Pobierz Finanse, budżet - Notatki - Finanse publiczne i więcej Notatki w PDF z Finanse publiczne tylko na Docsity!
Finanse, budżet
Polityka finansowa to świadoma i celowa działalność instytucji i osób polegająca na określeniu celów za pomocą środków i działań finansowych. Rola polityki finansowej:
- Zabezpieczenie środków na realizację zadań
- Służebna rola w stosunku do innego rodzaju polityk / ekonomicznej, społecznej/3. Podstawa kształtująca inne politykiWarunki dla realizacji prawidłowej polityki finansowej: Cele możliwe do osiągnięcia w danych warunkach miejscu i czasie Cele muszą być wzajemnie niesprzeczne np. rok 90 plan Balcerowicza, dług publiczny, planem było wstrzymanie inflacji, inflacja spada w krótkim czasie, drugi cel przyśpieszenie rozwoju gosp.dwa cele nie są ze sobą spójne co uniemożliwia ich jednoczesną realizację Środki dostosowane do celów jakie chcemy osiągnąć np. środki na elewacje budynków Cele i środki jasno określone i znamy ich adresata Respektuje określone nieprzekraczalne granice m.in. stabilności i konsekwencji np. niestabilne podatki. Stwierdzenie, że polityka finansowa wymaga odpowiedniej kadry i wyposażenia Finanse publiczne obejmują proces gromadzenia środków publicznych oraz ich rozdysponowania wykorzystują je ściśle określone podmioty na określone cele. Cechy finansów publicznych: Tylko podmiot publiczny dysponuje środkami Podmiot będący dysponentem środków publicznych ma status podmiotu publicznego Realizuje działania finansowe przy zastosowaniu władztwa publicznego np. emitowanie pieniądza Prawo do gromadzenia środków publicznych przysługuj tylko ze źródeł określonych ustawowo a ich wydatkowanie może odbywać się na określone cele, cel gromadzenia środków publ.: realizacja określonej polityki, zaspokajanie potrzeb publicznych, służy to finansowaniu zadań podmiotów publicznych Zakres finansów publicznych szeroki , poddany szerokiej kontroli Określone w sposób prawny / zdeterminowane/Cechy finansów niepublicznych: Osoba prywatna Działalność finansowa realizowana bez możliwości wykorzystania władztwa publicznego Swoboda z korzystania pozyskiwania środków finansowych źródła dochodu wynikają z możliwości osoby fizycznej a cele z jej potrzeb indywidualnie określone Cel: przysporzenie dochodów dla konkretnego podmiotu niepublicznego Zakres zdecydowanie większy Zależą od dobrej woli każdego z nas Funkcje finansów publicznych: Funkcja fiskalna / alokacyjna/ umożliwiająca zgromadzenie zasobów środków pieniężnych Funkcja interwencyja / redystrybucyjna / gromadzenie określonego zakresu środków finansowych przez podmioty publiczne który potem decyduje o
podziale tych środków na określone cele zaspokajające konkretne potrzeby Funkcja ewidencyjno kontrolna polega na ewidencjonowaniu i kontroli gromadzenia i wydatkowania środków Prawo finansowe zespół norm prawnych, które zajmują się stosunkami społecznymi których treścią jest gromadzenie i wydatkowanie publicznych środków pieniężnych .Stosunek społeczny normatywnie określona relacja i oczekiwany schemat interakcji pomiędzy co najmniej dwiema osobami, wynikająca z posiadanych przez nich ról i pozycji społecznych, podlegająca kontroli społecznej.Sektory podmiotów publicznych dysponujące środkami publicznymi: Sektor samorządowy / gminy, powiaty, województwa / i ich związki Sektor rządowy / ministerstwa, wojewodowie, policja, wojsko/ Sektor ubezpieczeń społecznych / ZUS, KRUZ, Fundusze/ Samorządy adwokackie nie mają środków publicznych. Środki publiczne dochody publiczne pochodzące z budżetu UE oraz nie podlegające zwrotowiDochód publiczny podatkiArt.5 ust.4 / operacje finansowe prowadzone przy pomocy środków finansowych/Dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności: Wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze Odsetki od środków na rachunkach bankowych Odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych Dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych Art. 5 ust. 5 spadki, darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych.
PROCEDURA BUDŻET Budżet plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego zawierający dochody i wydatki oraz przychody i rozchody. Uchwalany przez Sejm na okres 1 roku od 1 stycznia do 31 grudnia rok budżetowy / rok kalendarzowy/Prowizorium budżetowe to budżet uchwalony tymczasowo, na pewien czas przed budżetem rocznym, a także budżet roczny w formie ogólnych jego założeń. Jest to tryb awaryjny, wchodzi w życie gdy ustawa budżetowa z pewnych względów nie może być uchwalona. Prowizorium budżetowe ma charakter tymczasowy, wygasa wraz z upływem terminu na który zostało uchwalone, bądź też gdy ustawa budżetowa zostanie uchwalona. Określa dochody i wydatki Państwa. Tryb tworzenia prowizorium budżetowego jest taki sam jak ustawy budżetowej, czyli inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko Radzie Ministrów. Jedną z cech charakterystycznych prowizorium budżetowego jest to, iż jest ono uchwalane na okres krótszy niż 1 rok. Jeżeli budżet w jednostce samorządowej nie zostanie uchwalony do 30.04 budżet przejmuje Regionalna Izba Obrachunkowa. Prace nad budżetem państwa kwiecień początek prac w ministerstwie finansów nad projektem budżetu. Budżet uchwalony jest przez Sejm w formie ustawy. Lipiec sierpień Rada Ministrów pracuje nad projektem budżetu. Minister Finansów wydaje
budżetu wpływ na kurs walutowy sprzedane waluty przez Państwo wpłyną na kurs, wpływ na zjawiska ekonomiczne.Funkcja prawna uchwalenie budżetu w formie ustawy są normą prawnie powszechnie obowiązującą gdzie adresatem tej ustawy jest władza publiczna. Roszczenie do państwa w momencie przyznania subwencji przez państwo. Funkcja fiskalna państwo poprzez uchwalenie budżetu zapewnia sobie dochody. Funkcja dystrybucyjna redystrybucja prowadzenie poprzez budżet rozdzielenia w postaci wydatków wcześniej zebranych dochodów.Funkcja ewidencyjno kontrolna budżet jest do zbierania informacji jakie dochody skąd i w jakiej postaci będą zebrane i na jakie cele w jaki sposób będą potem wydane.Funkcja stymulacyjna polega na pobudzeniu poprzez budżet określonych zjawisk gospodarczych. Zasady budżetowe Postulaty teorii i nauki skierowane do ustawodawcy mające na celu uchwalenie prawidłowego budżetu
- Zasada równowagi równouprawnienie w budżecie dochodów z wydatkami
- Zasada jedności formalnych dążyć powinno się do tego aby budżet był jednym planem dochodów i wydatków dla wszystkich organów o instytucji publicznych.
- Zasada jasności materialnej zasada niefunduszowania nie można łączyć dochodów z określonymi wydatkami , dochody budżetu / jeden worek / i dopiero wtedy z tego worka planuje się wydatki.
- Zasada jawności i przejrzystości polega na tym ze budżet jest konstruowany wg ściśle określonych zasad wg jasnych i zrozumiałych źródeł.
- Zasada szczegółowości zasada zapisu budżetu jest prawnie określona.
- Zasada powszechności budżet jest aktem prawnym powszechnie obowiązującym i dostępnym. Audyt przeprowadza się w sektorze publicznym z wyjątkiem sądów. Audyt ma możliwość ingerencyjno-władcze, sporządza protokół, przekazuje go kierownikowi audytowanej jednostki, audytor nie może nakazać czegoś władczo. Nie może nakazać kary, nie ma możliwości nałożenia kary, wskazuje jedynie i sugeruje, audytor zgodnie z rozporządzeniem może powołać osobę do wiadomości specjalnych. / rzeczoznawca, biegły, osoba o wiadomościach specjalnych to 3 różne osoby/. Audyt protokół 14 dni na zaleceni, sprawdza gospodarność i rzetelność. Ciągłość prawna: Audyt Jednostki pomocnicze Jednostka budżetowa Zakłady budżetowe
Audyt polega na ocenie przez kompetentny i niezależny zespół audytujący czy dany przedmiot audytu spełnia wymagania. Zespół audytujący składa się z jednego lub więcej audytorów. Celem audytu może być weryfikacja, czy cel wyznaczony przez organizację audytowaną został osiągnięty lub czy jej działania są zgodne z zaakceptowanymi standardami, statusem czy praktykami. Audyt ocenia także procedury kontrolne celem stwierdzenia, czy przedmiot audytu także w przyszłości będzie odpowiadał uzgodnionym do stosowania wymaganiom. Oprócz oceny wskazuje także zalecenia zmian w procedurach, w tym sprawdzających oraz w politykach.Jednostka budżetowa jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego (rozliczenie brutto pełnymi kwotami). Każda jednostka budżetowa działa na podstawie statutu i jest prowadzona na podstawie planu finansowego. Jest to zawsze roczny plan finansowy co oznacza, iż środki publiczne dla j.b. z końcem roku wygasają. Gospodarstwo pomocnicze wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym albo też finansowym, część jej działalności podstawowej lub działalność uboczna. Tworzone są przez kierowników jednostek budżetowych po otrzymaniu zgody od organu, który utworzył daną jednostkę budżetową. Prowadzi działalność na podstawie rocznego planu finansowego: przychody własne dotacje z budżetu jednostki budżetowej wydatki będące kosztami rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego)Koszty działal. pokrywają z uzyskanych przychodów własnych (założenie). W praktyce mogą one otrzymywać dotacje przedmiotowe oraz jednorazową dotację na wyposażenie w środki obrotowe. Forma rozliczenia z budżetem: netto wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku netto. Jednostki budżetowe mogą tworzyć więcej niż jedno gospodarstwo pomocnicze. Zakład budżetowy - jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych. Nie posiada osobowości prawnej. Prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w przepisach prawa budżetowego Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący: przychody własne dotacje z budżetu państwa wydatki będące kosztami rozliczenie z budżetem (stan należności i zobowiązań na początek i na koniec okresu rozliczeniowego)Plan finansowy zakładu określany jest przez kierownika zakładu. Zakład budżetowy może otrzymywać: dotacje przedmiotowe, dotacje podmiotowe, dotację celową na dofinansowanie kosztów
do czynności prawnych od chwili ukończenia lat 13. Osoba fizyczna po ukończeniu 13 roku życia może zostać całkowicie pozbawiona zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniona całkowicie. Pełnoletni może zostać częściowo pozbawiony zdolności do czynności prawnych, czyli zostać ubezwłasnowolniony częściowo.Osobowość fizyczna jest kategorią prawa cywilnego, zatem brak posiadania osobowości fizycznej przez nasciturusa (płód) nie pozbawia go całkowicie ochrony prawnej. Nasciturus może być podmiotem praw i obowiązków warunkowo, które nabywa, jeśli urodzi się żywy. Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka jednostka organizacyjna ma wtedy pełnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych ( oraz odpowiednio zdolność sądowa i procesową). W Polsce kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym statusie - Skarb Państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne. Do najważniejszych z nich należą: spółki kapitałowe (Kodeks spółek handlowych): o spółka akcyjna,ospółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółdzielnia (Prawo spółdzielcze), przedsiębiorstwo państwowe (ustawa o przedsiębiorstwach państwowych),jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa), kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne - diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (ustawy regulujące status poszczególnych wyznań), wyższa uczelnia (Prawo o szkolnictwie wyższym), fundacja (ustawa o fundacjach), państwowa lub samorządowa instytucja kultury, (ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej), jednostka badawczo-rozwojowa (ustawa o jednostkach badawczo-rozwojowych), partia polityczna (ustawa o partiach politycznych), stowarzyszenie rejestrowe (Prawo o stowarzyszeniach), samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej), związek zawodowy (ustawa o związkach zawodowych). Osobami prawnymi nie są m.in.: spółka cywilna, spółki osobowe: spółka jawna,o spółka partnerska,o spółka komandytowa,o spółka komandytowo - akcyjna, stowarzyszenie zwykłe wspólnota mieszkaniowa, organy władzy państwowej z aparatami towarzyszącymi (z niektórymi wyjątkami, jak np. fundusze celowe, jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury), oddział osoby prawnej, Ułomna osoba prawna (lub niezupełna osoba prawna) podmiot stosunku
cywilnoprawnego, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, lecz posiadająca na mocy ustawy zdolność prawną. Ułomnymi osobami prawnymi w prawie polskim są: spółka jawna spółka partnerska spółka komandytowa spółka, komandytowo-akcyjna wspólnota mieszkaniowa stowarzyszenie zwykłe spółka akcyjna w organizacji spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych partia polityczna niewpisana do ewidencjiUłomna osoba prawna może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania mocą swojego działania, może także pozywać i być pozywaną. Członkowie takiej jednostki organizacyjnej co do zasady ponoszą za jej zobowiązania odpowiedzialność subsydiarną, tj. powstającą z chwilą jej niewypłacalności. Częstym błędem jest włączanie do katalogu ułomnych osób prawnych spółki cywilnej (która w istocie jest umową cywilnoprawną), chociaż Kodeks pracy traktuje taką spółkę jako stronę stosunku pracy w charakterze pracodawcy.Procedura budżetowa jest to proces prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Pierwszym elementem procedury jest przygotowanie projektu budżetu na następny rok. W przypadku niedotrzymania terminu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium budżetowego. Gdy ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w okresie czterech miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu, prezydent może skrócić jego kadencję. Następnymi etapami procedury budżetowej są: uchwalenie, a później wykonanie budżetu, a na końcu ocena stopnia realizacji. Budżet państwa to plan finansowy państwa w formie zestawienia prognoz na następny rok budżetowy o dochodach i wydatkach rządowych. PROCEDURA BUDŻETOWA Sporządzony przez rząd projekt budżetu i zatwierdzony przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej. Regulamin Sejmu RP Przewiduje rozpatrywanie projektów ustaw w trzech czytaniach. - konstytucyjnego ograniczenia do 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej, czasu trwania postępowania ustawodawczego. W tym czasie ustawa ma być przedłożona Prezydentowi RP do podpisu. W przeciwnym przypadku prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Uczestnictwo obu izb parlamentu w uchwalaniu ustawy budżetowej. Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej uchwalonej przez Sejm. Projekt przedstawia na posiedzeniu plenarnym Sejmu Premier albo Minister Finansów. Jest to tzw. expose budżetowe Pierwsze czytanie - na posiedzeniu plenarnym Sejmu. W tym też czasie mogą być zgłaszane pytania posłów dotyczące projektu. Pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu kończy się skierowaniem projektu ustawy do komisji sejmowych. Projekt tej ustawy przekazywany jest do Komisji Finansów Publicznych, która analizuje całość projektu oraz koordynuje dalsze prace nad nim.
przypadku budżetu państwa, gdzie inicjatywa przysługuje organowi wykonawczemu w postacji Rady Ministrów. Budżet powinien zostać uchwalony przez radę gminy przed rozpoczęciem roku budżetowego W przypadku, gdy termin ten nie zostanie dotrzymany, regionalna izba obrachunkowa w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala gminie budżet obejmujący jedynie wydatki na obowiązkowe zadania własne gminy oraz zadania zlecone. Do tego dnia podstawą gospodarki finansowej gminy jest projekt uchwały.Po uchwaleniu budżetu przez radę gminy wójt przekazuje uchwalę regionalnej izbie obrachunkowej a zarząd opracowuje układ wykonawczy budżetu, czyli szczegółowy podział dochodów i wydatków budżetowych w pełnej klasyfikacji. Regionalna izba obrachunkowa ma 30 dni od daty otrzymania uchwały na jej analizę pod kątem zgodności z prawem. W przypadku stwierdzenia błędów wzywa radę gminy do ich usunięcia i wyznacza termin, do kiedy poprawki mają zostać naniesione. W przypadku nie dotrzymania tego terminu, regionalna izba obrachunkowa ma prawo do samodzielnego ustalenia budżetu gminy w ten sam sposób jak w przypadku, gdy rada gminy nie uchwaliła budżetu do 31 marca.Jednostki budżetowe: Państwowe/ powołane przez ministra/ Samorządowe
- Jednostki budżetowe nie posiadają osobowości prawnej!
- Gospodarka finansowa w jednostce budżetowej plan finansowy
- Jednostki budżetowe nie są nastawione na prowadzenie działalności gospodarczej.
- Gmina jednostka samorządu terytorialnego powołują zakłady samorządowe terytorialne Samorządowa jednostka kultury nie jest jednostką budżetową.Jedno gospodarstwo pomocnicze świadczy usługę drugiemu gosp. Pomocniczemuwtedy jest zwolnienie. Likwidowana jednostka zagospodarowanie mienia tej jednostki. Zakłady budżetowe powołany w szczególności do świadczenia usług Samorządowy zakład budżetowy dotacja: przedmiotowa / nie przekracza 50% dochodów własnych/, podmiotowaKataster publiczny rejestr danych o gruntach i budynkach (przedmioty katastru) oraz o ich właścicielach i władających (podmioty katastru).W Polsce kataster jest utożsamiany prawnie z ewidencją gruntów i budynków (EGiB). Celem katastru jest zakładanie i prowadzenie Ksiąg Wieczystych (KW), wymiany podatków i dostarczenie danych w zakresie objętym katastrem dla gospodarki państwa. Zawiera informacje dotyczące: gruntów (położenie, granice, powierzchnia, rodzaj użytków gruntowych i klas gleboznawczych), budynków i budowli (położenie, przeznaczenie, funkcje użytkowe i dane tech.), oznaczenie KW oraz osoby właściciela lub władającego gruntem. Organy powiatu
Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta. W mieście na prawach powiatu funkcje te sprawuje odpowiednio rada miasta i prezydent miasta. Gmina - to wspólnota samorządowa mieszkańców na odpowiednim terytorium. Może występować również jako jednostka samorządu specjalnego np. gmina wyznaniowa, gmina szkolna. Organy gminy: rada gminy władza uchwałodawcza i kontrolna wójt, burmistrz, prezydent miasta władza wykonawcza. organem jest gmina / jak i podatnikiem/ ciało pomocnicze gminy, starostwa: urząd gminy starostwo powiatoweurząd jest płatnikiem Procedura uchwalania budżetu Rada ministrów posiada wyłączna inicjatywęRola prezydenta nie ma prawa veta do ustawy budżetowej / 7 dni na jej podpisanie/ W przypadku uchwalenia budżetu gminy, powiatu, województwa inicjatywa w zakresie przedłożenia uchwały budżetowej spoczywa na organie wykonawczym, który to przedstawia projekt uchwały budżetowej morganowi stanowiącemu w terminie do 15 XI poprzedzający rok budżetowy.Wraz z projektem uchwały budżetowej przekładana jest również opinia regionalnej izby obrachunkowej RIO w zakresie oceny stanu mienia komunalnego. Przedkłada projekt uchwały budżetowej organ wykonawczy jest zobowiązany do przekazania RIO informacji o stanie mieni komunalnego która to zawiera:Informacje o przysługujących prawach własności zawartych w umowach organicznych w dysponowaniu prawami własności w um najmu, dzierżawy, leasingu, informację o ustanowieniu praw wieczystego użytkowania a także informacje o strukturze mienia komunalnego.W przypadku negatywnej opinii RIO wymagana jest odpowiednia reakcja zarządu jednostki samorządu terytorialnego który terminie 7 dni jest zobowiązany do uzupełnienia i przekazania informacji do RIO. Co do zasady uchwalanie budżetu w jednostkach samorządu terytorialnego powinna być podjęta do 31 XII roku poprzedzającego rok budżetowy.W uzasadnionych przypadkach uchwała budżetowa może zostać podjęta do 31 III roku następnego. Te uzasadnione przypadki wiążą się w szczególności z sytuacją w której organ wykonawczy / co nie jest zabronione przez obowiązujące regulaminy prawne/ zmienia projekt uchwały budżetowej w doktrynie przyjmuje się że organ wykonawczy posiada takie same uprawnienie a w praktyce najczęściej taka sytuacja ma msc w gminach.W powiatach oraz województwach z racji możliwości odwołania poszczególnych członków zarządu przez radę powiatu oraz sejmik wojewódzki takie sytuacje zdarzają się sporadycznie, w gminach bowiem wójt wybierany jest wyborach bezpośrednich. Zatem w powiecie i województwie istnieje większość, ryzyko odwołania członków zarządu
Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych. Pod pojęciem roszczenia rozumie się w prawie cywilnym materialnym prawo podmiotowe, którego treścią jest uprawnienie do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób.Osobę, której przysługuje roszczenie określa się mianem wierzyciela, zaś ten, na kim ciąży obowiązek zadośćuczynienia roszczeniu nazywany jest dłużnikiem. Kilka roszczeń wynikających z tych samych okoliczności pomiędzy tymi samymi osobami to wierzytelność, albo dług. Sądowe stwierdzenie zasadności roszczenia wierzyciela następuje w formie wyroku, który następnie podlega wykonaniu przez komornika. W wyjątkowych, ściśle przewidzianych przez prawo wypadkach monopol sądu na rozstrzyganie sporu podlega ograniczeniu na rzecz samopomocy polegającej na samodzielnej ochronie własnego prawa. Finanse publiczne - obejmują procesy związane z gromadzeniem, podziałem i wydatkowaniem finansowych środków publicznych, w oparciu o regulacje prawne oraz finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego w szczególności:
- gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
- wydatkowanie środków publicznych;
- finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
- finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
- zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
- zarządzanie środkami publicznymi;
- zarządzanie długiem publicznym;
- rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej. Funkcje finansów publicznych alokacyjna (państwo dysponując zasobami pieniężnymi w formie budżetu może przemieszczać środki finansowe na zadania, które ma obowiązek spełniać, albo też na dziedziny wymagające dofinansowania lub też na dziedziny, które ze swojej istoty nie przynoszą zysku a ich prowadzenie jest konieczne dla istnienia państwa i zbiorowych potrzeb obywateli) redystrybucyjna (tzw. wtórny podział PKB; w każdym współczesnym społeczeństwie istnieją potrzeby zbiorowe, które państwo powinno zaspokajać, co rodzi potrzebę stosowania mechanizmu podzielenia środków uzyskanych w sferze produkcyjnej do sfery nieprodukcyjnej; funkcja ta jest podstawą funkcji finansów publicznych)
kontrolna (redystrybucja PKB dokonywana poprzez obieg pieniężny pozwala poprzez ściśle określone reguły ewidencjonowania wszystkich zjawisk finansowych poprzez jednostki sektora publicznego na wyciąganie wniosków o stanie gospodarki państwa i przeciwdziałanie nadużyciom mogących powstać w gospodarowaniu finansami publicznymi; umożliwia także kontrole prowadzenia tejże gospodarki) stabilizacyjna (spełnianie przez finanse publiczne w/w 3 funkcji powoduje materializowanie się funkcji 4; polega ona na tym, że prawidłowe alokowanie środków, ich redystrybucja oraz wnikliwa kontrola umożliwia wypełnianie przez państwo celu nadrzędnego tzw. stabilizacji gospodarczej- zmniejszanie bezrobocia, regulowanie popytu publicznego, rozwój harmonijny równomierny; mechanizm tej funkcji polega na tym, że państwo poprzez dobór odpowiednich źródeł swoich dochodów oraz ustalenie kierunków ich wydatkowania może zachęcać lub zniechęcać podmioty do aktywności gospodarczej) Funkcje ekonomiczne redystrybucyjna budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. W ramach redystrybucyjnej działalności państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp. stabilizacyjna ( wyrównawcza) polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi. alokacyjna z punktu widzenia treści ekonomicznej, funkcja ta, w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych. fiskalna jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych. bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego systemu zarządzania. kontrolna w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.
zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów. Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania. Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw). Zasada gospodarności wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych - niestety jest to jedynie postulat. Zasada realności - postuluje maks precyzję w planowaniu dochodów i wydatków Zasada jednoroczności zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu. Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowegoPolityka finansowa świadoma działalność organów i instytucji państwa, polegająca na określaniu celu swojej działalności oraz optymalnych rozwiązań (środków) dla osiągnięcia tych celów. Do działań tych należy kolejno: przygotowywanie i planowanie prowadzenia operacji pieniężnych każdego typu, realizacja tychże operacji oraz końcowa ewidencja i analiza przebiegu podobnych operacji w przyszłości. Muszą one jednocześnie spełniać następujące kryteria: realności, niesprzeczności, jasności, akceptowalności. Samą politykę finansową państwa można podzielić na politykę fiskalno- budżetową (rozwijaną przez rząd) oraz politykę monetarną (za którą odpowiedzialny jest bank centralny), w skład której wchodzi polityka pieniężna i polityka kursu walutowego) Uniwersalne cele polityki finansowej wzrost gospodarczy (przyrost PKB w ujęciu realnym),tworzenie nowych miejsc pracy, stabilizacja gospodarki (ograniczenie wahań cyklu koniunkturalnego),konkurencyjność gospodarki, zachowanie realnej wartości pieniądza, bezpieczeństwo wewnętrzne systemu, bezpieczeństwo zewnętrzne systemuPrawo finansowe normuje gospodarkę finansową państwa i reguluje następujące kwestie:przygotowanie i uchwalanie budżetu państwa (prawo budżetowe), finansowanie działalności państwa w jej różnych formach (gospodarka finansowa), zagadnienia podatkowe dotyczące osób fizycznych i prawnych (prawo podatkowe) CECHY BUDŻETU PAŃSTWA
- Budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa)
- gromadzenie środków budżetowych odbywa się z reguły w sposób przymusowy;
- szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa
- procesy gromadzeni i dzielenia dochodów za pomocą budżetu
- procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny lecz także społeczny;
- dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów;
- budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości,
- budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym
- wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków Cechy finansów publicznych:
- tworzenie się o władztwo finansowe ( przymus prawny) podmiotu publicznego
- metody wykorzystywane przy zarządzaniu publicznymi środkami finansowymi są podporządkowane trybowi politycznemu, procedurom administracyjnym, a nie metodom rynkowym związanym ze stosunkami umownymi - skierowanie się na realizację interesu publicznego (ogółu społeczeństwa) zaspokajanie potrzeb społecznych a nie maksymalizacji zysku.
- rozmiarami swymi w skali kraju przewyższają zasoby i środki podmiotów prywatnych- wielkości i strukturę publicznych środków pieniężnych ustalają i kontrolują organy stanowiące władzy publicznej (parlamentarne) Prowizorium budżetowe to budżet uchwalony tymczasowo, na pewien czas przed budżetem rocznym, a także budżet roczny w formie ogólnych jego założeń. Jest to tryb awaryjny, wchodzi w życie gdy ustawa budżetowa z pewnych względów nie może być uchwalona. Prowizorium budżetowe ma charakter tymczasowy, wygasa wraz z upływem terminu na który zostało uchwalone, bądź też gdy ustawa budżetowa zostanie uchwalona. Określa dochody i wydatki Państwa. Tryb tworzenia prowizorium budżetowego jest taki sam jak ustawy budżetowej, czyli inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko Radzie Ministrów. Jedną z cech charakterystycznych prowizorium budżetowego jest to, iż jest ono uchwalane na okres krótszy niż 1 rok. Taką procedurę przewidywała już konstytucja marcowa. Opracowywanie i uchwalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego odbywa się zgodnie z postanowieniami: Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie zmian tej uchwały, należą do wyłącznej kompetencji zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Zarząd jednostki samorządu
- W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej w terminie, o którym Mowa w ust. 1, regionalna izba obrachunkowa w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala Budżet jednostki samorządu terytorialnego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych. Do dnia ustalenia budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki finansowej jest Projekt uchwały, o której Mowa w ust. 1.PROCEDURA BUDŻETOWA Cała procedura budżetowa obejmuje cztery etapy:
- Opracowanie projektu budżetu,
- Uchwalenie budżetu,
- Wykonywanie budżetu,
- Sprawozdawczość i kontrolę finansową wykonania budżetu. W pierwszym etapie opracowaniu projektu budżetu można wyróżnić kilka podetapów. Do organów centralnych, które zajmują się opracowaniem budżetu państwa, zalicza się Radę Ministrów, Ministerstwo Finansów i poszczególne ministerstwa branżowe wraz z podległymi im jednostkami. We wstępnym podetapie są prowadzone prace przygotowawcze, Rada Ministrów ustala wytyczne oraz zasady polityki społeczno - gospodarczej i budżetu państwa. Na ich podstawie Minister Finansów opracowuje i wydaje wytyczne szczegółowe, zwane notą budżetową, a dotyczące trybu i formy sporządzania projektu budżetu państwa. W następnym podetapie są prowadzone prace w ministerstwie w i urzędach centralnych. Wstępne wersje projektów budżetów resortowych są przekazywane do Ministerstwa Finansów. Projekt budżetu przechodzi pod obrady Rady Ministrów, która uchwala projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem i przedstawia Sejmowi w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Na jesiennej sesji Sejmu Minister Finansów przedstawia expose budżetowe, czyli referat określający główne założenia projektu budżetu państwa i polityki finansowej rządu w roku planowanym. Następnie projekt budżetu jest kierowany do sejmowej komisji polityki gospodarczej, budżetu i finansów. Do prac tej komisji włączają się inne komisje sejmowe. Po zakończeniu prac komisji odbywa się debata sejmowa nad projektem budżetu. Sprawozdania i wnioski komisji są podstawą ogólnej debaty budżetowej. Posłowie mają prawo zgłaszania poprawi! do projektu i do wniosków komisji.Projekt sejmowy jest przedstawiany Senatowi, który zgłasza uwagi i poprawki, po czym projekt wraca do Sejmu. Ostatnim podetapem jest głosowanie na budżetem z wniesionymi poprawkami.Uchwalona przez Sejm ustawa budżetowa zostaje przekazana Senatowi, który może wnieść do niej poprawki. Poprawki te Sejm może uwzględnić lub odrzucić, lecz do odrzucenia wymagana jest kwalifikowana większość głosów. Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa budżetowa wchodzi w życie po podpisaniu jej przez Prezydenta j i ogłoszeniu w
Dzienniku Ustaw.Budżet państwa powinien być uchwalony przed nowym rokiem budżetowym. Jeżeli nie jest to możliwe, Rada Ministrów musi przedstawić Sejmowi prowizorium budżetowe, czyli uproszczony budżet tymczasowy.Ustawa o prowizorium budżetowym określa poziom dochodów i wydatków budżetu na czas trwania prowizorium, tzn. do uchwalenia budżetu przez Sejm (zwykle na kilka miesięcy).Prawo budżetowe określa, iż prowizorium budżetowe powinno zawierać niezbędne dane o dochodach i wydatkach budżetu państwa na rok budżetowy lub na określoną jego część, w układzie i szczegółowości umożliwiających działanie państwowych jednostek budżetowych i zakładów budżetowych, a także upoważnienie do zaciągania kredytu bankowego oraz emisji obligacji, bonów skarbowych i innych papierów wartościowych.Jeśli Sejm z różnych względów nie byłby w stanie uchwalić ani ani budżetowej ani ustawy o prowizorium, przepisy stanowią, że podstawą gospodarki budżetowej państwa jest uchwalony przez Radę Ministrów projekt budżetu Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania budżetu (31 maja)Minister Finansów przedstawia komisji sejmowej i NIK informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze (do 10/09 w danym roku)NIK przeprowadza kontrolę wykonania budżetu pod kątem legalności, celowości i gospodarczej działalności jednostek wykonujących budżetOpisuje sprawozdanie MF z wykonania budżetu i przedkłada je w Sejmie (podstawa do absolutorium)
