Formy współczesnych państw (ustroje terytorialno-prawne), Egzaminy z Samorząd terytorialny

Pobierz Formy współczesnych państw (ustroje terytorialno-prawne) i więcej Egzaminy w PDF z Samorząd terytorialny tylko na Docsity!

Formy współczesnych państw

(ustroje terytorialno-prawne)

Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 1, Kraków 2019, s.

Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 1, Kraków 2019, s.

Źródło: Stanisław Wójtowicz, Federalizm, 5.09.2016 r., dostępny w internecie: stanislawwojtowicz.pl [dostęp 14.07.2020 r.].

Źródło: Anna Głąb, System polityczny Szwajcarii, 10.04.2005 r., dostępny w internecie: psz.pl [dostęp 14.07.2020 r.]. Źródło: Samorząd terytorialny na świecie (25). Wielka Brytania, dostępny w internecie: wartowiedziec.pl [dostęp 14.07.2020 r.]. Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 1, Kraków 2019, s.

Źródło: Oprac. własne.

Ustrój państwowy Typy ustrojów politycznych

Władze regionalne w państwach unitarnych i federalnych

Modele ustrojowe państw Afryki – Republika Południowej Afryki

Modele ustrojowe państw Ameryki – Boliwia

Modele ustrojowe państw Azji – Indie

Modele ustrojowe państw europejskich

Modele ustrojowe państw demokratycznych

Ustrój Indii

Zasady ustroju RP

i braku regionalnych jej ośrodków. W dzisiejszych demokracjach model silnie scentralizowanego państwa występuje stosunkowo rzadko. W większości państw istnieją władze regionalne o pewnym zakresie autonomii, są również organizmy zwane państwami zregionalizowanymi , w których różnice między unitaryzmem a federacją są bardzo niewielkie. W niektórych państwach unitarnych, ze względów historycznych, istnieją odrębne instytucje, którym władze centralne przekazują pewien zakres samodzielności w podejmowaniu decyzji dotyczących rozwiązywania lokalnych problemów w sytuacji, gdy inne jednostki terytorialne takich kompetencji nie mają. Tego typu rozwiązania nazywamy autonomią , a w przypadku Wielkiej Brytanii – dewolucją. W takich sytuacjach pojawia się asymetria między większą samodzielnością wyodrębnionych terytoriów a scentralizowaną strukturą pozostałej części państwa.

Rodzaje państw unitarnych Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Państwo scentralizowane

W tym modelu ustroju terytorialnego decyzje podejmowane są przez ogólnokrajowe organy władzy. W takim państwie może istnieć podział na mniejsze jednostki terytorialne, ale nie mają one charakteru samorządowego ani kompetencji do podejmowania decyzji dotyczących spraw lokalnych. Podziały takie służą tylko celom administracyjnym, są swego rodzaju przekaźnikami decyzji władz centralnych do społeczności lokalnych. Jednostki administracyjne w państwach scentralizowanych nie mają organów przedstawicielskich, a ich jedynymi władzami są lokalne organy administracji rządowej powoływane przez centralną egzekutywę i działające w jej imieniu. Istnieją dwa modele rządowej administracji terenowej:

model pierwszy Administracja terenowa jest podporządkowana jednemu urzędnikowi (przykładem może być polski wojewoda, który jest głównym reprezentantem rządu w terenie, lub francuski prefekt).

model drugi Administracja terenowa jest rozproszona, a jej jednostki podlegają różnym zwierzchnikom (np. różnym ministrom).

rodzaje państw unitarnych{color=#10451D} państwa scentralizowane{value=40}{color=#155D27} państwa zdecentralizowane{value=40}{color=#1A7431} państwa zregionalizowane{value=40}{color=#1A7431}

Zróżnicowany jest również charakter przedstawicieli władz centralnych w terenie. W Anglii czy Francji urzędnicy lokalni są apolityczni, o ich statusie świadczy wyłącznie poziom kompetencji merytorycznych, natomiast w Polsce wojewodowie wybierani są według klucza partyjnego i reprezentują rządzący aktualnie obóz polityczny.

Decentralizacja i samorząd terytorialny

Proces przekazywania części kompetencji i zadań władz państwowych jednostkom terytorialnym rozpoczął się w większości państw europejskich w XX w. Obecnie ich ustroje terytorialne oparte są na zasadach samorządności, czyli reprezentacji wspólnoty mieszkańców danej jednostki. Ważnym elementem funkcjonowania tych państw jest istnienie pochodzących z wyborów, niezależnych od władz centralnych instytucji samorządu terytorialnego. Działają one dzięki przekazaniu im części kompetencji władz centralnych i pomocy w finansowaniu zadań samorządowych.

Co rząd przekazał samorządom? Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Decentralizacja państwa może zostać zagwarantowana w konstytucji lub być tylko elementem prawa wewnętrznego stanowionego ustawami, natomiast wszystkie kompetencje organów samorządowych są zawarte w ustawach, co oznacza, że mogą być zmienione przez większość parlamentarną. Trzeba również pamiętać, że we współczesnych demokracjach nie ma całkowicie zdecentralizowanych państw, a poziom decentralizacji wynika z uwarunkowań historycznych i aktualnych potrzeb społecznych.

Państwa zregionalizowane

To najbardziej zdecentralizowana część państw unitarnych. Jednostkom samorządu terytorialnego (regionom) przyznano tu kompetencje ustawodawcze, które gwarantuje konstytucja, dzięki czemu zakres kompetencji regionów jest niezależny od aktualnych

Co zostało [br]przekazane samorządom?{color=#10451D} środki finansowe [br]oraz źródła dochodów{value=45}{color=#25A244} swoboda w określaniu celów[br] i priorytetów wydatkowania [br]środków{value=45}{color=#155D27} odpowiedzialność za określony[br] katalog działań publicznych{value=45} {color=#1A7431} ograniczone uprawnienia do[br] tworzenia prawa lokalnego{value=45} {color=#208B3A}

przede wszystkim do instytucji federalnych, oraz wykonawcze, które są przypisane władzom poszczególnych obszarów. Do władz lokalnych należą przede wszystkim kompetencje z dziedziny edukacji, porządku publicznego oraz usług publicznych. We wzajemnych relacjach ważne jest to, że części składowe federacji nie mogą być zobligowane do wykonywania prawa federalnego jednostronnym aktem władz centralnych, lecz konieczne jest porozumienie między nimi a władzami lokalnymi, najczęściej przez zwiększenie ich uprawnień administracyjnych lub większą dostępność środków federalnych. Kolejnym wyróżnikiem systemu federalnego jest poziom autonomii poszczególnych części składowych. Można go dostrzec w aspekcie ustrojowo‐organizacyjnym, personalnym czy funkcjonalnym.

Autonomia części składowych federacji

ustrojowo-organizacyjna

prawo samodzielnego regulowania przez części składowe federacji ustroju i struktury administracyjnej;

personalna

prawo do samodzielnego obsadzania stanowisk w swoich organach bez ingerencji władz federalnych;

funkcjonalna

władza ustawodawcza i wykonawcza federacji nie może wydawać poleceń i instrukcji organom jej części składowych;

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Oczywiście w państwie federalnym społeczności lokalne również współuczestniczą w decydowaniu o sprawach federacji, ponieważ suwerenem jest tu naród rozumiany jako ogół obywateli tworzących wspólnotę polityczną. W tego typu państwach nie zawsze istnieją etniczne związki między obywatelami, ale z całą pewnością łączą ich interesy polityczne, a federacyjna forma państwa pomaga utrzymać jedność polityczną pomimo różnic i zapobiegać konfliktom na tle narodowościowym lub kulturowym.

Wskaż wartości płynące z budowania państw federalnych dla ochrony interesów ich obywateli.

Konfederacja

Struktura ta jest związkiem państw powołanym w celu realizacji określonych zamierzeń. Organy konfederacji wykonują władzę za pośrednictwem organów państw członkowskich. Konfederacja nie ogranicza prawnie suwerenności poszczególnych państw, ale zobowiązują się one do tego, że pewne funkcje będą wykonywać wspólnie. Państwa wchodzące w skład konfederacji zachowują prawo do ustalania własnych kompetencji oraz kompetencji jednostek terytorialno‐prawnych w swoich granicach. Pozostają państwami suwerennymi i utrzymują osobowość prawno‐międzynarodową. Zwykle w ramach konfederacji wybierany jest wspólny organ w formie zgromadzenia parlamentarnego, w którym części składowe są równouprawnione w głosowaniu, tzn. mają po jednym głosie bez względu na wielkość państwa.

Słownik

federacja

państwo składające się z części autonomicznych, ale mających wspólny rząd; poszczególne ośrodki tworzące federację posiadają zwykle szeroką autonomię

finansowa

prawo do samodzielnego pozyskiwania dochodów podatkowych i pozapodatkowych oraz sposobu ich wydatkowania.

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się ze schematem i wykonaj polecenia.

Republika Federalna Niemiec – przykład państwa federalnego

Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 2

Ćwiczenie 3

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Odpowiedz na podstawie danych o PKB, PKB per capita i wskaźniku rozwoju społecznego, czy dawne landy wschodnie po 30 latach od zjednoczenia dorównały pod względem rozwoju gospodarczego i społecznego landom zachodnim. Uzasadnij swoją opinię.

Opisz, jakie historyczne przyczyny leżały u podstaw podziału politycznego Niemiec.

Poszukaj informacji o tym, jak wyglądała integracja landów wschodnich i zachodnich po upadku muru berlińskiego. Wylicz widoczne do dziś konsekwencje tego podziału.

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 5

Oceń wpływ władz centralnych na kształtowanie się wspólnot lokalnych w poszczególnych landach.

Wyszukaj w internecie informacje dotyczące tego, w jaki sposób regulowane są prawa wewnętrzne poszczególnych wspólnot.

Ćwiczenie 3 Rozstrzygnij, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz W państwach federalnych funkcjonują dwuizbowe parlamenty, w których izba wyższa jest reprezentantem państw związkowych. We współczesnym świecie jedynym państwem, które funkcjonuje jako konfederacja, jest Szwajcaria. W państwach zregionalizowanych istnieje duży stopień kontroli władz centralnych nad decyzjami władz poszczególnych części składowych. Rada Federalna (Bundesrat) stanowi konstytucyjne przedstawicielstwo krajów związkowych w Niemczech.

醙

Ćwiczenie 4

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł

Systemy polityczne

W Hiszpanii regionalizacja ma charakter asymetryczny, każda wspólnota autonomiczna (…) posiada własny statut autonomiczny uchwalany przez lokalny organ przedstawicielski, ale zatwierdzany ustawą organiczną parlamentu centralnego – Kortezów. Statut autonomiczny określa obszary polityki, w których władzę ustawodawczą przejmuje wspólnota autonomiczna (przy czym konstytucja Hiszpanii zawiera dodatkowy katalog kompetencji wyłącznych władz państwowych, które nie mogą podlegać przekazaniu prowincjom, jak np. stosunki zagraniczne, obronność, imigracja, wymiar sprawiedliwości, polityka karna, polityka monetarna czy polityka handlowa). Zmiana statutu autonomicznego odbywa się w trybie podobnym do jego uchwalenia, a więc również wymaga współdziałania władz lokalnych i państwowych.

Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 1, Kraków 2019, s. 256.

“

Zaznacz wszystkie poprawne zakończenia zdania. Zgodnie z konstytucją Hiszpanii...

podejmowane są działania władz Katalonii zmierzające do osiągnięcia pełnej niepodległości.

każda zmiana statutu regionu musi być zatwierdzona przez Kortezy.

statut wspólnoty autonomicznej nie może wchodzić w kompetencje rządu centralnego i wprowadzać rozwiązań, w których władza regionu przejmuje kompetencje władz centralnych.

każda wspólnota autonomiczna może przyjąć statut przyznający jej władzę

醙

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł

Systemy polityczne

We Włoszech istnieje 20 regionów, od 1970 r. wyposażonych w samorząd, a od 2001 r. w szerokie uprawnienia ustawodawcze. Konstytucja Włoch określa katalog kompetencji władz państwowych, pozostawiając pozostałe materie w gesi ustawodawstwa regionalnego. Ustrój regionów reguluje konstytucja. Pięć regionów autonomicznych, wyodrębnionych ze względów historycznych lub geograficznych, posiada odrębne statuty autonomiczne, które poszerzają zakres ich kompetencji legislacyjnych oraz pozwalają na zastosowanie odrębnych rozwiązań ustrojowych. Konstytucja dopuszcza rozszerzenie autonomii na inne regiony, ale nigdy dotychczas z tej możliwości nie skorzystano.

Źródło: Marek Bankowicz, Beata Kosowska-Gąstoł, Systemy polityczne, t. 1, Kraków 2019, s. 257.

“

Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz Zgodnie z konstytucją Włoch, w kraju tym występuje podział kompetencji między władze centralne i regionalne. Decyzje o regionalizacji Włoch zostały podjęte przez władze centralne i nie były spowodowane przyczynami historycznymi. W przypadku władz regionalnych występuje tzw. domniemanie kompetencji, co oznacza, że wszystko, co nie jest przypisane władzom centralnym, przynależy do regionów. We Włoszech istnieje tzw. regionalizm asymetryczny, co oznacza, że nie wszystkie regiony mają takie same kompetencje.

難

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

Stanisław Wójtowicz

Federalizm

Kolejnym zyskiem płynącym z federalizacji byłoby zwiększenie poziomu reprezentacji. Sam fakt, że państwo zastąpione zostałoby wieloma jednostkami administracyjnymi, sprawiłby, że ludzie w większym zakresie rządzeni byliby przez tych, których uznają za lepiej do tego predestynowanych. W systemie centralistycznym zwycięzca często „bierze wszystko”, w system federalistycznym bierze tylko te obszary, w których wygrał. Proces ten zostałby jeszcze silniej wzmocniony przez proces migracji prawnej.

Większa reprezentacja może być traktowana jako wartość sama w sobie (więcej ludzi jest rządzonych przez tych, których wybrało), ale ma również bardziej dalekosiężne konsekwencje. Jednym z podstawowych problemów demokracji jest problem mniejszego zła: ponieważ wyborcy obawiają się większego zła, zgadzają się na zło mniejsze. Formacja, która chce zająć miejsce skompromitowanych złymi rządami poprzedników, nie musi jawić się jako doskonała. Wystarczy, że będzie wydawała się trochę lepsza od tych, którzy aktualnie sprawują władzę i od swej nielicznej konkurencji. Jeżeli jednak większe zło zostałoby (dzięki federalizacji) osłabione, władza musiałaby przedstawiać (a być może i realizować) bardziej ambitne projekty. Jeśli twoim przeciwnikiem jest Hitler, by wygrać wybory, wystarczy nie być Hitlerem, jeśli jednak twoim przeciwnikiem jest przeciętnie zły polityk, to by z nim wygrać, musisz być (przynajmniej pozornie) trochę mniej zły od niego. Przykładowo, w zamieszkałym przez konserwatystów regionie nie dałoby się już straszyć lewactwem, co wymuszałoby na rywalizujących ze sobą parach konserwatywnych wyższą jakość rządzenia. W regionie

“

難