Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Główne problemy przestępczości w Polsce z początkiem XXI wieku, Publikacje z Law of Torts

Artykuł opublikowany w: ZESZYTY NAUKOWE WYśSZEJ SZKOŁY INFORMATYKI ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W WARSZAWIE

Typologia: Publikacje

2019/2020

Załadowany 23.10.2020

Aleksy
Aleksy 🇵🇱

4.8

(36)

437 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Główne problemy przestępczości w Polsce z początkiem XXI wieku i więcej Publikacje w PDF z Law of Torts tylko na Docsity! 1 ZESZYTY NAUKOWE WYśSZEJ SZKOŁY INFORMATYKI ZARZĄDZANIA I ADMINISTRACJI W WARSZAWIE 2011, nr 3(16) GŁÓWNE PROBLEMY PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE Z POCZĄTKIEM XXI WIEKU Jerzy Wojciech Wójcik1 Kryminologiczna analiza zagadnienie struktury i dynamiki przestępczości nie doprowadziła jeszcze do rozpoznania jej rzeczywistych rozmiarów. Wiadomo jednak, Ŝe zgłoszenie przez ofiarę przestępstwa, w kaŜdym kraju, nie musi być równoznaczne z przyjęciem tego zgłoszenia i nadanie mu rangi procesowej przez policję. Jak bowiem trafnie wskazuje A. Siemaszko2, zarówno poziom przestępczości, jak i poziom wykrywalności przestępstw stanowią obecnie najwaŜniejsze miary skuteczności pracy policji, stąd niezwykle powszechne staje się dąŜenie do wykazywania jak najmniejszej liczby przestępstw, głównie zaś takich, które nie rokują dobrze w kwestii wykrycia ich sprawców. W opracowaniu omówiono główne tendencje przestępczości pospolitej i zorganizowanej w Polsce oraz efekty wykrywcze na podstawie statystyki policyjnej. 1. Wprowadzenie W badaniu wielu istotnych zagadnień społecznych, w tym równieŜ przestępczości, waŜną rolę ogrywa statystyka. Statystyka to nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim metody analizy danych opisujących zjawiska masowe. Zajmuje się równieŜ obserwacją otaczającego nas świata lub teŜ posługuje się eksperymentem dla potwierdzenia swoich teorii. Takie badanie przebiega zazwyczaj według schematu: zebranie duŜej ilości danych, ich analiza i interpretacja, czy syntetyzacja. Do tego dodać naleŜy równieŜ umiejętność racjonalnego wnioskowania. Badaczowi potrzebny jest wtedy zestaw narzędzi - sprawdzonych metod, które umoŜliwią mu operowanie na duŜych zbiorach danych. Tworzeniem i rozwijaniem takich uŜytecznych narzędzi zajmuje się właśnie statystyka. Posługując się statystyką musimy zdać sobie sprawę z faktu, Ŝe wymaga ona umiejętnej interpretacji. Zatem lepiej się nią nie posługiwać jeśli nie umiemy jej interpretować. Jeśli zatem dochodzi do analiz i badań statystycznych, naleŜy mieć na uwadze interpretacje godne zaufania. NaleŜy równieŜ zwracać baczną uwagę na to, aby nie dokonać nadinterpretacji. Opierając się na danych ze statystyki policyjnej, czyli na dość sugestywnym materiale, naleŜy mieć świadomość, Ŝe jest to tylko pewna część zdarzeń przestępnych, które dotarły do wiadomości organów ścigania. Pozostałe stanowią ciemną liczbę przestępstw. Im większa ciemna liczba przestępstw tym mniej wiarygodne dane o stanie przestępczości. Mniej rzeczywiste dane czy zafałszowane dane dotyczą wszelkich statystyk, nie tylko policyjnych. Dotychczasowa praktyka policyjna, w wielu krajach wykazuje, Ŝe wiele czynów nie jest rejestrowanych przez policję pomimo, Ŝe zostały zgłoszone. Czy świadczy to o spadku przestępczości? Innym elementem wiarygodności danych statystycznych moŜe być spadek wykrywalności. Kolejnym, sezonowość niektórych przestępstw. Natomiast, ostatnie zmiany polityki karnej w postaci zaostrzenia niektórych kar, a takŜe pozytywna rola mediów informujących o wielu tragicznych zdarzeniach, to równieŜ waŜne czynniki wpływające na ostroŜność potencjalnych ofiar, a zatem na stan rzeczywistej przestępczości. 1 Prof. nadzw. dr hab. Jerzy Wojciech Wójcik, Profesor w Katedrze Administracji Bezpieczeństwa Wewnętrznego na Wydziale Administracji i Zarządzania WyŜszej Szkoły Informatyki Zarządzania i Administracji w Warszawie. 2 A. Siemaszko, Kogo biją, komu kradną. Przestępczość nie rejestrowana w Polsce i na świecie, Warszawa 2001, s. 13. 2 Analityk zagadnień obejmujących dane ze statystyki policyjnej ma pełną świadomość, Ŝe wciąŜ jeszcze nie znamy rzeczywistych rozmiarów zjawiska przestępczości z uwagi na jego złoŜoność. Ma teŜ przekonanie, Ŝe nie tylko pozytywne dane statystyczne, lecz najbardziej poŜądanym efektem jest rzeczywisty spadek działań przestępców, co zadowoli nie tylko policję lecz przede wszystkim społeczeństwo. 2. Statystyczne ujęcie rozmiarów przestępczości w Polsce Analizując dane statystyczne KGP dotyczące stanu przestępczości w latach 1999-2010 na podstawie postępowań wszczętych3 naleŜy wyróŜnić następujące zagadnienia: 1) Priorytetem działań Policji w 2010 roku było utrzymanie stanu bezpieczeństwa w Polsce na poziomie porównywalnym do 2009 roku. Analizując ostatnie 11 lat, wyraźnie uwidacznia się, Ŝe po okresie wzrostu liczby przestępstw w latach 1999-2004 (rejestrowano wówczas blisko 1 mln 300 tys. postępowań wszczętych rocznie) od 2005 roku występuje tendencja spadkowa, tj. do 964614 postępowań w 2010 roku. 2) Dominują przestępstwa kryminalne, na drugim miejscu drogowe, a najmniej ujawnia się przestępstw gospodarczych. 3) Spadek ogólnej liczby przestępstw w 2010 roku w stosunku do roku poprzedniego wynosi 3%, gdyŜ wszczęto o 30345 postępowań karnych mniej, w tym o przestępstwa kryminalne 21258. Oznacza to, Ŝe średnio - kaŜdego dnia w 2010 roku - było mniej o ponad 80 przestępstw. W wybranych kategoriach przedstawia się to następująco: a) w przestępstwach uznawanych za uciąŜliwe społecznie, takie jak zabójstwa, bójki, pobicia, kradzieŜe samochodów, włamania, rozboje, wymuszenia - nastąpiły spadki; b) minimalny wzrost, tj. o 1,4 %, odnotowano w kategorii kradzieŜy cudzej rzeczy; c) ogólny wzrost liczby przestępstw o 2,7% wiąŜe się ze wzrostem ujawnianych przez Policję przestępstw narkotykowych i gospodarczych; d) zarzuty popełnienia przestępstwa przedstawiono 464 991 podejrzanym dorosłym i 51 163 nieletnim4. Tabela 1 - Postępowania wszczęte, przestępstwa stwierdzone i wykrywalność w latach 1999-2010 Lata Postępowanie wszczęte Przestępstwa stwierdzone ogółem Liczba podejrzanych Wykrywalność (%) 2010 964.614 1.151.157 516.154 68,3 2009 994.959 1.129.577 521.699 67,1 2008 968.620 1.082.057 516.626 65.9 2007 1.014.695 1.152.993 540.604 64.6 2006 1.156.031 1.287.918 587.959 62.4 2005 1.235.239 1.379.962 594.088 58.6 2004 1.296.356 1.461.217 578.059 56.2 2003 1.248.082 1.466.643 557.224 55.2 2002 1.277.420 1.404.229 552.301 54.9 2001 1.275.418 1.390.089 533.943 53.8 2000 1.169.185 1.266.910 405.275 47.8 1999 1.075.869 1.121.545 364.272 45.0 3 Wszczęte postępowanie przygotowawcze jest to postępowanie wszczęte przez jednostkę organizacyjną Policji w związku ze zdarzeniem, co do którego zachodzi podejrzenie, Ŝe jest przestępstwem, albo wszczęte przez prokuraturę. Do postępowań wszczętych doliczane są równieŜ dochodzenia wszczęte faktycznie, a następnie zakończone wydaniem postanowienia o umorzeniu i wpisaniem sprawy do rejestru przestępstw. KGP, Biuletyn statystyczny 2011, roczny rozszerzony, s. 4. 4 Szerzej: http://www.policja.pl/palm/pol/1/61722/Stan_bezpieczenstwa_w_Polsce_w_2010_roku.html(22.03.2011) 5 są przestępstwa korupcyjne. W takich sprawach wszczęto 3083 postępowania, czyli o 199 więcej niŜ w roku poprzednim. Tabela 4 - Wybrane przestępstwa gospodarcze i inne - postępowania wszczęte w latach 1999-2010 Lata Art.286 § 1-3 Oszustwo Art. 287 § 1-2 Oszustwo komputerowe Art. 296 NaduŜycie zaufania Art. 297 § 1-4 Oszustwo kredytowe Art. 298 Oszustwo ubezpie- czeniowe Art. 299 § 1-6 Pranie pieniędzy Art. 300 § 1-3 Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzycieli Art. 303 § 1-3 Nierzetelne prowadzenie dokumentacji 2010 55969 838 365 5335 45 116 1851 32 2009 53720 673 551 6599 64 159 1692 41 2008 49424 472 539 6098 48 180 1915 37 2007 50398 322 795 5989 83 167 2380 71 2006 59021 285 926 6346 154 202 2772 114 2005 57863 326 868 5680 146 151 2949 104 2004 56805 229 873 4064 208 140 3162 122 2003 56665 219 991 2804 236 123 3198 121 2002 55536 114 913 2728 312 71 2828 161 2001 55592 59 814 3396 337 57 2641 160 2000 45876 127 673 3254 232 30 2557 134 1999 34812 52 599 2288 171 17 2198 158 Źródło: http://statystyka.policja.pl/portal/st/1101/Kodeks_karny.html(22.04.2011) Nasilającym się problemem są oszustwa podatkowe, a szczególnie tzw. karuzelowe. Przykładowo, znaczącą część rynku skupu złomu w Polsce opanowali zorganizowani oszuści podatkowi, którzy nielegalnie bądź fikcyjnie obracają złomem i wyłudzają od państwa VAT. Według obliczeń Izby Gospodarczej Metali NieŜelaznych i Recyklingu, roczne straty budŜetu z tego tytułu wynoszą przynajmniej 2 mld zł. Przestępczość narkotykowa – wykazuje tendencję wzrastającą szczególnie od 2008 roku gdyŜ w 2010 roku wszczęto 20 832 postępowań w sprawach narkotykowych, czyli o 2,8% więcej niŜ w analogicznym okresie roku ubiegłego. Liczba ujawnianych tego typu czynów rośnie od 1999 roku, kiedy to w Polsce wszczęto 4.225 postępowań, czyli około 1/5 aktualnie wszczynanych postępowań. Skuteczność ścigania, czyli wykrywalność wynosi 97,7% i jest nieznacznie wyŜsza (o 0,6%) aniŜeli rok wcześniej. Tabela 5 - Przestępstwa z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii 1999- 2010 Lata Liczba postępowań wszczętych Liczba podejrzanych -w tym liczba podejrzanych nieletnich 2010 20.832 26.865 4.119 2009 20.260 26.204 3.598 2008 19.340 25.971 2.923 2007 19.056 27.936 2.945 2006 20.772 28.634 3.768 2005 18.194 28.170 3.629 2004 16.519 22.969 3.105 2003 12.968 16.914 2.357 2002 10.339 13.461 2.041 2001 8.237 9.952 1.804 2000 5.592 6.639 1.354 1999 4.225 4.777 954 http://www.statystyka.policja.pl/portal/st/948/50892/Przestepczosc_narkotykowa.html(28.03.2011) 6 Ten wynik budzi jednak najwięcej kontrowersji, gdyŜ najczęściej jest uzyskiwany na podstawie posiadania przez zatrzymanych małych ilości narkotyku dla własnego uŜytku. Zagadnienie to przestanie być aktualne zgodnie z nowelizacją w dniu 1 kwietnia 2011 roku ustawy o zapobieganiu narkomanii. Policja i prokuratura nie obroniły swego stanowiska. Zatem posiadacz małej ilości narkotyków będzie mógł uniknąć kary jedynie wówczas gdy w kaŜdym przypadku zostały spełnione trzy warunki, tj. nie handluje nimi, posiada niewielką ilość na własny uŜytek, a stopień społecznej szkodliwości czynu jest niski. Warto dodać, Ŝe rządowy projekt ustawy został uchwalony na wniosek grup społecznych. Po 11 latach obowiązywania zapis ustawowy wraca do poprzedniego stanu, który został uchwalony równieŜ na wniosek środowisk społecznych rodzin narkomanów9. Fałszerstwo dokumentów - podobnie jak większość innych przestępstw, od 2006 roku wykazują tendencję spadkową. Kategoriami dominującymi są: podrobienie lub przerobienie dokumentu oraz posługiwanie się, kradzieŜ lub przywłaszczenie cudzego dokumentu. Analiza szczegółowych danych wskazuje, Ŝe tendencja spadkowa dotyczy takich czynów jak: fałszerstwa dowodów rejestracyjnych pojazdów, legitymacji słuŜbowych i szkolnych, świadectw, dyplomów i indeksów, polis ubezpieczeniowych oraz paszportów. JednakŜe niektóre czyny wykazują wzrost działań przestępnych, jak np.: fałszerstwa faktur i rachunków, a takŜe tekstów róŜnego rodzaju umów oraz certyfikatów świadectw jakości. Ten rodzaj przestępstw związany jest z prowadzeniem nieuczciwej działalności gospodarczej. Tabela 6 - Fałszerstwo dokumentów – postępowania wszczęte w latach 1999 - 2010 Lata Art. 270 § 1-3 Fałszerstwo dokumentów (podrobienie i przerobienie) Art. 271 § 1-3 Poświadczenie nieprawdy - fałszerstwo intelektualne Art. 272 Wyłudzenie poświadczenia nieprawdy Art. 273 UŜywanie dokumentu poświadcza- jącego nieprawdę Art. 274 zbywanie dokumentu toŜsamości Art. 275 § 1-2 posługiwanie się, cudzym dokumentem Art. 276 zniszczenie lub ukrycie dokumentu Razem 2010 16427 1528 894 105 17 16155 4508 39634 2009 17804 1547 1050 67 13 18854 5135 45070 2008 17340 1664 1078 96 26 20717 6046 46967 2007 18319 2174 1069 132 25 22698 8159 52576 2006 19217 2234 1259 145 23 27610 11105 61593 2005 19937 1909 1168 204 56 30777 12100 66151 2004 19358 1767 1192 81 46 33699 15779 71922 2003 20949 1516 1065 71 50 31024 12511 67186 2002 21092 1300 1045 67 63 31360 17467 72400 2001 23994 1264 1077 59 49 33231 16250 75924 2000 24390 1108 1107 57 47 34800 7406 68915 1999 23491 937 1200 83 52 26449 2943 55155 Źródło: http://statystyka.policja.pl/portal/st/1117/(22.04.2011) Od roku 2006 statystyka policyjna wykazuje stabilizację fałszerstw znaków pienięŜnych na granicy 7-8 tysięcy postępowań wszczętych rocznie. Natomiast według danych Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest wzrost liczby falsyfikatów dwóch nominałów, tj. 50 PLN oraz 200 PLN, gdy poprzednio 9 E. Olczyk, G. Zawadka, Polityczna wojna o narkotyki, Rzeczpospolita z dnia 2-3 kwietnia 2010 r. 7 fałszowano banknoty 20 PLN i 100 PLN. Świadczy to o zmianie profilu fałszerstw na większe nominały. Podobnie jak w pozostałych krajach Unii Europejskiej, takŜe w Polsce najczęściej wprowadzane były do obiegu fałszywe banknoty o nominale 50 euro, a następnie 100 euro. Falsyfikaty tych dwóch nominałów stanowiły ponad 90% wszystkich fałszywych euro ujawnionych w Polsce10. Przestępczość nieletnich – cechuje wzrost zachowań agresywnych. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, Ŝe jeŜeli ogólnie spada przestępczość nieletnich to od roku 2005 zwiększa się udział nieletnich w ogólnej przestępczości, a takŜe zwiększa się liczba stwierdzonych czynów zabronionych zarówno przeciwko zdrowiu, jak i mieniu. W szkołach nadal dominują pobicia, kradzieŜe i bójki. Nadal wzrastają przestępstwa narkotykowe, uszczerbek na zdrowiu, udział w bójce lub pobiciu, zgwałcenie, kradzieŜ rozbójnicza, rozbój, wymuszenie oraz kradzieŜ z włamaniem. Podejrzani nieletni stanowili średnio blisko 10% wszystkich podejrzanych. Ruch drogowy – w tej kategorii uwidacznia się spadek zarówno postępowań wszczętych, jak i przestępstw stwierdzonych. Oznacza to kolejny rok spadku przestępstw drogowych, co wiąŜe się z poprawą stanu bezpieczeństwa na drogach. Mniej było wypadków, mniej osób zabitych i rannych. Łącznie doszło do 38.776 wypadków drogowych, w których zginęły 3 902 osoby a 48 872 osób odniosło obraŜenia ciała. Rok wcześniej – w 2009 r. - wypadków było 44 196, ofiar śmiertelnych 4 572 a rannych 56 046. Ogółem w związku z przestępstwami drogowymi wszczęto 165 885 postępowań (o 12 132 mniej aniŜeli w 2009 roku), przy czym 138 581 za przestępstwa związane z jazdą pod wpływem alkoholu. Szczegółowe dane dotyczące postępowań wszczętych, przestępstw stwierdzonych i wykrywalności w wybranych kategoriach przestępstw zawarte są w tabelach nr 1-7. Tabela 7 - Wykrywalność wybranych przestępstw w latach 1999-2010 (w procentach) Lata Ogółem Zabójstwo Zgwał- cenie Uszczerbek na zdrowiu Udział w bójce lub pobiciu KradzieŜ cudzej rzeczy - w tym kradzieŜ samochodu Przestępstwa rozbójnicze KradzieŜ z włamaniem Uszkodze- nie mienia Narko- tykowe Dro- gowe 2010 68,3 92,3 82,3 89,7 80,7 29,0 22,4 72,5 31,6 31,2 97,7 99,3 2009 67,1 92,8 82,6 87,9 79,6 26,6 23,2 66,3 28,6 29,0 97,1 99,3 2008 65,9 93,1 81,1 86,2 78,4 26,0 21,0 63,8 28,6 27,5 96,3 99,2 2007 64,6 93,4 84,2 87,7 78,7 24,4 18,7 61,4 27,0 26,9 96,6 99,2 2006 62,4 92,4 82,7 88,1 78,1 21,8 14,5 57,0 24,9 25,8 96,5 99,4 2005 58,6 90,6 84,1 87,8 77,4 20,7 11,9 52,0 22,4 23,6 97,0 99,4 2004 56,2 90,8 82,7 87,8 75,8 19,9 9,5 50,4 21,1 22,3 96,5 99,2 2003 55,5 87,5 85,7 87,9 76,4 19,8 8,8 48,0 20,2 21,7 97,6 99,1 2002 54,9 89,4 85,3 89,1 77,2 21,2 8,6 50,6 21,5 24,0 97,6 99,0 2001 53,8 87,5 83,9 88,6 77,6 21,7 8,8 52,7 22,3 26,3 98,2 98,9 2000 47,8 87,0 85,9 89,7 77,4 21,5 8,9 53,7 23,3 26,0 98,5 92,0 1999 45,0 85,7 83.7 89,2 76,3 20,7 8,8 52,6 23,5 26,2 98,5 91,5 Źródło: http://www.statystyka.policja.pl/portal/st/842/47682/Postepowania_wszczete _przestepstwa_stwierdzone_i_wykrywalnosc_w_latach_19992010.html(22.03.2011) 3. Opinie ekspertów na temat spadkowych trendów przestępczości Utrzymująca się tendencja spadkowa przestępczości nie dziwi ekspertów. Przykładowo, b. minister sprawiedliwości prof. Zbigniew Ćwiąkalski uwaŜa, Ŝe kryje się za tym lepsza praca Policji, a takŜe mniejsze społeczne przyzwolenie na popełnianie przestępstw i starzenie się społeczeństwa. Natomiast spadek kradzieŜy samochodów upatruje w coraz lepszych zabezpieczeniach i szczelnym systemie obrotu drukami dowodów rejestracyjnych. Zatem, im mniejsze moŜliwości popełnienia przestępstwa, tym i czynów jest mniej. DuŜo mniej optymistyczny jest prof. Marian Filar, który twierdzi, Ŝe z przestępczością jest tak jak z falą, raz rośnie, drugi raz opada. Aby poznać przyczyny takiego stanu rzeczy, 10 Szerzej nt. fałszerstw znaków pienięŜnych i innych dokumentów publicznych patrz: J.W. Wójcik, Fałszerstwa dokumentów publicznych. Rozpoznawanie i zapobieganie, Warszawa 2005. 10 angaŜowanie się zorganizowanych grup przestępczych w tworzenie i nadzorowanie nielegalnego rynku pracy oraz pobieranie z tego tytułu haraczy. Systematycznie odnotowuje się międzynarodowe współdziałanie grup przestępczych w organizowaniu i testowaniu nowych szlaków przemytu narkotyków z Ameryki Południowej, Bałkanów, Holandii poprzez kraje UE czy komponentów do produkcji narkotyków syntetycznych z krajów byłej WNP i Afganistanu, a takŜe przemytu amfetaminy wyprodukowanej w Polsce do Skandynawii. Grupy zajmujące się przemytem narkotyków jednocześnie wykorzystują te same kanały do przemytu obcej waluty oraz sfałszowanych znaków pienięŜnych. Członkostwo Polski z UE od 1 maja 2004 r. spowodowało, Ŝe obserwuje się zmianę przemieszczenia się dotychczasowych baz logistycznych grup przestępczych z terenów zachodnich na granicę wschodnią. Szczególnie dotyczy to takiej przestępczości, jak fałszowanie euro, dostarczanie komponentów tzw. prekursorów do produkcji narkotyków syntetycznych, przemyt i handel ludźmi do innych krajów UE. Rozpoznano zjawisko uŜywania przemocy przez przestępców. Robią to w sposób bezwzględny ze znaczną determinacją, nie licząc się z ludzkim Ŝyciem. Nadal utrzymuje się wysoka brutalność i bezwzględna aktywność przestępcza, która słuŜy wewnątrz grupy do wyselekcjonowania członków zdolnych w przyszłości do popełniania cięŜkich przestępstw kryminalnych (pobicia, zastraszenia, uprowadzenia, niszczenia mienia), niezbędnych w walce z innymi grupami o strefy wpływów bądź z potrzeby zysku. Zjawisko brutalizacji przestępczości wykazuje tendencję wzrastającą, gdyŜ systematycznie opuszczają zakłady karne dawni liderzy groźnych grup przestępczych. Nawet zorganizowane grupy złodziei samochodów atakują bronią lub taranują pojazdami usiłujących ich zatrzymać policjantów. Głównym źródłem dochodów zorganizowanych grup przestępczych wciąŜ są: wymuszenia haraczy, napady, produkcja i obrót narkotykami oraz wyłudzenia towarów i podatków ze szkodą dla przedsiębiorców prywatnych i podmiotów gospodarczych. Nasila się działalność związana z porywaniem zakładników i wymuszaniem okupu od osób znanych i dysponujących znacznymi środkami finansowymi. Rozpoznano kolejne próby i działania członków grup przestępczych, polegające na zastraszaniu świadków i pokrzywdzonych. Taki stan rzeczy powoduje brak bądź rezygnację niektórych osób ze współpracy z organami ścigania. Osoby te są zastraszane i obawiają się zemsty ze strony przestępców. Niejednokrotnie osoby te pozostają w konflikcie z prawem, nie darzą zaufaniem miejscowej policji, są rozgoryczone brakiem reakcji i pomocy ze strony organów ścigania16. Obserwuje się równieŜ duŜe zaangaŜowanie obywateli tureckich i rosyjskojęzycznych w działania przestępcze, polegające na organizowaniu zbytu kradzionych samochodów pochodzących z Niemiec, Holandii, Francji i Włoch. Jednocześnie wzrasta aktywność tych grup równieŜ w zakresie przestępstw narkotykowych, handlu ludźmi, prostytucji, nielegalnego przemytu emigrantów, prowadzeniem nielegalnej działalności gospodarczej17. Zanotowano wzrost liczby fikcyjnych małŜeństw z obywatelami tureckimi i innych narodowości dla zapewnienia pobytu w Polsce i innych krajach UE. Stwierdza się przemyt broni palnej ze Słowacji i Czech do Polski oraz międzynarodową współpracę zorganizowanych grup w zakresie wprowadzania do obiegu fałszywych banknotów USD i euro. Rozpoznano, Ŝe kurierzy pozyskiwani są za pośrednictwem Internetu. Z analizy wynika teŜ, Ŝe zorganizowane grupy nieco odpuściły typową przestępczość kryminalną jak napady z bronią czy wymuszenia haraczy. Choć trzeba zauwaŜyć, Ŝe wśród gangsterów wraca sentyment do korzystania z bomb - w 2009 r. CBŚ odebrał im aŜ 9 ton 16Sprawozdanie z działalności Centralnego Biura Śledczego KGP w Warszawie w 2009 roku http://cbs.policja.pl/portal/cbs/380/9890/Raporty_z_dzialalnosci.html, s. 6-10(12.09.2010) 17 B. Hołyst, Kryminologia, wyd. cyt., s. 433, 434. 11 materiałów wybuchowych, tj. trzy razy więcej niŜ w 2008 r. Za to coraz mocniej (ten trend był juŜ widoczny przed rokiem) inwestują w przestępstwa gospodarcze. Tu zarabiają naprawdę duŜe pieniądze. CBŚ zidentyfikowało aŜ 164 gangi zorientowane tylko na przestępczość ekonomiczną. Działalność grup przestępczych wspierają grupy wyspecjalizowanych ekspertów w zakresie rachunkowości, prawa podatkowego i finansowego, a takŜe cywilnego i karnego. Celem ich działania jest kamuflowanie przestępczej działalności oraz opracowywanie i wdraŜania nowoczesnych przedsięwzięć zmierzających do wykorzystania ich w wyrafinowanym modus operandi sprawców. Przestępczość dotycząca kart płatniczych na szkodę obywateli polskich nabiera coraz bardziej charakteru międzynarodowego i zorganizowanego. Analiza liczby transakcji kartami sfałszowanymi oraz wartości strat ponoszonych z tego tytułu przez polskie banki wskazuje na znaczny wzrost przestępczości w tej dziedzinie18. Banki ponoszą coraz większe straty, zwłaszcza poza granicami kraju. Dynamika wzrostu przestępczości, na podstawie danych uzyskanych z Departamentu Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego, utrzymuje się na poziomie około 180% rocznie. Notuje się wzrost naduŜyć dokonywanych bez fizycznego uŜycia karty, tj. jedynie przy wykorzystaniu numeru karty płatniczej w Internecie, przy zamówieniach składanych drogą telefoniczną i mailową. Utrzymują się powaŜne zagroŜenia dotyczące działalności tzw. nigeryjskimi oszustwami zaliczkowymi. Podejrzane oferty zarówno do firm, jak i osób fizycznych, nadsyłane są obecnie przede wszystkim drogą mailową19. Cyklicznie pojawiają się zakazane w Polsce piramidy i parabanki, które w zorganizowanych oszustwach finansowych odgrywają wielką rolę związaną z umiejętnościami socjotechnicznymi (przykładowo oferty tylko dla VIP-ów) umoŜliwiającymi gromadzenie duŜego kapitału i doprowadzenie do powaŜnych strat finansowych na szkodę osób fizycznych20. Największe trudności dotyczące zarówno rozpoznawania, jak i przeciwdziałania stwarza przestępczość zorganizowana związana z takimi przestępstwami ekonomicznymi jakz pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu. Braki w metodyce rozpoznawania tej przestępczości umoŜliwia bezkarność przestępców, nasilenie ich działalności, a takŜe finansowanie działań terrorystycznych. Podstawowym zagadnieniem trudności rozpoznawczych, w tym zakresie, jest niezwykle złoŜony, a nawet wyrafinowany modus operandi sprawców. 4.3. Przestępczość narkotykowa Wysoki poziom popytu na środki odurzające, zarówno twarde narkotyki, jak i dopalacze, zdaniem niektórych autorów spowodowany jest przede wszystkim przejmowaniem obcych wzorców kulturowych. Powoduje to podatny grunt na działalność zorganizowanych grupy przestępczych, które tworzą coraz to nowe miejsca produkcji narkotyków syntetycznych, wykorzystując do ich produkcji tanie i nierejestrowane prekursory przemycane przez granicę wschodnią. Grupy przestępcze o jednolitym profilu działania przekształcają swoją działalność w multiprzestępczą. W większości przypadków widoczna jest tendencja zwiększania się zainteresowania grup kryminalnych przestępczością o charakterze narkotykowym czy ekonomicznym juŜ od 2005 roku21. W 2009 r. funkcjonariusze CBŚ zarekwirowali 917 kg narkotyków (o 25 proc. więcej niŜ rok wcześniej). Do policyjnych magazynów najwięcej, bo niemal dwie trzecie (606 kg - 18 Szerzej: J.W. Wójcik, Oszustwa finansowe. Zagadnienia kryminologiczne i kryminalistyczne, Warszawa 2008, s. 372-386. 19 Szerzej: tamŜe, s. 386-453. 20 TamŜe, s. 277-319. 21 Sprawozdanie z działalności CBŚ w 2005 roku, wyd. cyt., s. 3-5. 12 trzy razy więcej niŜ rok wcześniej), trafiło marihuany - najpopularniejszej z nielegalnych uŜywek. Rozpoznano, Ŝe coraz częściej krzewy konopi uprawiane są w Polsce w ramach profesjonalnych plantacji. Udało się teŜ zlikwidować osiem laboratoriów narkotykowych i zabezpieczyć 280 kg amfetaminy, która wciąŜ pozostaje naszym sztandarowym produktem eksportowy oraz 113 kg kokainy, nazywanej "białą damą". To drogi narkotyk dla elit, ale coraz powszechniejszy w Polsce. Zatrzymano amfetaminy pięć razy więcej niŜ rok wcześniej. W 2009 r. zlikwidowano 8 laboratoriów narkotyków syntetycznych oraz 33 profesjonalnie zorganizowane plantacje konopi indyjskich. W sumie w okresie sprawozdawczym zabezpieczono ponad 917 kg narkotyków. Ponadto CBŚ KGP przekazało do prowadzenia sprawy innym jednostkom Policji, w których zabezpieczono łącznie ponad 140 kg narkotyków22. W 2010 roku zlikwidowano kolejne 13 laboratoriów narkotyków syntetycznych oraz 61 profesjonalnie zorganizowanych plantacji konopi indyjskich. W sumie zabezpieczono ponad 1226 kg narkotyków, a w tym: 331,9 kg amfetaminy, 70,3 kg haszyszu, 698 g heroiny, 100,8 kg kokainy, 722 kg marihuany, 233 tys. tabletek ekstazy, 339 szt. LSD i 68 litrów BMK. Według Biura ds. Narkotyków i Przestępczości ONZ, które cytuje policyjny raport, aŜ 17 proc. światowej produkcji narkotyków syntetycznych w 2008 r. pochodziło z Polski. Więcej produkuje tylko Holandia - 28 proc. Naszymi najlepszymi odbiorcami są Skandynawowie. Ale narkobiznes otwiera się teŜ na nowe rynki za wschodnią granicą. Białoruś i Ukrainę autorzy raportu określają jako "bardzo chłonne". Inny kierunek to kraje UE, przede wszystkim Wyspy Brytyjskie, gdzie osiedlili się Polacy, którzy równieŜ są klientami, ale równieŜ pomagają dotrzeć do autochtonów. 4.4. Akty terroru kryminalnego oraz terroryzmu Na podstawie analizy sprawozdań i z jednostek terenowych CBŚ KGP oraz w wyniku monitorowania bazy KSIP w 2009 r. odnotowano 42 przypadki eksplozji spowodowanych uŜyciem materiałów i urządzeń wybuchowych, w tym 14 przypadków noszących cechy aktów terroru kryminalnego. PowyŜsze eksplozje nastąpiły w związku z uŜyciem: • urządzeń wybuchowych - 18 przypadków, • granatów - 4 przypadki, • rozbrajania niewybuchów i niewypałów - w celu odzyskania materiału wybuchowego - 7 przypadków, • detonacji substancji chemicznej podczas produkcji materiału wybuchowego - 13 (9) przypadków. Ponadto, ujawniono i rozbrojono podłoŜone pod róŜnymi obiektami 20 urządzenia wybuchowe, w tym 2 granatów oraz 18 urządzeń zawierających substancje wybuchowe. Ponadto, ujawniono 7 atrap urządzeń wybuchowych. W wyniku dokonanych przeszukań odnaleziono i zabezpieczono: 29 samodziałowych urządzeń wybuchowych oraz 8 732,6 kg róŜnego rodzaju materiałów wybuchowych, w tym: plastycznego materiału wybuchowego, trotylu, heksogenu, górniczego materiału wybuchowego, prochu czarnego, mieszanin pirotechnicznych i innych substancji niebezpiecznych. Systematycznie dokonuje się zabezpieczeń wielu jednostek broni palnej. Największe zabezpieczenia miały miejsce na terenie województwa śląskiego, wielkopolskiego i podkarpackiego23. W 2010 r. stwierdzono 38 przypadków eksplozji spowodowanych uŜyciem materiałów i urządzeń wybuchowych, w tym 12 przypadków noszących cechy aktów terroru kryminalnego. Ujawniono i rozbrojono pod róŜnymi obiektami 16 urządzeń wybuchowych i 13 atrap. W wyniku eksplozji materiałów wybuchowych śmierć poniosło 6 osób, a 26 zostało 22 Sprawozdanie z działalności CBŚ w 2009 roku, wyd. cyt., s. 5, 6. 23 TamŜe, s. 9,10. 15 a) rozpoznano i rozpracowywano 5615 osób działających w 547 grupach przestępczych, a w tym: 501 grup polskich, 36 międzynarodowych, 7 rosyjskojęzycznych i 3 innych grup cudzoziemców; b) zidentyfikowano aŜ 453 liderów grup przestępczych, a w tym: 407 liderów polskich, 37 liderów międzynarodowych, a ponadto 5 liderów grup rosyjskojęzycznych i 4 liderów grup innych narodowości; c) zarzuty karne przedstawiono 5293 podejrzanym, w tym 1869 za udział, zakładanie lub kierowanie grupami przestępczymi; d) rozbito 151 grup przestępczych, z których 3590 osób zatrzymano, przedstawiono im 17140 zarzutów karnych wobec 5306 osób podejrzanych. Ponadto, 1731 osobom postawiono 1774 zarzuty udziału w zorganizowanej grupie przestępczej oraz 165 osobom – 169 zarzutów kierowania grupą przestępczą; W ramach wielu osiągnięć w zakresie przeciwdziałania przestępczości narkotykowej i aktom terroru kryminalnego w latach 2009-2010 zakwestionowano ponad 3 tony narkotyków, 10 ton róŜnego rodzaju materiałów wybuchowych oraz rozpoznano 80 eksplozji przy uŜyciu materiałów wybuchowych. Na tle tych danych warto jednak zadać pytania: czy omówione wyŜej dane statystyczne to obraz dotyczący rzeczywistej przestępczości pospolitej i zorganizowanej? Ponadto: czy obraz ten jest daleki od wyników opublikowanych danych? Czy podobnie przedstawia się sprawa z liczbą rozpoznanych grup przestępczych? Na tym tle warto zauwaŜyć, Ŝe wraz z widoczną wyraźnie statystyczną tendencją dotyczącą spadku przestępczości, uwidacznia się aktywność Centralnego Biura Śledczego w rozpoznawaniu i rozpracowywaniu, a przede wszystkim rozbijaniu zorganizowanych grup przestępczych, co wynika z tabeli 8 i raportów CBŚ. Warto dodać, Ŝe w minionym dwudziestoleciu w ujawnianiu afer gospodarczych i ich skutków, a przede wszystkim związków prominentów z grupami przestępczymi, korupcją urzędników i decydentów, wykorzystywaniem zajmowanego stanowiska do nielegalnego wzbogacania się itp. waŜną rolę odgrywają śledztwa dziennikarskie, a niejednokrotnie przecieki z postępowań przygotowawczych prowadzonych przez prokuratorów czy policjantów, którzy ujawniają kompromitujące fakty dotyczące wysokich urzędników. Analiza współczesnej przestępczości ekonomicznej wykazuje istotne związki zorganizowanych przestępców w ramach triady: biznes-polityka-przestępczość. RóŜnorodne powiązania przestępcy zorganizowani wykorzystują do maksymalizacji efektów swojej działalności. Przykładowo, po nowelizacji ustawy hazardowej, która wprowadziła wzrost podatków i stopniowe wygasanie zezwoleń dla branŜy hazardowej, z rynku wycofano 35 tysięcy automatów do gry o niskich nominałach. Nie oznacza to, Ŝe znacząco zmniejszył się rynek hazardu w Polsce. Wprawdzie rynek hazardu przeniósł się do Internetu to jednak za rzekome gry zręcznościowe, w wielu lokalach, barmani wypłacają wygrane pod stołem. JeŜeli nawet nastąpił rzeczywisty spadek hazardu o 20 procent, to jednak rynek ten w Polsce ocenia się na 16,3 mld złotych i takie właśnie są dochody z podatków27. Prognostycznie podchodząc do zagadnienia przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej warto wyrazić przekonanie, Ŝe najwięcej nie dostrzeganych dotychczas moŜliwości istnieje w tematyce ekonomicznych, a szczególnie karnoprawnych, kryminologiczno – finansowych oraz administracyjno – prawnych problemów rozpoznawania tej przestępczości, gdyŜ szerokie uprawnienia podmiotowe i przedmiotowe posiadają takie słuŜby, jak: Policja, a szczególnie Centralne Biuro Śledcze KGP i Biuro Wywiadu Kryminalnego KGP, Biuro do spraw Odzyskiwania Mienia, Centralne Biuro Antykorupcyjne, 27 A. Stabryła, Hazard kwitnie w Internecie, Rzeczpospolita z dnia 2-3 kwietnia 2011 r. 16 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencja Wywiadu, StraŜ Graniczna, Wywiad Skarbowy, Prokuratura i sądy28. 6. Próba klasyfikacji najwaŜniejszych zagroŜeń przestępczością Współczesne, czyli rozpoznane na przełomie XX i XXI wieku, tendencje przestępczości w Polsce moŜna podzielić na pięć podstawowych grup, a mianowicie: 1) przestępstwa kryminalne w ujęciu tradycyjnym, których indeks jest praktycznie nieograniczony. Specyficzną i grupę zagroŜeń stanowią przestępstwa przeciwko Ŝyciu, zdrowiu i mieniu. Z tego rodzaju przestępstw oprócz zabójstw aktualnie najgroźniejsze to porwania dla okupu29 i handel ludźmi (patrz r. 7 i 8 tej pracy) po produkcję, przemyt i handel narkotykami. W ostatnich latach nasiliło się kolejne zjawisko w przestępczości zorganizowanej. W latach 80. i 90. XX wieku pseudokibice znani byli jako szalikowcy30. Aktualnie nie tylko organizują ustawki, lecz dotyczy to wielu innych czynów o charakterze zorganizowanym, które popełniane są przez bojówki pseudokibiców. Stosowane formy działania doprowadziły do określenia ich jako bandytów stadionowych. Zorganizowane grupy tego typu charakteryzują się multiprzestępczością, gdyŜ dokonują napadów rabunkowych, handlują narkotykami, kradną samochody, dokonują włamań i oszustw oraz wielu innych przestępstw. Zajmują się nielegalną produkcją i handlem alkoholem, papierosami, ubraniami oraz narkotykami, ale takŜe rozbojami. W związku z tym z początkiem 2011 roku powołano w CBŚ specjalny zespół zajmujący się związkami pseudokibiców z przestępczością zorganizowaną. Najczęściej przestępstwa przeciwko Ŝyciu i zdrowiu popełniają przy uŜyciu groźnych narzędzi jak: noŜy, siekier, maczet, kastetów, pałek itp.31. Do zatrzymywania sprawców tych przestępstw angaŜowany jest CBŚ, a takŜe organizuje się specjalne grupy do ścigania tego typu przestępców zorganizowanych32; 2) fałszerstwa dokumentów publicznych, które są wprawdzie przestępstwami samoistnymi, lecz niejednokrotnie stanowią czynności przygotowawcze do wszelkiego rodzaju oszustw finansowych i afer gospodarczych. Przestępstwa tego typu stanowią powaŜne zagroŜenie w funkcjonowaniu obrotu gospodarczego tym bardziej, aktualnie fałszuje się wszelkie potrzebne przestępcom dokumenty, a w tym znaki pienięŜne i papiery wartościowe. Pamiętać przy tym naleŜy o pewnej prawidłowości, którą doskonale rozpoznała praktyka śledcza, Ŝe popełnienie oszustwa finansowego poprzedza najczęściej fałszowanie dokumentów publicznych, a szczególnie dokumentów toŜsamości i finansowych. Czynności te, obok korupcji i prania pieniędzy, stanowią swoiste czynności 28 Szerzej: J.W. Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej. Zagadnienia prawno - kryminologiczne i kryminalistyczne, Warszawa 2011. 29 J.W. Wójcik, Porwanie dla okupu. Zagadnienia kryminologiczne i kryminalistyczne. Zeszyty Naukowe WSIZiA NR 1(14) z 2011 r. 30 Szerzej: J.W. Wójcik, Od hipisów do satanistów, Kraków 1992, s. 119-129. 31 Członkowie bojówki pseudokibiców z Chorzowa zatrzymani,http://otillo.pl/news/url/slaskie- czonkowie-bojowki-pseudokibicow-z-chorzowa-zatrzymani/Śląskie(11.03.2011) oraz A. Feder, CBŚ zatrzymało dwóch kiboli podejrzanych o usiłowanie zabójstwa ... http://tvp.info/informacje/ludzie/pseudokibice-na-celowniku-policji/4124025Pseudokibice na celowniku policji(11.03.2011) 32 Szczególne nasilenie działań policyjnych nastąpiło po 17 stycznia 2011 roku kiedy to na krakowskim Kurdwanowie zamordowano jednego z przywódców krakowskiej bojówki Tomasza C. Zamaskowani napastnicy, po pościgu, zadali mu kilkadziesiąt ciosów noŜami i maczetami. Prawdopodobnie przyczyną zabójstwa, były m.in. finansowe rozliczenia gangów, takŜe z handlu narkotykami. A. Drabikowska, Policyjna specgrupa od kiboli-gangsterów, http://kielce.gazeta.pl/kielce/1,47262,9045667,Policyjna_specgrupa_od_kiboli_gangsterow.html(11.03.2011) oraz http://wyborcza.pl/1,75478,9424641,Gangster_wyrasta_z_pilkarskiego_kibola.html#ixzz1JNNsU62X 17 przygotowawcze, czy „przestępstwa towarzyszące” powaŜnym przestępstwom ekonomicznym, a więc oszustwom gospodarczym, finansowym itp.; 3) zorganizowane przestępstwa gospodarcze, w tym bankowe, a szczególnie: naduŜycie zaufania, korupcja, oszustwa: kredytowe, ubezpieczeniowe i giełdowe; pranie pieniędzy. Sprawcami tych przestępstw są osoby o odpowiednim przygotowaniu zawodowym i predyspozycjach. Ujawniane naruszenia prawa związane z czynnościami bankowymi wskazują na ich szeroki zakres. Obok prawa bankowego naruszane jest przede wszystkim: prawo cywilne, wekslowe, dewizowe, handlowe, podatkowe, ubezpieczeniowe, upadłościowe, a przede wszystkim prawo karne33. Warto jednak zauwaŜyć, Ŝe według danych statystyki policyjnej oszustwa klasyczne od kilku lat wykazują tendencję malejącą, to oszustwa kapitałowe charakteryzują się tendencją wzrastającą, a ich formy stale się wzbogacają, jak np. oszustwo o dotacje unijne. W strukturze przestępstw go- spodarczych dominują oszustwa o charakterze gospodarczym (ok. 35 proc. udziału), następne to fałszerstwa gospodarcze (ok. 16 proc), przestępstwa przeciwko własności intelektualnej i przemysłowej (ok. 10 proc), przeciwko obrotowi gospodarczemu (ok. 8 proc.) i akcyzowe (ok. 1,5 proc). Szczególną grupą są przestępstwa wymierzone przeciwko obrotowi gospodarczemu, gdyŜ obejmują on zakazaną wymianę dóbr i usług odbywającą się z reguły z uŜyciem środków pienięŜnych, ale przede wszystkim towarzyszące tej wymianie i powstające w jej procesie stosunki między jej uczestnikami. W tej grupie, według statystyki policyjnej, prym wiodą: oszustwo kredytowe, udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzycieli oraz naduŜycie zaufania. Nowa forma działania na szkodę osób fizycznych to zorganizowane grupy oszustów „na wnuczka”; 4) cyberprzestępstwa polegające przede wszystkim na nielegalnym zdobywaniu informacji chronionych prawnie oraz oszustwa finansowe polegające m.in. na wyprowadzaniu z banków, innych instytucji finansowych czy przedsiębiorstw duŜych kwot pienięŜnych. Przestępstwa tego typu są równieŜ popełniane najczęściej przez pracowników poszkodowanych instytucji oraz intruzów z cyberprzestrzeni. Rzeczywiste rozmiary tych zagroŜeń nie są znane z uwagi na brak niezaleŜnych badań. Najczęściej są ukrywane przez poszkodowane firmy, przede wszystkim z uwagi na istotne niedociągnięcia w prowadzonych statystykach. Z tego względu w tych kategoriach charakterystyczna jest niezwykle duŜa ciemna liczba tego rodzaju przestępstw. W stwierdzonych przestępstwach komputerowych dominuje oszustwo komputerowe, które wykazują wyraźną tendencję wzrastającą, szczególnie zaś od roku 2000. Podobne tendencje wykazują przestępstwa stwierdzone dotyczące działania określanego jako nielegalne zdobycie informacji zabronione w myśl art. 267 k.k., tj. nielegalny dostęp do systemu informatycznego, podsłuch komputerowy oraz ujawnienie zdobytych w ten sposób informacji osobom trzecim; 5) osobnym i obszernym zagadnieniem są przestępstwa przeciwko własności intelektualnej i przemysłowej. W skład tego rodzaju przestępstw wchodzą m.in.: plagiaty oraz podróbki wielu atrakcyjnych towarów. Przestępstwa przeciwko prawom autorskim, a dotyczące szczególnie naruszenia praw własności intelektualnej w takich dziedzinach jak: fonografia, kinematografia i programy komputerowe, a takŜe podrabianie towarów stanowią wciąŜ istotne zagroŜenia. Kolejnym istotnym źródłem zagroŜeń jest 33 Szerzej: J.W. Wójcik, Przeciwdziałanie praniu pieniędzy, Kraków 2004 oraz tego autora: Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu, Kraków 2007, a takŜe Oszustwa finansowe. Zagadnienia kryminologiczne i kryminalistyczne, Warszawa 2008.