FONETYKA całość wykład, Notatki z Fonetyka i fonologia

Pobierz FONETYKA całość wykład i więcej Notatki w PDF z Fonetyka i fonologia tylko na Docsity! FONETYKA WYKŁAD CAŁOŚĆ 1ROK 2018/2019 Człowiek posługuje się językiem artykułowanym. Podwójna artykulacja język ludzki jest dwupłaszczyznowy, dzieli się na jednostki - fonemy, które same z siebie nie mają znaczenia, ale ich kombinacje tworzą jednostki znaczące. Same fonemy nie mają znaczenia, ale ich kombinacja tak. Zmiana fonemu w wyrazie powoduje utratę lub zmianę znaczenia słowa. Cechy fonemu - cechy dystyntywne, relewantne. Allofony czyli warianty, które istnieją obok fonemów, nie powodują zmiany znaczenia np. francuskie R bez znaczenia czy jest wypowiadane poprawnie w języku francuskim, nie zmienia znaczenia słowa. Głoska najmniejszy element dźwiękowy niepodzielny artykulacyjne i słuchowo - a, b, c, d, e… 3 systemy w języku: • fonologiczny - zamknięty, najuboższy, ale jest podstawą dla innych • morfologiczny - bogatszy od fonologicznego, ale też trochę skostniały, zmienia się wraz z powstawaniem nowych przedrostków i przyrostków • leksykalny - najbardziej otwarty, bo przyjmuje zapożyczenia i neologizmy Choroby na płaszczyźnie: • fonetycznej - afon - ten, kto nie potrafi poprawnie wypowiadać dźwięków • leksykalnej - aleksykalizm - gdy chory nie nazywa poprawnie przedmiotów (mówi długopis na książkę) • morfologicznej - agramtyzm - mylenie końcówek Cechy charakterystyczne dźwięku • siła czyli natężenie dźwięku - może być bardziej lub mniej słyszalny, człowiek nie słyszy wszystkich dźwięków. Siłę mierzymy w decybelach,
 a określamy w amplitudum. 
 Im mocniej wydychamy powietrze z płuc, tym silniejszy dźwięk. • wysokość - mierzona w Hertzach, zależy od częstotliwości drgania fali dźwiękowej (cienka struna szybko drga i wydaje wysoki dźwięk), wysokość zależy też od pojemności rezonatorów i ich otwarcia • barwa - współwystępowanie różnych czynników indywidualnycH GŁOSKA FONEM FONEM: r to r - nie ważne jak jest wymawiane FONETYKA dział językoznawstwa, który bada fizyczne właściwości dźwięków mowy i bbada jest punktu widzenia sposobu ich wytwarzania (fonetyka artykulacyjna), sposobu ich budowania (fonetyka akustyczna) 
 i odbioru przez człowieka (fonetyka percepcyjna). Fonetyka wykracza poza językoznawstwo w stronę nauk przyrodniczych. FONOLOGIA nauka ściśle językoznawcza, bo bada tylko to, co jest ważne w komunikacji międzyludzkiej. Fonologia jest wstępem do badań gramatycznych. Polski i włoski różnią się: -> ilością samogłosek i spółgłosek -> polski jest bardziej gęstospółgłoskowy -> naturą i miejscem akcentu, we włoskim akcent jest mocniejszy, dłuższy, -> intonacją - intonacja opadająca w języku polskim dla Włocha brzmi to bardzo zdecydowanie, jakbyśmy się kłócili -> język włoski ma 30 fonemów, 7 samogłosek, 2 półsamogłoski 21 spółgłosek, którym odpowiada w pisowni 21 grafemów, oprócz tego istnieje też 5 liter zapożyczonych - x, k, j, w, y -> język polski ma około 45 fonemów, 32 grafemy i 3 litery łacińskie pojawiające się w językach obcych -> alfabet polski i włoski są wersją alfabetu późnołacińskiego -> język polski wprowadził do niego dodatkowe znaki - kreska nad literą, kropka nad literą, litera przekreślona - ł, Ł oraz ą, ę. -> nasze litery pochodzą od hieroglifów egipskich -> każda litera alfabetu ma 2 postacie - małą i wielką -> litery dzielą się na: samogłoski (vocali) pół samogłoski (semivocali) spółgłoski (consonanti) które są artykułowane na wydechu. Omówienie trójkąta samogłosek Podczas artykulacji ważny jest kształt warg, ruch języka - poziomy i pionowy, w przypadku niektórych samogłosek polskich również ruch języczka. -> gdy wymawiamy i, u, y język podnosi się najbardziej do podniebienia (najbardziej zamknięte) -> podczas wymowy ą, ę tylko trochę, a podczas wymowy a nie podnosi się wcale -> przy wymawianiu samogłosek przednich język posuwa się do przodu, 
 a przy wymawianiu tych tylnych (o,u) do tyłu -> w przypadku y zastanawiamy się tak naprawdę czy jest fonemem języka polskiego, gdyż jego wymowa … a usta otwarte, język prawie się nie podnosi, kanał głosowy jest najbardziej otwarty i wargi rozszerzają się, luki zębowe zbliżają się do siebie, a brzeg języka opiera się na dolnych zębach u wargi wysunięte, zaokrąglone, zostawiają wąski otwór, język jest cofnięty i uniesiony ku krańcowi podniebienia twardego e otwarte (è) - język podnosi się i zbliża do podniebienia, występuje prawie zawsze gdzie jest -ie: chiesa, piede, i w pewnych przyrostkach 
 ello, ella np. companello - efico - malefico - ense - ente - enzo - erio/eria - este - estre - enzimo - w liczebnikach e otwarte będzie w gerundio np. scrivendo, leggendo, również w imiesłowie participio presente np. presente, interessante, igonorante i w formach passato remoto, które mają końcówkę -etti e zamknięte – język jeszcze bardziej się cofa (zbliżenie do naszego y,i) - es - ese - esimo - essa - principessa - eto - etto - evolo - mente - mento - me, te, se - wyrazy jednosylabowe Przy sylabach nieakcentowanych e zawsze zamknięte. o otwarte - usta zwężają się, a język podnosi się/cofa - uo - prawie zawsze - olo - occhio - olio - otto - ozzo - uolo - wyrazy książkowe, dzie wyraz pada na 3 sylabę od końca - filologo, termmometro - però, ciò - gdy akcent pada na ostanią sylabę o zamknięte - usta się jeszcze bardziej zaokrąglają i zwężają, a język jeszcze bardziej cofa - ore - signore - oso - one - ondo - oio - oce WYRAZY, KTÓRE ZMIENIAJĄ ZNACZENIE W ZALEŻNOŚCI OD E I O ZAMKNIĘTEGO LUB OTWARTEGO DYFTONGI RUCHOME Grupa złożonych z uo lub ie, które nazywamy ruchomymi, bo gdy zmieni się akcent (np. w jakimś wyrazie pochodnym) zanika półsamogłoska: np. scuola -> scolastico puoi -> posso jednak zdarzają się wyjątki: np. buongiorno nuovamente lievemente (lekko) nuotare vuotare abbuonare (udzielić rabatu) notare votare abbonare (zrobić abonament) -> w tych czasownikach cały dyftong zostaje w całej odmianie, gdyż jego obecność zmienia znaczenie wyrazu ROZZIEW jest przeciwieństwem DYFTONGU, polega na oddzielnym wymówieniu 2 samogłosek tworzących sylabę (paese) Kiedy powstaje? • w grupie samogłosek powstałej z zestawienia a,e,o czyli samogłosek mocnych (beato, leone, poeta) • w grupie samogłosek powstałej z zestawienia samogłoski mocnej i słabej, ale akcent pada na słabą (co ciekawe w wyrazie dodajemy często półsamogłoskę, by ułatwić sobie wymowę -> Dio [Dijo], paura [pałura] • w zestawieniu dwóch samogłosek słabych gdy akcent pada na pierwszą z nich np. fui • rozziew może powstać też w derywatach (wyrazy pochodzące od innych - derrivara) lub wyrazach złożonych, gdy zachowała się wyraźna świadomość ich złożoności np. riavere, biennio (dwulecie; bi + anno) W języku polskim rzadko występują obok siebie 2 samogłoski, które tworzą rozziew (wyemigrować, kakao, statua, oaza) SPÓŁGŁOSKI - 21 fonemów spółgłoskowych, którym odpowiada 16 grafemów (liter) - w większości wymawiane jak w języku polskim, grupa spółgłosek, które wymawia się tak samo bez względu na położenie: p, b, t, d, f, v (w), m, r c, g -> cia, cio, ciu, gia, gio, giu - i nie jest wymawiane jeśli nie jest akcentowane! Współczesnie zanika i w cie, gie -> camicia, cielo. sc + i, e - sc między samogłoskami, a także między wyrazami stanowiącymi jedną grupe składniową jest wymawiane podwójnie np. coscia, lasciar albo rodzajnik + rzeczownik np. la scienza h - może oddzielać c, g od e, i c e h g i - w wykrzyknieniach - w wyrazach obcych gli - między samogłoskami i między wyrazami stanowiącymi jedna geupe składniową, gli jest wymawiane podwójnie: figlio, veglia wyjątki -> wyrazy pochodzenia obcego/ksiązkowe: glicerina, negligente gn - w pewnych zapożyczeniach wymowa gn: gnoseologia n - przed g i k przyjmuje wariant tylnojęzykowy q - zawsze w towarzystwie u (kł) s - jako z między samogłoskami: casa, cosa; na początku jesli potem jest spółgłoska dźwięczna: sdraio Między samogłoskami czasem pozostaje s w wyrazach złożonych, jesli zachowała się świadomość złożenia: risolvere, filosofo, presentimento Jeżeli s jest podwójne to wymawiamy jako s. z - jako c : anza, enza, izia, onzoi, ozzo, zione, iziare oraz przed i + samogłoska: grazie, anziano jako dz : izziare, ozono W zapozyczenach i starych tekstach można znależć litery nie należące do alfabetu włoskiego. j - do XX w. do zapisanie półsamogłoski j, na początku wyrazu lub między samogłoskami: ijen Zachowała się w imieniu Jacopo, w niektórych nazwiskach lub nazwach miejscowości oraz w zapozyczeniach k - głownie w skrótach kg, km ale w formach pełnych jest w - doppia wu - w zapożyczeniach z niemieckiego lub angielskiego: waffel x - w yrazach obcych y - i greka - w wyrazach obcych, zwłaszcza angielskich oraz w nazwiskach łacińskich pod wpływem angielskiego rozpowszechnia się w skrótowcach -
 Antonio -> Tony RELACJA MIĘDZY GRAFEMEM A FONEMEM - w 11 przypadkach jednemu grafemowi odpowiada jeden fonem: a, b, d, f, l, m, n, p, r, t, v - jeden grafem różnie wymaiwamy: c (k,cz), g (g,dż), s (s,z), z (c,dz), 
 i (i,j), v (u,ł) - różne grafemy ale jeden fonem: k (c, ch, q, k) - kombinacje grafemów dają jeden fonem: dwuznaki (gn, sc + i,e, ci, gi przed samogłoską), trójznaki (gli, sci przed samogłoską) - grafem bez realizacji fonetycznej: h - w pisowni (zazwyczaj) nie ma różnicy e (otwarte lub zamknięte), 
 o (otwarte lub zamknięte) i pomiędzy samogloskami i półsamogłoskami
 POŁGŁOSKI PODWÓJNE (geminaty) podwojeniu mogą ulec wewnątrz wyrazu wszystkie spółgłoski oprócz gn, gli, sc, wymowa nie polega na podwojnycm wymawianiu, tylko na dłuższym i silniejszym - podwójne q gdy cq —> acqua - ch i gh przez powtórzenie c i g —> macchia - niekiedy podwojenie w wyrazach, gdzie 1 element to a, da, se, contra, su, sopra —> davvero, sporattutto f/v - powietrze przechodzi przez szczelinę pomiędzy zębami a górną wargą, tarcie powietrza ma słaby efekt akustyczny, ponieważ wargi są miekkie i dżwięki są słabymi szmerami 
 zębowe i dziąsłowe: t, d, n, ts, dz, r, l t/d/n - zwarcie językiem, którego przód przylega do zębów górnych 
 i dziąseł, w chwili wybuchu język cofa się gwałtownie (d - udział strun głosowych, n - jest nosowe)
 ts/dz - rozwacie łagodne, posuwisty ruch części języka po powierzchni poprzedniego rozwarcia (tam gdzie poprzednio doszło do rozwarcia) s/z - są 2 miejsca artykulacji: jedną szczelinę wytwarza przednia część języka przy zębach górnych, częściowo przy dziąsłach, a druga szczelina wytwarza się między brzegami zbliżonych do siebie zębów górnych, dolnych, powietrze przechodzi przez środkową bruzdę języka; język przymiera płasko do dolnej części jamy ustnej, dźwięk wychodzi między zębami, jest to dźwięk ciagły l/r - kiedyś były nazywane płynnymi, szczyt języka opiera się w okolicy podniebienia, ale w przypadku r język drga, a w przypadku l język pozostaje przez moment nieruchomy, a powietrze przychodzi bokami językadwa, czyli wytwarzają się boczne szczeliny przy jednoczesnym zwarciu; w przypadku r jest to szybkie uderzenie języka, koniec jezyka bardzo szybko dotyka podniebienia i tak samo szybko się cofa. podniebienne i przedpodniebienne (palatali i prepalatali) - mięciutkie 
 (c + e,i oraz g + e,i ) - zwarcie języka z zębami, a następnie posuwisty ruch języka 
 (sc + e,i oraz sci + a,o,u ) - jedna szczelina jest przy dziąsłach wytworzona przez przód języka wygiety ku górze a druga szczelina jest między zębami (gl + i oraz gli + a, e , o, u) - zwarcie następuje bliżej podniebienia miękkiego (bardziej z tyłu) i środkiem języka, a nie brzegiem (gn) - zwarcie rozszerza się na podniebienie twarde zarówno fronalnie jak i bokami, język jest coraz bardziej ’’rozpłaszczony’’ - jest bardziej z przodu k, g (welarne, sam tył podniebienia miękkiego) k/g - zwarcie następuje między tylną częścią grzbietu języka a przednią częścią podniebienia miękkiego 
 SPOSOBY ARTYKULACJI 1) oclusive - zwarte lub zwarto-wybuchowe - wymowa następuje przez zwarcie czyli praktyczne zamknięcie kanału, krtań podchodzi ku górze przy wymawianiu (by zwiekszyc cisnienie w jamie utnej) - p, b, m
 
 W jaki sposób kondensuje się w powietrze, aby nastąpił wybuch?
 Podnosimy dolną część układu artykulacyjnego przez to, że podnosimy krtań do góry i zmniejszamy powierzchnie.
 2) continue - ciagłe - następuje ciągły przepływ powietrza z płuc, nie ma zamknięcia tylko zwężenie kanału 
 -> vibranti - wybrujące - ciągłość r
 -> costrittive - szczelinowe - miejsce artykulacji tam gdzie szczelina, powodują szum 
 -> laterale - boczne - czyli l lub gl
 3) affricate - są to dźwięki pośrednie między zwartymi a ciągłymi, bo choć w ucho odbiera je jako jeden dźwięk, to fonetycznie zapisać je można jako dwa dźwięki - jeden zwarty drugi ciągły (c -> t+s) Inny sposób opisu: dźwięczne/bezdźwięczne Litery eufoniczne stawia się je żeby ułatwić wymowę: 
 „d” dodawane do e, o, a np. ad, ed Vado ad Ancona. Ed è medico. DIGRAMMI dwuznaki i TRIGRAMMI trójznaki - nierozerwalna grupa Dwuznaki to dwie litery które dają jeden dźwięk. ci, gi przed a,o,u ch, gh, gn, sc przed e Trójznaki to trzy litery wypowiadane jako jeden dżwięk. sci, gli przed a,o,u AKCENT polega na wyróżnieniu niektórych sylab za pomocą środków fonetycznych. - większa doniosłość i intensywność samogłosek - dłuższy czas artykulacj (tak jakby zamienić ćwierćnute na półnute) Akcent może być: • stały • swoobodny • melodyczny ( w zależności od tonu - w językach azjatyckich) 
 Samogłoska i zarazem cała sylaba akcentowana jest toniczna (tonica) a nieakcentowana jest atoniczna (atonica). W języku włoskim podobnie jak w polskim, akcent zazwyczaj pada na przed ostatnią sylabę, ale są też wyjątki: - parole tronche (caffè, città, università) - parole piane (normalne słowa: casa) - parole sdrucciole (rapido, bellisimo) - parole bisdrucciole (scrivimelo, consideravano) - parole trisdrucciole (comunicamelo) - parole quadrisdrucciole (fabbticamicelo) Istnieją też grupy wyrazów, które mają dopuszczone dwa sposoby akcentowania: - wyrazy pochodzenia greckiego wprowadzone przez łacinę - wyrazy uważane za bardziej uczone Co zrobić, gdy piszemy na komputerze i zostanie nam na końcu l’ lub apostrof? - można rozdzielić Jeżeli piszemy ręcznie po włosku to na końcu linijki dopisuje się znak „=’’ Po włosku wolno rozrywać przedrostki, wolno je przeciąć np. so|prav|vi|ve|re PAMIĘTAJ! - o grupach z s - l r m n - o włoskich przedrostkach, które można rozdzielać im|por|tan|za ac|qui|sto tra|slo|ca|re ab|ra|si|vo - dwie spółgłoski należy oddzielić sub|co|scie|nte e|sem|pli|fi|ca|zio|ne a|ni|ma ve|spro dras|ti|co e|sclu|dia|mo e|re|si|a a|rit|me|ti|ca pau|sa pos|si|bil|men|te pezzettino pio|ve a|ran|cia|ta a|u|ra ENLITYKI I PROKLITYKI Wyrazy jednosylabowe, nieakcentowane, wchodzące w jedną grupę składniową z wyrazem akcentowanym, dwa wyrazy - jeden akcent, wymawiamy całość bez przerwy - il cane [ilcane] - rodzajnik skleja się z rzeczownikiem. Jeśli wyraz nieakcentowany występuje po wyrazie akcentowanym jest enklityką, a jeśli przed nim jest proklityką. ENKLITYKI zaimki osobowe nieakcentowane (oprócz loro) dołączające się do niektórych form czasownika • bezokolicznika - np. lavarsi - devi lavarti, devo lavarmi <- nieakcentowane • trybu rozkazującego - lavati • imiesłowu biernego (participio passsato) - np. vistolo • imesłowu przysłówkowego (gerundio) - np. leggendolo ENKLITYKI PISZE SIĘ ZAWSZE RAZEM PROKLITYKI wszystkie wyrazy jednosylabowe nieakcentowane czyli rodzajniki, przyimki, niektóre zaimki (lovedo), cząstki ci, vi, me (cisono), jednosylabowe przymiotniki gran, san, bel, quel.
 PROKLITYKI PISZE SIĘ ZAWSZE OSOBNO ELIZJA elisione usunięcie końcowej samogłoski, gdy wyraz nastepny zaczyna się też od samogłoski lub półspółgłoski (czasem j), pod warunkiem, że oba wyrazy są ściśle powiazane pod względem składni i znaczenia. Wtedy ostatnia litera pierwszego wyrazu staje się niekomletna, a w miejsce usuniętej samogłoski wstawiamy apostrof. ELIZJA OBOWIĄZKOWA -> po rodzajnikach la, lo, una, nessuna (inne przypadki z una) itp. -> przy przymiotnikach bello, quello -> częściowo przy santo, grande, questo oraz buona (r.ż. tylko l. poj.) jeśli wyraz po nich zaczyna się od samogłoski bell’uomo, sant’Anna -> po ci przed samogłoską c’era, c’è ELIZJA DOWOLNA -> w formach nieakcetowanych zaimka osobowego np. lo ammiro => l’ammiro -> przy przyimku di (czasem da) np. di Assisi => d’Assisi -> w rodzajniku gli przed i, le przed e np. gli italiani => gl’italiani, le eresie => l’eresie (rzadko, ale można spotkać) -> pewne przypadki, gdzie utarło się, że zawsze się robi elizję np. mezz’ora, senz’altro, d’altra parte, d’ora in poi Dla ELIZJI jest konieczne, żeby następny wyraz zaczynał się od samogłoski. TRONCAMENTO apokopa=odcięcie w niektórych wyrazach wielosylabowych zakończonych samogłoską nieakcentowaną usuwa się ostatnią samogłoskę albo nawet sylabę, jeżeli ta forma powstała po odcięciu będzie kończyć się na l, r, m, n. Jako że nowa forma jest zakończona nową sylabą, nie zaznacza się tej operacji apostrofem. Podobnie jak w przypadku elizji wyrazy muszą być ze sobą mocno powiązane, ale w odróżnieniu od elizji troncamento może wystąpić również przed (wyjątek: s+spogłoska) TRONCAMENTO OBOWIĄZKOWE -> uno przed spółgłoską prostą (bez sczególnych przypadków) lub samogłoską staje się un -> przy uno, ciassuno, nessuno itp. przed spółgłoską prostą lub samogłoską -> w ello, quello, buono, santo, grande przy rodzaju męskim (czasem też żeńskim, ale niekoniecznie) -> w przypadku santo Użycie małej lub wielkiej litery może nam mówić o znaczeniu: stato - stan Stato - państwo chiesa - kościół jako budynek Chiesa - jako kontytucja paese - miasteczko, wieś Paese - kraj borsa - torebka Borsa - giełda camera - pokój Camera - izba w parlamencie INTERPUNKCJA interpunzione, punteggiatura ogół znaków niealfabetycznych służących podziałowi tekstu pisanego 
 i wyróżnianiu jednostek w nim zawartych. Spośród reguł językowych zasady interpunkcji są najmniej skodyfikowane -> służy do zaznaczania pauzy pomiędzy zdaniami lub częsciami zdania -> od interpunkcji zależy sens zdania -> w wyrażaniu relacji podrzędności czy współrzędności -> sugeruje ton wypowiedzi -> czasem pełni funkcje komentarza, gdy wprowadza się jakieś wyrażenie w cudzysłowie lub nawias ->niektórzy rozróżniaja między znakami interpunkcyjnymi [ . , ! : ? … ; ], które służą głównie do wyznaczania pauzy, znakami ortograficznymi [ () - ’ akcent / * ], które służą do opuszczenia, wtrącenia itd. -> niekiedy pytajnik i wykrzyknik mogą zastąpować zdanie KROPKA punto, punto fermo; punto conclusivo najważniejszy i najstarszy znak, wskazuje na koniec zdania, nawet jenowyrazowego, byle by miało spójną treść. Jest używana w skrótach (prof - dotyczy jednego wyrazu) i skrótowcach (nie musi byc dużej litery) PRZECINEK virgola -> wskazuje na krótką pauzę np. w wyliczenich -> przed i po wołaczu np. ti dico, Marco -> służy do oddzielenia zdań współrzędnych wprowadzonych przez ma, pero, tuttavia, anzi (co więcej, przciwnie), anziche pomiędzy zdaniem głównym a podrzędnym - se NIE stawiamy (prawie nigdy) przed che np. dico che, Marco che -> oddziela zdania wtrącone i pewne przysłówki na poczatku zdania np. bene, lo farò -> oddziela sie wyrażenia ovviamente, invece np. e tu, ovviamente, non vuoi lavorare -> jesli zaczynamy list np. Cara zia, -> NIE stawia się przecinka między podmiotem a orzeczeniem, chyba że została zmieniona kolejność zdania np. Marco, lo ascoltano tutti -> nie stawia sie przed krótkimi zdaniami połączonymi spójnikami né, e, o - né…né, o…o np. Né lui né lei lavorano. -> nie stawia sie przed che, chyba, że mozliwe jest nieporozumienie np. Visito la catedrale di Firenze, che è più bella della Toscana (piękna katedra, a nie Firenze) ŚREDNIK punto virgola pauza pośrednia pomiędzy długa pauzą kropki, a krótką przecinka, oddzieli elementy zbyt długie, by wystarczył przecinek DWUKROPEK due punti pauza, ale w odróżnieniu od średnika, ma ściśle określoną funkcję składniową, ponieważ służy zaznaczeniu, że dalsza część jest ilustracją, wyjaśnieniem, konsekwencja tego co zostało powiedziane wcześniej - wykazy, wyliczenia -> wolno napisać NELLA MIA SCUOLA SI STUDIANO MOLTE MATERIE: ITALIANO, STORIA, GEOGRAPHIA, nie można postawic dwukropka między STUDIANO a MOLTE -> może zastąpic spójnik SONO MOLTO STANCO: NON ESCO PYTAJNIK punto interrogativo niekoniecznie musi wskazywać na pytanie, może wyrażać zdziwienie lub wątpliwość WYKRZYKNIK punto esclamativo służy do wskazania znacznego ładunku emocjonalnego np. zdumienia WIELOKROPEK puntini, puntini di sospensione [zawieszenia] zawieszenie tonu, przerwanie wypowiedzi, może byc użyty do wiernego oddania języka mówionego, może wskazywać na humorystyczny charakter wypowiedzi LA PAROLA „AMO” È PERICOLOSA PER I UMOMINI E PER… PESCI [l’amo - haczyk] CUDZYSŁÓW le virgolette gdy cytujemy cudze wypowiedzi lub w mowie niezależnej w języku włoskim występuje inny cudzysłów: „ ” - dla podkreślenia jakiegoś słowa, dziwności ’ ’ - cudzysłów pojedynczy, np. podając znaczenie jakiegoś słowa MYŚLINIK trattino łączy dwa słowa powiązane okazjonalnie, czasem występuje też w wyrazach złożonych gdzie nie nastąpiła jeszcze pełna leksykalizacja np. auto Stawia się go również dzieląc wyraz na końcu linijki tekstu dla wyznaczenia zdania w mowie lub wtrącamnego używa się myślinika długiego tzw. linette GWIAZDKA asterisco czasem może oznaczać opuszczenie jakiegoś fragmentu wypowiedzi W językoznawstwie oznacza się gwiazdką formy niepotwierdzone lub niepoprawne, 3 gwiazdki często używane są do pominięcia nazwisk lub miejscowości, której nie chce się poddawać. UKOŚNIK sbaretta wskazuje wybór różnych możliwości, oddziela części przy zapisie daty NAWIASY le prentesi (tonde, quadre) ( ) tonde umieszcza się wtrącenia, nazwiska autorów, przepisy biograficzne, by nie przerywać toku myśli [ ] quadre czasem są używane do włączenia słów lub zdań, które nie należą do tekstu, ale służą większej jasności. Czasem używane gdy usunięto część wypowiedzi Ä dieresi - dwie kropoeczki nad literą służą zazneczniu rozziewu, by nie czytać tam dyftongu W Starożytności nie używano znaków interpunkcyjnych, wielkich i małych liter, nie oddzielano wyrazów. FONOLOGIA - nauka zajmująca się łączeniem dźwięku ze znaczeniem <- szkoła praska początki badania fonemów - Indie XIX w. - wielki rozwój fonologii GŁOSKA to konkretna realizacja dźwięku, FONEM natomiast jest jednostką abstrakcyjną stanowiącą element danego systemu językowego np. a - barwa, cicho, głośno - są typowe dla głoski, nie dla fonemu GŁOSKA - zbiór cech artykulacyjnych i akustycznych FONEM - zbiór cech dystynktywnych (relatywnych - takich, które służą odróżnieniu go od innych fonemów) Fonetyczne właściwości głoski można opisać niezależnie od języka: np. przy wymowie b - wargi najpierw się otwierają, potem zamykają - niezależnie od języka Definicja fonemu jest możliwa tylko w ramach konkretnego systemu językowego. Fonologia bada tylko te cechy, ktore służą rozumieniu języka, rozróżnianie znaczeń wypowiedzi, tylko to co decyduje o rozumieniu wypowiedzi. Systemy fonologiczne różnych języków liczą od 13 do 75 fonemów, ale ich liczba w danym języku zależy od punktu widzenia danego językoznawcy. np. nowy - zwykłe n bank, bingo - gardłowe n - niektórzy uważają, że to inny fonem Cechami istotnymi spółgłoski p są: - twardowość - bezdźwięczność - wargowość - ustność Każda głoska posiada cechy dystyntywne (cechy fonemu) i redundantne (wyżej, niżej, ciszej, głośniej), które nie są istotne dla rozróżnienia znaczeń - dla fonologii. Fonologia bada dźwięki pod kątem ich funkcji w procesie porozumiewania się w danym języku. Dla określenia czy coś jest fonemem korzystamy z komutacji. Komutacja - przypuszczamy, że coś może być charakterystycznym fonemem dla innego języka, podmieniamy go i sprawdzamy: padre - madre, padre - tadre. Wiemy, że zmieniamy fonem gdy: - wyraz zmienił znaczenie na inne (znaczenie leksykalne) - gdy stał się inną formą gramtyczną - gdy stracił sens Gdy zmienimy allofon - nie zmienimy znaczenia - rosa bardziej z fran. akcentem ma dalej to samo znaczenie. Obecnie bada się również cechy redundantne, ponieważ pomagają nam zrozumieć wiele na temat mówiącego - skąd pochodzi, z jakiego społeczeństwa się wywodzi itp. Warstwa brzmieniowa - nie interesuje fonologii, zawiera informacje, które autor przekazuje celowo albo mimo woli, np.: •gdy tłumimy irrytacje - przedłużamy r i s •jeżeli zwalniamy tempo - chcemy zwrocić uwagę słuchacza albo go przekonać • jezeli jestesmy ożywieni lub zirytowani - zwiększamy siłe głosu •wydłużanie spógłosek i samogłosek - wyraża zdziwenie lub niecerpliwość •pauzy lub powtórzenia - chęć zyskania na czasie KOMUTACJA - gdy intuicyjnie uważamy jakiś segment mowy za fonem, podstawiamy na jego miejsce inny fonem - porównujemy znaczenie wyrazu pierwotnego i ostatecznego - możemy stwierdzic, że dany element jest fonemem tego języka, jeśli spełnił jeden z 3 warunków: 1) jeśli po zamianie otrzymaliśmy wyraz o nowym znaczeniu leksykalnym: casa - rosa, 
 cane - pane 2) jeśli otrzymaliśmy wyraz o nowym znaczeniu 3) jesli otrzymalismy wyraz bez sensu WAŻNE egzamin Do porozumiewania sie są istotne 3 typy funkcji dźwięku = trzy cechy fonologiczne. 3 TYPY FUNKCJI DŹWIĘKU: • DYSTYNTYWNA umożliwia odróżnienie danego znaku językowego od innych 
 np. wyraz pane - ten wyraz składa się z 4 fonemów ułożonych w takiej właśnie kolejności i ten wyraz pozostaje w opozycji do pena (te same fonemy, ale w innym układzie), ale także 
 w opozyji do cane (różni się jednym fonemem). Istanieją dwa typy cech dystynktywnych: - cechy prozodyczne - (prozodia - akcent lub przyśpiew) - akcent wyrazowy, intonacja, 
 iloczas (greka lub łacina) - są właściwe tylko fonemom będącym ośrodkami sylaby (w polskim i włoskim samogłoska w sylabie - najbardziej akcentowana). Można je rozpatrywać tylko w zestawieniu z innymi elementami. - inherentne - są właściwe fonemom niezależnie od ich miejsca w sylabie, np. sposób artykulacji czy dźwięczność.
 Nie istanieje taki język, którego system nie opierałby się tylko na elemnetach czysto akustycznych. W języku włoskim z cech prozydycznych relewantny jest akcent - capitano, 
 w języku polskim akcent nie ma znaczenia, bo wyrazy nie zmieniają znaczenia przy zmianie akcentów. W stosunku do jakiejś cechy fonem może byc nacechowany pozytywnie lub negatywnie 
 np. p - nacechowane negatywnie, cecha może być dla danego fonemu nieistotna, nie relewantna. Elementów nacechowanych jest mniej niż nienacechowanych, częściej jest ubezdźwięcznienie niż udźwięcznienie - prawda ogólna. • KONFIGURACYJNA (KONTRASTYWNA) sygnalizowanie podziału wypowiedzenia na elementy składowe, akcent wyrazowy sygnalizuje np. podział na wyrazy - cechy delimitacyjne - sygnalizują ilość danych elementow np. wyrazów i wskazują granice pomiędzy nimi, np. jeśli język ma stały akcent (w jęz. francuskim można zakładać, że po tej sylabie będzie koniec wyrazu, w jęz. polskim - po nastepnej sylabie) - cechy kulminacyjne - sygnalizują ilość elementów - np. wyrazów - w tekście, ale nie mogą wskazać granic pomiędzy wyrazami - dot. językow, w których akcent jest zmienny (gdy jest akcent - wiemy, że jest wyraz, ale nie wiemy gdzie postawić przerwę) • EKSPRESYWNA sygnalizuje postawę emocjonalną za pomocą srodków fonicznych charakterystycznych dla danego języka.