Pobierz „Funkcjonowanie dziecka z zaburzeniami zachowania w życiu ... i więcej Prezentacje w PDF z Psychiatria tylko na Docsity!
„Funkcjonowanie dziecka z zaburzeniami zachowania w życiu społecznym i
szkolnym- formy poprawnych relacji społecznych i komunikacji”
„Wychowanie jest długotrwałym i skomplikowanym procesem, na którego przebieg wpływa szereg czynników wzajemnie warunkujących się, działających w różnorakich powiązaniach i współzależnościach. Osobami wiodącymi, kierującymi tym procesem, są rodzice, wychowawcy i nauczyciele. Od ich aktywności, postawy, stosunku do wychowanka, a również od ich wzajemnych stosunków zależy prawidłowy przebieg procesu wychowawczego”.(H. Nartowska, 1976,s.5) Zdarza się, że dziecko „nieznośne” lub „trudne” przysparza trudności wychowawczych, odbiega od wyobrażonego „wzorca”, niechętnie poddaje się oddziaływaniom wychowawczym.
Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10 (opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne) zaburzenia zachowania cechują powtarzające się i utrwalone wzorce zachowania dyssocjalnego, agresywnego lub buntowniczego w okresie dzieciństwa i dorastania (adolescencji).
W skrajnej formie, takie zachowanie powoduje poważne przekroczenie oczekiwań i norm społecznych dla danego wieku i tym samym jest czymś więcej niż zwykłą dziecięcą złośliwością lub młodzieżową buntowniczością. Zaburzenia zachowania mogą w niektórych przypadkach zapowiadać osobowość dyssocjalną. Często towarzyszą im niekorzystne warunki psychospołeczne, jak: niesatysfakcjonujące związki rodzinne, niepowodzenia szkolne etc. Są częściej spotykane u chłopców.
Podstawowe objawy zaburzeń zachowania
- Niestabilność emocji - od nieśmiałości, unikania kontaktu i wycofywania się, do tendencji
depresyjnych oraz zachowań agresywnych w formie agresji biernej lub czynnej – otwartej, a także słownej.
- Impulsywność, drażliwość, brak refleksyjności, wybuchowość, niecierpliwość, roszczeniowość.
- Unikanie lub brak zachowań opartych na empatii i asertywności.
- Zachowania opozycyjno-buntownicze, negacja słów i działań, odrzucanie autorytetów, a szukanie autorytetów zastępczych.
- Konfliktowość, zaczepność, spontaniczność reakcji.
- Wzmożona lękowość, która popycha do działań impulsywnych oraz nadmierne wewnętrzne napięcie nerwowo-mięśniowe, które utrudnia precyzyjne wykonywanie czynności.
- Niska samoocena, małe poczucie własnej wartości, niski próg odporności na sytuacje trudne i stresujące.
- Brak kontroli emocji przez sferę intelektu.
- Brak lub niska motywacja do podejmowania działań pożądanych i racjonalnych.
- Zaburzony krytycyzm, który utrudnia racjonalną i obiektywną ocenę sytuacji.
- Fantazjowanie, konfabulowanie, zmyślanie, kłamstwa.
- Hiperaktywność słowna, w myśleniu i w działaniach.
- Brak samodzielności w myśleniu, łatwe przyswajanie i powielanie wzorców negatywnych zachowań z życia społecznego, świata filmu i telewizji, gier komputerowych.
Poza tym przy ustaleniu rozpoznania zaburzeń zachowania bierze się pod uwagę inne przykłady negatywnych zachowań, jak: częste wdawanie się w bójki i tyranizowanie innych (stosowanie siły i przemocy u starszych dzieci), niegrzeczność, brak współpracy i opór wobec autorytetów, agresja wobec ludzi i zwierząt, poważne niszczenie własności, kradzieże i oszustwa, powtarzające się kłamstwa, wagarowanie i ucieczki ze szkoły i z domu (jako silna chęć robienia czego innego), nadmiernie częste i gwałtowne napady złości, zachowania buntownicze i prowokacyjne, oraz trwałe, poważne i nasilone nieposłuszeństwo. Zaburzenia zachowania przeważnie są reakcją na nieszczęśliwe i niekorzystne warunki środowiska społecznego, a zwłaszcza rodzinnego.
Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia następujące kategorie zaburzeń zachowania:
Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego
Zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji
Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji
Zaburzenie opozycyjno-buntownicze
Mieszane zaburzenia zachowania i emocji
Depresyjne zaburzenie zachowanie
Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie
Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości psychoruchowej)
Hiperkinetyczne zaburzenia zachowania
Zaburzenie aktywności i uwagi
Charakterystyczne symptomy zaburzeń opozycyjno-buntowniczych:
- Częste zmiany nastroju.
- Skłonność do irytacji i złoszczenia się.
- Częste konflikty z dorosłymi oraz angażowanie dorosłych w niekończące się słowne spory.
- Odmowa spełnienia próśb osób dorosłych, nieposłuszeństwo.
- Ciągłe kwestionowanie reguł postępowania określanych przez dorosłych.
nadpobudliwego” według ICD-10 tę grupę zaburzeń charakteryzuje: „wczesny początek (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), współistnienie nadmiernej aktywności, źle modulowanego zachowania z wyraźnym brakiem uwagi i trwałego zaangażowania w wykonywane zadanie.”(ICD- 10,2000,s.) Kategoria tych zaburzeń zaliczana jest do grupy "zaburzeń zachowania i emocji” rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym. Natomiast według DSM-III-R (klasyfikacja zaburzeń zachowania zdrowia psychicznego Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Problemy te utrzymują się zwykle w okresie szkolnym, a nawet do wieku dojrzałego, ale u wielu dzieci następuje stopniowa poprawa aktywności i uwagi.
Zaburzeniom hiperkinetycznym może towarzyszyć szereg innych nieprawidłowości. Nadpobudliwe ruchowo dzieci są często roztargnione, lekkomyślne i impulsywne, skłonne do ulegania wypadkom i narażone na kłopoty z dyscypliną z powodu nieumyślnego (bardziej niż celowego, buntowniczego) łamania zasad. Ich relacje z dorosłymi są często pozbawione hamulców, z brakiem rozwagi i rezerwy. Są niepopularne wśród rówieśników w grupie i mogą być izolowane. Pospolite są zaburzenia procesów poznawczych i nieproporcjonalnie często występują specyficzne opóźnienia rozwoju ruchowego i języka (wady wymowy). Do wtórnych komplikacji należą zachowania dyssocjalne i niska samoocena. Zachodzi znaczne nakładanie się na siebie nadpobudliwości ruchowej i takich innych wzorców dezorganizujących zachowania, jak np.: zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji. Zaburzenia hiperkinetyczne występują kilka razy częściej u chłopców niż u dziewcząt. Pospolicie towarzyszą im trudności w nauce szkolnej np.: zaburzenia czytania, pisania etc. Niepokój psychoruchowy prowadzi też do zachowań nerwicowych.
J. Kostrzewski podkreśla, że nadmierna pobudliwość psychoruchowa dotyczy zarówno sfery ruchowej, jak i psychicznej, bowiem sama jako taka przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, w nadmiernym pobudzeniu emocjonalnym oraz w specyficznych zaburzeniach myślenia, zaś głównie u dzieci charakteryzuje się rozproszoną uwagą.
Nadpobudliwość psychoruchowa jest postacią zaburzeń równowagi procesów nerwowych. Zdaniem psychopatologów "nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi" jest to rozwojowo nieuzasadniona nieumiejętność skupienia uwagi, impulsywność, nadpobudliwość ruchowa i emocjonalna, przejawiająca się w kłopotach z organizacją pracy i jej ukończeniem. Warto dodać, że u niektórych dzieci stwierdza się współwystępujące z nadpobudliwością wybiórcze zaburzenia rozwojowe funkcji wzrokowych, słuchowych lub ruchowych, które mogą być przyczyną trudności w wykonywaniu konkretnych zadań.
Według badaczy Katony i Robertson w etiologii wyróżnia się:
Czynniki genetyczne Czynniki dietetyczne Ubóstwo Nadużywanie przez rodziców alkoholu (Adam Bilkiewicz, 2000,s.206)
Objawy nadpobudliwości występują najczęściej na skutek korelacji czynników biologicznych z czynnikami społecznymi. Do czynników społecznych wpływających na wystąpienie omawianych zaburzeń zaliczamy również:
· atmosferę domową (napięta i niespokojna atmosfera, awantury i nerwowość rodziców - burzą równowagę nerwową dziecka, a długotrwałe pobudzenie emocjonalne dziecka prowadzi do utrwalenia się pewnych nawyków reagowania na trudne sytuacje i znajduje swój wyraz w nadpobudliwości);
· nieprawidłowy styl wychowawczy w rodzinie (wychowanie niekonsekwentne, czyli brak stałych wymagań stawianych dziecku i stałych praw udzielanych mu przez dorosłych a także wychowanie rygorystyczne, czyli usiłowanie podporządkowania sobie dziecka sprzyja występowaniu opisywanych zaburzeń);
· brak zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych (głównie miłości, bezpieczeństwa, akceptacji);
· wymagania najbliższego otoczenia;
· spędzanie wolnego czasu głównie przy telewizji i grach komputerowych, z których większość zawiera elementy przemocy;
· "tempo życia" (deficyt kontaktów ze stale zapracowanymi i przemęczonymi rodzicami);
· obcowanie z głośnymi i agresywnymi wzorcami kontaktów międzyludzkich.
Ostatnie badania dowiodły, że dzieci z ADHD cierpią przede wszystkim z powodu wolniejszego rozwoju tkanki mózgowej, a nie jego braku. To może wyjaśniać, dlaczego tak wiele dzieci wyrasta z tej choroby w szkole średniej i później. Jest także zaburzeniem rozwojowym, wynikającym z odmiennej pracy mózgu.
Charakterystyczne cechy zachowań dziecka nadpobudliwego psychoruchowo
Nadaktywność psychoruchowa jest zespołem (syndromem) powiązanych ze sobą objawów, przy czym zdarza się, że jedna grupa objawów w danej sytuacji staje się dominująca, przy innych ta sama grupa - recesywna, to znaczy mniej nasilona. I chociaż przejawy nadaktywności są rozmaite i mogą występować w różnym stopniu nasilenia, to jednak zachowanie tych dzieci zawsze prowadzi do konfliktów z rodzicami, nauczycielami oraz ich rówieśnikami. Dzieciom takim z racji zaburzenia psychoruchowego, trudniej jest dostosować się do wymogów życia rodzinnego i szkolnego regulaminu oraz norm społecznego współżycia. Trudniej im również osiągnąć dobre wyniki w nauce.
Zespół objawów nadpobudliwości psychoruchowej występuje w jednej, dwóch lub wszystkich sferach funkcjonowania dziecka:
sferze ruchowej (przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego); sferze poznawczej (przejawia się w zaburzeniach funkcji poznawczych, głównie w zaburzeniach uwagi); sferze emocjonalnej (przejawia się w postaci nadmiernej reaktywności emocjonalnej).
a) Typowe objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej, to:
- wzmożona ekspresja ruchowa
- niepokój ruchowy
odwracają, rozmawiają z kolegami, nie słuchają, co się mówi, reagują na każdy szmer, głośno komentują nawet najmniej istotną sprawę, wyrwane do odpowiedzi nie wiedzą o co są pytane, często nie pamiętają, co jest zadane do domu, odrabiają lekcje długo i z małymi efektami, robią dużo błędów, opuszczają litery lub całe wyrazy, nie kończą zdań, wypracowania są chaotyczne i bez logicznego ciągu.
ZABURZENIA UWAGI (KONCENTRACJI) MOGĄ WZRASTAĆ PRZED: ODPOWIEDZIĄ, KLASÓWKĄ, SPRAWDZIANEM, EGZAMINEM... Mówiąc o zakłóceniach uwagi mamy do czynienia z zakłóceniami w jej koncentracji, zakresie, podzielności, przerzutności i trwałości.
Zaburzenia uwagi są efektem wzmożonego odruchu orientacyjnego, tzn. reagowania na różnego rodzaju bodźce. Dzieci z nadpobudliwością przerzucają swoją uwagę z obiektu na obiekt, robią wrażenie jakby interesowało ich kilkanaście rzeczy naraz.
U dzieci nadpobudliwych bardzo często występuje brak ciągu myślowego, pochopność. Dziecko chce odpowiadać zanim jeszcze usłyszy pytanie, a wtedy jego odpowiedzi są niepełne lub błędne. Widać w nich wyraźne pochopne wnioskowanie, brak przemyśleń. Często ma trudności w zorganizowaniu pracy, która wymaga większego wysiłku umysłowego
Pobieżność myślenia powoduje, że działanie dzieci nadpobudliwych jest natychmiastowe, nieprzemyślane. Udzielają nieprawidłowych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowo rozwiązują zadania. Jest im trudno skupić się na szczegółach. Problem traktują wybiórczo.
Wzmożona wyobraźnia, którą dysponują dzieci nadpobudliwe sprawia, że pojawiają się u nich bardzo silne przeżycia wywołane nawet słabym bodźcem płynącym z otoczenia. Spowodować ona może zamykanie się dziecka w świecie własnych przeżyć, odrywanie się na jakiś czas od rzeczywistości lub wyłączanie z lekcji, zajęć.
c) Typowe objawy nadpobudliwości w sferze emocjonalnej, to:
- silne i nieopanowane reakcje emocjonalne
- wzmożona ekspresja uczuć
- zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
Wzmożone reakcje ruchowe dziecka nadpobudliwego są często następstwem jego nadmiernej pobudliwości emocjonalnej. Dzieci z nadpobudliwością są drażliwe, łatwo się obrażają, wybuchają płaczem lub złością. „Emocje i uczucia są siłą napędową działania ludzkiego. U osobników zrównoważonych przejawy uczuć są opanowywane lub modyfikowane w zależności od oceny sytuacji, w jakiej się pojawiły” (Hanna Natowska, 1976,s.16) Wielu badaczy opisujących zachowanie dzieci nadpobudliwych podkreśla ich wzmożoną wybuchowość, skłonność do bijatyk, dokuczliwość, niezdyscyplinowanie wobec dorosłych, niechęć do podporządkowania się kolegom.
Silnym i nieopanowanym reakcjom emocjonalnym może towarzyszyć agresja słowna, a nawet i fizyczna, przez co popadają w konflikty z rówieśnikami lub dorosłymi, w czasie których żadne argumenty do nich nie przemawiają. Kłótliwość, agresywność, stawianie na swoim często jest przyczyną ich odrzucenia przez grupę.
Dużą grupę stanowią dzieci ze wzmożoną lękliwością. Są one napięte, niespokojne. Często płaczą, czerwienią się, nie są w stanie wydobyć z siebie głosu, nie przejawiają inicjatywy, nie podchwytują pomysłów - co w konsekwencji osłabia ich stosunki z rówieśnikami.
Wzmożona ekspresja przejawia się występowaniem intensywniejszych reakcji uczuciowych na różne zdarzenia czy sytuacje. U dzieci nadpobudliwych można zaobserwować wahania nastrojów - bardzo szybko potrafią przejść od płaczu do śmiechu, od kapryśności i uporu do złości lub agresji skierowanej na zewnątrz lub do siebie.
Zwiększona wrażliwość na działające bodźce może przejawiać się w sferze uczuć wyższych. Dzieci nadpobudliwe są wrażliwe na cudzą krzywdę, współczują osobom pokrzywdzonym, zamartwiają się, wzruszają się, bywają egocentryczne. Bardzo mocno przeżywają swoje niepowodzenia lub konflikty w domu czy w szkole.
Jak podkreśla wielu autorów, m. in. H. Spionek, H. Nartowska, J. Prekop, nieprawidłowe reakcje na objawy nadpobudliwości u dzieci prowadzą jedynie do nasilenia zaburzonych zachowań. Aby tego uniknąć należy wybrać i zastosować właściwą terapię.
Najczęściej stosowane terapie dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo to:
I. Terapie wspomagające rozwój osobowości dziecka, porządkujące jego stosunek do siebie i innych.
Zaliczamy do nich:
· terapię rodzinną poprawiającą komunikację w rodzinie i system jej funkcjonowania;
· terapię zachowania uczącą kontroli nad sobą i wytrwałości.
II. Terapie kierujące aktywnością ruchową dziecka i poprawiające jego zdolność skupienia uagi i koncentracji.
Zaliczamy do nich m. in.:
· muzykoterapię;
· relaksację;
· arteterapię;
· terapię przez ruch (metoda V. Sherborne, Kinezjologia Edukacyjna P. Dennisona)
· terapię integracji sensorycznej.
III. Terapie lekowe
Zaliczamy do nich:
· farmakologię
· terapię homeopatyczną
- Dziecku należy powierzać jakąś odpowiedzialność, jednak zadanie nie powinno przekraczać jego możliwości.
- Dziecko należy nagradzać ilekroć uda mu się skończyć rozpoczętą czynność. Należy zauważać i uznawać wysiłek dziecka, nawet gdy efekt końcowy nie jest szczytem doskonałości.
- Dorosły powinien umieć rozpoznawać wszelkie pozytywne zachowania dziecka i na nie reagować. W każdym dziecku szukać zalet, codziennie za coś pochwalić, zauważać i nagradzać pozytywne zachowania.
- Dorosły powinien umieć oddzielać zachowanie, które mu się nie podoba od osoby dziecka. Można lubić dziecko, ale nie akceptować konkretnego zachowania. Oceniać zachowanie, nie dziecko.
- Jeżeli dziecko kłóci się z innymi lub jest agresywne - należy się wtrącić. W przeciwnym razie, gdy agresja lub złość odniesie skutek dziecko będzie miało tendencje do powtarzania tego zachowania. Agresji nie wolno karać agresją!
- Dorosły powinien unikać nieustannego negatywnego, podejścia, np. nie rób, nie. Pomóc dziecku odnaleźć miejsce w grupie- ukazywać innym dzieciom jego zalety.
- Praca z dzieckiem nadpobudliwym wymaga dużej cierpliwości, gdyż mimo pozornego pośpiechu wykonuje ono czynności znacznie wolniej ze względu na to, że jego ruchy są mało ekonomiczne i z reguły słabo skoordynowane. Wydawaj proste, krótkie polecenia i sprawdzaj ich rozumienie oraz wykonanie.
- Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo powinno mieć zapewnioną w szkole atmosferę spokoju i akceptacji.
- Należy być konsekwentnym w ustalaniu reguł, obowiązków i karaniu. Warto jednak uwzględniać co podlega karze, brać pod uwagę jego zachowanie i świadome czyny, a nie karać za objawy niezależne od dziecka- ponieważ karanie za objawy niezależnie od dziecka rodzi lęk i niechęć.
- Osoba dorosła powinna umieć kontrolować swoje emocje w kontakcie z dzieckiem nadpobudliwym. Nie wolno reagować wybuchowo i gwałtownie.
- Dziecku należy stwarzać poczucie bezpieczeństwa i akceptacji, dać mu do zrozumienia, że jest ważne, ale równocześnie być wobec niego konsekwentnym i wymagającym.
- Wymagania wobec dziecka powinny być jasne i klarowne, aby znało swoje obowiązki i wiedziało jak powinno się zachować w danej sytuacji.
- Obowiązki szkolne powinny być dostosowane do jego możliwości. Przejawy chaosu eliminuje się, a dobre wykonanie zadania chwali się, docenia się trud włożony w pracę, nawet gdy efektem jest dzieło mało dokładne.
- Dzienny rozkład zajęć dziecka powinien być uporządkowany. Jasno i wyraźnie powinien określać godzinę wstawania, posiłków, oglądania telewizji, uczenia się itp.
- Należy ograniczyć czas oglądania telewizji, a przede wszystkim wyeliminować programy o treści agresywnej z dużym ładunkiem emocji i szybką akcją.
- Podczas odrabiania przez dziecko lekcji należy wyeliminować wszystkie dodatkowe bodźce, które mogą go rozproszyć, np. wyłącza się radio, chowa zbędne przedmioty z biurka.
- Opiekunowie powinni odnosić się do dziecka z wyrozumiałością i cierpliwością, ponieważ jego zachowanie nie wynika ze złości, ale z nieumiejętności kontrolowania swego zachowania.
- Osoby opiekujące się dzieckiem nadpobudliwym powinny nauczyć się odczytywać jego sygnały ostrzegawcze poprzedzające wybuch - aby uniknąć wybuchu należy spokojnie interweniować przez odwrócenie uwagi lub spokojne omówienie konfliktu.
- Opiekunowie powinni codziennie poświęcać trochę czasu na rozmowę i wspólną zabawę z dzieckiem.
- Proponowane zabawy w chwilach wolnych to: lepienie, wycinanie, malowanie, układanie klocków, gra w bierki lub warcaby. Szukaj innych możliwych akceptowanych społecznie form rozładowania nadpobudliwości.
- Rodzinny dom powinien być najlepszym miejscem do nauki, wychowania i zabawy, w którym ma zapewnioną atmosferę akceptacji i spokoju.
- Nauczyciel powinien współpracować z rodzicami dziecka- delikatnie informować o złych zachowaniach dziecka, ale zawsze też szukać walorów, powiedzieć o dziecku coś dobrego. Bliska współpraca z rodzicami ułatwia życie obu stronom z pożytkiem dla dziecka.
Jak się porozumieć?
Dotychczas nie są znane metody zapobiegania zaburzeniom zachowania, ale wielu badaczy zwraca uwagę na umiejętności interpersonalne rodziców i nauczycieli.
Bądź gotów do służenia pomocą. Nie zostawiaj dziecka samego z jego problemami. Jeżeli nawet zachowało się nagannie, zrobiło coś niewłaściwego w szkole- bądź z nim, a nie przeciw niemu. Pamiętaj, że przyjaciela poznaje się w biedzie, a dziecko powinno wiedzieć, że może na Ciebie liczyć. Naucz się słuchać. Jeżeli dziecko chce Ci o czymś powiedzieć, porozmawiać z Tobą – potraktuj rozmowę poważnie. Wysłuchaj jego problemów, przedyskutuj. Bądź szczery. Masz prawo powiedzieć otwarcie, że nie podoba Ci się coś w zachowaniu dziecka. Mów do niego, a nie o nim, bp: „Nie zrobiłeś tego, o co Cię prosiłem”, ale nigdy: „Co ja mam z tym dzieckiem”. Bądź cierpliwy. Jeżeli masz przeprowadzić z dzieckiem rozmowę o czymś, z czego nie jesteś zadowolony i wiesz, że rozmowa może być dla dziecka nieprzyjemna- opanuj swój gniew przed rozpoczęciem rozmowy. Złość zwykle uniemożliwia porozumienie. Bądź elastyczny. Staraj się koncentrować na bieżących problemach. Nie wyciągaj żalów z przeszłości, nie wypowiadaj tego, że już wiele razy dziecko Cię zawiodło. Rozmawiaj z dzieckiem uwzględniając jego stan psychiczny i to, czy czuje się winne, czy nie. Nie bądź stroną atakującą. Nie krzycz, nie złość się, nie występuj z pozycji siły. Unikaj złośliwości, nie przeżywaj i nie obrażaj dziecka. Ma ono być partnerem z takim samym prawem wypowiadania sądów, jakie masz Ty.
