Główne czynniki lokalizacji polskich okręgów ..., Prezentacje z Rolnictwo

Pobierz Główne czynniki lokalizacji polskich okręgów ... i więcej Prezentacje w PDF z Rolnictwo tylko na Docsity!

Główne czynniki lokalizacji polskich okręgów

przemysłowych

Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Audiobook Dla nauczyciela

Okręgi przemysłowe można podzielić na: surowcowe, transportowe, wielkomiejskie i technopolie. Wiele współczesnych okręgów uległo restrukturyzacji i utraciło swój pierwotny charakter. Przyczyny powstania części z nich są złożone. To, co je łączy, to tendencja do grupowania się zakładów z tej samej grupy gałęzi przemysłu. W tym temacie poznacz główne czynniki decydujące o lokalizacji polskich okręgów przemysłowych.

Twoje cele

Dowiesz się, czym są okręgi przemysłowe. Poznasz i scharakteryzujesz podział okręgów przemysłowych. Poznasz główne czynniki lokalizacji polskich okręgów przemysłowych oraz etapy rozwoju przemysłu na ziemiach polskich.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Główne czynniki lokalizacji polskich okręgów

przemysłowych

polityka państwa - odpowiednie regulacje prawne mogą ułatwiać, bądź utrudniać funkcjonowanie przemysłu.

Częstochowski Okręg Przemysłowy posiada bogatą tradycję przemysłu metalurgicznego Źródło: dostępny w internecie: www.wikiedia.pl, licencja: CC BY-SA 4.0.

Rozmieszczenie okręgów przemysłowych w Polsce

Główne okręgi przemysłowe Polski

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polskie okręgi przemysłowe są nierównomiernie rozmieszczone. Występują głównie w Polsce Południowej, a w mniejszym stopniu - w centralnej części kraju. Wynika to:

ze zróżnicowanych cech środowiska, głównie z rozmieszczenia złóż surowców mineralnych i możliwości zaopatrzenia w wodę oraz energię. W skład tego podziału wchodzi okręg górnośląski (obecnie część okręgu śląsko‐krakowskiego), sudecki, staropolski (istniejący w podziałach do 1988 roku), częstochowski (obecnie część okręgu śląsko‐krakowskiego), piotrkowsko‐bełchatowski (obecnie część okręgu łódzkiego), tarnobrzeski (istniejący w podziałach do 1988 roku), karpacki (istniejący w podziałach do 1988 roku), opolski (istniejący w składzie wrocławskiego w podziale z 1980 roku); z uwarunkowań historycznych: ziemie zaboru pruskiego były objęte industrializacją w znacznie większym stopniu niż ziemie pozostałych zaborów; w skład tego podziału wchodzi staropolski okręg przemysłowy (zagłębie staropolskie); z warunków społeczno‐ekonomicznych, do których zalicza się: zasoby siły roboczej, chłonność rynków zbytu, tradycje przemysłowe, stopień rozwinięcia infrastruktury technicznej, dostępność komunikacyjną; w skład tego podziału wchodzi okręg poznański, krakowski (obecnie śląsko‐krakowski), wrocławski, bydgoski oraz toruński (obecnie bydgosko‐toruński), gdański i szczeciński; z polityki państwa: w okresie gospodarki centralnie sterowanej po II wojnie światowej dominował przemysł ciężki. Był to okres szczególnego rozwoju górnictwa, hutnictwa, energetyki, przemysłu elektromaszynowego i chemicznego. Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej wymusiło restrukturyzację wielu okręgów przemysłowych i upadek nierentownych kopalń, hut i innych zakładów przemysłowych. W skład tego podziału wchodzi okręg lubelski (do 1999 r.), rzeszowski (występujący w podziale z 1980 r. jako rzeszowsko‐tarnowski, a w 1988 jako rzeszowski), tarnowski (w podziale 1980 jako rzeszowsko‐tarnowski).

Liczba okręgów jest uzależniona od przyjętych kryteriów ich wydzielania. Na przykład w roku 1980 GUS podał, że istnieją 24 okręgi przemysłowe, a w 1999 r. wyróżniono już tylko 15, zaś w 2005 r. - zaledwie 8 okręgów. Największe okręgi przemysłowe Polski o zatrudnieniu przekraczającym 150 tys. osób to: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Warszawski Okręg Przemysłowy i Łódzki Okręg Przemysłowy.

Charakterystyka wybranych okręgów przemysłowych według

podziału z 2005 roku

(największe polskie uczelnie: UW, Politechnika Warszawska i inne). Warszawski Okręg Przemysłowy charakteryzuje się chłonnym rynkiem zbytu.

3. Poznański Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: dostęp do siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), chłonny rynek zbytu oraz dostęp do węzła i infrastruktury transportowej.

Główne ośrodki przemysłu to: Poznań, Gniezno, Września, Śrem, Szamotuły, Swarzędz.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: ludność zatrudniona w poznańskim okręgu jest stosunkowo duża w porównaniu do jego powierzchni. W skład omawianego okręgu wchodzi przemysł: spożywczy (mięsny, młynarski, cukierniczy, spirytusowy i tytoniowy), przemysł maszynowy (produkcja samochodów, pociągów, wagonów kolejowych oraz obrabiarek przemysłowych), odzieżowy, meblarski i poligraficzny. Cechą okręgu jest również dobrze rozwinięte rolnictwo, zróżnicowane gałęzie przemysłu, dostęp do dobrej infrastruktury technicznej, bliskie sąsiedztwo z Niemcami oraz udział kapitału zagranicznego.

4. Łódzki Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: zasoby wody, czynnik polityczny, siła robocza.

Główne ośrodki przemysłu to: Łódź, Pabianice, Konstantynów Łódzki, Łask, Zgierz, Zduńska Wola.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: trzeci co do wielkości w Polsce, restrukturyzowany, o małej dynamice wzrostu. Jego powstanie przypada na początek XIX w. i wiąże się z rozwojem przemysłu włókienniczego. Jest to okręg silnie sfeminizowany ( kobiet na 100 mężczyzn) z uwagi na duże zapotrzebowanie kobiet do pracy w przemyśle lekkim. Ważną rolę pełni przemysł włókienniczy, odzieżowy, wyrobów gumowych, maszynowy (produkcja maszyn włókienniczych), spożywczy, chemiczny (produkcja włókien celulozowych i syntetycznych w Łodzi oraz barwników w Zgierzu, lekarstw i wyrobów przemysłu perfumeryjno‐kosmetycznego).

5. Gdański Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: położenie nadmorskie, ważny węzeł komunikacyjny na północy kraju, chłonny rynek zbytu, duże zasoby siły roboczej.

Główne ośrodki przemysłu to: Gdańsk, Gdynia, Wejherowo, Tczew, Pruszcz Gdański, Władysławowo.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: główne gałęzie przemysłu związane przede wszystkim z gospodarką morską: elektromaszynowy (metalowy, maszynowy, upadający w ostatnich latach przemysł stoczniowy), chemiczny (zwłaszcza petrochemiczny związany z rafinerią gdańską, produkcja nawozów fosforowych), spożywczy oparty na przetwórstwie rybnym. Gałęzie przemysłu, które nie są związane z gospodarką morską: przemysł elektrotechniczny i elektroniczny, drzewno‐papierniczy, odzieżowy, spożywczy.

Do Gdańskiego Okręgu Przemysłowego należy m.in. port we Władysławowie Źródło: dostępny w internecie: www.wikipedia.pl, domena publiczna.

6. Bydgosko-Toruński Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: zasoby wodne, dostęp do odpowiedniej infrastruktury transportowej, dostęp do siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), dostęp do bazy surowcowej (sól kujawska).

Główne ośrodki przemysłu to: Bydgoszcz, Toruń, Inowrocław, Świecie.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: w omawianym okręgu występują następujące gałęzie przemysłu: elektroniczno‐techniczny (produkcja sprzętu RTV i AGD, rowery, kable), spożywczy (olejowy, tłuszczowy, cukierniczy, cukrowniczy), chemiczny (soda, chlor, chemia gospodarcza i domowa, wyroby gumowe, środki higieny), mineralny (cement, wapno i szkło), kopalnia soli, produkcja taboru tramwajowego PESA.

7. Wrocławski Okręg Przemysłowy

Główne czynniki lokalizacji: dostęp do siły roboczej (duża liczba i wysokie kwalifikacje pracowników), położenie komunikacyjne.

Pozostałe okręgi przemysłowe

Bielski Okręg Przemysłowy - w skład tego okręgu wchodzą następujące miasta: Bielsko‐Biała, Czechowice‐Dziedzice, Oświęcim, Cieszyn, Żywiec, Kęty oraz Andrychów.

Okręg ten charakteryzuje się przemysłem motoryzacyjnym (produkcja samochodów osobowych Fiat, silników oraz części), lekkim przemysłem (produkcja tkanin i obuwia), chemicznym (produkcja tworzyw sztucznych, farb, kauczuku, rafinacja ropy naftowej), spożywczym (piwowarski, cukierniczy, tłuszczowy) oraz metalowym (produkcja elementów żeliwnych i walcowych).

Szczeciński Okręg Przemysłowy - w skład tego okręgu wchodzą następujące miasta: Szczecin, Police, Skolwin, Gryfin, Gryfice i Goleniów.

Charakterystyka okręgu przemysłowego: głównym rodzajem przemysłu jest stoczniowy (Stocznia Szczecińska) oraz chemiczny (produkcja azotu, fosforu, kwasu siarkowego), energetyczny, celulozowo‐papierniczy i spożywczy.

Płocki Okręg Przemysłowy - w skład tego okręgu wchodzi Płock i Gostynin.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: jest to najmniejszy pod względem powierzchni okręg przemysłowy na terenie kraju. Główną gałęzią jest przemysł rafineryjny i petrochemiczny (PKN Orlen), elektromaszynowy (produkcja maszyn rolniczych), spożywczy i odzieżowy.

Opolski Okręg Przemysłowy - w skład okręgu wchodzą następujące miasta: Opole, Kędzierzyn Koźle, Nysa, Kluczbork, Strzelce Opolskie, Zdzieszowice.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: produkcja rozproszona pomiędzy ośrodkami, która zajmuje się różnymi gałęziami przemysłu - przemysł mineralny (produkcja cementu i wapna), chemiczny (nawozy azotowe), spożywczy (cukrowniczy i młynarski), metalurgiczny, motoryzacyjny (produkcja części samochodowych) oraz meblarski.

Częstochowski Okręg Przemysłowy - znajduje się na obszarze Częstochowy, Myszkowa, Koniecpola.

Okręg cechuje się niewielką powierzchnią oraz produkcją przemysłu hutniczego, sprzętu AGD, cementu oraz w coraz mniejszym stopniu - włókiennictwa.

Lubelski Okręg Przemysłowy - położony jest w Lublinie, Świdniku oraz Bogdance.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: przemysł wydobywczy (węgiel kamienny), spożywczy (cukrowniczy, tytoniowy oraz spirytusowy) elektromaszynowy (produkcja śmigłowców, szybowców, części samolotowych oraz maszyn rolniczych) oraz farmaceutyczny.

Rzeszowski Okręg Przemysłowy - w skład okręgu wchodzi miasto Rzeszów, Dębica, Mielec i Łańcut.

Główne gałęzie przemysłu: elektromaszynowy (produkcja samolotów, silników wysokoprężnych, sprzęt AGD), chemiczny (opony samochodowe, lakiery i farby), mineralny (szkło, porcelana), spożywczy (mięsny, cukierniczy oraz spirytusowy).

Piotrkowsko‐Bełchatowski Okręg Przemysłowy - położony jest w Bełchatowie, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku.

Głównym przemysłem w okręgu jest przemysł wydobywczy (węgiel brunatny w kopalni) oraz energetyczny (elektrownia Bełchatów), meblarski, mineralny (szkło, gips) i produkcja maszyn górniczych.

Elektrownia Bełchatów Źródło: dostępny w internecie: hps://pl.wikipedia.org/wiki/Elektrownia_Be%C5%82chat%C3%B3w#/media/Plik:Be%C5%82chat%C3%B3w_Elektrownia.jpg, licencja: CC BY-SA 3.0.

Tarnowski Okręg Przemysłowy - w skład okręgu wchodzi miasto Tarnów oraz Brzesko.

Charakterystyka omawianego okręgu przemysłowego: niewielka powierzchnia okręgu zajęta przez przemysł spożywczy (mięsny, piwowarski) oraz chemiczny (produkcja nawozów azotowych).

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Na podstawie informacji zawartych na grafice podaj po jednym czynniku lokalizacyjnym każdego z wymienionych okręgów przemysłowych, następnie zastanów się i wskaż jakie znaczenie dla rozwoju lokalnego miały okręgi przemysłowe. Swoje odpowiedzi przedstaw na forum klasy.

Polecenie 2

Na podstawie informacji zawartych na grafice, źródeł informacji geograficznej i własnej wiedzy opisz proces deglomeracji przemysłu i restrukturyzacji okręgu przemysłowego znajdującego się najbliżej Twojego miejsca zamieszkania. Wskaż czy lokalizacja okręgów przemysłowych jest powiązana z ich restrukturyzacją.

Okręgi przemysłowe w Polsce według podziału z 2005 roku Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o.

Źródło: Pruss W., Rozwój przemysłu warszawskiego w latach 1864-1914, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1977.

„Według spisu z 1792 roku zatrudnieni w rzemiośle i manufakturach stanowili 36 procent ogółu czynnych zawodowo. Wydarzenia polityczne następnego okresu nie sprzyjały na szerszą skalę rozwojowi tutejszej wytwórczości. Dopiero po 1815 roku zaobserwowano kolejne ożywienie gospodarcze, do czego przyczyniła się protekcyjna polityka autonomicznych władz Królestwa Kongresowego […]. Rozwijający się w tym okresie przemysł manufakturowy reprezentował w ogólnych zarysach pełną strukturę gałęziową.”

Ogólnokrajowe warunki popytu i podaży na dobra przemysłu dyktowały tempo przemian ekonomicznych. Zmiany te znacząco wpływały na rozwój Warszawy. Naturalny szlak rzeczny – Wisła – ułatwiał rozwój przemysłu i handlu w mieście, lecz sytuacja polityczna utrudniała wymianę dóbr. W swojej pracy Pruss podkreśla rolę śródlądowej drogi wodnej do Warszawy. Według autora transportowano między innymi:

„…surówki żelaza z Zagłębia Staropolskiego, drzewa z Galicji; z Anglii natomiast przez Gdańsk sprowadzano wyroby metalowe i pierwsze maszyny parowe. Przez Gdańsk szlakiem wiślanym transportowano również pierwsze urządzenia i maszyny parowe dla budowy linii kolejowej Warszawsko-Wiedeńskiej. Znaczne podwyższenie w 1832 roku taryfy celnej na granicy z Cesarstwem oddziałało hamująco na tempo przemian ekonomicznych. Jednak konsekwencje tych rozporządzeń dotkliwie odczuł tylko przemysł włókienniczy.”

Rozwój mechanizacji i zdobycze technologiczne znacznie wpłynęły na przemysł. Mechanizacja umożliwiła przedsiębiorcom i wytwórcom zdobycie odbiorców nawet w dalekiej Rosji. Wymiana dóbr między krajami była oczywiście bardzo skomplikowana przez panujące wtedy przepisy prawa. Największa blokadą dla rozwoju stanowiła sytuacja polityczna państwa. Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój warszawskiego przemysłu była modernizacja transportu. Powstające linie kolejowe zrewolucjonizowały możliwości przemysłowe stolicy. Kolej połączyła Warszawski Okręg Przemysłowy z zagłębiem górniczym. Stała dostawa węgla z Zagłębia Dąbrowskiego i Górnośląskiego umożliwiła szersze zastosowanie maszyny parowej. Autor artykułu zwrócił również uwagę na rzemiosło, które wraz z rozwojem przemysłu zaczęło dobrze prosperować. Cytując:

„W strukturze gałęziowej wysunął się na czoło przemysł spożywczy. Intensyfikacja rolnictwa wzmagała zapotrzebowanie na narzędzia rolnicze oraz maszyny na potrzeby krajowego cukrownictwa, gorzelnictwa i browarnictwa. Pobudziło to również rozwój przemysłu metalowego, głównie branżę maszynową.”

Środki dydaktyczne : e‐materiał, komputer, projektor multimedialny, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze

Pakuła L., Czynniki lokalizacji i rozwoju przemysłu obrzeża GOP, Rocznik naukowo‐dydaktyczny WSP w Krakowie, 1970, Zeszyt 40, Prace Geograficzne V.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wstępna

Rozmowa z uczniami o tym, czym jest okręg przemysłowy, jakie są okręgi przemysłowe w Polsce i kiedy powstały. Nauczyciel pyta uczniów o to, czym są czynniki lokalizacji. W dyskusji nauczyciel porusza zagadnienie czynników twardych i miękkich oraz lokalizacji związanej i swobodnej. Uczniowie wykonują notatki. Nauczyciel przedstawia cele lekcji.

Faza realizacyjna

Uczniowie w parach zapoznają się z grafiką interaktywną. Uwaga – należy wykorzystać notatki sporządzone podczas wstępnej dyskusji. W pierwszym etapie każda para odkrywa grupę czynników i zastanawia się, jakie dokładnie czynniki mogą się tu pojawić. W dalszej części uczniowie przechodzą do odkrywania poszczególnych czynników lokalizacji. W parach porównują okręgi ze sobą, wskazują podobieństwa i różnice w czynnikach lokalizacji pomiędzy wskazanymi okręgami przemysłowymi. Uczniowie zastanawiają się nad rodzajem przemysłów, które rozwinęły się dzięki określonym czynnikom lokalizacji. Nauczyciel na forum klasy sprawdza rozumienie treści zawartych w grafice interaktywnej. Uczniowie zapoznają się z audiobookiem, po czym uczniowie samodzielnie przygotowują pracę pisemną na temat czynników lokalizacji Warszawskiego Okręgu Przemysłowego, wskazują także różnice i podobieństwa w czynnikach lokalizacji pomiędzy Warszawskim Okręgiem Przemysłowym a Gdańskim Okręgiem Przemysłowym (i innymi okręgami).

Faza podsumowująca

Przypomnienie celów lekcji. Podsumowanie wiedzy zaprezentowanej na lekcji. Utrwalenie najważniejszych pojęć, szczególnie tych, które sprawiały uczniom najwięcej problemów podczas zajęć. Ocena pracy uczniów podczas lekcji.

Praca domowa

Przygotuj pracę pisemną w formie opracowania na temat czynników lokalizacji współczesnych okręgów przemysłowych ze wskazaniem ewolucji znaczenia poszczególnych czynników lokalizacji.

Wskazówki metodyczne do wykorzystania multimedium

Audiobook można wykorzystać podczas zajęć związanych z historią rozwoju polskiej gospodarki. Uczniowie mogą zapoznać się z grafiką interaktywną przed lekcją, żeby podczas zajęć dokonać porównania różnych okręgów przemysłowych.