Pobierz Gatunki dziennikarskie - Notatki - Gatunki dziennikarskie - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Dziennikarstwo i nowe media tylko na Docsity!
GATUNKI DZIENNIKARSKIE
WYKŁAD
LITERATURA PRZEDMIOTU
1.Zbigniew Bauer, Dziennikarstwo i jego konteksty, Kraków 1991
- Dziennikarstwo i ś wiat mediów, Kraków 2000
- Bolesław Garlicki, Metodyka Dziennikarska, Kraków 1974 LITERATURA PRZEDMIOTU
- Bolesław Garlicki,Selekcja informacji w dziennikarstwie, Kraków 1981 5.Małgorzata Kita, Wywiad prasowy. Język, gatunek interakcja.Katowice 1998 6.Jacek Maziarski, Anatomia reportażu, Kraków 1966
- Piotr Stasiński, Poetyka i pragmatyka felietonu, Warszawa 1981 LITERATURA PRZEDMIOTU
- Kazimierz Wolny-Zmorzyński, Andrzej Kaliszewski, Wojciech Furman, Gatunki Dziennikarskie. Teoria-praktyka – język, Warszawa 2006.
- Kazimierz Wolny, Reportaż jak go napisać, Rzeszów 1993 10.Melchior Wańkowicz, Prosto od krowy, Warszawa 1964 LITERATURA PRZEDMIOTU 11.Maria Wojtak, Gatunki prasowe, Lublin 2004 12.O Warsztacie dziennikarskim pod red. Janusza Adamowskiego, Warszawa 2002 GATUNKI DZIENNIKARSKIE GATUNKI DZIENNIKARSKIE PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA TWORZYWO CO SKŁADA SIĘ NA FORMĘ GATUNKU DZIENNIKARSKIEGO?
STYL JĘZYKOWYStyl językowy wiadomości, felietonu eseju KOMPOZYCJA I UŁAD konstrukcja wiadomości,pytania w wywiadzie nie linearny układ eseju UKSZTAŁTOWANIE GRAFICZNE Nagłówki, wytłuszczenia, kursywa, interlinie Gatunki dziennikarskie a inne formy wypowiedzi GATUNKI LITERACKIEPoemat, powieść, nowela, pamflet Z ZAKRESU NAUKIArtykuł naukowy, rozprawa naukowa, wykład SZTUK PIĘKNYCH Formy muzyczne, malarskie, rzeźbiarskie DOBÓR I ZAKRES STOSOWANIA GATUNKÓW DZIENNIKARSKICH WYNIKA Z: SYTUACJI W JAKIEJ REALIZUJE SIĘ KOMUNIKAT ADRESATA FUNKCJI I CELU PUBLIKACJI SYNKRETYCZNOŚĆ GATUNKOWA Tzw. „ czyste „ klasyczne gatunki pojawiają się obecnie niezbyt często. Rozwój technologiczny mediów, szybkość i zasięg przekazu doprowadził do łączenia i mieszania się cech oraz konwencji gatunkowych. Zjawisko to określa się jako SYNKRETYZM GATUNKOWY GATUNKI DZIENNIKARSKIE SYNKRETYZM GATUNKOWY Proces ten objął nie tylko gatunki stricte dziennikarskie ale doprowadził do mieszania się cech wypowiedzi dziennikarskich z gatunkami z zakresu innych dziedzin twórczości np. sztuk pięknych, muzyki , filmu, nauki i dydaktyki czy reklamy. JAK SOBIE Z TYM RADZIĆ? Co należy zrobić by właściwie nazwać i sklasyfikować analizowany gatunek? W pierwszej kolejności należy określić tzw. DOMINATĘ GATUNKOWĄ, czyli zespół cech, które dominują lub przeważają w wypowiedzi. Niekiedy trzeba zrobić to dwukrotnie, czyli najpierw stwierdzić czy jest to gatunek dziennikarski, a po odpowiedzi twierdzącej według tej samej metody dominanty zaliczyć go do odpowiedniej grupy. GATUNKI DZIENNIKARSKIE – GENEZA I EWOLUCJA POCZĄTKI KOMUNIKOWANIA SIĘ LUDZI SŁOWO OBRAZ OBRAZ I TEKST CZASY RZYMSKIE AFISZE ACTA DIURNA POPULI ROMANI – PIERWSZY PUBLICZNY, PERIODYCZNY ŚRODEK PRZEKAZU PIŚMIENICTWO EPISTOLARNE-POCZĄTKI PUBLICYSTYKI POCZĄTKI RETORYKI - MARCUS FABIUS QUINTYLIANUS-AUTOR FORMUŁY 5 PYTAŃ: KTO, CO GDZIE KIEDY, JAK EPIZOD CHIŃSKI EUROPA MIĘDZY ŚREDNIOWIECZEM A ODRODZENIEM ZBIORY DONIESIEŃ DLA DWORÓW I FIRM HADLOWYCH I BANKÓW POCZATKI INFORMACJI PRASOWEJ PIERWSZE AVVISO I ZEITUNG PIERWSZY CECH DZIENNIKARSKI - SCRITTORI DI AVVISI. ZAMIENIE STOSOWANO OKREŚLENIA NOVELLANTI, GAZETTANTI, RAPORTISTI
samobójstwo ROK 1800 – ROK FELIETONU Do Journal des Debats dołączono luźną kartkę zadrukowaną tekstami błahymi i żartobliwymi, którą nazwano - feuille Z czasem kartka przekształca się w stałą rubrykę felietonową Jeszcze przez wiele lat publikowano tam teksty o innej niż felietonowa stylistyce EPOKA NAPOLEOŃSKA Stworzyła klimat i potrzebę świadomego kształtowania poglądów i postaw społecznych poprzez manipulowanie informacją i jednostronną publicystykę Napoleon jak żaden inny polityk doceniał rolę prasy w budowaniu pozytywnego wizerunku swojej osoby i państwa Przypisuje się mu pierwszeństwo w posługiwaniu się terminem - opinia publiczna REFORMY EMILA DE GIRARDIN - POCZĄTKI PRASY NOWOCZESNEJ - ROK 1831 PRASA MIAŁA STAĆ SIĘ TOWAREM I PODLEGAĆ GRZE RYNKOWEJ POWINNA POZYSKAWIĆ JAK NAJWIĘKSZĄ GRUPĘ PRENUMERATORÓW POWINNA BYĆ TANIA I ATRAKCYJNA DLA PRZECIĘTNEGO CZYTELNIKA POWINNA STRONIĆ OD POLITYKI ROK 1836 POCZĄTEK RYWALIZACJI O CZYTELNIKA DO WALKI STAJĄ DWA PARYSKIE DZIENNIKI PIERWSZY TO „La Presse” Emila de Girardin DRUGI TO ”Le Sičcle” Armanda Dutacqa A WYNIK TEJ RYWALIZACJI TO ..... NOWY DYNAMICZNY UKŁAD DZIENNIKA ROZBUDOWANE I KRZYKLIWE NAGŁÓWKI RÓŻNORODNE ELEMENTY GRAFICZNE I ILUSTRACYJNE ZAWARTOŚĆ DZIENNIKÓW ULEGŁA UPORZĄDKOWANIU Pierwsza kolumna to najważniejsze i najbardziej sensacyjne informacje oraz artykuł wstępny, a na podwale: recenzja felieton lub powieść odcinkowa Druga kolumna to informacje mniejszej wagi oraz komunikaty giełdowe rubryka lokalnai prognoza pogody Trzecia kolumna to publicystyka Czwarta reklamy REFORMY ZAPOCZĄTKOWANE PRZEZ E. DE GIRARDIN WIEŃCZY MOISE MILLAUD POLYDOR WYDAJĄC W 1863 „Le Petit Journal” Pierwsze masowe pismo informacyjne o nakładzie 300 tys. egzemplarzy i cenie 1 sou AGENCJE PRASOWE CHARLES HAVAS I JEGO BIURO HADLU IFORMACJĄ BERLIŃSCY PLENIPOTENCI BERNARD WOLF ISRAEL BEER VEL JULIUSZ REUTER ROZWÓJ DZIENNIKARSTWA AGENCYJNEGO. DEPESZE
SAMUEL MORSE , JEGO TELEGRAF I ALFABET ZAPREZENTOWANY W 1840
Pierwsza depesza - 1844 w „Baltimore Patriot” W tym samym roku brytyjski „Times” publikuje depeszę o narodzinach syna królowej Wiktorii POCZĄTKI FOTOGRAFII PRASOWEJ LOUIS DAGUERRE I JEGO DAGEROTYPIA rok 1839 1842 - „ILLUSTRATED LONDON NEWS” - PIERWSZE ZDJĘCIA FOTOREPORTAŻE Z WOJNY KRYMSKIEJ Roberta Fentona (1855) i WOJNY SECESYJNEJ Matthew Brady ( 1861 - 1865) PIERWSZA POLSKA AUTENTYCZNA FOTOGRAFIA PRASOWA - ROK 1888 SCHYŁEK XIX WIEKU
- K o ń czy si ę w prasie europejskiej proces formowania si ę wszystkich klasycznych gatunków informacyjnych i publicystycznych oraz ich odmian.
- Chronologicznie ostatnim był reportaż społeczny , który wywodzi się z literatur y realistyczn ej i prozy naturalistyczn ej min. pisarzy francuskich, od Honoriusza Balzaka po Wiktora Hugo i Alberta Camusa. NOWE MEDIUM-FILMBRACIA LUMIEČRE POCZĄTKI RADIA *Pierwsza publiczna audycja radiowa została nadana w Belgi w lipcu 1914 roku. *W latach 20 powstają pierwsze towarzystwa radiofoniczne a w USA radio komercyjne *Działalność radiofoniczna podlega prawnym regulacjom międzynarodowym. GATUNKOWA ZAWAROŚĆ RAMÓWKI RADIOWEJ KLASYCZNE GATUNKI PRASOWE WIADOMOŚĆ DEPESZA KOMENTARZ FELIETON GAWĘDA FORMY ZMODYFIKOWANE TRANSMISJA SPRAWOZDANIE TELEWIZJA - POCZĄTKI Prace badawcze lata XX 1929 - Pierwsza stacja nadawcza w USA 1935 - Pierwsza elektroniczna stacja nadawcza w Berlinie 1936 - stała emisja programów w W. Brytanii REWOLUCJA INTERNETOWA ŚRODEK PRZEKAZU O CHARAKTERZE GLOBALNYM DODATKOWY KANAŁ PRZEKAZU DLA MEDIÓW TRADYCYJNYCH INTERNETOWE WERSJE GAZET GATUNKI INFORMACYJNE DZIENNIKARZE SĄ HISTORYKAMI CHWILI ALBERT CAMUS INFORMACJA I JEJ DWA ZNACZENIA Po pierwsze: o informacji mówimy jako o drugim obok publicystyki podstawowym rodzaju wypowiedzi dziennikarskiej, które są zbiorem publikacji o właściwych im cechach stylu, kompozycji, źródła i miejsca publikacji. Po drugie : informacją potocznie nazywamy różne jej odmiany np. wiadomość notkę, wzmiankę i zwykle wszystko
Odmiany informacji wzmianka – najkrótszy rodzaj wiadomości, ( może być to informacja własna lub depesza agencyjna) z własnym tytułem publikowana w dalszych częściach numeru gazety lub na końcowych pozycjach w serwisach radiowych i telewizyjnych. Podmiot autorski nieobecny WZMIANKA Notki /Notatki ODMIANY INFORMACJI CD. zajawka- krótki tekst publikowany na pierwszej kolumnie zapowiadający ciekawy materiał wewnątrz numeru, ( także publicystyczny). Obecnie pojawiają się hybrydy zajawko – notki, W serwisach radiowych i telewizyjnych rolę zajawki spełnia prezentacja głównych tematów czyli headlinów ( zwanych także forszpanami) NOTKO-ZAJAWKA Odmiany Informacji cd. sprawozdanie - relacja (forma multimedialna) Powinny posiadać wszystkie cechy typowe dla informacji, a kompozycyjnie jest to kronikarski zapis kolejno po sobie następujących faktów. W przeciwieństwie do wiadomości wzmianki czy notki podmiot autorski bywa obecny, niekiedy dziennikarz manifestuje swoją obecność dla podkreślenia dramaturgii opisywanych wydarzeń ( sprawozdania radiowe) Odmiany informacji cd. wywiad- informacyjny, a więc taki którego tematem są wydarzenia bieżące, a celem uzyskanie lub potwierdzenie interesujących odbiorców informacji. Jest to odmiana w której pytania i odpowiedzi są zwięzłe i konkretne. biogram - życiorys najczęściej z fotograficzną „główką”, chronologicznie przedstawiający fakty z życia osoby publicznej w związku z jakimś wydarzeniem, którego ta osoba była jest czy będzie uczestnikiem. Odmiany informacji cd. komunikat - to forma o cechach oficjalnej wypowiedzi lub dokumentu, publikowana w mediach, ale redagowana w biurach rzeczników prasowych departamentach informacji i promocji instytucji i urzędów sprostowanie – stylistycznie i językowo podobne jest do komunikatu Informacyjne funkcje elementów graficznych w prasie Nagłówki i ich funkcje informują o formie i treści wypowiedzi w sposób decydujący wpływają na wybór tekstu a nawet na decyzję o zakupie porządkują materiał na kolumnie oddzielając poszczególne wypowiedzi współdecydują o typie układu gazety i czasopisma - statycznym lub dynamicznym. Struktura formalna nagłówków Nadtytuł ( overline) występuje wtedy kiedy wprowadza do tytułu głównego, uogólnia treść tekstu lub rekompensuje brak precyzji czy metaforyczność tytułu głównego Tytuł główny występuje zawsze, drukowany jest większą czcionką powinien być atrakcyjny i mieć właściwości magnetyczne. Podtytuł- występuje rzadko ma na celu uszczegółowienie tytułu głównego niekiedy może przybierać formę pytania. Nagłówki – klasyfikacja pod względem językowym
- jednoczłonowe, składające się tylko z tytułu głównego
- wieloczłonowe mające oprócz tytułu głównego nadtytuł, podtytuł lub tylko jeden z tych elementów Graficzne kształty nagłówków nagłówki jedno i wielołamowe w zależności od szerokości druku piramidalne, schodkowe uciekające zwisłe, skaczące, ramkowe nagłówek rozcięty nagłówek afiszowy zwarty i rozbity nagłówek grzbietowy NAGŁÓWEK AFISZOWY ZWARTY
NAGŁÓWEK ROZCIĘTY
UKŁAD GAZETY TO:
Wzajemne relacje między tekstem nagłówkami, ilustracjami elementami graficznymi Istnieją trzy podstawowe typy układów: statyczny dynamiczny cyrkowy albo plakatowy WYWIAD, TERMINOLOGIA I GENEZA Wywiad dwa rozumienia tego terminu- po pierwsze jest nazwa gatunku multimedialnego o charakterze informacyjnym lub publicystycznym, po drugie metoda zbierania informacji. Pierwszy wywiad przeprowadził James Gordon Benett w 1835 na łamach New York Herald. Jego rozmówcą był poczmistrz z miasta Buffalo. WYWIAD-GENEZA CD. Na przełomie XIX i XX wieku wywiad stał się rodzajem gry salonowej za sprawą Marcela Prousta autora schematu 31 pytań wykorzystywanych do dzisiaj w mediach. Wśród szablonu pytań wymyślonych przez pisarza były min: pytania o cechy charakteru, zalety jakie respondent ceni u kobiet lub u mężczyzn , ulubione zajęcie, kwiat kolor itp. Od kilkunastu lat wywiad z politykiem jest podstawową formą w której manifestuje się ta dziedzina życia społecznego oraz narzędziem auto kreacji dla przedstawicieli elit od polityki do show biznesu. W porównaniu z pierwszą połowąXX politycy- jak pisał R. Day- stali się mniej nieufni i nadęci, dziennikarze zaś bardziej pewni siebie i mniej uprzejmi WYWIAD - DEFINICJA Jest to rozmowa przeprowadzana przez dziennikarza ( dziennikarzy) , z osobą która czymś się wyróżnia, jest autorytetem w jakiejś dziedzinie Wywiadem nie jest np. sonda uliczna ( respondent anonimowy) ani dyskusja. Różnica między wywiadem a dyskusją polega na tym, że w tej ostatniej wiele osób ( więcej niż jedna) odnosi się do jednego wyraźnie zarysowanego problemu. Treścią wywiadu z jedną osobą może być wiele tematów. WYWIAD – CECHY GATUNKOWE a /wywiad musi być prowadzony z osobą czymś wyróżniającą się, będącą autorytetem w jakiejś dziedzinie b / treścią wywiadu powinny być rzeczy ciekawe, nowe i aktualne c/omawiane problemy są sprawdzalne, a tym samym prawdziwe d / odpowiedzi powinny mieć piętno indywidualności respondenta. Odmiany wywiadu ze względu na sposób przekazu : a/ bezpośredni przed audytorium b/ prasowy c/ radiowy i telewizyjny ( te dwa dzielą się na improwizowane spontaniczne, robione na żywo czyli tzw. hot interwiew lub nagrywane i poddane obróbce montażowej d/ wywiad wmontowywany w inną wypowiedź dziennikarską np. w artykuł publicystyczny esej czy reportaż. Odmiany wywiadu ze względu na konstrukcję i osobę respondenta a/ wywiad montaż b/ wywiad z samym sobą c/ wywiad bez wyodrębnionych pytań d/ wywiad rzeka Stylistyka i treść pytań Wszystkie te elementy zależą w pierwszej kolejności od adresata. Autor wywiadu musi brać pod uwagę takie elementy jak np. płeć ( inna jest stylistyka i tematyka wywiadów w prasie „kobiecej” i „męskiej „ w programach radiowych i telewizyjnych dla pań czy np. adresowanych raczej do mężczyzn audycjach motoryzacyjnych. INNE KRYTERIA ODBIORCY wiek – inną stylistykę i treść mają wywiady dla ludzi starszych, nastolatków czy dzieci
występując jako reprezentant opinii publicznej. Wtrąca od czasu do czasu zwroty np.” opinia publiczna jest zaniepokojona „ albo Nasza społeczność chciała by wiedzieć” itd. BŁĘDY DZIENNIKARZY a / tzw. „ustawianie” rozmówcy pod z góry założoną tezę. Celem dziennikarza jest nie tyle rzetelne przedstawianie poglądów drugiej strony ale wykazanie, udowodnienie że jest cyniczny, pokrętny niesympatyczny, niekompetentny, skłonny do mataczenia itd. b / ton mentorski dziennikarza wynikający z syndromu misyjności mediów. Pouczanie respondenta, traktowanie rozmówcy „z góry”. c /klimat przesłuchania prokuratorskiego tworzy się zwykle w wywiadach pod tezę, powtarzanie pytań „łapanie za słówka”, podnoszenie głosu itd. SPOSOBY OBRONY RESPONDENTÓW WYPOWIEDZI NA BEZDECHU. Udzielający wywiadu aby nie oddać inicjatywy dziennikarzowi nie bierze oddechu na końcu zdania MIJANIE SIĘ Z PYTANIEM. Respondent celowo ignoruje oczekiwania dziennikarza i wygłasza swoje poglądy. REDUKOWANIE ROLI DZIENNIKARZA. Silne osobowości potrafią przejmować inicjatywę, narzucają swój styl rozmowy. Charakterystyczne są wtedy wtrącenia typu: „Proszę mi dać skończyć” ,lub „Proszę mi nie przerywać” DEKALOG MANIPULATORA Techniki manipulacji w mediach CZYM JEST MANIPULACJA W MEDIACH? Jest to zespół technik pozwalających na kształtowanie poglądów i postaw ułatwiających nadawcom - manipulatorom osiągnięcie zamierzonych celów ukrytych przed odbiorcami poddanymi tym technikom. CO SPRZYJA SKUTECZNEJ MANIPULACJI? Manipulator wykorzystuje emocje odbiorcy Stosunkowo często manipulatorzy bazują na wzbudzanym w przekazach poczuciu lęku. Niektóre komunikaty wywołują poczucie winy ze względu na przyjęte przez odbiorców postawy lub zachowania CO SPRZYJA SKUTECZNEJ MANIPULACJI? CD. Manipulację ułatwiają: utrwalony w świadomości społecznej system stereotypów, a także szeroko rozumiane uwarunkowania kulturowe min. przyjęte wzory zachowań, dziedzictwo historyczne, symbolika narodowa i religijna Coraz częściej sukces manipulacji osiąga się dzięki bierności odbiorcy przy znacznej aktywności nadawcy CO MANIPULACJĄ NIE JEST? To co powstaje w wyniku nieświadomych lub niezamierzonych błędów warsztatowych dziennikarzy lub jest skutkiem zaistnienia czynników obiektywnych (np. natury technicznej czy wynikających ze specyfiki danego środka przekazu ) Komunikaty całkowicie fikcyjne, choć niewątpliwie pierwsze tego typu przekazy dały początek technikom manipulacyjnym. Oto najwcześniejszy (dotyczący Polski ) przykład historyczny… GDAŃSKA „NEWE ZEITUNG” JAKUBA RHODEGO Przyczyny i skutki pierwszej manipulacji U schyłku panowania króla Stefana Batorego, wraz z ofensywą kontrreformacji, której przewodzili jezuici pojawiły się próby dyskredytowania Kościoła Katolickiego. Przykładem „czarnego PR”, była szeroko kolportowana wiadomość zawarta we wspomnianym gdańskim druku ulotnym Przyczyny i skutki pierwszej manipulacji Nieprawdziwi byli bohaterowie opowieści - czterech jezuitów wysłanych rzekomo przez biskupa Moguncji do Krakowa. I to, że dwóch z nich okazało się kobietami a dwóch pozostałych mordercami dzieci poczętych w związku z nimi. Redaktorzy popełnili jednak kardynalny błąd pisząc, że skazani z wyroku króla na śmierć dwaj zakonnicy i jedna z kobiet zostali doprowadzeni pod szubienicę, która stała nad Nilem!
Mimo ewidentnego fałszerstwa siła rażenia takiej manipulacji okazała się ogromna. Wzrost nastrojów anty katolickich i anty jezuickich doprowadził do rozruchów w miastach niemieckich, a wspomniany w informacji biskup Moguncji wydał pierwszą białą księgę w nakładzie blisko 3 tys. egzemplarzy w której usiłował zdemaskować mechanizm kłamstwa. Technika nr 1 SELEKCJA FAKTÓW CZYLI FRAGMENTACJA Najstarsza i najprymitywniejsza metoda stosowana we wszystkich rodzajach mediów. Polega na dobieraniu faktów odpowiadających nadawcy w związku z założoną tezą, co powoduje, że odbiorcy przedstawia się zafałszowany jednostronny obraz rzeczywistości. Odmianą tej techniki jest pomijanie kontekstu lub jego dorabianie Technika nr 2 Pozorny obiektywizm: Autor eksponuje, uwypukla pewne fakty rozbudowanym nagłówku i w pierwszym rozwinięciu (lead), a inne równie ważne podaje w dalszej kolejności albo na końcu wypowiedzi. Tak więc pozornie tekst odzwierciedla rzeczywistość, ale autor z góry zakłada i liczy na to, że tylko ich część dotrze do odbiorcy. Odmianą tej techniki jest celowy dobór miejsca i sposobu prezentacji materiału na kolumnach czy w serwisach Technika nr 3 kreacja faktu-fakt medialny Autor na podstawie subiektywnego i wybiórczego zestawienia informacji i okoliczności potwierdzonych rzekomo przez anonimowe źródła tworzy nowy fakt lub ich sekwencję. Żeby uchronić się przed zarzutem mistyfikacji autor powołuje się na informatorów, którzy zastrzegają sobie pełną anonimowość. Oto stosowny cytat: Zlecenie na „odpalenie Ziobry” (morderstwo-przyp.red) miał jak sugeruje jeden z naszych informatorów ze świata przestępczego- ostatecznie otrzymać właśnie Riccardo Fanchini. Wyrok miał wykonać on sam bądź też znaleźć osoby, które tego zadania się podejmą. Dziennikarze mogą także tworzyć tzw. faktoidy, czyli twierdzenia nie poparte żadnymi dowodami np.. PiS steruje prokuraturą, czy Liberałowie są ulegli wobec Niemiec Technika nr 4 zabiegi o charakterze leksykalnym Autorzy, którzy chcą wpłynąć na odpowiedni odbiór tekstu dobierają wyrazy lub zwroty o silnej konotacji pozytywnej lub negatywnej. Najczęściej wykorzystuje się przymiotniki np.: demokratyczny, suwerenny postępowy solidarnościowy, liberalny albo postkomunistyczny, reakcyjny zaściankowy fundamentalistyczny Technika nr 5 naddatek informacyjny: Jest wtrąceniem nie mającym bezpośredniego związku z opisywaną sytuacją ale na tyle silnie nacechowanym, że może poprzez wywołane skojarzenie odpowiednio „nastawić” odbiorcę. Jeżeli pisze o kimś kto awansował to wtrąca się np.:” były wieloletni funkcjonariusz PZPR ” lub „aparatczyk” , albo „internowany w czasie stanu wojennego” , czy „ znany i ceniony w kołach zachodniego biznesu”****. Technika nr 6 Wywoływanie szumu informacyjnego Technika wyrafinowana, polegająca na zderzaniu w jednym przekazie faktów i danych o różnym charakterze, hierarchii ważności, a nawet czasie w którym powstały. Odbiorca zmuszony jest dokonywać selekcji i wybiera najczęściej te, których oczekuje. Nie rozumiejąc znaczenia komunikatu odbiorca może fałszywie go zinterpretować, co więcej może to mieć wpływ na właściwe rozszyfrowanie kolejnych przekazów o zbliżonym charakterze Technika nr 7 Gate – keeping czyli sposób i miejsce prezentacji materiału Tekst w gazecie wiadomość w serwisie może znaleźć się na czołówce albo wewnątrz numeru na 5 lub 6 kolumnie w formie wzmianki. Decyzja prowadzącego wydanie gate-keepera może mieć motywy: społeczne, ideowo- polityczne, komercyjne lub techniczno- warsztatowe i zwykle nie ma nic wspólnego z zasadą wartości informacji (news value). Dwa pierwsze kryteria stosuje prasa o wyrazistym obliczu polityczno –
Typologia fotografii prasowej według źródła Fotografia własna Fotografia agencyjna Materiał wiązany tekst i fotografia stanowią integralną całość i są autorstwa tej samej osoby Fotografia prywatna świadka zdarzenia Typologia fotografii prasowej według tematyki lub okoliczności w jakich zdjęcie zostało zrobione Fotografia o aktualności jednorazowej, aktualności polityczne, portret typu reporterskiego, zdjęcia o treści dramatycznej zdjęcia rodzajowe Zdjęcia o charakterze reportażowym Zdjęcia sportowe Fotografia o aktualności jednorazowej /przykład/ Zdjęcie rodzajowe Zdjęcie sportowe Typologia fotografii prasowejwedług miejsca i sposobu publikacji Fotografia samotna Fotografia z tekstem Fotoreportaż Fotomontaż (zmistyfikowany i kolażowy) Montaż fotograficzny albo faktomontaż Fotografia okładkowa Fotografia samotna Fotografia z tekstem Fotoreportaż Fotomontaż (kolaż) Fotografia a podpis Czy każde zdjęcie potrzebuje podpisu potrzebuje jak twierdzi Prof. W. Pisarek? Podpis powinien tworzyć ze zdjęciem spójną całość Nie powinien powtarzać tego co widać Powinien identyfikować osoby, przedmioty oraz czas i miejsce GATUNKI PUBLICYSTYCZNE Publicystyka jej istota i geneza Publicystyka w sposób profesjonalny wykorzystuje naturalne skłonności ludzi do formułowania sądów i potrzebę konfrontowania ich z innymi opiniami Publicystyka europejska ma swoje źródła w literaturze, w komedii attyckiej Arystofanesa, piśmiennictwie epoki Odrodzenia i czasopiśmiennictwie oświeceniowym Publicystyka - definicja Publicystyka to : Aktualne Publiczne Tendencyjne (kierunkowe)
Interpretowanie (oświetlanie) WSZELKICH ZAGADNIEŃ SPOŁECZNYCH Cechy Publicystyki PRZYSTĘPNOŚĆ AKTUALNOŚĆ SYSTEMATYKA WEWNĘTRZNA RÓŻNORODNOŚĆ STYLISTYCZNA TENDENCYJNOŚĆ OBRAZOWOŚĆ IMPRESYJNOŚĆ Publicystyka – cechy cd. DOCIEKLIWOŚĆ CZYLI MAKSYMALNE POGŁĘBIENIE TEMATU ŚCISŁOŚĆ FAKTY BĘDĄCE PRZEDMIOTEM PUBLICYSTYCZNEGO WYWODU MUSZĄ BYĆ PRZEDSTAWIONE DOKŁADNIE I RZECZOWO Kryteria klasyfikacyjne gatunków publicystycznych Forma – zasady kompozycji, miejsce publikacji, nagłówek wyodrębnione części, śródtytuły np. odmiany art. publicystycznego, felieton, esej, gawęda Sposób ujęcia tematu - czyli jakie autor miał intencje, artykuł polemiczny, komentarz felieton Temat ARTYKUŁ PUBLICYSTYCZNY ODMIANY Artykuł wstępny – najstarsza forma, umieszczany w górnym lewym rogu pierwszej kolumny.Ujmuje i naświetla problem ogólnie Nie mylić z komentarzem, w którym ujęcie tematu ma charakter analityczny KOMENTARZ Forma multimedialna, której zadaniem jest poszerzenie wiedzy poprzez analizę i systematykę faktów już znanych mających wpływ na sytuację obecną bądź przewidywanie rozwoju sytuacji w przyszłości KOMENTARZ Ekstrapolacja analiza wychodząca w przyszłość. Takie fragmenty przyjmują najczęściej formę trybu przypuszczającego Interpolacja- analiza w oparciu o zastępowanie niewiadomych własnymi przypuszczeniami np. wydaje się że...,jak można sądzić.... itd. EKSTRAPOLACJA W KOMENTARZU /PRZYKŁAD/ INTERPOLACJA W KOMENTARZU /PRZYKŁAD / Artykuł redakcyjny FORMA INCYDENTALNA TYPOWO PRASOWA ZWYKLE ANONIMOWA LUB PODPISANA REDAKCJA LUB ZESPÓŁ MOGĄCA BYĆ STANOWISKIEM DZIENNIKARZY W JAKIEJŚ WAŻNEJ KWESTII SPOŁECZNEJ ARTYKUŁ DYSKUSYJNY Materiał mający wywołać publiczną dyskusję na jakiś społecznie ważny temat Wyróżnia ten rodzaj wypowiedzi oryginalna prowokująca, a nawet szokująca teza, interesująco dobrana warstwa informacyjna, odkrywcza argumentacja i zaskakująca pointa. ARTYKUŁ POLEMICZNY Może być reakcją na artykuł dyskusyjny Ale także odnosić się do każdej publicznej wypowiedzi Ma specyficzną strukturę W części pierwszej przypomina tezy wypowiedzi do której się odnosi, w drugiej rozbija argumentację w trzeciej buduje własną wersję i stara się pozyskać dla niej odbiorców ARTYKUŁ OKOLICZNOŚCIOWY
życiem człowieka lub bon vivanta, bywalca salonów czy arbitra elegancji. Praojcem polskiego felietonu był ks. Stanisław Bochomolec zamieszczający w Monitorze czy Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”, krótkie żartobliwe teksty o przesłaniu moralizatorskim często w formie fikcyjnych listów do redakcji. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Pierwszy cykl felietonowy historycy prasy datują na lata 1816-1820. Jego autorem był Gerard Maurycy Witowski młody urzędnik Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ukrywający się pod maską leciwego starca i podpisujący się „Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia” Treścią cyklu pisanego w konwencji kroniki były problemy którymi żyli mieszkańcy Warszawy pierwszych lat Królestwa Polskiego. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Wielkim poczuciem humoru za to odznaczał się lwowianin Jan Lam , dziennikarz, satyryk i pisarz, autor cyklu Kroniki Lwowskie. Ten syn austriackiego urzędnika, uważający się zawsze za Polaka portretował codzienne życie miasta. Przedstawiał w konwencji pamfletu wydarzenia autentyczne przemieszane z fikcją. Wprowadzał do tekstów postacie ,które symbolizowały określone obozy i postawy polityczne. Ośmieszał konserwatyzm i partykularyzm, szlacheckie przywary i POLSKA SZKOŁA FELIETONU Felietonistą o najdłuższym stażu (ostatnie teksty pisał mając 89 lat ) i autorem cyklu Liberum veto ukazującym się pół wieku był Aleksander Świętochowski. Ten ideolog pozytywizmu warszawskiego i autor słynnego tekstu My i wy słynął wielkiego temperamentu polemicznego. Bulwersował opinię publiczną używaniem obraźliwych epitetów takich jak: miernoty, szczypawki, laseczniki czy zaraźliwe krosty. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Najczęściej jako ojca współczesnego polskiego felietonu wymienia się Bolesława Prusa i jego Kroniki Tygodniowe, których blisko 900 wydrukowano w „Kurierze Warszawskim”, „Kurierze Codziennym” i „Tygodniku Ilustrowanym”. Jest pewnym nieporozumieniem uznawanie je wszystkie za felietony, bowiem tylko ich część (ok. 40%) spełnia dzisiejsze kryteria gatunkowe. POLSKA SZKOŁA FELIETONU PRUS pozostawił kandydatom na felietonistów takie oto rady : gromadzić najrozmaitsze fakta i notować wszystkie według kategorii, gromadzić kombinacje tych faktów, kładąc nacisk na komizm, czytać arcydzieła literatury bacząc na ich piękno, badać prawo kontrastu, obserwować życie i naturę śledzić za najwybitniejszymi potrzebami kraju, rzeczy ustawiać historycznie i wyczerpująco, kajety do tych spraw prowadzić. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Drugi etap rozwoju felietonu w jego nowoczesnym kształcie przypada na okres dwudziestolecia międzywojennego, kiedy gatunek różnicuje się medialnie (felieton radiowy), tematycznie ( felietonistyka sądowa, naukowa sportowa ) i formalnie (eksperymenty językowe i strukturalne felieton gwarowy) Forma ta ulega demokratyzacji i staje się ważnym elementem układu prasy sensacyjnej i ilustrowanej. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Za klasyka odmiany elitarnej uznaje się Antoniego Słonimskiego, popularnej Stefana Wiecheckiego-Wiecha, a paszkwilu politycznego Adolfa Nowaczyńskiego. Antoni Słonimski nawiązywał do twórczości Prusa, nazywając swój cykl z lat 1927- 1939 publikowany w „Wiadomościami Literackimi” Kronikami Tygodniowymi”. Treścią publikacji było piętnowanie i ośmieszanie wszystkiego co było w sztuce tandetne, kiczowate płytkie myślowo czy pretensjonalne, wskazywanie i wyszydzanie zachowań społecznych i politycznych o charakterze anty liberalnym i totalitarnym POLSKA SZKOŁA FELIETONU Oto próbka poczucia humoru Słonimskiego: Propaganda nie śpi!. Kurier Poranny donosi o propagandowym wyjeździe Boya. Boy objedzie prowincję francuską, ma być min. w Epernay, w Dijon i w Cognac. Boy w Cognacu – to zaiste coś nowego! Jak dotąd widzieliśmy Cognac w Boyu. Ma to wszelkie cechy rewizyty. A jaką przyjemność sprawia Kornelowi Makuszyńskiemu noszenie na szyi orderu rumuńskiego? Jakie węzły twórczości łączą go z Rumunią. Dlaczego Makuszyński ma tytuł komandora? Czy za to że nie pisał wierszy o Rumunii i że nie jada kukurydzy? POLSKA SZKOŁA FELIETONU A. Słonimski był specjalistą w dziedzinie, krótkich synkretycznych form łączących poetykę felietonową z recenzją. Oto przykłady: Fragment recenzji ze sztuki Wygnany Eros Tadeusza Kończyńskiego: Nie warto chodzić. Jeśli się już pójdzie nie warto słuchać. Jeśli się słucha nie warto o tym pisać. Jeśli się napisze nie warto drukować. Jeśli się wydrukuje nie warto czytać. Jacyś ludzie nauczyli się tego na pamięć. Dziwne. Wstyd POLSKA SZKOŁA FELIETONU Recenzjo – felieton inspirowany sztuką Tajemnica Lekarska: Nie mogę powiedzieć co sądzę o tajemnicy lekarskiej bo to jest tajemnica recenzenta. A to opis intrygi sztuki Simona – Simona kocha Tonyego, Andrzej Salicel kocha Simonę. Simona nie kocha Andrzeja Salicel, a Tony kocha Simonę. Potem Tony już nie kocha Simony. Simona kocha Andrzeja, a
Andrzej kocha Simonę. Ta wstrząsająca tragedia serc ludzkich opowiedziana jest lekkością i błyskotliwością jaką odznacza się stary nocnik wyrzucony na śmietnisko. Lekkie to ma połysk ale wysiedzieć już na tym nie sposób POLSKA SZKOŁA FELIETONU Adolf Nowaczyński, pisarz, dramaturg i publicysta prasy endeckiej uprawiał odmianę felietonu zwaną paszkwilem politycznym w Polsce wywodzącym się od pamfletów politycznych doby Sejmu Wielkiego. Oto próbka agresywnego języka A. Nowaczyńskiego: W wielkim Akwarium żydowskim w Żemjańskiej kawiarni oberpaskarza Albrechta, odbywają się przedstawienia szopki tegorocznej, tym razem już ganz koszer, pióra wyłącznie trzech obrzezanych. Ponieważ Lechoń chory, a inni poeci już w ogóle ustępując przed nawałą żydowską kapitulują i wycofują się z literatury nawet kabaretowej, przeto wszystkie pierwsze skrzypce dostają się ręce Pikusiów i Mitzełesów, daje tam sobie randez-vous cała Parszawa, całe pskarstwo i paserstwo stołeczne wszyscy lichwiarze. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Drugim celem ataków felietonowych Nowaczyńskiego była legenda legionowa i osoba marszałka Piłsudzkiego. Żaden inny dziennikarz nie odważył się szargać świętości narodowej i wyśmiewać się z tworzonej przez środowisko legionowe własnej mitologii czemu dał wyraz w recenzji z książki Generał Barcz ( Generał Barszcz”) Juliusza Kadena Bandrowskiego. W kampanii anty piłsudczykowskiej Nowaczyński wymyślił kilka bulwersujących kalamburów i bon motów takich jak: Dyktatuś, Bonaparstek, Seminapolion, Kościuszko mniejszości narodowych, Legenda papkinowa o Napoleoniku Marechal Deficit, wielki golem Asken-Azji ( o Piłsudzkim ) Primo de Brigada ( o pierwszej brygadzie) dychtatura , bebesynowie na określenie członków BBWR. Członków prosanacyjnego Pen- clubu nazywał penisami, a Akademię Literatury Kakadenią. Bezustanne ataki na marszałka i jego współpracowników ustały się po brutalnym napadzie i pobiciu w 1927 roku. POLSKA SZKOŁA FELIETONU Okres PRL paradoksalnie okazał się bardzo sprzyjający polskiej felietonistyce. Ten rodzaj dziennikarstwa władze traktowały jako rodzaj wentyla bezpieczeństwa i cenzura nie była tak konsekwentna jak wobec innego rodzaju publikacji. Kontrola jednak była, a to zmuszało autorów do pisania finezyjnego między wierszami, w sposób aluzyjny, a zarazem lekki i dowcipny. Felieton peerelowski musiał unikać dosłowności, ale autorzy szybko nauczyli się puszczać do odbiorcy perskie oko. Lektura rubryk felietonowych była sposobem na odreagowanie, wobec schematyczności języka zideologizowaną i natarczywą propagandę obecną w mediach. Dawała poczucie wspólnoty odczuć, czytelnicy bowiem znajdywali tam potwierdzenie wielu absurdów ówczesnej rzeczywistości znanych z własnych doświadczeń. ESEJ - GENEZA O ile genezy tej formy niektórzy dopatrują się w dociekaniach założyciela greckiej szkoły sceptyków Pyrrona z Elidy, to wszyscy są zgodni, że twórcą konwencji eseistycznej obowiązującej do dzisiaj i jego kodyfikatorem jest francuski szlachcic i miłośnik ksiąg - Michel de Montaigne. W 1580 roku wydał pierwszy tom swoich Essais czyli Prób. Jego naśladowcą na gruncie angielskim okazał się sir Francis Bacon, który 17 lat później wydał swoje Essays. Esej – geneza Powstawał on w sposób nietypowy. Jak pisał tłumacz Prób Tadeusz Boy – Żeleński Montaigne zamieszczał swojego rodzaju glosy- uwagi na marginesie czytanych lektur, a na końcu rodzaj krótkiego posumowania. Z czasem przypisy te rozrastały się i Montaigne przenosił je na osobną kartkę. Kolejne wydania wzbogacał o nowe dopiski i własne refleksje. Tytuły poszczególnych prób odpowiadały podejmowanemu problemowi. Montaigne pisał : „O smutku”, „O potędze wyobraźni”. „ O przyjaźni”, „O samotności „ O modłach „ itp. Esej – geneza O esejach Bacona T. Kotarbiński pisał, że cechuje je „ doraźna szkicowość, rdzenna adoktrynalność, jaskółcza zwrotność lotu, przeciwieństwo prostolinijnego automatyzmu Na gruncie polskim konwencja eseju egzystencjalnego i politycznego pojawia się za sprawą A. Frycza Modrzewskiego szkicach O Kościele i O poprawie Rzeczpospolitej oraz w pismach Ł. Górnickiego np. Rozmowa Polaka z Włochem Droga do wolności czy Dworzanin Polski ESEJ-DEFINICJA ESEJ - to szkic publicystyczny o walorach erudycyjnych podejmujący problemy społeczne filozoficzne, moralne, naukowe lub literackie Czym jest esej? Esej z natury sięga do różnych dziedzin myśli i jest jakby próbą ekspertyzy wybranego zagadnienia z wielu punktów widzenia, stąd autorowi potrzebne są: wszechstronna wiedza, pomysłowość i talent pisarski Esej eksponuje ogólność, nie zmusza do formułowania kategorycznych sądów. Wybitny polski eseista okresu międzywojennego B. Miciński zauważył, że: „esej nie rozwiązuje problemów ale je stawia, jest z natury formą wielowarstwową, rozrzutną, stworzoną do czytania cicho i kilkakrotnie”. Eseista gromadzi problemy jak słowa. Tych problemów powinno być tyle ile zdań. Nad tym unosi się jednolita mgiełka. Eseje bowiem pisane są sfumato i mają swoją tonację jak utwory muzyczne. Czym jest esej?
(...) Ich oczy tworzą krzyżującą się nawzajem spójną, szczelną siatkę obserwacyjną obejmującą całą przestrzeń ulicy, w której nie mogłoby się stać nic takiego co by nie było w porę wytropione i zauważone. Zauważone i doniesione. Ciekawy to temat-ludzie zbędni w służbie przemocy. Społeczeństwo rozwinięte, ustalone, zorganizowane jest zbiorowością wyraźnie okreśonych, zdefiniowanych ról ESEJ JAKO GATUNEK SYNKRETYCZNY czego nie da się jednak powiedzieć o dużej części mieszkańców Trzeciego Świata. Całe ich dzielnice zapełnia żywioł nieuformowany, płynny, bez wyraźnego zaszeregowania, bez pozycji, miejsca czy przeznaczenia. W każdej chwili z byle powodu ludzie ci mogą utworzyć zbiegowisko, ciżbę, tłum, który o wszystkim ma zdanie na wszystko czas chciałby w czymś uczestniczyć, coś znaczyć, ale nikt na niego nie zwraca uwagi, nikt go nie potrzebuje. Wszelkie dyktatury żerują na tej bezczynnej magmie (...) TRADYCJE POLSKIGO ESEJU O genezie polskiego nowoczesnego eseju pisał trafnie Cz. Miłosz: Złożyło się tak, że dwaj ludzie (J. Stempowski i Stanisław Vincenz), których wczesna młodość przypadła na lata przed pierwszą wojną światową postąpili jak dwaj ogrodnicy krzyżujący obce sobie dotychczas odmiany roślin, staroszlachecka gawędę sprzęgli z humanistyczną erudycją otrzymując to, co zwykło się nazywać esejem, choć ten obcy, a zbyt pojemny termin nie obejmuje cech odrębnych nowego utworu, bardzo rodzimych. Esej XX lecia międzywojennego Tworzyli go ludzie wychowani na kresach w tradycji szlacheckiej Często teksty nawiązywały do stylistyki gawędy szlacheckiej. Bliższe ojczyzny Cz. Miłosza, S. Vincenza, Boleslaw Micińskiego czy J. Stempowskiego były tyglem kulturowym stąd w ich twórczości wiele tolerancji i otwartości dla innych postaw. Wykrystalizowały się w tym czasie dwa wzorce eseistyczne – esej filozoficzny (B. Miciński) i literacki (T.Boy- Żeleński) Esej XX lecia międzywojennego Oto początek szkicu Jerzego Stempowskiego Mała apokalipsa dla inteligencji warszawskiej: Prorocy izraelscy pisali językiem bełkotliwym, klucząc w myślach, ciągnąc i powtarzając się po kilka razy jak gdyby dla pomnożenia wierszowego. Prorocy czytani są już od paru tysięcy lat przez wierzących i niewierzących. Prorocy są wielkimi pisarzami. Wynika to stad, że prorocy mówili o wielkich sprawach swego narodu i że wielkość ta przywarła na zawsze do ich zniedołężniałego języka. Esej XX- lecia międzywojennego Fragment najgłośniejszego eseju S. Vincenza : O książkach i czytaniu: Trudno sobie wyobrazić odrodzenie znaczenia książki, a zatem i pisarstwa bez odrodzenia czytelnictwa. Kto wie? Może dobrzy czytelnicy wyczarują lub z siebie wyłonią dobrych autorów. Kto z doświadczenia czytelnika wie z góry, że książka pisze na wodzie, także jako autor nie będzie się chyba bardziej fatygować. A kto siać chce słowo musi myśleć o glebie. Nie musi jej sam przygotowywać. Musi w nią wierzyć. Esej w PRL Najgorsze lata to okres stalinowski z narzucaną twórcom estetyką socrealizmu. Przełomu dokonał Jan Parandowski Alchemią słowa z roku 1956 Lata 60 to głównie teksty filozoficzne (Henryk Elzenberg) historyczne (Paweł Jasiennica, Zygmunt Kubiak) oraz eseistyka „śródziemnomorska”. Inspiracje tej kultury widać w tekstach J. Parandowskiego (Luźne kartki”) M. Jastruna (Mit śródziemnomorski) czy wspomnianym już zbiorze Barbarzyńca w ogrodzie Z. Herberta W latach 70 do Polski dociera esej emigracyjny wydawany w „drugim obiegu” Eseistyka emigracyjna Tworzona przez wybitnych twórców w tym klasyków gatunku min. S. Vincenza, i J. Stempowskiego i J. Witlina. Tematycznie esej emigracyjny dotykał kwestii egzystencjonalnych w tym doli emigranta J. Witlin w szkicu Widok z okna pisał: Niejeden z tych niewolników sukcesu, a tym bardziej ktoś, komu powodzenie nie dopisuje robi to samo co ja w tej chwili. Wpatruję się maniakalnie w obcy świat, w obce kształty, obrazy, wsłuchuje się w dźwięki, wchłania wonie aby w ten sposób odnaleźć mamidło własnego świata, który utracił. GAWĘDA-GENEZA Historycy i teoretycy literatury określają gawędę jako utwór epicki ,prozatorski lub wierszowany, będący opowiadaniem świadka lub uczestnika wydarzeń. Gawęda wywodzi się z tradycyjnej kultury szlacheckiej i wyrosła z opowiadań ustnych wygłaszanych na spotkaniach towarzyskich Po raz pierwszy została wykorzystana w prasie przez Henryka hr. Rzewuskiego zainspirowanego mickiewiczowskim „Panem Tadeuszem’. W latach 1839-1841 na łamach „Tygodnika Petersburskiego” Rzewuski opublikował cykl gawęd pod tytułem: ”Pamiątek Jaśnie Pana Seweryna Soplicy cześnika parnawskiego”.
GAWĘDA-PIERWSZA DEFINICJA
Tak jak w przypadku felietonu pierwszą rozbudowaną i trafną definicje gatunku dał Piotr Chmielowski: Gawęda – sam wyraz wskazuje, że jest to opowiadanie poufałe, jakby wśród rodziny lub najbliższych przyjaciół stylem prostym, bezpretensjonalnym prowadzone, a dowcipem czy żartem okraszone, o rzeczach niezbyt poważnych anegdotycznych, czasami wprost błahych, ze swobodnym zbaczaniem w różne strony, z przerwaniem wątku dla wypowiedzenia jakiejś uwagi i nawiązaniem go ponownym Gawęda – definicja współczesna Gawęda to utwór epicki będący opowiadaniem świadka lub uczestnika wydarzeń ustylizowany na wypowiedź swobodną i bezładną obfitującą w dygresje i epizody GAWĘDA – CECHY GATUNKOWE Cechą gatunkową gawędy jest obecność narratora. Może być nim sam autor albo wymyślona przez niego postać. Ów świadek lub uczestnik to poczciwy sympatyczny rubaszny gadatliwy często naiwny reprezentant jakiegoś środowiska znający z autopsji lub bezpośredniego przekazu opowiadane przez siebie wydarzenie. Narrator prowadzi opowiadanie z osobistego punktu widzenia, drogą swobodnych skojarzeń, przypomnień powtórzeń nie dbając o porządek chronologiczny i kompozycyjny. Jej tok przerywają liczne zwroty kierowane do czytelnika słuchacza czy widza. Narrator często zwraca się do odbiorców tak jakby uwzględniał ich repliki co sprawia wrażenie prowadzenia dysputy GAWĘDA – CECHY GATUNKOWE Elementami gawędy mogą być anegdoty sentencje wiersze piosenki czy dialogi. Swoistym ideałem gatunku jest wywołanie wrażenia całkowitej spontaniczności wypowiedzi, sposobu zachowania, gestu i mimiki Skala ekspozycji narratora może być szeroka, od postawy stonowanej dyskretnej do wyrazistej, natarczywej narzucającej się odbiorcy. Tradycje gawędy w Polsce Forma gawędy okazała się przydatna w realizowaniu przez media funkcji dydaktycznych i propagandowych rozumianych jako krzewienie poglądów ideologii czy programów politycznych realizowanych wobec osób niewykształconych dorosłych, a także dzieci. W sposób prosty i skuteczny potrafiła przedstawiać nawet skomplikowane procesy Konwencja gawędy upowszechniła się w drugiej połowie XIX w. prasie dla odbiorców mniej wymagających. Gatunek stosowano najczęściej w czasopismach dla mieszkańców wsi, robotników, w pismach dla dzieci, a także w prasie dewocyjnej. W tej formie o wielkiej sile perswazyjnej wyjaśniano kwestie trudne, prowadzono agitację polityczną i ewangelizowano. Za najwybitniejszego dziennikarza gawędziarza uznaje się księdza J. Kłosa, który opublikował w poznańskim Przewodniku katolickim kilkaset gawęd Janka Obleciświata Tradycje gawędy w Polsce W czasach stalinowskich prasa sięgała do gawędy by skutecznie wpływać na poglądy środowisk robotniczych i chłopskich. W tej formie propagowano współzawodnictwo pracy ( sympatyczny narrator przodownik opowiadał o dokonaniach swoich i kolektywu ) W kampanii na rzecz kolektywizacji wsi budzący zaufanie sołtys czy roztropna gospodyni opowiadali o korzyściach z tworzenia spółdzielni produkcyjnych itd. Gawęda jeszcze przed II Wojną światową pojawiła się na antenie radiowej. Kameralna rozmowa ze słuchaczem służyła popularyzacji wiedzy i szeroko rozumianemu poradnictwu, a w czasach PRL także propagandzie Narrator „grający’ głosem był bardziej sugestywny i mógł tworzyć klimat kameralnej rozmowy ze słuchaczem. Tradycje gawędy w Polsce W okresie PRL radiowe gawędy pełniły tak jak prasowe funkcje propagandowe. Przez wiele lat w Radiowym Magazynie Wojskowym gawędził „Stary wiarus”. a Juliusz Kubel z rozgłośni poznańskiej zdobył popularność dzięki cyklowi gawęd gwarowych Starego Marycha Struktura narracyjna klimat i sugestywność gawędy najlepiej sprawdzają się w programach telewizyjnych. Autor lub narrator są widoczni zajmują widzów zarówno głosem jak mimiką i gestem. W tym medium znaczenie ma więc powierzchowność i zdolności aktorskie. Formę telewizyjnej gawędy stosuje się najczęściej w programach dla dzieci. W polskiej telewizji najlepszym przykładem przydatności edukacyjnej i wychowawczej tej formy były gawędy Michała Sumńskiego w cyklu „Zwierzyniec”. Tradycje gawędy w Polsce Gawęda dla dorosłych pojawiała się rzadziej, ale zawsze spotykała się z dobrym przyjęciem widzów. W historii polskiej telewizji stałe miejsce zajmują cykle „Paragraf i fajka” prowadzony przez prof. Jerzego Sawickiego czy „Rozmowy o współczesności” prof.. Konstantego Grzybowskiego Największe jednak sukcesy przez wiele lat świecił cykl „Piórkiem i Węglem” Wiktora Zina. W klimacie gawędy ilustrowanej własnymi rysunkami omawiał on style i epoki w architekturze i sztuce. Dzięki charakterystycznemu dla tego gatunku sposobowi zwracania się do widza umiejętnemu posługiwaniu się słowem, gestem i rysunkiem pomiędzy prowadzącym , a w zasadzie jego
