóg emanuje z siebie różne rodzaje bytów. Intuicja jest czysto duchowym oglądem tego co ponadzmysłowe, ma charakter ekstazy, poznania mistycznego. Plotyn mówił, że wstydzi się, że ma ciało. Ciało jest więzieniem duszy. Prawdziwy świat ma charakter duchowy. Patrystyka ( pater - ojciec) II – VIII – nauka Ojców Kościoła, którzy ustalali zręby filozofii chrześcijańskiej, Problem założeń wiary, dogmatów. Stosunek objawienia do rozumu. Patrystyka: apologetyczna i systematyczna. Jedni systematyzowali, ustalali jak Orygenes, św. Augustyn, Grzegorz Wielki, a drudzy jej bronili jak Tertulian (160 –230) , (apologeci) Tertulian odżegnywał się od filozofii greckiej, przeciwstawiał religię kulturze świeckiej, wywyższał Boga przez poniżenie człowieka. Przeciwstawienie pojęcia Boga jako kosmicznej siły, osobowemu pojmowaniu Boga, Bóg na ziemi i w sercu, łaska Formułowanie się filozofii chrześcijańskiej, najbardziej zasłużeni Orygenes : chrześcijański neoplatonik, 185- 284 Jednia Bóg Ojciec, z którego wyemanował Jezus Chrystus i Duch Święty, Św. Augustyn (354-430). Urodził się w Algierze. Początkowo wyznawał manicheizm- dualistyczny obraz świata. Dobro i zło walczą w świecie, a także w każdym człowieku. Zło zakorzenione jest w materii, a dobro w duszy. Rozstał się z konkubiną, doznał aktu nawrócenia, przyjął chrzest, został biskupem. Chrześcijaństwo „wyssał z mlekiem matki”. „Chcę poznać Boga i duszę. Czy nic więcej? Nic zgoła” Starożytne cele człowieka, to szczęście, spokój ducha, a św. Augustyn widzi je w zjednoczeniu z Bogiem. Filozofia ma być środkiem pogłębienia wiary.

Iluminacja, czyli oświecenie boskim , nadprzyrodzonym światłem, pozwala człowiekowi na prawdziwe poznanie prawdy. Substancja boska istnieje w trzech osobach. „Wierzę, by zrozumieć”. Nie musimy rozumieć by wierzyć. Prawdę można poznać dzięki iluminacji (boskiemu oświeceniu) Wolna wola i predestynację „Wyznania” , „ O Trójcy Świętej”, „Państwo Boże”, (De civitate Dei). – chrześcijański odpowiednik Państwa Platona. Pojawia się nowa relacja między ludźmi a Bogiem. Opatrzność Boża rządzi dziejami. Dzieje mają charakter liniowy. Polityka ma być realizacją boskich wskazówek i przykazań. Władza jeżeli jest legalna i własność prywatna jeżeli jest legalna, to pochodzą od Boga, i należy się jej szacunek. Prawo wieczne , które jest wyrazem mądrości bożej, i jest prawo doczesne, ludzkie , które jest adaptacją praw wiecznego. Wszystko co najważniejsze rozgrywa się w duszy ludzkiej. Zerwał ze starożytnym intelektualizmem, wielką wagę przywiązywał do wolnej woli Boga. Justynianin władca chrześcijański rozwiązał Akademię Platońską , skonfiskował majątek i wypędził nauczycieli. Trzy rodzaje poznania: zmysłowe, rozumem, intuicyjne. Starożytny pogląd na świat: (1) obiektywizm (przeżycia wewnętrzne są objawem wtórnym) (2) intelektualizm ( wola i uczucia są wtórne wobec intelektu) (3) uniwersalistyczna (prawda ogólna jest doskonalsza od jednostkowej) (4) (finitystyczna)

II. Filozofia Średniowieczna (IX- XV)

W jaki sposób filozofia średniowieczna nawiązała do filozofii starożytnej: Co filozofia średniowieczna wzięła z filozofii starożytnej: z Platona - wyższość świata duchowego nad materialnym z Cyników- obojętność dla rzeczy doczesnych od Arystotelesa- koncepcja Boga jako pierwszej przyczyny i celu świata. Od Stoików- świat materialny jest przesycony duchem Od Sceptyków- skoro rozumowanie i obserwacja prowadzi do błędów, to prawdy należy szukać w objawieniu i natchnieniu, Powszechne przekonanie było, że świat nie ma samoistnego znaczenia wobec Boga, a życie doczesne należy podporządkować życiu wiecznemu. Filozofia stała się służebnicą teologii.

1. okres – wczesne średniowiecze , od IX do XII wieku, rozwijanie i kształtowanie się myśli średniowiecznej. Św. Anzelm (1034- 1109)– początki scholastyki, rozumowego dochodzenia do prawdy, był skrajnym realistą. Do poznania potrzebny jest zarówno rozum jak i wiara. Ontologiczny dowód na istnienie Boga. „Chrześcijanin powinien przez wiarę dojść do zrozumienia, a nie przez zrozumienie do wiary. Zadaniem rozumu jest prawdę objawioną objaśnić”. Scholastyka

Oddzielił dziedzinę rozumu od dziedziny objawienia, a tym samym wiedzę od wiary. Nie ma sprzeczności między objawieniem a rozumem. Filozofia opiera się na rozumie, a teologia na objawieniu. Przedmioty jednostkowe złożone są z istoty i istnienia. Istota Boga implikuje jego istnienie. Bóg istnieje z własnej natury. Uważał , że trzeba oprzeć dowód na istnienie Boga na doświadczeniu. Świat został stworzony z niczego nie zaś z odwiecznej materii. Teologię buduje się na podstawie objawienia, a filozofię na samym rozumie. Universale in re (przedmioty ogólne są w rzeczach jednostkowych) Universale post rem ( powszechnik wyabstrahowany z rzeczy) Universale ante rem (niezależnie od rzeczy, idee w umyśle Bożym wg. których Bóg stworzył świat). Rzeczy złożone są z istoty i istnienia. Przedmioty duchowe posiadają tylko formy. Bóg jest bytem takim, że z jego istoty wynika istnienie. Istoty cielesne są złożone z formy i materii. Istnienie Boga nie jest oczywiste. Czy świat jest rezultatem woli Bożej, czy też jest emanacją Boga. Tomizm podporządkowywał wolę rozumowi. Poglądy św. Tomasza: (1) świat został stworzony z niczego (2) świat został stworzony wprost przez Boga (3) Stworzenie jest aktem woli, wg. idei bożych Wyższość władzy duchowej nad świecką, bo Kościół troszczy się o ostateczny cel człowieka. Władza duchowa stoi na straży prawa naturalnego (wiecznego). Ludzkie prawo ma źródło w prawie wiecznym. Generalnie, to chrześcijaństwo preferuje cechy które są nieprzydatne politycznie: miłość, miłosierdzie, odwrócenie się od spraw światowych, koncentrację na sobie (na zbawieniu swojej duszy). Jan Duns Szkot 1265-1308 (franciszkanin) nominalista. indywidualizm i woluntaryzm, skotyzm , zmodernizował tomizm. Przewaga wiary nad rozumem, jednostki nad ogółem, woli nad myślą, intuicji nad abstrakcją. Każdy przedmiot ma swoją formę indywidualną. U człowieka wola jest ważniejsza niż rozum. Skotyści pracowali aż do XVII w. na polu logiki i gramatyki. Piotr Hiszpan (1226-1277)- kodyfikator logiki średniowiecznej (papież Jan XXI), Witelon (1230-1314) urodzony w Legnicy, syn Polki i kolonisty z Turyngii ( „Żadnej rzeczy nie widzi się w jej właściwej wielkości” XIV w. Końcowy okres filozofii średniowiecznej Scholastyka chciała doprowadzić do zrozumienia prawd wiary. Nominalizm, Wilhelm Ockham (1300-1350) Nie istnieją przedmioty ogólne, istnieją tylko przedmioty jednostkowe. Zdawał sobie sprawę, że w systematycznym wykładzie logika zdań musi poprzedzać logikę nazw. Znał 26 tautologii rachunku zdań. Jest autorem zdania zwanego Brzytwą Ockhama. „Bytów nie należy pomnażać ponad konieczność” „Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę” Prawo Claviusa. Clavius (1501-1576), jezuita, twórca kalendarza gregoriańskiego

Mistrz Eckhart 1260- 1327. Mistycyzm bierze się ze wzmożonego życia uczuciowego, chęci osobistego kontaktu z Bogiem. Dusza może oglądać Boga bezpośrednio Mistycyzm XIV wieku, aby Boga oglądać trzeba się upodobnić do Niego. Na dnie duszy jest Bóg. Trzeba odwrócić się od rzeczy i skupić na swoim życiu duchowym. Chrześcijańskie wyobrażenia religijne zostały podbudowane filozofią grecką. Metafizyka teologiczno- teleologiczna : Świat jest tworem niematerialnej istoty duchowej, która to istota urządziła świat w sposób celowy, tak aby ludzie osiągnęli doskonałość duchową. Filozofia islamska (arabska) Islam – poddanie się woli Boga Koran - czytanie Awicenna (980-1037) Świat jest emanacją Boga. Averroes 1126-1198, Cordoba. Filozofia Żydowska W 135 r. Rzymianie zburzyli Jerozolimę i odtąd Żydzi nie mieli swojego państwa aż do 1948 roku. Filozofowie żydowscy łączą Torę ( Pięcioksiąg Mojżesza) z filozofią grecką. Mojżesz Majmonides (1135- 1204, Kair). „ Przewodnik dla błądzących. „Wiem, tylko czym Bóg nie jest” Tora - pouczenie, wskazówka Talmud - komentarze do Tory, katechizm. Dwie zasady: Zasada starożytna : Stań się tym, kim jesteś, (Poznaj samego siebie) Zasada średniowieczna: Oddaj się całkowicie Bogu.

III. Filozofia nowożytna XV- XIX

Część pierwsza. 1453- Zdobycie Konstantynopola przez Turków, 1492- Odkrycie Ameryki (wcześniej wynaleziono kompas) 1517- M. Luter przybija swoje tezy na drzwiach kościoła w Wittenberdze. Marcin Luter (1483- 1546) Wynalezienie druku. 1543- Mikołaj Kopernik- „O obrotach ciał niebieskich” Starożytność Stań się tym, kim jesteś. Średniowiecze: Oddaj się całkowicie Bogu. Filozofia przestała skupiać się na Bogu, tylko skupiała swe badania na przyrodzie i człowieku , (2) odrzucono dogmaty (3) większe zaufanie do doświadczenia niż do rozumu 1.Okres: Odrodzenie (XV-XVI): Zwiastuni filozofii Odrodzenia: Mikołaj z Kuzy (Cusa), Kuzańczyk (1401-1464) (zwiastunem Odrodzenia), filozof, teolog, dyplomata. Świat jest Bogiem, który stał się widoczny. Świat jest rozwinięciem Boga explicatio Dei, Bóg jest obecny w całym stworzeniu.

Rzeczywistość polityczna nie jest dana od natury, ani z woli Boga. Władcę osądza się po rezultatach rządzenia. Cnoty władcy: siła, zdecydowanie, żądza sławy. Powodzenie zależy od szczęścia. Machviavelli wprowadził termin: racja stanu ( ratio status ) czyli interes państwa. który jest nadrzędny ponad innymi interesami. Władca ma prawo porzucić etykę i postępować tak, jak nakazuje racja stanu. Makiawelizm- pogląd, że cel uświęca środki Thomas More (Tomasz Morus (1478-1535) Kanclerz Anglii, został stracony na rozkaz króla Henryka VIII, gdyż nie chciał się wyrzec wiary katolickiej W 1935 został świętym. Utopia (miejsce, którego nie ma). Renesansowa wizja państwa idealnego. Ludzie pracują po 6 godzin dziennie. Kobiety się kształcą. Państwo troszczy się o zdrowie obywateli i zapewniona jest swoboda religijna. Jean Bodin 1529-1596, francuski humanista, teoretyk prawa; (katolik, kalwinista, katolicyzm, judaizm). Napisał Siedmioczęściową rozmowę - gdzie krytycznie porównuje siedem religii oraz podręcznik prowadzenia procesu czarownic. Filozofia absolutyzmu, państwo powinno stworzyć swoim obywatelom rozwój ich możliwości duchowych. Hugon Grocjusz (1583 - 1645) holenderski prawnik twórca prawa międzynarodowego. Usprawiedliwia niewolnictwo ( przegrani w wojnie zostają niewolnikami w zamian za darowanie im życia. Thomas Hobbes ( sekretarz Fr. Bacona, znał Galileusza, angielski filozof (1588-1679). Myślenie jest wykonywaniem rachunków za pomocą pojęć. Ludzkie działanie to ruch ciał w przestrzeni i w czasie. Homo homini Est lupus. Żeby nie było wojny musi zaistnieć umowa społeczna. Pojedynczy ludzie oddają się władzy nadrzędnej. Państwo porównuje do Leviatana, monstrum z księgi Hioba. Władza ma charakter absolutny. Filozofia państwa zajmuje się istotą, cel, funkcja państwa. Materialistyczna metafizyka, naturalistyczna etyka i polityka. Wszystko da się wytłumaczyć w sposób przyczynowo- skutkowy, nie ma miejsca na wolną wolę. Państwo powstało z obawy i rozsądku, z kolei później prawo i obowiązki. Wola państwa jest prawem. Władza państwowa ma charakter absolutny. Hobbes pesymistycznie patrzył na człowieka, a optymistycznie na społeczeństwo.

2. Filozofia XVII wieku (a) Racjonalistyczne systemy nowożytne Kartezjusz 1596-1650, Filozofia powinna składać się z niepodważalnych prawd, które są fundamentem przyrodoznawstwa. Zakwestionował całą dotychczasową wiedzę. sceptycyzm metodyczny (fikcyjny sceptycyzm). Próbował znaleźć pewność w samowiedzy. Myślę więc jestem. Myślenie rozumiał szerzej obejmowało wolę jak i uczucia. Dotąd dusza była czynnikiem życia, a u Kartezjusza czynnikiem myśli. Radykalny dualizm duszy i ciała. Mechanistyczna koncepcja przyrody, za pomocą masy, siły, położenia możemy opisać ciała. Ruch musi być dany z zewnątrz. Prawo zachowania ruchu. Idee wrodzone, nabyte, skonstruowane. Wrodzone: Bóg, logika, pojęcie rozciągłości, przyczyny, liczby. Prawdziwe jest to, co jasno i wyraźnie widzimy. Skąd się biorą błędy? Rozum nie daje podstawy do sądu, a my go wydajemy. Rozprawa o metodzie. Badanie metody przed badaniem rzeczy. Przymiotem Boga jest nieskończoność

Jasne i wyraźne idee. Wszystkie nauki ograniczyć do rozważań ilościowych. Liczbowo da się ująć przestrzeń, ruch. Dualizm Boga i stworzenia. Dualizm substancji myślącej i rozciągłej, znalezienie pewności w samowiedzy. Wolność woli ludzkiej, woluntarystyczna teoria poznania. Nieatomistyczna budowa materii. W 1663 pisma Kartezjusza zostały umieszczone na indeksie. Gassendi (1592-1655), nawiązywał do Epikura, ale nie uznawał odwieczności atomów, i dusza jest niematerialna. Pascal (1623-1662) kartezjanista, sceptyczny, religijny i etyczny. Człowiek jest trzciną na wietrze, ale człowiek wie jaką przewagę ma wszechświat nad nim, a wszechświat tego nie wie, cała nasza godność leży w myśli. ”Serce ma swoje racje, których rozum nie zna” Zakład Pascala Należy żyć tak, jakby Bóg istniał. Spinoza (1632- 1677) , „ Etyka metodą geometryczną wyłożona ” Bóg = Przyroda. Problem przezwyciężenia dualizmu świata idealnego i realnego. Nie ma przypadku ani wolności. Jest tylko rozwijająca się przyroda. Każda istota pragnie zachować swoją naturę. Postępowanie naturalne = postępowanie wolne = działanie zgodne z naturą = postępowanie słuszne. Naturalizm etyczny +racjonalizm. John Locke (1632-1704) przedstawiciel empiryzmu angielskiego, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego. Nie ma niczego w umyśle czego by najpierw nie było w zmysłach. Z doświadczenia na drodze procesów racjonalnych dochodzimy do prawdy. To co spostrzegamy, to tylko własności rzeczy. Spostrzec możemy obiektywne, pierwotne własności: rozciągłość, kształt i ruch. A własności wtórne takie jak: barwa, smak zapach są wynikiem oddziaływania rzeczy na zmysły. Idee złożone powstają z idei prostych, są konstruktami umysłu jak na przykład : piękno, harmonia Dwa traktaty o rządzie, Listy o tolerancji, (wydane pod pseudonimem) Państwo ma gwarantować ochronę życia, wolności i własności, Obywatele na zasadzie ugody społecznej oddają się pod opiekę państwa. Ludzie mają prawo obalić niesprawiedliwy rząd. Postulat tolerancji, religia jest sferą prywatną, do której nie ma prawa mieszać się ani Kościół ani państwo. Można go uznać za ojca Oświecenia. Leibniz (1646-1716) ( Lubienieckich ) Zasada racji dostatecznej, nic nie dzieje się w rzeczywistości bez racji. Racją każdego faktu jest jego celowość i odpowiedniość. 8 lat nauczył się łaciny 12- alfabet myśli ludzkiej 20 parę doktor obojga praw, W 1700 roku założył Pruską Akademię Nauk, Teodycja, Tylko Bóg jest doskonały, a istoty stworzone nigdy nie są doskonałe. Wzorzec dowodów politycznych, Nowe rozważania dotyczące rozumu ludzkiego Jest nieskończenie wiele substancji , bytów duchowych, monad, które mimo braku wzajemnego oddziaływania działają w sposób zgodny. Dzięki harmonii przedustawnej.

Władza ustawodawcza, wykonawcza (to już Locke), i dodał władzę sądowniczą. Wolter (1694- 1778): Przebywał jakiś czas w Anglii : krytykował władzę absolutną króla, nietolerancję, przywileje szlachty, cenzurę. Głosił deizm, religię naturalną, moralność naturalną: „ Gdyby Bóg nie istniał, należałoby go stworzyć, ale cała przyroda woła, że jest? Kandyd czyli optymizm, krytyka Leibniza. Istotą religijności jest czynić dobro a do tego nie potrzeba ani dogmatów, ani ceremonii ani rytuałów. Istota wolterianizmu: Rozum- przeciw objawieniu Przyroda – przeciw czynnikom nadprzyrodzonym Ludzkość- przeciw celom etyczno- religijnym Wolter był deistą. Bóg bezpośrednio nie interweniuje w świecie. Deiści nie wierzą w cuda i nie widzą potrzeby istnienia Kościoła. Wolterowi niesłusznie przypisuje ię cytat „Nie zgadzam się z tym co mówisz, ale oddam życie, abyś miał prawo to powiedzieć”. Ale tak można posumować jego poglądy. ( Te słowa napisała, Evelyn Betric Hal, autorka książki o Wolterze) Rousseaau (1712-1778) 1749 Czy odnowienie nauk i sztuk przyczyniło się do poprawy obyczajów? Więcej od rozumu znaczą uczucia i naturalne popędy. Naturalne poczucie wspólnoty zostało zniszczone przez podział pracy i róznice w posiadaniu. Podział pracy, rozwój techniki niszczy naturalne poczucie swobody. Postulat powrotu do natury. W przeciwieństwie do Hobbsa twierdził, że człowiek z natury jest dobry. Utwory: Nowa Heloiza (krytyka społeczeństwa stanowego, , Emil czyli o wychowaniu. Wychowane powinno się opierać na naturalnych skłonnościach dzieci, problem państwa to jest przede wszystkim problem wychowania. Umowa społeczna. Kant nazwał Rousseeau Newtonem świata moralności, Krytyka własności prywatnej – Marks, Krytyka optymistycznej wiary w postęp- Nietzschego, oddziałał na pedagogikę. Romantycy również nawiązywali do Rousseaau. Ludwik XVI widząc książki Woltera i Rousseau powiedział Ci dwaj zniszczyli Francję Diderot 1713- „Zabłąkany nocą w ogromnym lesie, mam tylko nikłe światełko, które pozwala mi iść naprzód. Podchodzi do mnie nieznajomy człowiek i powiada: Przyjacielu, zgaś tę świeczkę, a łacniej znajdziesz drogę. Tym nieznajomym jest teolog”. Panowanie matematyków już skończone, zaczyna się panowanie przyrodoznawstwa ogłaszał Diderot w 1754 r. Encyklopedyści. Rousseau (1712- 1778) D’Alambert 1717- Condrcet (1743-1794) Przestano pisać po łacinie, językiem naukowym stał się język francuski. Filozofia stawia sobie cele praktyczne, wiedzę dla oświecenia umysłów. Pojawiają się filozofowie- publicyści, Wolter, filozof literat- Fontenelle, Rousseau. Naturalizm, empiryzm, racjonalizm. Rozum nie jest źródłem wiedzy, ale jest jego miarą. Racjonalne powinno być życie jednostek i społeczeństwa. Racjonalizm XVIII łączył się z genetycznym empiryzmem. Encyklopedyści : (stworzyć dzieło zawierające wiedzy swoich czasów „Człowiek jest tworem boskim i ma żyć tak, jak nakazuje objawienie” hasło Ś®ędniowiecza.. „Człowiek jest istotą rozumna i powinien żyć tak jak rozum nakazuje”- hasło Oświecenia..

Człowiek kieruje się nie tylko własnym interesem ale również sympatią dla innych, nie tylko wyrachowaniem ale również entuzjazmem. Cnota to skłonność do czynienia dobra, bierze się z potrzeb uczuciowych i interesu społecznego. Następcy Woltera – encyklopedyści : Holbach, Rousseau, Diderot, d’Alambert, La Mettrie, Condillac, Helvetius. Wierzyli w rozum, doświadczenie, postęp. Filozofia stała się nauką o zasadach nauk Helvetius (1715-1771) - Naukową sztukę życia, na podstawach opartych na rozumie i doświadczeniu. nie ma żadnej pierwotnej natury ludzkiej. Tylko najwcześniejsze doświadczenie życia kształtuje człowieka. Obok występków rzeczywistych są pozorne, które nikomu nie szkodzą, występkami czyni je tylko przesąd.IIIIII I. Epoka : Filozofia Starożytna VII w.p. n.e. – 529 r. n.e

1. Presokratycy:
2. Okres klasyczny. Okres systemów starożytnych (a) Sofiści i Sokrates (b) Szkoły Sokratyczne: Akademia Platońska, Szkoła Cynicka (c) Arystoteles
3. Filozofia hellenistyczna (a) Stoicyzm (b) Epikureizm (c) Sceptycyzm
4. Okres końcowy II. Epoka: Średniowiecze IX-XV (a) Wczesne średniowiecze; kształtowanie się myśli średniowiecznej; scholastyka, mistycyzm (b) Wiek XIII, św. Tomasz, Witelon (c) Okres końcowy średniowiecza XIV-XV III. Filozofia Nowożytna XVI- XIX (a) Filozofia Renesansu: renesansowa filozofia przyrody i renesansowa filozofia państwa (b) Filozofia XVII wieku: racjonalizm europejski, empiryzm brytyjski (c) Filozofia Oświecenia i krytycyzmu niemieckiego

I. Filozofia Starożytna VII w. p.n. e. – VI.w.ne. II. Filozofia Średniowieczna IX- XV III. Filozofia Nowożytna XVI- XIX

1. Filozofia Renesansu XVI (a) Renesansowa filozofia przyrody (b) Renesansowa filozofia państwa
2. Filozofia XVII w. (a) Racjonalistyczne systemy nowożytne (b) Empiryzm brytyjski
3. Filozofia XVIII, Filozofia Oświecenia i krytycyzmu niemieckiego Oświecenie francuskie było dziełem zbiorowym (np. Encyklopedyści) Filozofia niemiecka XVIII wieku nosi nazwę krytycyzmu niemieckiego i jest dziełem jednego człowieka Immanuela Kanta. Krytycyzm niemiecki – Filozofia Immanuela Kanta Kant był wielkim i wszechstronnym filozofem. Zajmował się kosmologią, teorią poznania, etyką, estetyką, filozofią religii oraz filozofią polityki i państwa.