Robert Łukasz. Finanse publiczne i prawo finansowe
Temat 2: Rodzaje jednostek sektora finansów publicznych
Sektor publiczny to pojęcie szersze od sektora finansów publicznych – zalicza się do niego również
podmioty komercyjne zależne od władz publicznych (np. bank BGK, przedsiębiorstwa państwowe,
spółki kontrolowane przez państwo).
Ustawa o finansach publicznych zawiera katalog jednostek zaliczanych do sektora finansów
publicznych, które należą do trzech podsektorów: rządowego, samorządowego i ubezpieczeń
społecznych.
W skład sektora finansów publicznych (SFP) wchodzą: (1) organy władzy publicznej (administracji
rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały); (2) jednostki
samorządu terytorialnego ich związki oraz związki metropolitalne; (3) jednostki budżetowe,
samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej,
państwowe fundusze celowe, (4) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i jego fundusze oraz Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS; (5) Narodowy
Fundusz Zdrowia i samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej; (6) uczelnie publiczne oraz
Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne; (7) państwowe i samorządowe
instytucje kultury; (8) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie
odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych. W skład sektora finansów publicznych nie
wchodzą: przedsiębiorstwa, instytuty badawcze, banki i spółki prawa handlowego.
Jednostki sektora finansów publicznych są tworzone wyłącznie w formach określonych w ustawie o
finansach publicznych, na podstawie tej ustawy albo na podstawie odrębnych ustaw.
Ustawa o finansach publicznych określa zasady tworzenia i funkcjonowania następujących jednostek
sektora finansów publicznych: jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, agencje
wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe, państwowe i
samorządowe osoby prawne.
Jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki
budżetowej i państwowe fundusze celowe stosują zasady gospodarki finansowej określone w
ustawie o finansach publicznych.
Jednostki budżetowe to jednostki sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej,
które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na
rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego
(wyjątek dla niektórych dochodów państwowych jednostek budżetowych, dla których organem
prowadzącym są organy administracji państwowej, prowadzących działalność określoną w ustawie o
systemie oświaty).
Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu (określa jej nazwę, siedzibę i przedmiot
działalności). Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków,
zwany planem finansowym jednostki budżetowej. Jednostka budżetowa to statio fisci Skarbu
Państwa lub gminy.
Państwowe jednostki budżetowe tworzą, łączą i likwidują - ministrowie, kierownicy urzędów
centralnych, wojewodowie, zaś gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe - organy
stanowiące jednostek samorządu terytorialnego. Tworząc jednostkę budżetową, organ nadaje jej
statut oraz określa mienie przekazywane tej jednostce w zarząd. Likwidując jednostkę budżetową,
organ określa przeznaczenie mienia znajdującego się w zarządzie tej jednostki. Należności i
zobowiązania likwidowanej: państwowej jednostki budżetowej - przejmuje organ, który podjął
decyzję o likwidacji; gminnej, powiatowej lub wojewódzkiej jednostki budżetowej - przejmuje urząd
odpowiedniej jednostki samorządu terytorialnego.
Samorządowy zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej
działalności z przychodów własnych. Mogą wykonywać wyłącznie zadania własne jednostki
samorządu terytorialnego w zakresie określonym w art. 14 ustawy o finansach publicznych (głównie
1
