Formy organizacyjne gospodarki budżetowej
Każdy człowiek jest powiązany z budżetem w sposób bezpośredni, przez
płacenie podatków lub pośrednie, poprzez otrzymywanie zasiłków, reny i
emerytur. Wszystkie jednostki organizacyjne działające na terenie Polski są
w większym lub mniejszym stopniu powiązane z budżetem poprzez
płacenie podatków. Jednakże tylko część jednostek organizacyjnych tworzy
sferę budżetową. Sferę budżetową tworzą jednostki organizacyjne,
realizujące zadania socjalno - kulturalne, administracyjne, bezpieczeństwa,
wymiaru sprawiedliwości, obrony narodowej i inne. Poza nią są wszystkie
jednostki organizacyjne prowadzące działalność gospodarczą zarobkową.
W zależności od systemów powiązań z budżetem rozróżnia się następujące
formy organizacyjne strefy budżetowej:
Jednostki budżetowe
Zakłady budżetowe
Gospodarstwa pomocnicze
Środki specjalne
Fundusze celowe
Jednostki budżetowe są podstawową formą organizacyjną sfery
budżetowej, której przychody i wydatki w pełnej wysokości objęte są
budżetem. W formie jednostek budżetowych prowadzone są jednostki
administracji państwowej, obrony narodowej, wymiaru sprawiedliwości.
Jednostki budżetowe mogą prowadzić działalność usługową w celu
zaspokojenia potrzeb socjalno kulturalnych, użyteczności publicznej (np.
biblioteki publiczne). Jednostki budżetowe są dysponentami środków
budżetowych, tzn. że otrzymują środki z budżetu na pokrycie wydatków.
Rozróżnia się:
- państwowe jednostki budżetowe, które są dysponentami środków
budżetu państwa,
- gminne jednostki budżetowe, które są dysponentami środków budżetów
gminnych.
W Polsce obowiązuje trzystopniowa struktura organizacyjna dysponentów
środków budżetu państwa. Głównym dysponentem, zwanym dysponentem
pierwszego stopnia, są państwowe jednostki budżetowe. Dysponują one
środkami budżetowym i przeznaczonymi na wydatki budżetowe ustalone
w danej części budżetu państwa. Dysponentem drugiego stopnia
państwowe jednostki budżetowe podległe bezpośrednio dysponentom
głównym, którym podlegają dysponenci trzeciego stopnia. Dysponenci
trzeciego stopnia to państwowe jednostki budżetowe podlegające
bezpośrednio dysponentom drugiego stopnia albo dysponentom głównym,
które otrzymane środki budżetowe wykorzystują na swoje potrzeby nie
mające prawa dalszego ich przekazywania np. szkoły. Druga forma
organizacyjna strefy budżetowej SA zakłady budżetowe, które w Polsce
utworzono po raz pierwszy w 1958 r. Zakłady budżetowe tworzone SA
najczęściej w sferze usług kulturalno socjalnych bytowych np. przedszkola,
żłobki, domu kultury.
Celem tworzenia zakładów budżetowych jest uruchomienie bodźców
ekonomicznych do zwiększenia własnych przychodów oraz
oszczędniejszego dokonywania wydatków. Zakłady budżetowe powiązane
są z budżetem systemem netto, ich wydatki zależne są od przychodów.
