Pobierz Finanse publiczne - Notatki - Finanse Publiczne - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Finanse publiczne tylko na Docsity!
FINANSE PUBLICZNE
Finanse publiczne – widziane przez pryzmat skutków, jakie dla zachowań mikropodmiotów mają podatki i inne instrumenty fiskalne. Mikropodmioty musiały uwzględnić podatki i czynniki zewnętrzne.
Wykształcone stosunki społeczne, poddanie władz kontroli społeczeństwa. Zadania państwa traktowane były w określonym zakresie. Finanse publiczne mają charakter obiektywny. Państwo realizowało coraz więcej potrzeb, rozwój tego powoływał pytania:
- Wielkość i przyczyny nakładanych podatków
- Sposób kierunków wykorzystania środków publicznych
- Rodzaje instytucji finansowych w istniejącej gospodarce
Wpływ decyzji instytucji fiskalnych na poziom mikropodmiotów, zjawisk inflacyjnych, granic alokacji środków publicznych. Kryterium własności działalności gospodarczej i społecznej podzielimy na:
- Działalność prywatną
- Działalność publiczną (sektor publiczny i prywatny) Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.
Problemy wywoływane przez własność publiczną:
- Przyczyny powołania własności publicznych
- Przedmiot własności publicznych
- Jakie funkcje spełnia własność publiczna?
Potrzeby społeczne
Potrzeba jest pożądaniem wartości użytkowych rozumianych jako dobra i usługi wynikających z osiągniętego rozwoju gospodarczego i kulturalnego ludności. Są zgłaszane przez jednostki, grupy, społeczeństwo.
Nie każde potrzeby możemy zaspokoić w sposób indywidualny tylko w sposób lokalny np. oświetlenie, droga. Cechą charakterystyczną jest, że odbiorcą ich jest całe społeczeństwo lub mniejsza grupa. Zaspokojenie potrzeb zbiorowych wymaga nakładów kapitałowych i bieżących.
Władza państwowa nie może generować swoich dochodów na sfinansowanie potrzeb zbiorowych, musi sięgać do dochodów innych podmiotów.
Zaspokojenie potrzeb zbiorowych zawsze ogranicza możliwości zaspokojenia potrzeb indywidualnych. Wybór zakresu i rodzaju potrzeb będą finansowane z funduszy publicznych wynika z 3 przesłanek:
- istniejącego w danym kraju systemu ekonomicznego
- zrealizowanej doktryny społecznej
- poziomu rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa
Potrzeby ogólnospołeczne są odczuwane po zaspokojeniu potrzeb a nie przed. Różnica między finansami prywatnymi a finansami publicznymi
- państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów, nie podlega przymusowi wydatków
- finanse prywatne dysponują przymusem wydatkowania a nie ma przymusu po stronie dochodowej.
Dobra prywatne - dobra te nabywane są ze środków prywatnych i służą zaspokojeniu indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych. Wielkość, rodzaj, zakres jest determinowany przez wysokość indywidualnych dochodów jednostki. Założenia aktualnej doktryny finansów publicznych. Przyjęcie przez władze publiczne odpowiedzialności za kluczowe dla życia obywateli dziedziny publiczne. Przyjęcie odpowiedzialności formalnej i materialnej. Odpowiedzialność formalna polega na stworzeniu przez władze publiczne efektywnego systemu wytworzenia oraz dostarczania określonych dóbr zapewniające potrzeby publiczne. Jeżeli okresowe dobro straci dobro publiczne to zacznie funkcjonować jako dobro społeczne odpowiednio materialne oznacza przyjęcie przez władze publiczne „bezpłatnego” dostarczania określonych dóbr publicznych, a to wiąże się z funkcjonowaniem ich ze środowiskiem publicznym np. podatki. Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego
- Bezwzględnie zrównoważony budżet i to zarówno w okresie roku fiskalnego a nie w cyklu koniunkturalnym.
- Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji produktu krajowego brutto przez system finansów publicznych.
Powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu (cięcia). Zmniejszenie ciężarów podatkowych odbywa się kosztem cięć z wydatków gospodarczych. Doprowadzi to do zmniejszenia długu publicznego, który był uosobieniem wszelkiego zła. Deficyt budżetowy nie może być wyższy niż 3% PKB. Dług publiczny nie może być wyższy niż 60% PKB.
Funkcje państwa. Istotą funkcjonowania państwa jest zapewnienie:
- Efektywności funkcjonowania gospodarki przy niesprawności rynkowego mechanizmu, alokowania środków (zasobów).
- Zapewnienie sprawiedliwości i równości w warunkach występowania nadmiernej dyspozycji dochodów.
- Zapewnienie stabilizacji rynkowej przy jej cyklicznym funkcjonowaniu.
Do podstawowych funkcji finansów publicznych zaliczamy:
- funkcja alokacyjna (alokacja zasobów)
- funkcja redystrybucyjna (redystrybucja dochodów)
- funkcja stabilizacyjna
Ad.1 Istota funkcji alokacyjnej Finanse publiczne są narzędziem alokacji przemieszczania umieszczania zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka jest dostarczana obywatelom, społeczności lokalnej oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie dóbr jest finansowane z funduszy publicznych i występuje z zadaniami stawianymi przez państwo
- zadaniami publicznymi
- zadaniami społecznymi
Realizacja tych zadań jest konieczna, gdy nie mogą być one wykonywane ze pomocy mechanizmu rynkowego.
Wielkość dochodu budżetu wpływa na popyt, odgrywa kluczową rolę w przebiegu cyklu koniunkturalnego. Dochody budżetowe ograniczają popyt. Jeżeli popyt jest nadmierny do produkcji, podaży może wywołać inflację, co może spowodować ograniczenie popytu przy pomocy podatku, nadwyżka budżetowa jest uruchamiana, gdy rozwój gospodarczy siada. Nadmierna ekspansja wydatków może spowodować wysoki poziom deficytu poprzez kreowania popytu. Skala deficytu budżetowego jest jednym z podstawowym kryterium polityki gospodarczej państwa, ewidencjonującym interwencjonizm państwa. Wysokiej stopie bezrobocia może towarzyszyć wysoka inflacja nazywana stanflacją. Polityka fiskalna jest skuteczna, jeżeli powodujące ją czynniki leżą po stronie popytu, nie skuteczna, gdy po stronie (źródeł) kosztów produkcji. Działanie dochodu, wydatku, salda budżetowego wpływa na: skłonność do oszczędzania i inwestowania, wielkość stopy procentowej, poziom bezrobocia. W gospodarce rynkowej kluczowe znaczenie ma zależność między oszczędnościami a inwestowaniem. Poprzez wydatki i dochody może zachęcać do oszczędzania i inwestowania. Fiskalizm – jest to wyraz polityki finansowej charakteryzującej się nadmiernym obciążeniem podatkami działalności gospodarczej w poszczególnych przedsiębiorstwach. Nadmierny fiskalizm ogranicza możliwości oszczędzania, większe wydatki, budżetu tworzą nowy popyt a więc też popyt inwestycyjny. Poziom stopy procentowej. Oddziaływanie państwa na poziomie stopu procentowej związane jest z definiowaniem budżetu i długiem publicznym. Deficyt budżetu ujmuje różnice między dochodami a wydatkami budżetowymi. Dług publiczny – wielkość zadłużenia państwa. Finansowanie deficytu budżetu i obsługa długu publicznego zmusza państwo do zaciągania nowych pożyczek, kredytów. Pojawienie się popytu na pieniądz kierowany przez państwo, co powoduje wzrost stóp procentowych. Oferowane przez państwo oprocentowanie wpływa na sposób pośredni na oprocentowanie stopy procentowej kredytów i obligacji. Działalność pożyczkowa państwa (na sfinansowanie deficytu) wpływa na poziom działalności gospodarczej. Walka z bezrobociem. Państwo może wpływać na rynek pracy (zatrudnienie w sektorze publicznym podlega mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym). Państwo poprzez organizowanie robót publicznych może wpływać na wielkość bezrobocia, co pociąga za sobą powstanie deficytu budżetowego. Od 01.01.1999 weszła w życie ustawa z 26 listopada 1998r. O finansach publicznych. (Dz.U. Nr 155 poz. 1014) Art. 5 definiuje sektor publiczny – tworzą organy władzy publicznej i podlegają im jednostki organizacyjne, których działalność jest w całości lub części finansowana ze środków publicznych. Wyłączone są z sektora publicznego:
- przedsiębiorstwa państwowe
- banki państwowe
- spółki prawa handlowego
Włączone są: państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność w całości lub w części finansowana jest ze środków publicznych
Rodzaje sektorów publicznych:
- sektor rządowy
- sektor samorządowy (obejmuje jednostki samorządu terytorialnego ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne (województwa, powiaty, gminy).
Pochodzenie i charakter środków publicznych można podzielić na:
- dochody publiczne – rozumiane jako daniny publiczne (podatki, opłaty) odzwierciedlające publiczno-prawny charakter jednostki nakładający te daniny
pozostałe dochody odzwierciedlające cywilno-prawny charakter tych jednostek (sprzedaż praw, mienia, rzeczy) dochody z mienia, sprzedaży usług, rzeczy, praw
- przychody publiczne – przychody pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacja majątków, przychody z tytułu otrzymanych z kredytów i pożyczek
- bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych oraz przychody jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z ich działalności.
Dochód publiczne pozostaje w sposób definitywny w budżecie. Przychody środków publicznych w dyspozycji budżetu w sposób czasowy.
Finanse publiczne – (to proces dynamiczny) nazywam procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych, tzn. pobieraniem dochodów, wydatkowaniem środków publicznych finansowaniem deficytu zaciąganiem zobowiązań, zarządzanie długiem publicznym zarządzaniem środkami publicznymi.
Podmioty finansów publicznych:
- Budżet państwa
- Budżety samorządowe
- Kasy chorych
- Fundusze celowe, (jeżeli wymienione są w ustawie budżetowej)
- Cała gospodarka pozabudżetowa
Rodzaje wydatków publicznych:
- Świadczenia społeczne (emerytury, renty)
- Ochrona zdrowia
- Edukacja
- Obsługa długu publicznego
- Obrona narodowa
- Bezpieczeństwo publiczne
- Fundusz pracy
Rodzaje dochodów:
- Podatek emerytalny
- Podatek od wartości dodanej – VAT
- Podatek akcyza
- Podatek dochodowy od wynagrodzeń za pracę
- Podatek dochodowy od osób prawnych
- Podatek dochodowy od świadczeń społecznych
- Podatek od osób uprawiających walne zawody i prowadzące działalność gospodarczą
- Podatek importowy
- Podatek od nieruchomości
- Podatek na fundusz pracy i fundusz świadczeń pracowniczych
4 grupy zasad gospodarowania finansami publicznymi:
- Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych
- Zasada gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych
- Zasada dotycząca wykonywania wydatków publicznych
- Zasada ograniczenia deficytu budżetowego
Art. 11.
1. Finanse publiczne są jawne.
1) roku budżetowego - w terminie do dnia 31 maja roku następnego, 2) pierwszej połowy roku budżetowego - w terminie do dnia 30 września tego roku.
3. Ogłoszenie relacji, o których mowa w ust. 1 pkt 2, dokonywane jest dla stanu za rok budżetowy - w terminie do dnia 31 maja roku następnego. 4. Podstawą obliczenia relacji, o których mowa w ust. 1 pkt 2, jest wielkość produktu krajowego brutto ogłaszana przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Zasada 2 - gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych Sposób gromadzenia środków publicznych z określonych źródeł regulują odrębne ustawy, środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów przeznaczone są na finansowanie imiennie wymienionych wydatków chyba, że ustawa stanowi inaczej.
3 grupy wydatków (wyjątków) 1) wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe, 2) wydatków finansowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi, 3) jednostek prowadzących działalność gospodarczą.
Dochody i przychody ujęty w budżecie jednostki finansów publicznych stanowi prognozę ich osiągnięć, zaś wydatki i rozchody stanowią nie przekraczalny limit.
Wydatki mogą być zwiększone: a) zrealizowano przychody wyższe od prognozowanych, b) zmiana wydatków nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem.
Zasada 3 - dotycząca wykonywania wydatków publicznych
Wydatki publiczne mogą być na cele i w wysokości ustalonej w 3 następujących aktach prawnych:
- Ustawie budżetowej
- Uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego
- W planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych
Wydatki muszą być zrealizowane w sposób: a) wydatki - 2001 publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy, oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów b) w sposób umożliwiający terminową realizację zadań c) w wysokościach i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań
Zasada 4 - ograniczenia deficytu budżetowego Przyczyny tworzenia długu publicznego:
- Emitowanie papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne
- Zaciąganie kredytów i pożyczek
- Przyjęte depozyty
- Istnienie tzw. wymaganych zobowiązań, których autorami są jednostki budżetowe lub owe wymagalne zobowiązania wynikają z: ustaw, orzeczeń sądowych, udzielonych poręczeń, gwarancji oraz innych tytułów, w których stroną jest państwo.
Łączną kwotę państwowego długu publicznego oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań, przy wyłączeniu wzajemnych zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych.
Łączna wartość państwowego długu publicznego nie może przekraczać 3/5 ( 60%) łącznej wartości rocznego PKB.
Strategia zarządzania długiem państwa oraz państwowym długiem publicznym obejmuje 5 zadań:
- Stabilność makroekonomiczna gospodarki i jej zdolność do rozwoju
- Bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
- Koszty obsługi skarbu państwa
- Kształtowanie się struktury zadłużenia
- Wpływ operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy
Formy budżetowania – wykonywania dochodu i realizacji wydatków. Mamy dwie formy budżetowania:
- Forma budżetowania brutto – jednostka budżetowana w formie brutto całość swoich zatwierdzonych wydatków pokrywa dzięki środkom otrzymanym z budżetu, zaś ewentualne dochody, (jeżeli występują) odprowadza na scentralizowany rachunek budżetowy, co oznacza, że nie ma prawa przeznaczać ich na finansowanie swojej działalności. Tą formą budżetowane są jednostki, których działalność z punktu społecznego nie jest nastawiona na maksymalizację zysku, jak również nie mają możliwości na utrzymanie się z uzyskanych dochodów (wojsko, policja, administracja państwowa, straż pożarna) – jednostka budżetowa. Jednostka budżetowana w formie netto nazywana jest jednostką budżetową.
- Forma budżetowania brutto – dana jednostka finansuje swoją działalność z uzyskiwanych dochodów a w sytuacji gdzie uzyska zysk odprowadza go na rachunek scentralizowany, w przypadku straty, stratę ma finansowaną z dotacji budżetowych – zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, fundusze celowe.
Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Podstawą gospodarowania finansami jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków zwany planem finansowym (szkoły podstawowe, średnie).
Art. 19. 1. Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które: 1) odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania,
Art. 20. 1. Gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki
budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej
działalności lub działalność uboczna.
2. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych
przychodów własnych, z zastrzeżeniem ust. 7.
3. Gospodarstwo pomocnicze tworzy i likwiduje kierownik jednostki budżetowej, po
uprzednim uzyskaniu zgody:
1) właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody - w przypadku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych, 2) zarządu jednostki samorządu terytorialnego - w przypadku gospodarstw pomocniczych gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek budżetowych.
4. Tworząc gospodarstwo pomocnicze kierownik jednostki budżetowej określa
nazwę i siedzibę gospodarstwa pomocniczego, nazwę i siedzibę jednostki budżetowej,
przedmiot działalności wyodrębnionej z zakresu działalności jednostki budżetowej oraz
składniki majątkowe przydzielone gospodarstwu przez jednostkę budżetową.
5. Składniki majątkowe, należności i zobowiązania zlikwidowanego gospodarstwa
pomocniczego przejmuje jednostka budżetowa, przy której funkcjonowało
gospodarstwo.
6. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan
finansowy obejmujący przychody, wydatki stanowiące koszty działalności, rachunek
wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem.
7. Gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe. 8. Nowo utworzone gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej może
otrzymać z budżetu dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
9. Sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej gospodarstwo
pomocnicze dokonuje według kosztów własnych.
10. Gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku. 11. W planie finansowym gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej
wyodrębnia się w szczególności:
1) przychody własne, 2) dotacje z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego, 3) wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń.
12. W planie finansowym gospodarstwa pomocniczego mogą być dokonywane
zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i
wydatków, pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani
zwiększenia dotacji z budżetu.
Art. 21. 1. Środki specjalne są środkami finansowymi, gromadzonymi przez
jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych:
1) na podstawie odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego, 2) z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, 3) z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź w użytkowanie, 4) z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.
2. Środki specjalne przeznacza się na: 1) cele wskazane w ustawie lub uchwałę, na podstawie, której utworzono te środki, 2) cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę, 3) remont lub odtworzenie mienia, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 i 4. 3. Roczny plan finansowy obejmujący przychody i wydatki środków specjalnych
sporządza się dla środków specjalnych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 4.
4. Plan finansowy dla środków specjalnych pochodzących ze źródeł, o których
mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, sporządza się na okres, w którym środki te będą
wydatkowane.
5. W planach finansowych środków specjalnych, o których mowa w ust. 3,
wyodrębnia się w szczególności:
1) wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń, 2) wydatki inwestycyjne.
Art. 22. 1. Funduszem celowym jest fundusz ustawowo powołany przed dniem
wejścia w życie ustawy, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a
wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.
2. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony
rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.
3. Fundusz celowy, który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu: 1) państwa - jest państwowym funduszem celowym, 2) gminy, powiatu lub województwa - jest gminnym, powiatowym lub wojewódzkim funduszem celowym. 4. Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy. 5. Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem ust. 6,
tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w
tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i
pozostałości środków z okresów poprzednich.
6. Fundusze celowe mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca
fundusz tak stanowi.
pieniężnymi środkami publicznymi Fundusze celowe mogą funkcjonować wszędzie o stopniu ich funkcjonowania mogą decydować dwa podstawowe kryteria:
- racjonalność gospodarowania
- racjonalność wykorzystania środków publicznych.
Prowadzenie gospodarki finansowej wymaga kilku metod w tworzeniu, gromadzeniu, dzieleniu środkami publicznymi. Wyróżniamy dwie metody:
- bezzwrotna
- zwrotna
Bezzwrotna – polega na nieodpłatnym i bezzwrotnym wyposażeniu poszczególnych podmiotów w środku pieniężne i ma zastosowanie w jednostkach budżetowych, których działalność nie polega na produkcji, lecz na świadczeniu usług – metoda nieodpłatna. Jednostka budżetowa nie ma możliwości zwrotu otrzymanych środków pieniężnych celowe zapotrzebowanie może pokryć przy pomocy metody bezzwrotnej (placówki zdrowia, kultury, oświaty).
Zwrotna – polega na tworzeniu, gromadzeniu i dzieleniu zasobów pieniężnych na czas określony z obowiązkiem ich zwrotu w określonym terminie. Zapotrzebowanie czasowe, utrzymanie się podmiotów.
Transformacja ustrojowa w latach 90 zdeterminowała gospodarkę finansową państwa. Wzrastająca rola finansów w kształtowaniu polityki pieniężnej, system określenia problematyki finansowej to prawo finansowe.
Systematyka prawa finansowego:
- Prawo budżetowe
- Prawo celne
- Prawo finansowe ubezpieczeń państwowych
- Prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego
- Prawo walutowe i dewizowe
- Prawo bankowe
- Prawo finansowe podmiotów gospodarczych
- Prawo podatkowe
W zakres finansów publicznych nie w chodzi problematyka prawa finansowania podmiotów gospodarczych.
Podmiot prawa finansowego – to osoba lub jednostka organizacyjna objęta uprawnieniami lub obowiązkami finansowo-prawnymi.
Dwa rodzaje podmiotów:
- organy państwowe
- organy jednostek samorządu terytorialnego Organy te posiadają prawo stanowienie norm prawnych, generalnych oraz kompetencje nie państwowe służące do stanowienia norm indywidualnych. Osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne, które posiadają określone uprawnienia i obowiązki prawne, lecz w niektórych stosunkach finansowo-pranych są podmiotami biernymi.
Skarb państwa, budżet państwa, NBP
Państwo dysponuje określonym majątkiem publicznym. Rodzaje majątku:
- środki pieniężne
- akcje
- udziały
- wierzytelności
- nieruchomości zabudowane (drogi publiczne, budynki)
- grunty
- ruchomości (wyposażenie, pojazdy, maszyny, księgozbiory)
Działając w płaszczyźnie majątkowej państwo działa jako skarb państwa.
Skarb państwa – jest osobą prawną reprezentującą państwo w stosunkach majątkowych z osobami fizycznymi i prawnymi. Jest to specyficzna osoba prawna, składająca się z szeregu jednostek organizacyjnych na różnych szczeblach.
Organu skarbu państwa – określa specjalna ustawa. Skarb państwa działa w sferze stosunków majątkowych i finansowych przy pomocy 2 zabiegów:
- władczych (podatki, opłaty, cła)
- w chodząc w stosunki cywilno-prawne zawierając umowy tworząc spółki
Skarb państwa posiada 2 rodzaje władzy:
- wynika z prawa własności mienia państwowego
- wynikające z możliwości zastosowania przymusu w zakresie ustalania rodzaju określonych dochodów i realizowania określonych wydatków.
Pewne jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej są jednak jednostkami organizacyjnymi skarbu państwa, mają one kompetencje z prowadzenia gospodarki bieżącej, nie jest możliwe wykonywanie całej działalności przez jeden centralny urząd.
Podstawowe kompetencje finansów i majątku są skupione w sferze zadań głównych organów reprezentujących interes skarbu państwa:
- Minister właściwy ds. skarbu państwa
- Minister właściwy ds. finansów publicznych
Budżet państwa – jest aktem prawnym mający charakter ustawy zawierający bieżące ustalenia w zakresie rocznych dochodów i wydatków państwowych. W budżecie państwa wyróżniamy kilka zakresów dot. Skarbu państwa:
- prywatno-prawne wpływy skarbu państwa (czynsze, dywidendy, prywatyzacja majątku państwowego)
- wpływy skarbu państwa z przymusowo naliczanych, pobieranych dochodów (podatki, cła, akcyza)
- przychody i rozchody związane z operacjami o charakterze pożyczkowym (pożyczki krajowe i zagraniczne oraz emisji skarbowych papierów wartościowych).
Skarb państwa prowadzi swą działalność finansową głównie poprzez budżet państwa. NBP – bank centralny – jest składnikiem działalności finansowej.
Art. 227 (Konstytucji RP)
1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat.
Kredyt refinansowy – zasilanie banków komercyjnych w banku centralnym. Kredyt redyskontowy – (weksle, funkcja płatnicza, kredytowa) Dyskonto – zakup weksla (od prawidłowego właściciela) zależy od okresu od momentu wykupienia weksla – odsetki od kredytu redyskontowego (udzielany bankom komercyjnym przez bank centralny na wykup weksli). Im odsetki kredytu redyskontowego większe banki komercyjne będą miały mniej pieniędzy w obiegu. Kredyt lombardowy – bank centralny udziela bankom komercyjnym uzupełnienia braku płynności wypłat. Kredyt ten jest uzależniony od kapitału własnego banku komercyjnego , udzielony pod papiery wartościowe skarbu państwa, NBP, weksli, papierów wartościowych o krótkim terminie wykupu.
Ustrój RP ustalają ustawy regulujące:
- ustawa o finansach publicznych
- ustawa o NBP
- ustawa o dochodach i wydatkach jednostek terytorium samorządowego
- ustawy podatkowe
- ustawy dotyczące ubezpieczeń
- ustawy dotyczące skarbu państwa
- ustawy dotyczące przedsiębiorstw państwowych
- ustawy dotyczące stosunków dewizowych
Nie wszystkie wpływy pobierane przez organy państwowe na rachunek budżetu są dochodami. Przychody budżetu wpływy do budżetu o charakterze zwrotnym, które finansują deficyt budżetu.
Ustawa o finansach publicznych wyróżnia 4 rodzaje środków publicznych:
- dochody publiczne
- środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi
- przychody jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych zaliczanych do sektora finansów publicznych a pochodzące z ich działalności (zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe, środki specjalne)
- przychody budżetu państwa i budżetów samorządu terytorialnego finansowane : sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych prywatyzacja majątku skarbu państwa i majątku jednostek samorządu terytorialnego spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych z otrzymanych pożyczek i kredytów Te ostatnie związane są z operacjami długu publicznego skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego.
Środki publiczne są przeznaczone na:
- wydatki publiczne
- rozchody budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego
Rozchody – finansowanie długu publicznego i pożyczkowo-bankowymi operacjami skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego:
- spłata otrzymanych pożyczek i kredytów
- wykup papierów wartościowych
- udzielone pożyczki przez budżet państwa i jednostki samorządu terytorialnego.
Dochody publiczne są podstawą działalności państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Przychody nie mogą ich zastąpić, mogą stymulować ich rozmiar w danym okresie czasu. Dla dokonania wydatków publicznych niezbędne są dochody publiczne.
Dochód publiczny – środki pieniężne pozostające definitywnie w budżecie. Przychody – pozostają w budżecie terminowo, czasowo. Wydatki – środki finansowe rozdysponowane przez budżet w sposób ostateczny. Rozchody budżetu- środki publiczne pochodzące z budżetu a przeznaczone na sfinansowanie przychodów finansowych.
Wg ustawy o finansach publicznych do dochodów publicznych zaliczamy:
- daniny publiczne zaliczamy do nich: podatki inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia wynika z odrębnych ustaw
- pozostałe dochody opłaty dochody z mienia dochody ze sprzedaży rzeczy i praw oraz świadczenia usług jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych inne dochody pobierane przez jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych
Podstawową grupą składającą się na dochód są podatki.
Podatki - Art. 4. § 1. (Ordynacja podatkowa) Obowiązkiem podatkowym jest nie skonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie.
Za zdarzenie w związku, z którym powstaje zobowiązanie podatkowe uznaje się
przedmioty opodatkowania.
Wyróżniamy podatki:
- Podatki przychodowe – od całości wpływów z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej
- Podatki dochodowe – nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania
- Podatki majątkowe – przyrost majątku
- Podatki konsumpcyjne – odpowiednio skonstruowane, część ceny każdego towaru
Art. 6. ( Ordynacja podatkowa) Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne,
przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa,
województwo, powiat lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Podatkiem będziemy nazywać przymusowe świadczenie pieniężne, ogólne, bezzwrotne i
nieodpłatne pobierane przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego na mocy
odrębnych przepisów prawa, określających sposób i wymiaru oraz warunki i terminy
płatności tych świadczeń.
W konstrukcji podatku wyróżniamy elementy:
- podmiot i przedmiot podatku
Skale podatkowe to ułożone w odpowiedni sposób stopy podatkowe. Mamy kilka rodzaj
skal podatkowych:
1). Progresywna – wzrost stopy podatku przy wzroście podstawy opodatkowania; dwa
rodzaje progresji:
progresja globalna – charakteryzuje się, że dla każdego przedziału podatkowego mamy
do czynienia z jedną stopą opodatkowania
progresja ciągła – dla jednego przedziału opodatkowania mamy co najmniej dwie stopy
podatkowe.
2). Skala regresywna – wzrastającym podstawą opodatkowania odpowiadają malejące
stopy podatkowe.
Zwolnienia i ulgi podatkowe – oznaczają częściowe zaniechanie lub zawieszenie
pobierania świadczenia podatkowego.
Klasyfikacja zwolnień i ulg podatkowych:
- jako podmiotowe i przedmiotowe
- jako fakultatywne i obligatoryjne
Ad.1 podmiotowe – są przyznawane ze względu na cechę lub okoliczność podmiotu.
Przedmiotowe – jest naliczane gdy występuje cecha związana z przedmiotem
Ad.2 fakultatywne – oznacza, iż władza uprawniona do udzielenia ulgi może lecz nie musi
jej udzielić
obligatoryjne – w momencie powstania zdarzenia, z którym prawodawca związał
powstanie ulgi lub zwolnienie, organ do tego uprawniony musito zastosować
Przerzucalność świadczeń podatkowych – to doprowadzenie do sytuacji podmiot
występuje w formie płatnika. Przerzucać można:
Art. 21. (Ordynacja podatkowa) § 1. Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:
1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego
zobowiązania,
2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.
Powstaje z mocy prawa lub poprzez wydanie lub doręczenie decyzji.
Zobowiązanie podatkowe wygasa:
- z dniem zapłaty podatku
- z chwilą potrącenia zobowiązania podatkowego z wierzytelności podatnika względem skarbu państwa
- zaniechania poboru podatku
- z chwilą umorzenia zaległości podatkowej
- przedawnieniu zobowiązania podatkowego
- w inny sposób
Art. 59. (Ordynacja podatkowa) § 1. Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub
w części wskutek:
1) zapłaty podatku, w tym również potrącenia oraz za liczenia nadpłaty na poczet
zaległości podatkowych lub bieżących zobowiązań podatkowych, zaniechania poboru
podatku, a także umorzenia zaległości podatkowych,
2) pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta,
3) przedawnienia.
§ 2. Zobowiązanie płatnika lub inkasenta wygasa w całości lub w części wskutek:
1) zapłaty należności wynikającej z decyzji o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub
inkasenta,
2) przedawnienia.
Za zobowiązania podatkowe podatnik odpowiada całym swoim majątkiem. W określonych
sytuacjach odpowiada płatnik, spadkobierca, osoba trzecia powiązana w odpowiedni
sposób z podatnikiem nabywca przedmiotu, wspólnik, członek zarządu firmy –
odpowiedzialni są całym swoim majątkiem osoby trzecie solidarnie z podatnikiem.
Przymusowe egzekucje należności podatkowej, przedmiotami są:
- wierzyciel – organ uprawniony do wykonania należnego świadczenia pieniężnego (organ gminy, urząd skarbowy, urząd celny)
- organ egzekucyjny – urząd skarbowy, urząd celny
- zobowiązany – płatnik, podatnik, osoba zobowiązana do cła, podatku.
Przeprowadzenie egzekucji
- organ egzekucyjny – nie jest wierzycielem
Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję na wniosek wierzyciela i na podstawie
wystawionego przez niego tytułu wykonawczego
- wierzyciel jest organem egzekucyjnym
Przystępuje on z urzędu do egzekucji należności na podstawie tytułu wykonawczego
przez siebie wystawionego.
Tytuł wykonawczy powinien zawierać:
- dokładne oznaczenie wierzyciela
