Pobierz Geografia społeczno-ekonomiczna, zagadnienia podstawowe i więcej Egzaminy w PDF z Geografia tylko na Docsity! Geografia społeczno-ekonomiczna System społeczno- gospodarczy w wymiarze przestrzennym i środowiskowym Rozmieszczanie zjawisk i objaśnienie zjawisk zachodzących pomiędzy człowiekiem a przyrodą Bada, opisuje i prezentuje różne aspekty działalności człowieka w przestrzeni geograficznej Badanie relacji pomiędzy życiem i działalnością gospodarczą a środowiskiem geograficznym Analiza aspektów związanych z życiem i działalnością człowieka pod względem przestrzennym Badanie genezy, przyczyny oraz sposobów kształtowania się układów zjawisk Poglądy Determinizm – pogląd uznający czynniki za decydujące w rozwoju społeczeństwa, kultury i gospodarki; pogląd, że środowisko geograficzne uzależnia człowieka od siebie. Nihilizm – Brak związku między życiem człowieka i naturą . Warunki życia człowieka zależą, od stabilności politycznej, rozwoju naukowo-technicznego i porządku prawnego. Posybylizm - jest to kierunek pośredni pomiędzy nihilizmem i determinizmem. Posybilizm ograniczaa wpływ środowiska działalność człowieka, eksponując elementy przystosowania się człowieka do środowiska. Ekumena/Subrkumena/Anekumena Obszar stale/okresowo/nie wykorzystywany do celów gospodarczych. Ekorozwój - rozwój gospodarczy ekologicznie podtrzymywalny. Rozwój zrównowazony nakłada ograniczenia na gospodarkę. Ochrona środowiska Zachowanie Restytutowanie (odnawianie) Stosowango wykorzystania elementów środowiska Ochrona ustawowa: Gatunki Siedliska przyrodnicze Twory przyrody ożywonej i nieożywionej Kopalne szczątki Obszary lądowe i morskie Zagrożenia i katastrofy O genezie naturalnej O genezie sztucznej O genezie mieszanej Czynniki zagrażające przyrodnicze: Abiotyczne (zanieczyszczenia powietrza) Biotyczne (grzyby pasożytnicze) Poziom zagrożenia: Utrata poszczególnych elementów bez zmian całościowych Całościowe zabużenie ekologiczne obszaru Istotna degradacja Dziura ozonowa Ozonosfera- warstwa wzbogacona w O3 na wysokości 20- 35 km, chroniąca organizmy żywe przed promieniowaniem ultrafioletowym. Niszczona przez emisje freonów i innych fluoropochodnych metanu i etanu. Deforestacja: Wylesienie Pustynnienie Stepowienie Definicja miasta Jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funcjach nierolniczych, posiadająca prawa miejskie bądź status miasta nadany w trybie określonym przepisami. Koncepcja dyfuzyjna powstania miast Źródłowe obszary wysoko rozwiniętej kultury i gospodarki, z których wzorce miejskie przenosiły się na inne tereny,powodujące rozwój i przemiany społeczno gospodarcze. Urbanizacja: Proces cywilizacyjny przejawiający się w rozwoju osadnictwa i życia miejskiego Uwarunkowania urbanizacji: Postęp w rolnictwie Zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą w rolnictwie Rewolucja przemysłowa Rozwój transportu Czynniki miastotwórcze: Czynniki produkcyjne Czynniki zainwestowania infrastrukturalnego Czynnik społeczny Czynniki historyczne Rezerwy terenów miejskich Dostępność źródeł zasilania w wodę, energię elektryczną itp Czynnik aglomeracji i deglomeracji miast Suburbanizacja - dekoncentracja, rozrastanie zewnętrznych stref miasta, do urbanizacji w sensie demograficznym i ekonomicznym dochodzi urbanizacja przestrzenna. Reurbanizacja - występuje wówczas, gdy udział ludności obszaru centralnego w ogólnej liczbie ludności rośnie początkowo na skutek zahamowania tempa ubytku, a następnie wzrostu ludności tego obszaru. Dezurbaniazacja - charakteryzuje się spadkiem ludności na obszarach centralnych, a następnie również zewnętrznych. Metropolia - wielkie miasto, które: Skupia funkjce usługowe wysokiego rzędu o zasięgu co najmniej krajowym, m.in. finansowe, kulturowe, naukowe, a zwłaszcza decyzyjne Charakteryzują silne powiązania z innymi metropoliami, czego wyrazem jest m.in. rola węzła komunikacyjnego. Aglomeracja - jednostka tworząca spójny zespół wzajemnie powiązanych jednostek osadniczych, powstały w wyniku koncentracji zabudowy i zagospodarowania Konurbacja - typ aglomeracji złożonej z kilku miast położonych blisko siebie, z których żadne nie dominuje. Miasta pełnią różne funkcje, uzupełniajc się. Jest to możliwe dzięki rozbudowanej sieci komunikacyjnej Koncepcja 3 faz rozwoju miasta: • Metropolie przedindustrialne • Miasto przemysłowe • Miasto postindustrialne Metropolie i megalopolizacja Dominują usługi Wzrost skali przestrzennej miast Kryzys śródmieścia Koncepcja stadiów rozwoju miast • Urbanizacja • Surbanizacja, dezurbanizacja i reurbanizacja Miasta przemysłowe: Katowice, Dusseldorf, Donieck, Birmingham Miasta portowe: Wenecja, Sztokholm, Valetta Miasta stołeczne: Poznań, Warszawa Konurbacja Ruhry Kryzys kopalń 1957-58->Wzrost bezrobocia->Wyludnienie- >Obecnie w trakcie transformacji społecznio-ekonomicznej Bruksela po okresie stagnacji w latach 50. wykazuje „odnowienie” – wzrost liczby mieszkańców. Przyczyna – powstanie uni europejskiej itd. Przyrost naturalny - różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów w danym czasie (1 rok). Współczynnik p.n. - różnica między liczbą urodzeń a współczynnikiem zgonów: Współczynnik urodzeń - liczba urodzeń żywych na 1000 osób/rok Współczynnik zgonów - liczba zgonów na 1000 osób/rok Transformacja demograficzna Faza 1- wysokostacjonarna Społeczeństwa przedronicze i rolnicze Naturalny proces reprodukcji Bardzo wysoki współczynnik urodzeń >35%o Wysoki współczynnik zgonów >2-0%o Współczynnik dzietności >6 Przeciętna długość życia nie przekracza 45 lat Trudne warunki bytowe, niedożywienie, choroby Ludność żyjąca na bardzo niskim poziomie rozwoju gospodarczego Faza 2- wczesnego wzrostu Zmniejszenie umieralności przy utrzymaniu rozrodczości na tradycyjnie wysokim poziomie Utrzymuje się wysoki współczynnik urodzeń >35%o Spada współczynnik zgonów do ok 15%o Przyrost naturalny osiąga pozaiom 20-30%o Współczynnik dzietności 4,5-6 Przeciętna długość zycia 45-65 lat Faza 3- późnego wzrostu Szybszy spadek rodności 25-34%o niz poziomu umieralności <15%o Przyrost naturalny osiąga poziom 10-20%o Dzietność na poziomie 3-4,5 Przeciętna długość życia 55-65 lat Zmiany światopoglądowe i prawne dotyczące kobiet i zmiany społeczne Faza 4- niskostacjonarna Poziom natężenia urodzeń <25%o zbliża się do poziomu umieralności <15%o Przyrost naturalny <10%o Poziom dzietności <3 Średnia długość życia >65 lat Obniżenie liczby potomstwa w wyniku zmiany preferencji rodzinnych m.in. skuteczności metod antykoncepcyjnych, wczesnoporonnych i aborcyjnych Faza 5- neomaltuzjańska Nateżenie urodzeń przyjmuje niskie wskaźniki <10%o, mniejsze niż natężenie zgonów <10%o, co w dłuższym okresie czasu wpłynie na zmniejszenie liczby ludności Wskaźnik dzietności osiąga poziom <2 Kraje wysoko gospodarczo rozwinięte, kraje Europy Środkowo- Wschodniej i Wschodniej Stagnacja lub ubytek naturalny Teoria przejścia- przy przejściu od społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego spadek płodności poniżej poziomu zastępowalności pokoleń Syndrom „królewskiej pary”- traktowanie w sposób priorytetowy własnych potrzeb- rezygnacja z dzieci Struktura wieku ludności: Typ progresywny- mamy społczeństwo łode o stosunkowo dużej, rosnącej z roku na rok liczbie urodzeń, którego cechą jest stały wzrost liczby ludności Typ zastojowy- charakteryzuje zbiorowość, w której roczna liczba urodzeń równa się rocznej liczbie zgonów, a każdy następny rocznik urodzeń jest liczebnie zbliżony do poprzedniego Typ regresywny - społeczeństwo tego typu cechuje malejąca z roku na rok liczba urodzeń Relacja miedzy rozwojem s-g a wsp. dzietności W przyszłości współczynnik będzie malał, ze względu na: Wzrost poziomu wykształcenia kobiet Wyższą aktywność zawodową kobiet Lepszą pozycję społeczną pewnych grup Zmniejszenie śmiertelności niemowląt Państwa o dużym/małym przyroście nat. Najniższy: Botswana– 6,03%o Ukraina- 5,93%o Rosja- 4,72%o Łotwa- 4,66%o Niemcy- 2,22%o Polska- 0,4%o Szwecja- 0%o Japonia- 0,52%o Wielka Brytania- 0,6%o Najwyższy: Uganda- 34,5%o Jemen- 34,4%o Irak- 27% Pakistan- 22% Etiopia- 23% Typy migracji: Migracje międzynarodowe Pionierskie Urbanizacyjne: wieś- miasto Miasto i migracje wewnątrzmiejskie Suburbanizacje: miasto => wieś Mobilność krótkookresowa Przyczyny migracji: Powodowane korzyściami jakie migran może osiągnąć Wiążą się z bezrobociem i możliwościami zatrudnienia w innym miejscu Czynniki wypychających z miejsca pochodzenia i przyciągających z miejsc docelowych Teoria systemu światowego- migracje to efekt nierównowagi pomiędzy centrum a peryferiami. Cechy wspłóczesnych migracji: Globalizacja migracji Feminizacja migracji Silne zróżnicowanie typów migracji Rosnąca liczba migracji między krajami wysoko gospodarczo rozwiniętymi Zmiana w podejściu do migracji Współczesne hamowanie migracji Postęp w dziedzinie transportowej Podbijanie kosztów życia w metropoliach Decentralizacja, aktywacja peryferii Stopniowe wyrównywanie się zarobków w danym megaregionie Telepraca Bariery ekonomiczne Utrudnienia formalne Mobilnośc w fazach transformacji demograficznej Faza I Mobilność regionalna: łowców za zwierzyną, pasterzy za stadami, Okresowe wędrówki ludów rozłożone na pokolenia Faza II Rozszerzenie migracji pionierskich, zasiedlanie nowych terenów Industrializacja – przemieszczenia ze wsi do ośrodków przemysłowych Migracje specjalistów z miasta do miasta Faza III Migracje miasto-miasto i wewnątrzmiejskie w wyniku dynamicznych procesów urbanizacji Faza IV Wzrasta udział migracji wahadłowych Spadek migracji ludności wiejskiej do miast Zaznacza się migracja z miasta na wieś Faza V Przeważają migracje miasto-miasto i w obrębie miast Rozwój obszarów metropolitalnych – dojazdy do pracy Ruch z miast na wieś Migracje problemy, zmiany: liczby ludności państw, gęstości zaludnienia, struktury demograficznej, struktury narodowościowej, struktury społeczno-ekonomicznej. Agroklimat Całokształt stanów pogody w okresach długich na danym obszarze, oddziałujących na wzrost roślin i zwierząt Główne czynniki to: nasłonecznienie, temperatura, opady, wiatry i długość okresu wegetacyjnego Najkorzystniejsze strefy: strefa klimatów umiarkowanych i podzwrotnikowych Mniej korzystne: zwrotnikowa i równikowa Niekorzystne: okołobiegunowa O zasobach wodnych dla rolnictwa decyduje suma rocznych opadów O efektach decyduje okres wegetacyjny Okres wegetacyjny, opady, gleby (w Polsce) Okres wegetacyjny: okres ze średnią dobową temp. < 5 °C. Okres wegetacyjny 180-220 dni Opady 500 mm centralna Polska i 1000 mm w górach Gleby przeważają bielicowe i 12% gleb brunatnych Typy rolnictwa Pierwotne- prymitywne, opiera się na wspólnym władaniu ziemią, wykorzystuje głównie prace ludzi i zwierząt oraz prymitywne narzędzia. Wydajność rolnictwa jest niska. Tradycyjne- ukierunkowane jest głównie na zaspokojenie potrzeb rolników i ich odzin oraz sprzedaż na rynku niewielkich nadwyżek Rynkowe- ma na ogól bardzo intensywny charakter i przeznacza swoje produkcje niemal że w całości na sprzedaż (Rolnictwo wielkoobszarowe, rolnictwo plantacyjne) Główni producenci Pszenicy: Chiny, Indie i Stany Zjednoczone Ryżu: Chiny, Indie i Indonezja Ziemniaki: Chiny, Indie i Rosja Bataty: Chiny, Nigeria i Uganda Rzepak: Kanada, Chiny i Indie Trzcina cukrowa: Brazylia, Indie i Chiny Burak cukrowy: Rosja, Francja i Stany Zjednoczone Rewolucja przemysłowa Od drugiej połowy XVIII – powstawanie manufaktur, fabryk Druga rewolucja przemysłowa: Na początku XXw. Rozwój energii elektrycznej Silniki spalinowe, Linia produkcyjna Rozwój badań naukowych i zastosowanie ich w przemyśle Trzecia rewolucja przemysłowa: Od lat 70 XXw. Rwolucja naukowo-techniczna, Społeczeństwo oparte na wiedzy Wysokokwalifikowani pracownicy, Rozwój zaawansowanych technologii Industralizacja - proces przekształcania się społeczeństw tradycyjnych w przemysłowe dzięki gospodarce opartej na mechanizacji produkcji, kierowanej planowo, zwiększa się liczba osób zatrudnionych w przemyśle, standaryzacją czasu pracy, wyraźnym podziałem pracy. Przyspieszona urbanizacja. Reindustralizacja- stopniowe przechodzenie przemysłu od gałęzi kapitałochłonnych (przemysł ciężki) do gałęzi „intelektualnie intensywnych”, wymagających dużego zaangażowania nauki i wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników. Zarys teorii Loscha Miejscem lokalizacji przedsiębiorstwa powinien być punkt zapewniający sprzedaż przy najniższym koszcie całkowitym Wprowadzenie czynnika popytu i odległości Zakłada istnienie wolnej konkurencji Teorii biegunów wzrostu François Perroux Rozwój regionalny jest stymulowany przez tzw. Bieguny wzrostu Bieguny wzrostu: Niektóre branże lub przedsiębiorstwa z wysoką dynamiką rozwoju, z dużą skalą produkcji i licznymi powiązaniamiziinymi gałęziami produkcji Niektóre społeczności lokalne, pobudzają rozwój regionu Niekorzyści lokalizacji: przedsiębiorstwa poza strefą bieguna wzrostu Teoria nierównomiernego rozwoju Hirschmana Rozwój gospodarczy przebiega nierównomiernie. Nie następuje w tym samym i dynamiką Strefy koncentracji rozwoju wokół centrum wzrostu Różnice i nierównomierność są konieczne w procesie rozwoju Teoria spolaryzowanego rozwoju Johna Friedmana? Rozszerzenie teorii nierówmiernego rozwoju Asymetria relacji między centrum i peryferiami społ-gosp - >wzrost dominacji rdzenia Powiązania między sąsiednimi rdzeniami są silniejsze niż między własnymi peryferiami Fazy rozwoju- poprzez dekoncetrację aż do gospodarki zintegrowanej Fazy cyklu życia produktu Vernona Innowacji Wzrostu Standaryzacji Teoria gron (klastrów) Portera Skoncentrowana grupa przedsiębiorstw powiązanych ze sobą siecią zależności, konkurujących i współpracujących ze sobą. Terytorium- nazwa jednostki podziału administracyjnego niektórych państw świata. Granica - powierzchnia pionowa przechodząca przez linię graniczną oddzielająca terytorium, podziemie i obszar powietrzny jednego państwa od innych państw lub obszarów niczyich. delimitacja- ustalenie przebiegu granic demakracja- wytyczne w terenie Granice Zmienność: Stabilne, Niestabilne Geneza: Antecedentne-ustalone przed zagospodarowaniem Subsekwentne-ustalone w trakcie lub po zagospodarowaniu Naturalne, Narzucone(np kolonialne) Stolica- miasto, w którym znajduje się siedziba centralnych organów państwa lub główne miasto okręgu, rejonu, województwa, powiatu, krainy historycznej itp. Centralne funkcje administracyjno-polityczne Siedziba rządu, głowy państwa, parlamentu Stosunki dyplomatyczne, ambasady, biura org. międzynarodowych NUTS – min i max progi populacji na danym poziomie Min Max „Regiony” Nuts 1 |3 mln | 7 mln „Województwa” Nuts 2 |800 tys | 3 mln „Podregiony” Nuts 3 |150 tys | 800 tys Interwencjonizm państwa Polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych, przeciwieństwo liberyzmu gospodarczego. Globalizacja Ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur, czego efektem jest tworzenie się "jednego świata", światowego społeczeństwa; zanikanie kategorii państwa