Główne stanowiska dotyczące zdeterminowania zachowania człowieka część 1, Notatki z Psychologia

Pobierz Główne stanowiska dotyczące zdeterminowania zachowania człowieka część 1 i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

GŁÓWNE STANOWISKA DOTYCZĄCE ZDETERMINOWANIA

ZACHOWANIA CZŁOWIEKA

Główne czynniki

1. Sytuacjonizm – środowisko
2. Personologia – osobowość
3. Interakcjonizm – interakcja

(I) Sytuacjonizm

• nie wyjaśnia myślenia twórczego
• jest to stanowisko EGZOGENNE
• opiera się na schemacie S – R
• indywidualne różnice wyjaśnia: a) uprzednio działającymi bodźcami b) błędem w pomiarze
• stosuje eksperyment

Najważniejsze badania: HARTSHORNE, MAY (1929) Czy u dzieci występuje cecha uczciwości? Wyniki : nie było cechy uczciwości bo oszukiwanie bądź nie oszukiwanie zależało od sytuacji Zachowanie – nawyk – cecha

ASCH Badanie dotyczyło wpływu grupy na postrzeganie odcinków. 36% uległo sugestii.

ZIMBARDO Eksperyment ze strażnikami i więźniami. Wnioski : wszyscy dobrze wcielili się w swoje role , w obu grupach sytuacja wpłynęła na zachowanie bardzo wyraźnie.

DERLEY, LATANI Eksperyment dotyczył rozproszenia odpowiedzialności. Stworzono taka sytuacje eksperymentalną: ktoś przewracał się na ulicy. Czekał na pomoc. Raz było dużo przechodniów, a raz tylko jeden. Gdy było dużo przechodniów to nie pomagano, a gdy jeden to pomagał. Wnioski : pomoc osobie jest uzależniona od sytuacji.

DANE DOTYCZĄCE DZIECI WILCZYCH- dzieci wychowanych poza społeczeństwem Indie rok 1920 znaleziono dzieci wychowywane przez wilki.

BADANIA KELLOGÓW Wychowywano dziecko ludzkie z dzieckiem szympansim. Na początku szympans wyprzedzał dziecko ludzkie, pomimo , że było młodsze , ale po opanowaniu mowy dziecko wyprzedziło szympansa.

1. Trzeba mieć właściwości ludzkie , mózg , itp.
2. Trzeba być wychowywanym w środowisku ludzi.

BADANIE NAD PLEMIENIEM IK ( żyjące na granicy Kenii i Ugandy) Było to plemię, które żyło z polowań. W 1934r. zakazano polowań i do tej chwili zaczęto zauważać w tym plemieniu sytuacje patologiczne ,m.in. chowanie jedzenia,, zanik religii.

Wnioski: W przypadkach skrajnych potrzeb zanikają ludzkie wartości. Podobnie rzecz się miała w obozach koncentracyjnych – w nich najlepiej czuli się psychopaci.

MARKS: byt kształtuje świadomość.

Słabe strony sytuacjonizmu: nie wyjaśnia myślenia twórczego u wybitnych ludzi

(II) Personologia

• stanowisko ENDOGENNE i twórcy teorii cech: Allport, Guilford, Cattell, Eysenck (BIG FIVE)
• w rozwoju człowieka biorą udział motywy, plany itp.
• stwierdzono, że zachowanie człowieka jest względnie stałe, bez względu na sytuację.( Jest stałe w czasie) W tej samej sytuacji ludzie zachowują się różnie
• opiera się głownie na metodzie korelacyjnej i badaniach longitudinalnych
• w życiu potocznym ludzie posługują się kategoriami cech , co prowadzi do nadmiernej generalizacji
• spotkała się z krytyka w latach 60- tych (W. Mischel: bez uwzględnienia warunków, same cechy prowadzą do błędów, posługiwania się stereotypami, fałszowania, generalizacji)
• odchodzono od teorii cech i uwzględniano inne elementy np.: motywy, cele, wartości , zadania
• po 20- stu latach psychologia cech doszła do głosu, co się przejawiło w stworzeniu teorii BIG FIVE

Mc Adams : teoria cech wyszła zwycięsko. Cechy odzwierciedlają różnice w zachowaniu i osobowości ludzi. Ekstrawertyzm i neurotyzm mają znaczna stałość. Sytuacja nie wpływa zazwyczaj silniej na zachowanie niż cechy. Te same osoby badano tymi samymi metodami w różnym czasie.

Costa, McCray: organizują badania osób dorosłych na uniwersytecie Baltimore. Badają neurotyzm, ekstrawersję i otwartość po 6 latach. Stwierdzono znaczne korelacje: Neurotyzm 0,83 Ekstrawersja 0, Otwartość 0,

E. Kelley 1935 - 38 \ 79-81 New York; badano zmienność neurotyzmu i ekstrawersji po 20 latach: N 0, E 0,70 po 45 latach: N 0,31 E 0,27 (mniejsza stałość)

Brock : badano uczniów szkoły średniej I w wieku 30 lat. Badano samoakceptację Q-sortem oraz przystosowanie: samoakceptacja 0,27 \ przystosowanie: 0,33 (M) 0,23 (K)

Campbell : badanie inwentarzem zainteresowania zawodowego Strong’a w odstepie 30l – korelacja 0,56.

Tellman (twórca koncepcji inteligencji) .Badanie - 2 grupy wybitnie intel. dzieci, które badał ponownie po 40r.ż. – wynik: nie wszystkie były wybitne. Wnioski : inteligentne dzieci= intelig. dorośli-> STAŁOŚĆ IQ ; wzrost IQ ( ponad 140pkt) – w wieku dojrzałym - > osiągnięcie wybitnych sukcesów/ ale zaobserwowano wyjątki , nie wszystkie osoby wybitne miały wybitne osiągnięcia /. Samą inteligencją nic nie zdziałamy.

Wudruff : stałość jednego zachowania jest większa niż zagregowanego.

Snyder, Tauhe : a) highmonitoring (pragmatycy) – u osób tych zachowanie występuje w zależności od sytuacji; wysokie samosterowanie; zachowanie zgodne z sytuacją , dostosowanie się do niej. b) Lowmonitoring (idealiści) – kierują się zasadami, przekonaniami.

Stałość zachowania

• Stałość zachowania jest większa u osób odchylonych od normy.
• Występuje stałość zachowania, która może być patologiczna.

1. Stałość właściwości jednostki zależy od czasu: maleje wraz z jego upływem.
2. Zależy od rodzaju cechy: Neurotyzm i Ekstrawersja są bardziej stałe niż samoocena i przystosowanie.

2. Integracyjne ujęcie osobowości – osobowość nie jest sumą, ale organizacją, systemem, całością, która rządzi się prawami innymi niż poszczególne części (Rubinsztejn: dynamiczna organizacja, struktura).
3. Hierarchiczne ujęcie osobowości – osobowość jest nie tylko organizacją, ale i strukturą, która ma różne poziomy (Mc Adamkus).
4. Różnicowe ujęcie osobowości – osobowość jest to coś, co różni jednostki od innych (cechy indywidualne, niepowtarzalne).
5. Przystosowawcza teoria osobowości – (Darwin) psychika umożliwia przystosowanie się człowieka do środowiska. Osobowość jest wynikiem przystosowania.

• świadoma aktywność jednostki: człowiek kształtuje środowisko, nie jest istota bierną.
• Cantor : badanie osób może polegać na interpretowaniu przez nich sytuacji (i ustalania celów) oraz działań zmierzających do określonego celu.

Zakres pojęcia osobowość:

1. Zakres szeroki : to jest całość psychofizyczna; to zarówno własności psychiczne i fizyczne (Allport, Nutin, Guilford) – 7 ramienna gwiazda (na każdym z ramion: postawy, zdolności, właściwości morfologiczne, fizjologia, potrzeby, temperament,………………………)

• bez właściwości fizycznych nie było by procesów psychicznych
• psychika powstaje i wyraża się za pośrednictwem ciała
• właściwości fizyczne wpływają na właściwości psychiczne tak, że ludzie różnią się od siebie (określają możliwości człowieka)
• ciało i psychika są silne ze sobą związane
• Nuttin : właściwości fizyczne, właściwości afektywne (charakter)

2. Zakres średni : wyłącza z osobowości cechy fizyczne; osobowość to całość psychiczna.

• Stern : wyodrębnia dwa rodzaje cech stanowiących osobowość: a) określają stosunek człowieka do otoczenia określają to, do czego człowiek dąży, zmierza (wartości, ideały , dążenia , przekonania) b) dyspozycje sprawnościowe bądź instrumentalne (jak dobrze coś się robi), wiedza, zdolności inteligencja. Festinger, Łukaszewski : zachowanie jest organizowane przez rozbieżność informacyjną (rozbieżność między inf. napływającą a inf. „w mózgu”).

Modele i wizje informacje

Łukaszewski : stanowisko krańcowo poznawcze lub poznawczo – motywacyjne Reykowski : mechanizm popędowo – emocjonalny i sieć poznawcza Rubinsztejn : zmienne kierunkowe (potrzeby, zainteresowania, postawy, zdolności, charakter, temperament)

3. Zakres wąski : włącza do pojęcia osobowości tylko cechy treściowe, pomija cechy formalne (nie włącza temperamentu i zdolności – traktuje te cechy jako różnice indywidualne).

Reprezentacje stanu normalnego

Reprezentacje stanu idealnego

Rozbieżność aktywizuje działanie

Kelly : teoria konstruktów osobistych; osobowość to system konstruktów. Rozumieć osobowość to poznać konstrukty pozwalające przewidzieć zachowanie. Łukaszewski : osobowość to organizacja systemów jednostki dotyczących otoczenia własnej osoby i jej czynności.

• zachowanie jest dynamiczne przez rozbieżność informacji
• wewnętrzny napływ informacji
• def. MODEL-reprezentacja normalnego stanu, np. jak jest szkoła
• def. WIZJA – stan idealny ( idealna szkoła)

Argumenty przemawiające przeciw wąskiemu zakresowi osobowości:

• Charakterystyczne jest to, że intelekt włączają do osobowości główni przedstawiciele psychologii osobowości.
• Catell : w każdym zachowaniu przejawiają się 3 elementy: dynamiczny, temperamentalny, zdolnościowy
• Bez zdolności nie można wyjaśnić intencjonalności zachowania.
• Zdolności wyznaczają poziom wykonania jednostki (nie można wyjaśnić efektów, osiągnięć, podstawowych działań).
• W rozwoju jednostki zdolności indywidualne w znacznym stopniu wpływają na kształtowanie się innych funkcji psychicznych (plany, zainteresowania, wiedza, obraz własnej osoby).
• W osobowości wszystkie funkcje działają w połączeniu.
• Zdolności zależą od najbardziej stałych własności człowieka. Rezygnacja z nich powoduje iż osobowość przestaje posiadać funkcję wyjaśniającą i predyktywną.
• Teoria C. Mitchel : zdolności dołącza do osobowości. Osobowość bez zdolności przestaje pełnić funkcję integracyjną.

Cattell , Eysenck włączają temperament do osobowości , podobnie jak teoria Big- Five; natomist teoria Maslowa i Freuda nie zajmują się osobowością 5 argumentów za odrębnością temperamentu i osobowości:Strelau

1. Temperament jest wynikiem ewolucji genetycznej podczas gdy osobowość jest wytworem wpływu społecznego.
2. Temperament jest zarówno charakterystyczny człowiekowi jak i zwierzęciu. Osobowość występuje tylko u człowieka.
3. Jednostka ma określone warunki temperamentalne od urodzenia, natomiast osobowość powstaje dzięki interakcji człowieka ze środowiskiem.
4. Temperament determinuje formalne cechy, a osobowość treściowe.
5. Osobowość jest łatwiej modyfikowalna niż temperament.

Poglądy M. Zuckermana , przeciwko Strelau

• Osobowość w podobnym stopniu zdeterminowana jest biologicznie i społecznie.
• Wszelkie własności temperamentalne kształtują się w wyniku interakcji zachowania dziecka z rodzicami.
• Nie jest jasne rozumienie między aspektami formalnymi i treściowymi. Cechy temperamentalne przejawiają się w różnych sytuacjach, a więc wiążą się z treścią.
• Pewne cechy osobowości nie ulegają zmianie np. anty społeczność, nałóg (takie cechy osobowości są stałe).
• Temperament jako składnik osobowości (poziom reaktywności wpływa na stopień aktywności jednostki, przejawia ona aktywny lub bierny styl zachowania). T. motywuje do preferowania lub unikania pewnych sytuacji i zachowań. T. trudno oddzielić od innych właściwości funkcjonowania psychicznego człowieka.
• temperament wpływa na styl uczenia się , interakcji społecznych , styl życia
• temperament trudno oddzielić od innych wartości
• temperament zabarwia wszystkie nasze właściwości i zachowania
• temperamentu nie można wyizolować

Koncepcja dymensji: różni ludzie różnią się pod względem poziomu cechy. Ludzi można uporządkować wg natężenia danej cechy. Wymiar \ dymensje - stanowi wspólne cechy dla ludzi; występuje w różnym natężeniu u różnych ludzi.

Osobowość to ogół wymiarów psychicznych. Można ją opisać za pomocą typów. Typ to pewnego rodzaju idealny wzór, prototyp, który spełnia wszystkie warunki pojęcia.

• idealny wzorzec (schizotynik), typ wyodrębniony ze względu na pewne cechy. Koncepcja typu zakłada, że istnieje związek miedzy typami; u pewnych osób określone powiązanie między cechami przejawia się wyraźniej lub u innych osób przejawia się mniej wyraźnie (typy idealne i mierzalne).

Typy można wyodrębnić ze względu na:

• budowę fizyczną (typy konstytucjonalne)
• fizjologię (Pawłow: silny, słaby, zrównoważony, niezrównoważony)
• psychikę (Jung: ekstrawersja \ introwersja)

Czynniki: zespół cech wyodrębnionych ze względu na analizę czynnikową.

• Cattell: cechy źródłowe
• Spearman: (1925r.) wprowadził analizę czynnikową do badania inteligencji

Czynnikowa teoria osobowości R. B. Cattella

(po raz pierwszy wprowadził analizę czynnikową do badania osobowości).

• zachowanie człowieka jest funkcją osobowości i sytuacji S - O - R
• osobowość to jest to, co umożliwia przewidywanie zachowania jednostki w określonym czasie
  sytuacji
• osobowość można scharakteryzować za pomocą cech
• zachowanie jednostki w określonej sytuacji jest funkcją cech osobowości i cech sytuacji: R = f (S1, C1 + S2, C2 + S3, C3…)
• w różnych sytuacjach niezbędne są różne cechy przy rozwiązywaniu różnych zadań \ odmienne proporcje wpływu cech osobowości i sytuacji
• w zachowaniu człowieka biorą udział trzy rodzaje cech: {temperamantalne- psychofizyczne dyspozycje} {dynamiczne- motywują działanie}
  1. Ergi : seksualne, towarzyskie, opiekuńcze, bezpieczeństwa, głodu, dbałości o własne sprawy, źródłowe, konstytucjonalne - wrodzone, dynamiczne.
  2. Sentymenty : cechy dynamiczne, środowiskowe i źródłowe. Są one nabyte przez jednostkę i kształtują się pod wpływem czynników społeczno - kulturowych np. tendencja do spostrzegania obiektu.
     • przedmiotem sentymentów jest własna osoba, inne osoby, instytucje, zawód, kariera, sport.
  3. Postawy : dynamiczne, środowiskowe i powierzchniowe cechy. Te najbardziej obserwowalne, przejawiają się w zachowaniach. Stanowią tendencję do działania, zachowania się w określony sposób do określonych obiektów; mogą być wyrażane słownie, uświadamiane bądź nie (projekcja); mogą być badane za pomocą kwestionariuszy.

Ergi → Sentymenty → Postawy

Źródłowe

Środowiskowe

Konstytucjonalne

Powierzchniowe

Cechy temperamentalne, środowiskowe, konstytucjonalne wiążą się z formalnym aspektem informacji. Określają zachowanie niezależnie od bodźców.

Cechy uzdolnieniowe, poznawcze: jak dany podmiot wykonuje zadanie z uwzględnieniem skuteczności działania.

Zdolności: a) Centralne - konstytucjonalne; jako ogólne parametry pracy mózgu jako całości, które wpływają na kształtowanie się wszystkich zdolności poznawczych. Cechy: szybkość pamięci, łatwość kojarzenia, inteligencja płynna. b) Lokalne - środowiskowe, konstytucjonalne; wrodzone, nabyta organizacja pól sensorycznych i motorycznych. Wiążą się z praca poszczególnych pól. c) czynniki pośredniczące - instrumentalne, sprawcze, środowiskowe; nabyte nawyki, które powstają pod wpływem uczenia się. Związane z warunkami, w których żyjemy (czynnik liczbowy, rozumienie słów, wnioskowanie, dedukcja, inteligencja skrystalizowana).

Metoda indukcyjna Catella Podział cech Cattella:

1. Cechy indywidualne : specyficzne dla danej osoby.
2. Wspólne : porównanie ludzi miedzy sobą.
3. Powierzchniowe : wyodrębniane są w oparciu o korelację miedzy zachowaniami.
4. Źródłowe : są to czynniki wyodrębniane w oparciu o analizę czynnikową

Cechy

indywidualne wspólne

powierzchniowe źródłowe

konstytucjonalne środowiskowe

Cattell wyszedł od zebranych przez Allporta terminów opisujących osobowość (4500); wyeliminował synonimy, rzadko spotykane, wieloznaczne i otrzymał ok. 2000. Przeprowadzono badania; zastosowana metodę obserwacyjną, wprowadzono zmienne(L); zastosowano szereg kwestionariuszy (zmienne Q), gdzie podmiot sam siebie oceniał. Zastosowano zespół testów psychologicznych (zmienne T). Na podstawie czynników korelacji i analizy czynnikowej wyodrębniono cechy powierzchniowe i źródłowe. W skład cechy źródłowej wchodziły cechy, które potwierdziły się w analizach czynnikowych. Cechy źródłowe oznaczono od A do O z pominięciem D, J, K oraz wprowadzono literę Q. Utworzono 16- czynnikowy kwestionariusz dla dorosłych opisujący osobowość. Eysenck stwierdził, że czynniki Cattella są ze sobą skorelowane. Wydzielił podstawowe (ekstrawersja, neurotyzm, psychotyzm). 16 czynników Cattella:

1. [ A] +cyklotymia - szczerość, opanowanie, łatwa ekspresja, szczery w kontaktach -schizotymia
2. [B] +inteligentny - błyskotliwy - mało inteligentny

dynamiczne temperamentalne uzdolnienia dynamiczne temperamentalne uzdolnienia

Osobowość można rozpatrywać w dwóch wymiarach i można nanieść dodatkowo wymiar

Ekstrawertyk : nastawiony na zewnątrz, impulsywny, aktywny, działa pod wpływem

chwili, ma wielu znajomych, lubi ruch, ryzyko, często zmienia pracę, łatwo wpada w gniew, nie można na nim polegać, optymista, asertywny, poszukujący doznań, beztroski. Introwertyk : nastawiony do wewnątrz, aktywny intelektualnie, rezerwa wobec innych, rzadko agresywny, kontroluje uczucia, emocje, pesymista.

Badania eksperymentalne wykazały różnice między ekstrawersją a introwersją.

Introwertyk Ekstrawertyk uczenie się szybsze wolniejsze reminiscencja mała duża poziom aspiracji wyższy niższy wytrwałość ↑ ↓ szybkość ↓ ↑ towarzyskość ↓ ↑ reakcja na stres ↑ ↓ próg uspokojenia ↑ ↓

Neurotyzm : chwiejność emocjonalna, łatwo zmienialne nastroje, skłonność do zamartwiania się, brak wiary we własne siły, poczucie niższości, lęki, depresje, reakcje kompulsywne, praca układu limbicznego (wegetatywnego), poczucie winy, nieśmiałość. Psychotyzm : zaburzenia procesów poznawczych, ma predyspozycje do psychoz, gorsza koncentracja uwagi, gorsza pamięć, ruchy nieadekwatne do sytuacji, mało adekwatny poziom aspiracji, agresywny, zimny,egocentryczny, impulsywny, aspołeczny, twórczy, brak fizjologicznych podstaw psycotyzmu.

pobudzenie korowe i układu siatkowatego, hamowanie korowe, trudniej się uczą, trudniej socjalizują, częściej kierują się introwersja ekstrawersja^ popędem

neurotyzm

brak

dystymicy psychopaci nerwice

pobudzenie korowe, łatwiej się uczą, występowanie natrętnych myśli, negatywne emocje

11

Introwertycy są bardziej neurotyczni, a ekstrawertycy bardziej psychopatyczni. Psychopaci: nieczuły, hedonistyczny, emocjonalnie nie dojrzały, brak rozsądku, powierzchowny czar, niewierni, brak im stylu, antyspołeczni, patologicznie egocentrycy, nie zdolni do większych uczuć, nieodpowiedzialni, brak planu życiowego, żyje trywialnie, skłonność do przestępczości.

Szusłowska i Nęcka- badania studentów różnych kierunków.

- wykazano, że ukończeniu szkoły sprzyja introwersja i pewien poziom neurotyzmu.

- neurotyzm wzmaga motywację

• wysoka ekstrawersja → niepowodzenia na studiach Inteligencja- przejawia się w bystrości, jasnym myśleniu, dobrych wynikach w nauce , sukcesach, pomysłach,jest w znacznym stopniu wrodzona (badania bliżniąt monozygotycznych).
• Eysenck zakłada,że inteligencja jest niezależna od pozostałych wymiarów, ale koreluje z nauką. -W szkole podstawowej osoby ekstrawertywne mają lepsze wyniki, a w szkole średniej introwertywne.
• osoby introwertywne więcej czytają,

Poziom czwarty związany z postawami społecznymi.

N

• N

więźniarki lękliwi^ histerycy zab. psychosom. matki niezamężne I E

trudność w warunkowaniu, trudność w socjalizowaniu się (nie przyjmują zasad społecznych i moralnych)

N

• N

Historia Fizyka (PWST)→ cechy histeryczne Prawo → cechy psychopatyczne

Polonistyka, Biologia, ASP, WSM

I E

Lekarze

Stomatolodzy Matematycy

siła szybkość

procesy umysłowe (^) liczbowy percepcja

pamięć

Pamięć

rozumowanie

werbalny przestrzenny

materiał

twardość umysłowa

autorytaryzm radykalizm liberalizm

konserwatyzm

Są one zdeterminowane biologicznie

miękkość

• poszukiwanie doznań Eysenck wiązał z ekstrawersją, a badacze z psychotyzmem
• głównym osiągnięciem jest lepsze zrozumienie czynnika P (nonkonformizm, brak ograniczenia w poszukiwaniu doznań, brak odpowiedzialności, impulsywność, niski poziom socjalizacji) – cechy te są char. dla psychopatii (dewiacja społ.)
• studenci szkół artystycznych i ich nauczyciele mają wyższy poziom czynnika P niż psychotycy. Sugeruje to, że inne cechy niż psychotyzm wchodzą w skład czynnika P.
• kobiety mają wyższy poziom czynnika N, a mężczyźni czynnika P.

Kobiety Meżczyżni afiliacja (potrzeba kontakt.em.) ↑ ↓ giętkość myślenia ↓ ↑ poziom energii ↓ ↑ tendencja do odosobnienia ↓ ↑ autonomia ↓ ↑ psychotyzm ↓ ↑ podejmowanie ryzyka ↓ ↑ agresywność ↓ ↑ szukanie przygód ↓ ↑ odpowiedzialność ↑ ↓ lęk ↑ ↓ wsparcie ↑ ↓ kontrola emocji ↓ ↑

MODEL “BIG – 5” (lata 80-te): model oparty na badaniach różnych warstw społ. i środow.

(samoopis, inwentarze, longitudinalne studia, obserwacja, analiza czynnikowa)

• celem było szukanie podstawowych czynników osobowości (czynnikowa teoria Cattela jako teora wyjściowa).
• 5 czynników I) E – ekstrawersja (aktywność, agresja, ufność, asertywność) II) A – zgodność (uprzejmość, ufność, entuzjazm, łatwe uleganie innym, mało sceptyczny, ciepły, współczucie innym) III) C – sumienność ( dobra organizacja, pracowitość, rzetelność, odpowiedzialność, dokładność, kontrola emocji, opanowanie, produktywność, lubi gratyfikacje, wysoki poziom agresji) IV) N – neurotyzm (lęk, samoobwinianie się, napięcie, drażliwość, nieśmiałość) V) O – otwartość (oryginalność, imaginatyczność, wrażliwość, otwarty umysł, introspekcja, myślenie niepospolite, wrażliwy esteta)

Co charakteryzuje te czynniki?

• stałość czasowa, dobry predyktor zachowania
• wysoki poziom czynn. C – wysoki predyktor powodzenia zawodowego
• czynniki N i A – zadowolenie z życia, stan zdrowia (choroba wieńcowa)
• czynn. O – zainteresowanie zawodowe
• trafność prognostyczna – daje możliwość przewidywania
• niezmienność – mogą być wyodrębnione za pomocą różnych metod
• uniwersalność – wyodrębnione niezależnie od wieku, rasy, płci

N – 41% E – 53% A – 41% Jang, Liresley C – 44%