Pobierz Geneza notaki egzamin i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!
22.Porównanie zasady osobowości prawa z zasadą terytorialności prawa Osobowość prawną w dawnej Polsce posiadały biskupstwa, kapituły, klasztory; w prawie miejskim – miasta reprezentowane przez władze miejskie i cechy, w prawie wiejskim – gromady posiadające własne pastwiska, łąki i lasy zasada osobowości prawa – zasada prawa według której podlega się danemu systemowi prawa ze względu na tożsamość jest przeciwieństwem zasady terytorialności prawa – podlega się w ramach określonego obszaru
*23. Partykularyzmy stanowe sądowego prawa feudalnego (na przykładach z prawa cywilnego i karnego) a. Prawo stanu szlacheckiego (prawo ziemskie, lenne), prawo duchowieństwa (prawo kanoniczne, kościelne), prawo miejskie, prawo ludności wiejskiej (chłopskie, dworskie) b. Skutkiem powstania odrębnych systemów prawnych było np. normy prawne w niejednakowy sposób odnosiły się do różnych grup społecznych, uzasadniając np. odpowiedzialność karną od pozycji społecznej pokrzywdzonego w ziemskim prawie karnym przynależność stanowa przestępcy i poszkodowanego przyczyniała się do złagodzenia lub zaostrzenia kary (zabójstwo szlachcica przez plebejusza karane było śmiercią, a gdy na odwrót karany był tylko zapłatą główszczyzny) okolicznościami obciążającymi były: należenie ofiary do stanu wyższego niż sprawca; „zły umysł” – premedytacja; schwytanie podejrzanego na gorącym uczynku; recydywa kary na życiu i ciele skierowane głównie przeciw mieszczanom i ludziom luźnym; natomiast wobec szlachty głównie kary wieży – czasowego więzienia – zróżnicowanie form represji karnej ze względu na przynależność stanową pan ustalał jakie zachowania są zakazane dla chłopów np. pod groźbą kary zakaz palenia tytoniu, gry w kości lub w karty, nieregularne uczęszczanie na nabożeństwa, nie uiszczanie świadczeń na rzecz Kościoła, nieobyczajne zachowanie się kary śmierci: ścięcie, powieszenie, rozstrzelanie, utopienie; szlachta – niehańbiąca- ścięcie, nieszlachta – hańbiąca – powieszenie; kobiety – hańbiąca- utopienie kary mutylacyjne – kary na ciele np., piętnowanie, ucięcie ucha; wszystkie te kary o charakterze hańbiącym stosowano wyłącznie wobec skazańców należących do stanów nieuprzywilejowanych infamia i banicja – często stosowana kara za cięższe przestępstwa szlachty kara więzienia – miała charakter hańbiący, rzadko stosowana wobec szlachty konfiskata majątku – ukarany szlachcic musiał oddać majątek innemu szlachcicowi ( w rzeczywistości odkupywał on później to za niższą cenę niż wartość tego majątku – co zmniejszało dolegliwość tej kary) pieniężne kary prywatne – w postaci główszczyzn i nawiązek – wysokość zróżnicowana ze względu na stan i stanowisko społeczne osoby zabitej i pokrzywdzonej
24. Partykularyzmy geograficzne sądowego prawa feudalnego (na przykładach z Europy zachodniej i z Polski) recydywa (prawo chełmińskie uważało za recydywę popełnienie przestępstwa po raz drugi; magdeburskie i ziemskie uważało za recydywistę osobę trzykrotnie skazaną za to samo przestępstwo ) w prawie wiejskim praktyka sądowa była łagodniejsza od prawa niemieckiego i miejskiego – rzadko stosowano kary śmierci i mutylacyjne m.in. by nie tracić rąk potrzebnych do pracy na pańskim w prawie miejskim i ziemskim zazwyczaj kara świecka łączyła się z kościelną karze banicji w prawie ziemskim odpowiadały: w prawie miejskim – wygnanie z miasta, a w wiejskim – wyświecenie ze wsi kara na czci: w miastach kara pręgierza, prawo wiejskie: kuna (metalowa obręcz za pomocą której przytwierdzano skazańca do ściany kościoła gdzie musiał stać w czasie nabożeństwa np. trzymając w ręku skradziony przedmiot) lub kara gąsiora (2 deski z pókolistymi otworami pomiędzy którą wkładano szyję stojącego na czworakach skazańca) , kara kłody (zakucie nóg i rąk w dwie belki z otworami zaśrubowane ze sobą), dyby, biskupa (tułów skazanego zamykano w wydrążonym drzewie złożonym z dwóch rozsuwających się i przylegających połówek; korbacz ( bat za pomocą którego wymierzana była najczęściej kara w prawie wiejskim) – chłosta kara czasowego pozbawienia wolności – kara wieży – na Mazowszu, a później wprowadzono do prawa ziemskiego ogólnopolskiego
Szczegółowe opracowanie okoliczności wyłączających przestępność czynu czy to z braku winy czy z braku bezprawności działania (okoliczności: błąd, przymus fizyczny niedojrzałość psychiczna, choroba umysłowa, obrona konieczna, stan wyższej konieczności = działanie pod wpływem przymusu psychicznego
44. Kary więzienia w prawie przedhumanitarnym Więzienie w postaci osadzenia w wieży Nie miało większego zastosowania jako miejsce odbywania kary pozbawienia wolności Praktykowane było jako sposób przetrzymywania sprawcy przed wyrokiem bądź jako miejsce odbywania kwalifikowanej kary śmierci 49. Tortury jako środek dowodowy Tortury – stosowane były w celu zmuszania oskarżonego do składania zeznań Zeznania złożone podczas tortur musiały być przez obwinionego potwierdzone po ich zakończeniu – jeśli istniały sprzeczności w treści zeznań, można było ponowić tortury Dopuszczalne było stosowanie tortur po zakończeniu postępowania w celu zdobycia zeznań o ewentualnych wspólnikach przestępstwa Osoby stanów uprzywilejowanych były zazwyczaj zwalniane z tortur – stosowanie ich było dopuszczalne dopiero przy istnieniu określonych poważnych poszlak Stosowanie tortur było nieodłącznym składnikiem postępowania inkwizycyjnego, a jednocześnie jaskrawym świadectwem okrucieństwa i nadużyć panującego systemu sądowego Zniesienie tortur stało się jednym z głównych przesłanek humanitarystów
55. Struktura Sądownictwa angielskiego w średniowieczu i we wczesnych czasach nowożytnych od końca XII w. kształtowała się w Anglii nowa struktura sądownictwa królewskiego - wywołało to niezadowolenie feudałów, którzy w obawie przed nadmiernym jego rozwojem spowodowali wydanie przez króla Statutu Westministerskiego – w którym król zrzekł się formalnie dalszego rozszerzania zakresu działalności swoich sądów i obiecywał utrzymanie status Quo na szczeblu centralnym funkcje sądowe wykonywane w imieniu króla, głównie przez kurię królewską, rozdzielone zostały między wyłonione przez nią organa w następujący sposób: o Izba Lordów – zachowała charakter najwyższej instancji odwoławczej oraz uprawnienia do sądzenia lordów o Sąd Spraw Pospolitych – wyodrębnił się z kurii w XII w. i rozpatrywał przede wszystkim sprawy cywilne o Sąd Ławy Królewskiej – wyodrębnił się z kurii w XIII w. i rozpatrywał głównie sprawy karne o Sąd Exchequeru – zorganizowany został w XIII w. jako organ sądowy dla rozpatrywania skarg przeciw koronie w dziedzinie skarbowej Wymienione 3 sądy mające swe siedziby w Westministrze określone jako „sądy westminsterskie” swym orzecznictwem przyczyniły się do walnie do wykształcenia się w Anglii jednolitego prawa powszechnego – common law 5. Szczególną rolę spełniał w Anglii Sąd Kanclerski – władza sądowa kanclerza wyrosła z praktyki samodzielnego załatwiania petycji kierowanych do króla; w sądzie tym stosowano postępowanie uproszczone, mniej formalne niżby tego wymagało prawo powszechne; w wyrokowaniu kierowano się zasadą słuszności – equity 6. Sądy koronne delegowane – sędziowie koronni sprawowali funkcje objazdowe i rozpatrywali sprawy sądowe w terenie; sprawy cywilne i karne, w konkurencji z sądami pokoju 7. Sądy pokoju Sądy królewskie i sądy pokoju doprowadziły inne sądy lokalne do upadku, nadal funkcjonowały jedynie sądy kościelne, których kompetencja uległa stopniowemu ograniczeniu Sądy przysięgłe – instytucja procesowa, szczególna forma udziału czynnika ludowego, a więc niefachowych przedstawicieli społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości; współudział sędziów przysięgłych mógł przybierać różne formy: o Wielkiej Ławy – zbadanie czy w danej sprawie istnieje podstawa do nadania dalszego biegu oskarżeniu; albo umarzała albo kierowała dalej do spraw cywilnych lub karnych o Ławę orzekającą dla spraw karnych – orzekali o winie, a sędziowie fachowi o karze o Ławę dla spraw cywilnych – orzekali o stanie faktycznym 56. Dlaczego prawo rzymskie nie przeniknęło do common law? oporność Anglii wobec średniowiecznej ekspansji prawa rzymskiego można wyjaśnić tym, że w okresie wysokiego nasilenia tej ekspansji Anglia miała już własny system prawa powszechnego – ta właśnie powszechność prawa stanowiła o wyższości common law nad panującym na kontynencie partykularyzmem prawnym kraje kontynentalne nie mając żadnego prawa powszechnego poddawały się łatwiej prawu
72.Zasada swobody umów i jej ograniczenia w XIX-XX wieku* przyznanie jednostce pełnej autonomii woli w dziedzinie prawa cywilnego, a zwłaszcza w zakresie zawierania umów nadanie stosunkom umownym indywidualistyczno-liberalnego charakteru przy założeniu abstrakcyjnej równości stron pełna swoboda umawiania się, pod względem: treści i formy zobowiązania strony mogą dowolnie kształtować treść umowy; istniały ogólne zastrzeżenia: o by umowy nie naruszały porządku publicznego czy dobrych obyczajów kodeksy stały na straży ważności umów tylko wyjątkowe okoliczności mogły uzasadnić nieważność umowy z samego prawa lub być podstawą skargi o unieważnienie prawo czyniło jednostkę panem sowich czynów w zakresie zawiązywania stosunków umownych zniesione zostały dawne zakazy pożyczek lichwiarskich bardzo ograniczona została możliwość zerwania umowy z powodu pokrzywdzenia ochrona sprzedawcy nieruchomości, polegająca na możności rozwiązania przez nią umowy w przypadku nadmiernego uszczerbku tj. gdy cena sprzedaży była niższa o połowę od wartości nieruchomości – ale z dużymi ograniczeniami m.in. przez skracanie terminów przedawnienia skargi o zerwanie umowy zasada wolności umów poddawana była coraz większym ograniczeniom (konieczność podporządkowywania się racjom dobra ogólnego oraz zadaniom ochrony „małych ludzi” przed ekonomicznie silniejszych uczestników obrotu) sądy zaczęły badać treści umów nie tylko od strony kodeksowych przesłanek ale i od społecznego oddziaływania w kodeksach zaczęto na większą skalę stosować klauzule generalne – które umożliwiały badanie umów z punktu widzenia ich zgodności z zasadami „dobrych obyczajów” – ocena umów w duchu słuszności w strefę stosunków umownych wkraczała etyka materialna – uzasadniała względami słuszności, moralności, sprawiedliwości nieważność umów zawartych z pokrzywdzeniem stron ustawowe zakazy lichwy niemiecki k.c. – solidaryzm społeczny umowy o pracę: praca traktowana jako towar, który nabywano za cenę ukształtowaną zgodnie z prawami popytu i podaży o kodeksowe uregulowania umów o pracę oparte na konstrukcji tzw. najmu usług przy pominięciu jakichkolwiek społecznych aspektów pracy ludzkiej o landrecht – kontrakt najmu pracy – pod pojęciem rozumiano też umowę o dzieło produkcja wielkoprzemysłowa – potrzeba nowych rozwiązań, a zatrudnienie ogromnych ilości pracowników wymagało oparcia umowy najmu na nowych założeniach rynku o hasłem programu reform socjalnych było wprowadzenie publicznoprawnej ochrony pracowników o z biegiem czasu tzw. ustawodawstwo przemysłowe stało się zrębem nowej gałęzi prawa
- prawa pracy: ograniczanie swobody umów miedzy pracownikami a pracodawcami w zakresie treści tych umów (np. czasu pracy) i sposobu ich zawierania (zastępowanie umów indywidualnych umowami zbiorowymi); na tej podstawie wyrosły nowe kategorie umów np. ramowe, taryfowe, adhezyjne – których treść była z góry uregulowana i niezależna od woli kontrahentów, a która także rozciągała się na osoby trzecie, niebędące stroną kontraktu.
73.Zasada swobody testowania i jej ograniczenia w XIX-XX wieku liberalizm w zakresie dysponowania mieniem przez jednostkę, wyrażało się w zasadzie swobodnego testowania zdolność testowania była: o uzależniona od wieku : ABGB – niedojrzali nie mogą testować; KN – małoletni rozporządzać testamentem mogli po ukończeniu 16 lat i tylko połową tego czym mogliby rozporządzać po dojściu do pełnoletniości o stanu umysłowego : ABGB – oświadczenie ostatniej woli jest nieważne jeśli nastąpiło w stanie szaleństwa, obłąkania, głupkowatości; w prawie austriackim i rosyjskim: zakaz sporządzania testamentu przez osoby duchowne osoby uznane sądownie za marnotrawców mogą rozporządzać ważnie tylko połową majątku wyrazem swobody testamentowej było to że w zasadzie można było dokonywać rozporządzeń ostatniej woli na rzecz każdego swoboda testowania nie może naruszać praw spadkowych osób najbliższych spadkodawcy, czyli dziedziców koniecznych (zstępnych i wstępnych) 74.Porównanie systemu zachowku i systemu rezerwy dwa systemy zabezpieczeń praw dziedziców koniecznych system zachowku: (kodeks austriacki, niemiecki) o nawiązywał do rzymskiej instytucji części obowiązkowej, czyli pewnego minimalnego udziału w spadku najbliższych krewnych testatora, których pominięcie umożliwiało zaczepienie testamentu o jednak inaczej niż w rzymskim: osoby uprawnione do zachowku nie otrzymywały konkretnego udziału w spadku, a roszczenie do spadkobiercy powołanego w testamencie o zapłatę sumy pieniężnej stanowiącej równowartość należnej im części obowiązkowej ze spadku o spadkobiercy konieczni byli tylko wierzycielami dziedzica testamentowego, który nie był zmuszony do działu spadku in natura, lecz do wypłaty określonej sumy – wiązało się to z niezmiernie istotnymi skutkami ekonomicznymi – umożliwiało utrzymanie spadku w stanie niepodzielnym (suma wynosiła połowę kwoty która przypadała danemu spadkobiercy w dziedziczeniu ustawowym) o wydziedziczenie spadkobiercy koniecznego przez spadkodawcę – mogło nastąpić tylko z przyczyn wymienionych w ustawie (ABGB – odejście od wiary chrześcijańskiej, BGB- niemoralne prowadzenie się) system rezerwy: (prawo francuskie – KN): o dzielił spadek na dwie idealnie, oznaczone ułamkowo części tzw. część rozrządzalną i rezerwę (spadkodawca mógł swobodnie rozporządzać ta pierwszą) o kwoty nie mogły przekraczać pewnej części majątku, której wielkość ustalał kodeks, w zależności od liczby krewnych w linii prostej o w wypadku naruszenia przez testatora części obowiązkowej, rezerwy i zapisy testamentowe ulegają z chwilą otwarcia spadku odpowiedniemu zmniejszeniu, a gdy ich nie starczało, również darowizny uczynione za życia spadkodawcy o dziedzice konieczni byli rzeczywistymi spadkobiercami, którym służyło prawo o charakterze bezwzględnym do określonej materialnej części spadku – co sprzyjało, a nawet zmuszało do podziałów spadkowych i rozdrabniania majątków 75.Postulaty humanitarystów (w prawie karnym materialnym)*
religijnych, a następnie skazanie go na łamanie kołem i spalenie na stosi) – męczeńska śmierć stała się inspiracją do podjęcia akcji o jego pośmiertną rehabilitację – doprowadził do tego, a także poruszył europejską opinię publiczną wykazaniem bezprawia ówczesnego sądownictwa i religijnego fanatyzmu; Wolter podjął się wiele razy obrony niewinnych ofiar okrucieństwa i niesprawiedliwości Opublikowanie przez mediolańskiego myśliciela traktatu O przestępstwach i karach Podjęta walka o humanitarna reformę ustawodawstwa kryminalnego; walka z bezprawiem i nadużyciami feudalnego wymiaru sprawiedliwości, okrucieństwem kar 77.Poglądy na przyczyny przestępczości i na funkcje prawa karnego w szkole klasycznej prawa karnego 306 s 2 główne założenia porządku karnego: o równość wobec prawa karnego - równość formalna, choć rzeczywistość wskazywała na istnienie faktycznej nierówności, wynikającej ze zróżnicowania społeczeństwa pod względem ekonomicznym o nie ma przestępstwa bez ustawy – przestępstwo jest tylko przekroczeniem abstrakcyjnej normy prawa przestępstwo traktowane było jako zjawisko prawne, a nie społeczne teoria odpowiedzialności karnej miała charakter abstrakcyjny – podstawą odpowiedzialności była wina jednostki, obdarzonej niczym nieskrępowaną wolną wolą jeśli chodzi o popełnienie czy też powstrzymanie się od popełnienia przestępstwa owa swoboda kierowania własną wolą przez człowieka była więc czynnikiem określającym w ogóle istnienie i funkcjonowanie państwowego prawa karania zgodnie z filozoficznymi założeniami woluntaryzmu i indeterminizmu odpowiedzialność karna została oparta na abstrakcyjnie ujętej koncepcji „autonomii woli” punkt zainteresowań: teoria kary (różne koncepcje: o teoria bezwzględna – kara miała być współmierna do przestępstwa, sprawiedliwy odwet, ma przywrócić w panującym porządku prawnym równowagę, która została zachwiana przestępstwem o nacisk na funkcje prewencyjne kary ograniczyli pole badań do samej normy prawnej z pomijaniem wszelkich czynników pozanormatywnych 78.Poglądy na przyczyny przestępczości i na funkcje prawa karnego w szkole antropologicznej prawa karnego Przyczyny: skłonność do przestępstwa uważał za wrodzoną cechę natury ludzkiej występującą od czasów pierwotnych, a w czasach dzisiejszych hamowaną w pewnej tylko mierze rozwojem cywilizacji i kultury; uważano że niektórzy ludzie są obarczeni pierwotnym instynktem zbrodni; osobników tych wyróżniają pewne szczególne właściwości budowy ciała (deformacja czaszki, niskie czoło, mańkuctwo); uważano że na podstawie wymiarów antropologicznych można wykryć potencjalnych przestępców i zawczasu przedsięwziąć środki zmierzające do ich unieszkodliwienia Wartość naukowa tych poglądów została szybko zakwestionowana przez psychiatrów, biologów, antropologów Podstawowe założenia tego kierunku zostały obalone przez naukę i nie zdążyły się szerzej rozprzestrzenić Jednak w określonych warunkach polityczno-społecznych, w państwach o ustroju totalitarnym np. faszystowskie Niemcy – teorie szkoły antropologicznej były wskrzeszane w celu uzyskania
„naukowej” argumentacji do prześladowań rasowych, usuwania ze społeczeństwa elementów niepożądanych, wreszcie eksterminacji całych narodowości
79.Poglądy na przyczyny przestępczości i na funkcje prawa karnego w szkole socjologicznej prawa karnego Przestępstwo to przede wszystkim zjawisko społeczne, a podstawowym zadaniem nauki prawa karnego ma być odpowiedź na pytanie: jakie czynniki rodzą przestępstwo i jakimi środkami należy przestępstwo zwalczać Cała problematyka przestępstwa musi być rozpatrywana zarówno od strony jej prawnych implikacji jak i z punktu widzenia przyrodniczo-społecznego F. Liszta: przestępstwo jest zjawiskiem wynikającym nie tyle z indywidualnych cech człowieka, ile ze społecznych warunków jego egzystencji Traktowali przestępstwo jako: nieuniknione następstwo uwarunkowań społecznych, rezultat oddziaływania środowiska mającego charakter kryminogenny Kara nie powinna mieć charakteru sprawiedliwej odpłaty, ale miała spełniać funkcje ściśle ochronne lub celowe Głównym celem represji karnej, ich zdaniem miała być ochrona społeczeństwa Na tych podstawach wyrosły koncepcje tworzenia systemu środków zabezpieczających jako surogatu kary, a każda forma represji karnej wpływać miała na samego przestępcę w sposób odpowiadający jego osobowości Hasło: „nie czyn przestępny, ale osoba przestępcy podlega ukaraniu” 80.Stan prawa sądowego (materialnego i procesowego) w Polsce w momencie odzyskania niepodległości (1918)*
