Geografia notatka ustroje, Notatki z Geografia

Pobierz Geografia notatka ustroje i więcej Notatki w PDF z Geografia tylko na Docsity!

Opis profilu glebowego

Wprowadzenie Przeczytaj Film samouczek Sprawdź się Dla nauczyciela

Jak można zbadać glebę? Czy jest to trudne? Czy potrzeba do tego specjalistycznego sprzętu? A może profesjonalnego laboratorium? Zapewne wielu z nas zadaje sobie to pytanie, chcąc lepiej poznać cechy gleby w ogrodzie. Dzięki takiej wiedzy możemy uprawiać ją efektywniej i bardziej świadomie. Okazuje się, że badania gleb wcale nie są trudne ani kosztowne. Wystarczy siła rąk, trochę octu, bibuła, polowy kwasomierz i... dowiemy się, jakie są podstawowe cechy gleby.

Do lekcji dołączony jest e‐materiał, z pomocą którego samodzielnie zbadasz glebę w swojej okolicy (oczywiście za zgodą właściciela terenu).

Twoje cele

Omówisz zasady wykonywania odkrywek glebowych. Przeanalizujesz profil gleby. Zinterpretujesz wyniki pomiarów i obserwacji. Ocenisz jakość gleby.

Źródło: Plogeo, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Opis profilu glebowego

Niezbędne wyposażenie:

mapa topograficzna w skali 1:10000 lub większej, odbiornik GPS, raptularz glebowy, szpadel, łopatka ogrodnicza lub szpachelka, metr stolarski lub taśma miernicza o długości 2 m, kwasomierz (pehametr) polowy, 10% kwas solny lub ocet, lupa, bibuła/lignina.

Analiza profilu glebowego

Miejsce wykopania odkrywki glebowej należy zlokalizować na mapie topograficznej i wskazać jej położenie względem charakterystycznych punktów terenu. Następnie opisuje się:

współrzędne geograficzne, które określają położenie odkrywki, sposób użytkowania terenu, gatunki charakterystyczne i typ roślinności, formy ukształtowania terenu,

Odkrywka glebowa Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., oprac. E. Malinowska, licencja: CC BY-SA 3.0.

warunki wodne, pozostałe cechy środowiska przydatne w interpretacji właściwości i cech badanej gleby.

Wszystkie informacje zapisuje się w specjalnym formularzu w formie tabeli. Formularz, zwany raptularzem glebowym, służy do rejestrowania wyników obserwacji i pomiarów prowadzonych w odkrywce glebowej. Jest on podstawową formą dokumentacji cech gleby, zidentyfikowanych w badaniu terenowym.

Kartowanie terenowe gleb Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., fot. E. Malinowska, licencja: CC BY-SA 3.0.

W trakcie badań terenowych opisywana jest budowa profilu glebowego, w tym przede wszystkim układ i następstwo poziomów genetycznych, identyfikowane są podstawowe właściwości fizyczne i chemiczne gleby. Do tego celu wykorzystuje się metody organoleptyczne, polegające na badaniu gleby poprzez wzrok i dotyk, a także proste metody pomiarowe.

wyraźna, w glebach nieuprawianych może być rozmyta na skutek przemywania warstwy powierzchniowej przez wody opadowe; poziom wymywania (eluwialny – E) zalegający pod poziomem próchnicznym, jasnoszary, niekiedy biały, o wyraźnie widocznych ziarnach kwarcu; dolna granica poziomu jest zwykle rozmyta, z wyraźnymi pionowymi zaciekami świadczącymi o przemywaniu przez wody opadowe; poziom wzbogacenia (iluwialny, wmycia – B) zalegający pod poziomem wymycia lub bezpośrednio pod poziomem próchnicznym, o barwie rdzawej, brązowej, brunatnej; poziom glejowy (G) o popielatym, zielonkawym lub niebieskawym zabarwieniu, zalegający na różnych głębokościach, wykształcony w warunkach nadmiernego uwilgotnienia; poziom skały macierzystej (C) o zróżnicowanej barwie, zalegający w dolnej części profilu glebowego; poziom podłoża skalnego (R), związany z występowaniem litej lub spękanej skały.

W obrębie głównych poziomów glebowych mogą występować konkrecje, smugi i nieciągłe przewarstwienia o barwie białej, rdzawo‐brunatnej, szaro‐zielonej lub czarnej, związane z obecnością substancji organicznej i różnych związków chemicznych.

Ważnym elementem opisu profilu gleb mineralnych jest rodzaj przejścia między poziomami. Umożliwia on zdobywanie wiadomości o przebiegu procesu glebotwórczego i jego uwarunkowaniach. Przykładowo pojawianie się granicy między poziomami w postaci falistych zacieków mówi o silnym przemywaniu profilu glebowego przez wody opadowe, a także o wynoszeniu składników mineralnych w głąb.

Poza wskazanymi głównymi poziomami glebowymi wyróżnia się także:

poziomy mieszane, które mają grubość powyżej 5 cm; cechy przyległych poziomów są tu dostrzegalne i występuje między nimi ciągłość np. w postaci dolnych języków poziomu górnego, które wcinają się w poziom; w takiej sytuacji, oznaczając poziomy przy użyciu symboli, stosuje się tzw. zapis łamany: A/E, E/B, B/C itp., poziomy przejściowe, w których można zaobserwować jednocześnie cechy struktury dwóch sąsiednich poziomów głównych; przejście odbywa się stopniowo; oznacza się je dużymi literami, które są właściwe dla sąsiednich poziomów głównych, np. AE, BC (pierwsza litera odnosi się do poziomu dominującego).

Następnie w wybranym miejscu, uznanym za reprezentatywne dla opisywanej ściany, należy dokonać pomiaru głębokości poziomów pod powierzchnią terenu. Wyniki wszystkich obserwacji i pomiarów trzeba wpisać do raptularza. Na zakończenie ogólnego opisu profilu gleby nanieść należy próbkę gleby na posmarowaną klejem odpowiednią kolumnę raptularza – w ten sposób utrwalona zostanie barwa poziomu glebowego.

Rozpoznawanie skały macierzystej

Identyfikowanie typu utworu (w stanie suchym i mokrym, po zwilżeniu wodą) polega na rozcieraniu gleby w palcach, oglądaniu ziaren (gołym okiem i przez lupę), a w konsekwencji określeniu:

wielkości ziaren i ich współwystępowania, sklejania ziaren w większe agregaty, możliwości uformowania w stanie mokrym wałeczków, kulek i in., wrażeń dotykowych (utwór szorstki, tłustawy, mączysty i in.), stopnia przylegania do ręki (brudzenie).

Rodzaje skały macierzystej

Struktura i zwięzłość gleby

Strukturę gleby poprawiającą warunki wodno‐powietrzne określa się, podrzucając glebę na łopatce i obserwując wielkość, kształt i trwałość agregatów powstających ze zlepionych ziaren. Natomiast zwięzłość gleby ocenia się poprzez opór, jaki stawia narzędziom; można to zrobić już w trakcie kopania odkrywki glebowej.

Przykłady struktury gleby Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Gleba sypka (luźna), bezstrukturalna – niescementowane ziarna, nie stawiają oporu narzędziom. Gleba pulchna, strukturalna – ziarna sklejone w agregaty, nie stawiają oporu narzędziom; szpadel łatwo daje się wbić w glebę.

lekko kwaśne – pH 5–6, obojętne – pH 6–7, zasadowe – pH pow. 7.

Interpretacja właściwości gleb i ustalenie typu gleby

Ustalenie typu gleby opisywanej w odkrywce glebowej nie jest zadaniem prostym. Metody polowe pozwalają jedynie na orientacyjne określenie cech gleby. Poza tym wiele typów gleb charakteryzuje się zbliżonymi właściwościami. Należy też pamiętać, że niekiedy specyficzny układ warunków lokalnych oraz różne formy działalności antropogenicznej (zanieczyszczenie środowiska, nawożenie, zmiany warunków wodnych i in.) mogą modyfikować właściwości profilu glebowego w stosunku do stanu naturalnego. Naturalne lub bliskie naturalnym cechy gleby można zidentyfikować w odkrywkach usytuowanych w granicach terenów leśnych, natomiast gleby uprawne charakteryzują się z reguły grubszym w stosunku do warunków naturalnych poziomem próchnicznym, obniżoną kwasowością i obecnością węglanu wapnia w poziomach powierzchniowych.

Słownik

konkrecje glebowe

skupiska związków mineralnych i organicznych odróżniające się od masy glebowej składem i stanem skupienia

struktura gleby

stan gleby określony na podstawie zlepiania ziaren mineralnych w agregaty o różnej wielkości i różnym kształcie

Kwasomierz polowy Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film samouczek

Zapoznaj się z filmem, a następnie wykonaj polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DbawGfbB Zasady analizy profilu glebowego Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film na temat zasad analizy profilu glebowego.

Polecenie 1

Opisz, czym jest profil glebowy i wskaż, jakie elementy ukazuje.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Wskaż poprawną lokalizację odkrywki glebowej przedstawiającej glebę o naturalnych cechach.

Wnętrze lasu na terenie równinnym lub na stoku.

Pole orne na terenie równinnym.

Sad lub inne uprawy trwałe na stoku.

Las pod stokiem użytkowanym rolniczo.

Ćwiczenie 2

Podczas organoleptycznego badania gleby po deszczu stwierdzono, że jest ona plastyczna, lepka, nie zawiera grubszych ziaren, można z niej ulepić długie, wąskie niełamiące się wałeczki. Badając tę samą glebę w okresie suszy glebowej, stwierdzono, że jest twarda i przypomina litą skałę. Oznacza to, że gleba jest wykształcona:

z gliny.

z pyłu.

z iłu.

z piasku.

Ćwiczenie 3

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz Można orientacyjnie zidentyfikować proces glebotwórczy i typ gleby na podstawie budowy profilu glebowego. Układ poziomów glebowych może być podobny w różnych typach gleb. Uprawa gleby nie wpływa na cechy charakterystyczne profili glebowych ukształtowane w wyniku procesów glebotwórczych. Istnieją gleby pozbawione poziomu próchnicznego. Cechy profilu glebowego są kształtowane głównie przez procesy glebotwórcze.

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 6

Dokończ zdanie.

Opisu profilu glebowego w odkrywce nie powinno się wykonywać po długotrwałych, wysokich opadach ani w okresie suszy, ponieważ

duża ilość wody w glebie lub jej brak wpływa na zmianę barwy gleby, jej struktury i stężenie składników chemicznych.

gdy gleba jest bardzo wilgotna lub bardzo sucha, trudno wykopać odkrywkę glebową.

Ćwiczenie 7

W czasie opisu gleby zaobserwowano silne burzenie z kwasem tylko w poziomie powierzchniowym 0-25 cm. W głębszych poziomach wraz z głębokością burzenie szybko malało, a w poziomie skały macierzystej już nie występowało. Jakie mogą być przyczyny tego stanu?

Ćwiczenie 8

Podczas badań w dwóch odkrywkach glebowych zaobserwowano następujące cechy:

Wskaż typy gleb, które były opisywane w odkrywkach. W przypadku wątpliwości skorzystaj z innych źródeł informacji, np:.

S. Brożek, M. Zwydak, Atlas gleb leśnych Polski, Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2010; Systematyka gleb Polski, Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Komisja Genezy Klasyfikacji i Kartografii Gleb, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Wrocław–Warszawa 2019.

A – gleba bielicowa, B – gleba brunatna

A – gleba bielicowa, B – gleba płowa

A – gleba płowa, B – gleba brunatna

A – gleba glejowa, B – gleba brunatna

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Ewa Malinowska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Opis profilu glebowego

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I

Podstawa programowa

VI. Gleby: profil glebowy, przydatność rolnicza.

Uczeń:

1. rozpoznaje typ gleby i wnioskuje o przebiegu procesu glebotwórczego na podstawie obserwacji profilu glebowego podczas zajęć w terenie.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii, kompetencje cyfrowe, kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

omawia zasady wykonywania odkrywek glebowych, analizuje profil gleby, interpretuje wyniki pomiarów i obserwacji, ocenia jakość gleby.

Strategie nauczania: asocjacyjna, badawcza (problemowa)

Metody nauczania: blended learning, IBSE, metoda eksperymentalno‐obserwacyjna

Formy zajęć: praca w grupach, praca całego zespołu klasowego

Środki dydaktyczne: e‐materiał, komputer, projektor multimedialny, tablety, miarka, łopatka/szpachelka, kwasomierz polowy, ocet spirytusowy 10%, aparat fotograficzny,