Pobierz Finanse publiczne: zagadnienia podstawowe i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
SPIS ZAGADNIEŃ
- 1 Zagadnienia wstępne........................................................................................................
- 1.1 Finanse
- 1.2 Zasób pieniężny................................................................................................................
- 1.3 Fundusz pieniężny.............................................................................................................
- 2 Kategorie zjawisk finansowych..........................................................................................
- 2.1 Kryterium przedmiotowe....................................................................................................
- 2.2 Kryterium podmiotowe.......................................................................................................
- 3 Różnice między finansami publicznymi i prywatnymi........................................................
- 4 Państwo jest suwerenem w dziedzinie polityki pieniężnej.................................................
- 5 Finanse publiczne pełnią następujące funkcje:.................................................................
- 5.1 Alokacyjna
- 5.2 Redystrybucyjna
- 5.3 Stabilizacyjna
- 6 System finansowy państwa - polityka i gospodarka finansowa.........................................
- 6.1 System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół:........................
- 6.2 System finansowy państwa obejmuje elementy:...............................................................
- 6.3 System finansowy państwa może być uporządkowany:...................................................
- 6.4 Polityka finansowa
- 6.5 Gospodarka finansowa
- 6.6 Prawo finansowe
- 7 Optymalny system finansów publicznych..........................................................................
- 8 Budżet Państwa.................................................................................................................
- 8.1 Definicje Budżetu Państwa
- 8.2 Funkcje budżetu państwa..................................................................................................
- 8.3 Cechy instytucji budżetu państwa.....................................................................................
- 8.4 Zasady budżetowe............................................................................................................
- 8.5 Formy organizacyjne gospodarki budżetowej...................................................................
- 8.6 Środki celowe (środki specjalne).......................................................................................
- 8.7 Dochody budżetowe..........................................................................................................
- 8.8 Wydatki budżetowe...........................................................................................................
- 8.9 Prawna klasyfikacja dochodów i wydatków.......................................................................
- 8.10 Procedura uchwalania budżetu.........................................................................................
- 9 Skarb Państwa i jego funkcje............................................................................................
- 10 Deficyt budżetowy.............................................................................................................
- 11 Podatki...............................................................................................................................
- 11.1 Zasady podatkowe............................................................................................................
- 11.2 Funkcje podatku................................................................................................................
- 11.3 Konstrukcja podatku..........................................................................................................
- 11.4 Podział podatków..............................................................................................................
- 11.5 Rynkowe relacje podmiotu do podatku..............................................................................
- 11.6 Przyczyny ucieczki przed podatkami.................................................................................
- 11.7 Cechy dobrego systemu podatkowego.............................................................................
- 12 Pieniądz.............................................................................................................................
- ekwiwalentu. 12.1 Pieniądz – „król towarów” – to specyficzny towar pełniący funkcję (rolę) powszechnego
- 12.2 Funkcje pieniądza:.............................................................................................................
- 12.3 Jakość pieniądza...............................................................................................................
- 12.4 Formy pieniądza................................................................................................................
- 12.5 Kreacja pieniądza
- 12.6 Podmioty, cele instrumentów polityki monetarnej..............................................................
- 13 BANK CENTRALNY..........................................................................................................
- 13.1 Podstawowe zadania Banku Centralnego:........................................................................
- 13.2 Funkcje Banku Centralnego:.............................................................................................
- 14 Waluta EURO ( jako jednostka pieniężna)........................................................................
- 14.1 Argumenty za wprowadzeniem EURO:.............................................................................
- 14.2 Argumenty przeciw wprowadzeniu EURO:
Ilość Bezrobocie spowodowane płacą minimalną
2. Przychody i wydatki redystrybucyjne (są też nazywane transferami, płatnościami transferowymi) Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków redystrybucyjnych:
- Występują wtedy, gdy ruchowi pieniądza nie towarzyszy ruch wartości materialnej.
- Nie podlegają regułom rynkowym, lecz są regulowane przez prawo finansowe.
- Charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego, otrzymującego środki pieniężne od innego podmiotu.
- Do typowych transferów należą: np. podatki, opłaty, zasiłki, emerytury, renty, dotacje, subwencje, darowizny. 3. Przychody i wydatki kredytowe Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków kredytowych:
- Związane są z działalnością gospodarczą banków
- Funkcje kredytowe spełniają przede wszystkim banki komercyjne
- Poza kredytem bankowym występuje również kredyt towarowy. Dla banku udzielenie kredytu nie jest wydatkiem pieniężnym (nie pomniejsza on własnych zasobów pieniężnych), natomiast kreuje nowy zasób pieniądza kredytowego. Spłata kredytu przez pożyczkobiorców nie jest przychodem pieniężnym (nie powiększa to zasobów banku, wykreowane wcześniej dla dłużnika zasoby ulegają likwidacji). 4. Przychody i wydatki ubezpieczeniowe Wyróżniamy dwa rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze. Ubezpieczenia społeczne – cechy charakterystyczne:
- Są najczęściej obowiązkowe i powszechne
- Mają chronić przed niedostatkiem, zapewnić niezbędne minimum
- Najczęściej są to ubezpieczenia na koszt pracodawcy i państwa Ubezpieczenia gospodarcze– cechy charakterystyczne:
- Mają charakter ubezpieczeń osobowych i majątkowych
- Zawierane są dobrowolnie i na koszt pracownika
- Suma ubezpieczeń oraz inne elementy ustalone są na wniosek ubezpieczającego.
- (^) Częściowo występuje brak ekwiwalentności tych płatności oraz brak ich związku z rynkowym mechanizmem podziału i wymiany.
1.. Kryterium podmiotowe
Podmiotowa systematyka zjawisk finansowych oparta jest na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek dokonujących operacji pieniężnych. Wg tego kryterium wyróżnia się:
1. Finanse gospodarstw domowych – realizowane są poprzez przepływy / strumienie:
- strumienie materialne przychody: wynagrodzenia za pracę wydatki: zakup dóbr i usług konsumpcyjnych
- strumienie redystrybucyjne przychody: darowizny, renty, emerytury, dywidendy, zasiłki, procenty od obligacji wydatki: podatki, składki ubezpieczeniowe
- strumienie kredytowe przychody otrzymany kredyt bankowy wydatki spłata tego kredytu 2. Finanse publiczne – tj. finanse państwa, samorządu terytorialnego oraz organizacji nie nastawionych na zysk, realizujących funkcje państwa (fundacje, instytucje charytatywne).
- strumienie materialne przychody: z tytułu sprzedaży mienia publicznego, czy świadczenia różnego rodzaju usług wydatki: płace pracowników sektora publicznego, zakup broni dla wojska oraz zapłata za usługi dla sektora w ramach systemu zamówień publicznych.
- strumienie redystrybucyjne przychody: grzywny, dywidendy, składki na ZUS, część zysku banku centralnego wydatki: subwencje, dotacje, wypłacone odsetki od dotacji państwowych, odszkodowania z tytułu ubezpieczeń społecznych podatki, składki ubezpieczeniowe
- strumienie kredytowe przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych wydatki zwrot zaciągniętych kredytów 3. Finanse banków i instytucji kredytowych
- strumienie materialne przychody: z tytułu sprzedaży składników majątkowych, prowizje od usług maklerskich wydatki: płace dla pracowników, zakup środków dla bieżącej działalności, rozbudowy infrastruktury przestrzenno - technicznej
- strumienie redystrybucyjne przychody: procenty od kredytów, dywidendy, opłaty, prowizje z tytułu obrotu bezgotówkowego wydatki: procenty od depozytu, podatki i opłaty, dywidendy dla właścicieli banków
- (^) strumienie kredytowe przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych wydatki zwrot zaciągniętych kredytów 4. Finanse towarzystw ubezpieczeniowych
- strumienie materialne przychody: z tytułu sprzedaży składników majątkowych wydatki: wynagrodzenia pracowników, zakup dóbr inwestycyjnych
- (^) strumienie redystrybucyjne przychody: otrzymane składki ubezpiecz., procenty od depozytów bankowych i obligacji wydatki: wypłacone odszkodowania, procenty od otrzymanych kredytów, podatki i opłaty
- strumienie kredytowe przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych wydatki zwrot zaciągniętych kredytów 5. Finanse przedsiębiorstw zarobkowych - mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania finansów jako całości
1.4.. Alokacyjna
Wyraża się w oddziaływaniu finansów publicznych, na proces rozmieszczania czynników produkcji i na strukturę produkcji. Finanse publiczne są instrumentem alokacji wszędzie tam gdzie zawodzi rynek. Ingerencja państwa w życie gospodarcze powinna sprowadzać się wyłącznie do:
• Ustanawiania odpowiednich przepisów prawnych wyznaczających dopuszczalne granice
funkcjonowania wolnego rynku (zakazy i nakazy)
• Pobierania danin publicznych w postaci podatków, ceł i opłat
• Prowadzenia polityki pieniężnej
• Wydatkowania uzyskanych środków finansowych na zakup dóbr i usług w sektorze
prywatnym, zatrudnianiu pracowników administracji państwowej i świadczeniu usług, które oferowane są społeczeństwu w zasadzie bezpłatnie lub za opłatą nie pokrywającą kosztów.
2.. Redystrybucyjna
Podział dochodu zgodnie z tym, co społeczeństwo w danym okresie uważa za "sprawiedliwy" i "słuszny" podział. Funkcję tą realizuje przede wszystkim budżet, natomiast uzupełniającą rolę odgrywają banki, system ubezpieczeń społecznych, giełda papierów wartościowych.
3.. Stabilizacyjna
Polega na utrzymaniu :
• Wysokiego stanu zatrudnienia
• Określenia (utrzymania) racjonalnego poziomu stabilności cen
• Utrzymania właściwej stopy wzrostu gospodarczego z uwzględnieniem jego efektów dla
bilansu płatniczego
6. System finansowy państwa - polityka i gospodarka finansowa
1.5.. System finansowy państwa czy innego podmiotu publicznego to zespół:
instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowaniu. System ten powinno cechować poszanowanie i ochrona własności prywatnej oraz zasadę wolności gospodarczej.
1.6.. System finansowy państwa obejmuje elementy:
• Stałe
• System budżetowy
• System finansowy banku centralnego
• Zmienne
• Systemy finansowe przedsiębiorstw publicznych (państwowych i komunalnych) oraz
zakładów użyteczności publicznej
• System finansowy instytucji publicznych o charakterze para fiskalnym (takie, których
dochody gromadzone są całkowicie lub częściowo dzięki władztwu finansowemu, zaś zadania statutowe należą do zadań, za które państwo całkowicie lub częściowo bierze odpowiedzialność np. ZUS)
4.. System finansowy państwa może być uporządkowany:
według (przy zastosowaniu) trzech kryteriów podziału
• Podmiotowego
- Prawnego
- Instytucjonalnego Według kryterium podmiotowego elementami polskiego systemu finansowego są:
- Władze ustawodawcze szczebla centralnego i samorządowego (parlament, rada gminy)
- Władze wykonawcze wyżej wymienionych szczebli (rząd, zarząd gminy)
- Aparat finansowy zajmujący się realizacją:
- dochodów i wydatków publicznych
- ich kontrolą
- zarządzaniem budżetem, funduszami
- Jednostki sektora publicznego, które finansowane są z funduszów publicznych Według kryterium prawnego podział systemu zdeterminowany jest przez:
- Konstytucje
- Ustawy
- Rozporządzenia rady ministrów i ministra finansów
- Uchwały rady gminy
- Akty normatywne prawa międzynarodowego (np. unikanie podwójnego opodatkowania) Według kryterium instytucjonalnego system finansów publicznych to fundusze o określonej formie organizacyjnej i prawnej:
- Budżet państwa
- Budżet gmin
- Fundusze ubezpieczeń społecznych
- Tak zwane pozostałe fundusze publiczne (pozabudżetowe)
- Fundacje publiczne
5.. Polityka finansowa
To celowa i świadoma działalność ludzi oraz instytucji polegająca na wyznaczaniu i realizacji celów za pomocą środków pieniężnych. Jest zawsze częścią składową polityki państwowej. Politykę finansową uważa się za prawidłowo prowadzoną, jeżeli jej cele są ogólnie akceptowane i skutecznie realizowane. Prawidłowo prowadzona polityka finansowa powinna spełniać następujące warunki:
- Cele muszą być realne
- (^) Cele nie mogą być sprzeczne
- Cele i środki ich realizacji powinny być jasno sformułowane i przekazane do realizacji konkretnym adresatom
- Musi respektować określone, nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji
- Wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego
6.. Gospodarka finansowa
To działalność polegająca na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych. Obejmuje przygotowanie operacji pieniężnych, poprzez dokonanie wyboru źródeł gromadzenia dochodów pieniężnych, wyboru sposobu przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych oraz obejmuje również działalność organizatorską w postaci tworzenia zespołu ludzi, ustalania zakresu czynności
9) Jaki techniki wydatkowania finansów publicznych powinny być zastosowane, aby
wyznaczone cele społeczne, ekonomiczne, polityczne były najlepiej realizowane?
10) Jakie powinny być relacje między różnymi szczeblami władz publicznych, aby ich działalność
była należycie skoordynowana z punktu widzenia realizacji celów społecznych i gospodarczych?
11) Do jakiego stopnia możliwe jest akceptowanie przez społeczeństwo nierównomiernego
rozkładu dochodów jako skutku działania mechanizmu rynkowego?
12) Jak powinien być zbudowany aparat skarbowy, aby możliwe było skuteczne ściąganie danin
publicznych i aby akceptowane były przez społeczeństwo zasady ponoszenia ciężarów publicznych? Wykład 3 13.01.
8. Budżet Państwa
1.7.. Definicje Budżetu Państwa
Budżet Państwa może być definiowany jako: AKT PRAWNY budżet jest określony na dany rok w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są na podstawie obowiązujących norm prawnych. Pamiętać należy, iż Rząd musi otrzymać absolutorium, tj przekazać najpierw informacje Sejmowi i otrzymać od niego absolutorium. Jeżeli nie uda się przygotować budżetu do 31.03. – to Parlament zostanie rozwiązany – nastąpią nowe wybory do Sejmu i Senatu. PLAN FINANSOWY Najbardziej popularne określenie budżetu to plan przyszłych dochodów i wydatków państwa. Budżet jest planem dyrektywnym, tj nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie czyniąc jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania. FUNDUSZ Zasób środków pieniężnych – to strumienie dochodów i wydatków, które w danym czasie równoważą się / redukują.
1.8.. Funkcje budżetu państwa
Budżet państwa spełnia dwie podstawowe funkcje: Funkcja ekonomiczna
• redystrybucyjna,
• stabilizacyjna,
• alokacyjna
Funkcja polityczna
8.. Cechy instytucji budżetu państwa
.1 Budżet jest scentralizowanym funduszem redystrybucyjnym, służącym realizacji zadań albo
funkcji państwa.
.2 Gromadzenie środków w budżecie z pewnymi wyjątkami ma charakter przymusowy i
bezzwrotny.
.3 Ma charakter ustawy.
.4 Proces gromadzenia i wydatkowania ma charakter ekonomiczny i społeczny.
.5 Jest urządzeniem planistycznym w zakresie kształtowania dochodów i wydatków w
określonym z góry czasie. Rok budżetowy i handlowy pokrywają się (w Polsce)
.6 Budżet określają strumienie dochodów i wydatków Państwa.
.7 Budżet nie odzwierciedla całokształtów finansowych operacji państwa, wobec tego nie może
być jedynym kryterium oceny działalności państwa.
9.. Zasady budżetowe
Zasady budżetowe – to pewne postulaty które mają zapewnić najbardziej prawidłowe tworzenie budżetu oraz działanie gospodarki budżetowej. Najistotniejsze zasady dotyczące konstruowania budżetu:
.1 Zasada jedności budżetu (zasada jedności formalnej i materialnej)
Jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków budżetowych w jednym akcie prawnym. Naruszeniem tej zasady jest występowanie budżetów nadzwyczajnych oraz funduszów pozabudżetowych. Zasada ta jest ciągle naruszana.
.2 Zasada zupełności (powszechności)
W klasycznym ujęciu, jest to postulat aby wszystkie jednostki powiązane z budżetem wchodziły do niego całością swoich dochodów i wydatków; współcześnie występuje często budżetowanie netto,
.3 Zasada równowagi budżetowej
Postuluje wyrównanie dochodów z wydatkami budżetowymi. Zdecydowana większość ustalanych budżetów – to z założenia budżety deficytowe.
.4 Zasada roczności budżetu
Postuluje uchwalenie przez Sejm budżetu przed rozpoczęciem roku w jakim ma on być wykonywany. Budżet powinien być ustalony w połowie listopada/na początku grudnia. Później można wprowadzać ew. zmiany do tego budżetu, po ustaleniach komisji sejmowych.
.5 Zasada jasności i przejrzystości
Budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środowisku masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.
10..Formy organizacyjne gospodarki budżetowej
Działalność budżetowa jednostek organizacyjnych Państwa nie jest jednolita. Wyróżnia się działalność budżetową:
- działalność budżetowa brutto – prowadzą ja tylko i wyłącznie jednostki budżetowe. Cechy jednostki budżetowej:
- (^) dochody i wydatki jednostki budżetowej objęte są w pełnej wysokości budżetem państwa,
- realizacja planów wydatków jest niezależna od osiąganych dochodów,
- środki finansowe przekazane do dyspozycji tych jednostek i niewykorzystane w ciągu roku wygasają z jego końcem,
- jeżeli jednostka uzyskuje dochody, to przekazuje je do budżetu,
- obowiązkowe wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych,
- cła,
- zyski z NBP, wpłaty z NBP,
- dochody ze sprzedaży, najmu, dzierżawy składników majątkowych skarbu państwa,
- (^) pieniężne darowizny, spadki i zapisy na rzecz Skarbu Państwa,
- inne wpłaty i wpływy
A) Kryterium prawne – dochody mogą być:
- bezzwrotne i przymusowe (zdecydowana większość)
- zwrotne i dobrowolne (obligacje i darowizny)
- odpłatne (opłata taryfowa)
- nieodpłatne (zdecydowana większość)
- zasadnicze (podatki, opłaty, cła – zdecydowana większość)
- uboczne (mandaty, grzywny, kolegia)
B) Kryterium organizacyjne – dochody mogą być:
- dochody budżetu państwa
- dochody budżetu gminy Częściowo dochody te powtarzają się. Dominują tutaj:
- (^) dochody podatkowe gmin,
- dochody z opłat,
- dochody z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa
- (ważne w 2001r)
- subwencje oświatowe,
- (^) dochody z pożyczek i kredytów,
- wpływy z emisji papierów wartościowych,
- inne wpływy należne gminom na podstawie odrębnych przepisów
13..Wydatki budżetowe
Wydatki budżetowe, to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa na finansowanie zadań państwa, gminy. Możemy je podzielić wg kilku kryteriów:
A) Kryterium ekonomiczne
- wydatki nabywcze – związane są z dokonywaniem przez państwo zakupów dóbr i usług o charakterze materialnym i określają wysokość udziału państwa w produkcie społecznym.
- wydatki redystrybucyjne (transfery) – wydatki te decydują o wykorzystaniu produktu społecznego B) Kryterium z punktu widzenia zadań realizowanych przez podmiot publiczno-prawny
- działalność niezbędna dla funkcjonowania państwa (policja, wojska, administracja)
- (^) wydatki socjalno-kulturowe (oświata, służba zdrowia),
- wydatki na gospodarkę w celu zapewnienia równomiernego wzrostu gospodarczego,
- wydatki na obsługę długu publicznego, C) Kryterium ze względu na konieczność ponoszenia wydatków
- wydatki konieczne – wynikają z obowiązującego prawa – sądy, wojsko,
- wydatki pożądane – kwestia infrastruktury – budowa dróg, urządzeń związanych z ochroną środowiska naturalnego D) Kryterium ze względu na charakter ponoszonych wydatków
- charakter inwestycyjny, -wydatki bieżące sfery budżetowej – służba zdrowia, oświata, dotacje do jedn. budżetowych W praktyce gospodarczej mówi się o prawie Vagnera – czyli prawie „nieustannego wzrostu wydatków publicznych” Wzrost wydatków publicznych zdeterminowany jest:
- czynnikami socjologicznymi (nieustanne rozszerzanie zakresu działalności podmiotów publiczno-prawnych)
- czynnikami historycznymi (zdecydowana większość państw obciążona jest długiem publicznym, a jego obsługa powoduje zwiększające się z roku na rok wydatki.
- (^) czynnikami politycznymi - program partii politycznych (partie socjal-demokratyczne – myślą sercem, rozdają na lewo i prawo)
- czynnikami ekonomiczno-społecznymi – postęp techniczny, proces urbanizacji, wzrost dochodu na 1 mieszkańca, przyczyny o charakterze demograficznym. Co należy zrobić aby zmniejszyć wydatki budżetu? PRYWATYZACJA Optymalny poziom wydatków publicznych jest przekroczony wówczas, gdy społecznie niekorzystne konsekwencje wzrostu opodatkowania wskutek wzrostu wydatków, zaczynają przeważać nad społecznymi korzyściami ze wzrostu wydatków.
14..Prawna klasyfikacja dochodów i wydatków
Klasyfikacja dochodów i wydatków oznacza odpowiednio skonstruowany system ich grupowania wg jednolitych zasad dostosowanych do potrzeb projektowania, uchwalania, wykorzystywania i kontroli wykonania budżetu. Klasyfikacja grupuje dochody i wydatki wg ustalonych kryteriów: Kryterium podmiotowe części
Kryterium przedmiotowe działy / rozdziały
Kryterium organizacyjne (rodzajowe) Paragrafy
1) Władza ustawodawcza
- kancelaria Sejmu (cz.10)
- kancelaria Senatu (cz.11)
Działy odpowiadają podstawowym dziedzinom aktywności gospodarczej, takim jak: Przemysł, rolnictwo, leśnictwo, itd. W poszczególnych działach mogą występować rozdziały. Mają one charakter przedmiotowo – podmiotowy. Z praktycznego punktu widzenia ze względu na zasadę jasności i jawności podziałka na rozdziały ma niewielkie
Inne paragrafy występują po stronie dochodów , ponieważ wskazują one na źródła dochodów budżetowych. Inne paragrafy występują po stronie wydatków. Np. po stronie dochodów paragrafy wskazują na takie źródła jak podatki, czy inne dochody majątkowe, natomiast jeśli chodzi o wydatki – to mogą dotyczyć wynagrodzeń sfery budżetowej, czy innych usług o charakterze materialnym (energia, stypendia)
2) Władza wykonawcza
- kancelaria Prezydenta (cz.1)
- Urząd Rady Ministrów (cz .5)
- Ministerstwa
- Wojewodowie
3) Władza sądownicza
- Sad Najwyższy (cz.3)
- Sąd Administracyjny (cz.4)
- NIK (cz. 2)
Skarb Państwa dostarcza kapitału, wtedy gdy rynek pieniężno – kapitałowy oferuje go na mniej korzystnych warunkach. 4) Jest poręczycielem Skarb Państwa dysponuje wyodrębnionym majątkiem – może więc występować jako podmiot poręczający w różnych operacjach finansowych. 5) Pełni funkcję majątkową Skarb Państwa z reguły jest jednym z zarządców majątku państwowego.
10. Deficyt budżetowy
Występuje on wówczas, gdy dochody ze źródeł zwyczajnych nie mają pokrycia w zaplanowanych wydatkach budżetowych. W literaturze ekonomicznej wyodrębnia się 4 podstawowe teorie równowagi budżetowej: 1) Teoria klasyczna
• opiera się na matematycznej różności między dochodami a wydatkami budżetowymi,
• „pamiętaj przychodzie – bądź z rozchodem w zgodzie”,
• teoria ta wywodzi się z finansów prywatnych,
• ma ona dwie wady:
a) trudno jest osiągnąć stan idealnej równowagi, ponieważ budżety uchwalane są jako
zrównoważone a realizowane jako deficytowe,
b) bardzo często tę idealną równowagę osiągano w sposób sztuczny , „zapominając
czasami o niektórych wydatkach”. Często niedoszacowano tych wydatków. 2) Teoria systematycznego deficytu Oparta jest na trzech założeniach:
• deficyt nie jest złem, o ile nie współistnieje z deficytem bilansu płatniczego,
• deficyt jest korzystny ponieważ jego finansowanie powoduje zwiększanie krajowej siły
nabywczej,
• deficyt jest pożądany, ponieważ może spowodować zmniejszenie bezrobocia
Teorię tą krytykuje się z kilku względów, gdyż:
1) Deficyt musi być finansowany ze źródeł nadzwyczajnych, wobec tego może być
powodem inflacji,
2) Przy systematycznie utrzymującym się deficycie Państwo zmuszone jest do
przyjęcia kredytu na coraz to gorszych warunkach,
3) Systematyczny deficyt powoduje obciążenie gospodarki wysokimi kosztami.
3) Teoria budżetów cyklicznych Opiera się na założeniu, że deficyt jest dopuszczalny w pewnym okresie, o ile zostanie on skompensowany nadwyżkami w przyszłych okresach / latach. W praktycznym stosowaniu tej teorii powstają następujące trudności:
1) nadwyżki mogą być przechwytywane przez lobby polityczne w związku z realizacją
np. celów wyborczych,
2) cykle są nieregularne, a stosowanie tej teorii wymaga stabilnej koniunktury
gospodarczej,
3) nie istnieją żadne gwarancje, że wysokość nadwyżek w okresie dobrej koniunktury,
wystarczy na pokrycie późniejszych deficytów. 4) Teoria impasu Opiera się na przypuszczeniu, że rozwój koniunktury będzie taki, a nie inny. Impas jest nadwyżką, zaplanowanych w budżecie wydatków nad zaplanowanymi dochodami ze źródeł zwyczajnych. Większość współczesnych budżetów uchwalona jest z impasem.
11. Podatki
PODATEK jest głównym źródłem dochodów państwa, pobieranym w celu pokrycia jego wydatków. Podatek, to pieniężne, przymusowe, ogólne, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz państwa, które jest ustalane na podstawie prawa, określającego warunki, wysokość i terminy płatności. Przymusowość – trzeba płacić podatki, państwo nie dyskutuje i nie robi wyjątku, Bezzwrotność - jeśli został prawidłowo naliczony, Ogólność - im mniej wyjątków – tym lepiej, dotyczy on wszystkich.
1.9.. Zasady podatkowe
Są one postulatami, określającymi warunki, jakie powinien spełniać system podatkowy: równość, pewność, dogodność i taniość. (określił je Adam Smitch). Równość - to proporcjonalność do zdolności płatniczej podatnika (np. proporc. do zarobków pracow.), Pewność - każdy z góry powinien wiedzieć, jaki ciąży na nim obowiązek podatkowy , Dogodność - podatek powinien być pobierany w czasie i w sposób dla podatnika najdogodniejszy, Taniość - głosić, by dążyć do najoszczędniejszego wymiaru i poboru podatków. Współcześnie zasady te uzupełniane są o fiskalne, ekonomiczne, sprawiedliwości i techniczne
1.10.. Funkcje podatku
Podatki spełniają 3 podstawowe funkcje
1) Funkcja fiskalna
Przedmiot podatku Rzecz lub zjawiska, zdarzenia, z którymi prawo wiąże powstawanie obowiązku podatkowego. Podstawa podatku Przedmiot podatku wyrażony wartościowo lub ilościowo Stawka podatku Stopa podatkowa – to część podstawy opodatkowania, która jako podatek podlega odprowadzeniu na rzecz budżetu Państwa lub gminy. Skala podatkowa Zbiór stawek podatkowych stosowanych przy wymiarze określonego podatku. Może być określona procentowo lub kwotowo. Zwolnienia, ulgi Częściowe lub całkowite wyłączenie z podatku określonego podmiotu lub przedmiotu.
17..Podział podatków
Systematyka podatków polega na pogrupowaniu ich wg określonego kryterium: A) Kryterium przedmiotu opodatkowania
.1 podatki przychodowe (od przychodów) – np. podatek rolny. Leśny
Są cenotwórcze (wkalkulowane w cenę), płaci się je w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi przychodami
.2 podatki dochodowe (od dochodów) – np. podatek od osób fizycznych i prawnych
Mają one następujące cechy:
- są przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych,
- nawiązują do nadwyżki finansowej, wypracowanej przez podmioty,
- są korzystniejsze dla podatnika, niż dla władz publicznych (istnieje możliwość manipulowania podstawą opodatkowania)
.3 podatki majątkowe (od praw majątkowych) – np. podatek od obrotu majątkiem, podatek od
spadków i darowizn. Obciążają one ogólną wartość majątku lub jego przyrost. Jeżeli podatki uszczuplają substancję majątkową, to są to podatki realne. Jeśli płacone są z dochodu – to nazywamy je podatkami nominalnymi.
- podatki od wydatków (podatki konsumpcyjne) – VAT, akcyza, podatek od gier Są one zbliżone do podatków przychodowych. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych B) Kryterium wg stosunku przedmiotu opodatkowania do źródeł podatku
- podatki bezpośrednie - podatek dochodowy od osób fizycznych Istnieje precyzyjnie określona zależność między płaceniem podatku, jego wysokością, trybem płacenia a podatnikiem.
- podatki pośrednie – podatek VAT Obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. C) Kryterium związane z władztwem podatkowym
- podatki nakładane przez Państwo
- podatki nakładane przez władze samorządowe PODATEK VAT Charakteryzuje się następującymi właściwościami: powszechność opodatkowania, wielofazowość, potrącalność, przerzucalność,; wpływa na poziom cen finalnych wyrobów i usług „Firma liczy – fiskus kontroluje a konsument płaci” Zalety podatku VAT
- jest neutralny z punktu widzenia konkurencji krajowej, ponieważ nie wpływa na cenę, 2. jest neutralny z punktu widzenia konkurencji międzynarodowej, dlatego, że występuje stawka „0”, 3. zapewnia budżetowi wysokie dochody, mniej wrażliwe na recesje gospodarczą, 4. motywuje do zwiększenia wydatków inwestycyjnych w związku z całkowitym jego zwrotem dla inwestorów od zakupów inwestycyjnych, 5. zapewnia swoistą samokontrolę podatników, co częściowo uszczelnia system podatkowy, 6. ułatwi inwestowanie w Polsce i integrację z Unia Europejską, 7. istnieje niewiele stawek tego podatku i stosunkowo mała ilość zwolnień. 8. (Ideałem byłyby dwie stawki „0” i stawka podstawowa – równa stawce podatku dochodowego). Wady podatku VAT
- jego infacjogenność zwłaszcza w okolicznościach podnoszenia stawek na niektóre usługi i towary powszechnego użytku, 2. stosunkowo wysokie koszty poboru i kontroli podatników, 3. rozbudowana ewidencja, 4. możliwość oszustw podatkowych, 5. niesprawiedliwość w sytuacji istnienia niewielkiej ilości stawek,
18..Rynkowe relacje podmiotu do podatku
W ujęciu mikroekonomicznym należy analizować skutki nakładania podatku przez pryzmat rynku, tzn. wpływ na kształtowanie się popytu i podaży, czyli w ostateczności na decyzje producentów, konsumentów i inwestorów. Rysunek przedstawia wpływ podatków na popyt i podaż oraz ceny dobra A. Rys. 2 Podatek a kształtowanie się popytu i podaży na rynku dobra Cena dobra A Sa’ Da Sa T R’
N R
N’
0 B C llość dobra A
