Pobierz Główne stanowiska dotyczące zdeterminowania zachowania człowieka część 2 i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity! 14 O – 61% W oparciu o model “BIG -5” utworzono kwestionariusz do badania czynników osobowości NEO-FFJ (OCEAN). Ocena metody i modelu daje pełny, wyczerpujący i rozłączny opis czynn. osob.( brak błędów reprez. i nadreprez.) metoda może służyć do badań naukowych i stosowanych nadaje się do badań wstępnych (eksploracyjnych) brak mu teoretycznych podstaw (model statystyczny) ujęcie niefunkcjonalne i nie rozwojowe Porównanie OCEAN z PEN Eysencka próba określenia korelacji między czynnikami wyodrębnionymi przez EPP i EPQ czynniki A i C związane z P Eysencka - wysoki czynn. A to: grzeczny, mało stanowczy, troszczy się o dobre samopoczucie innych - wysoki czynn. C to : grzeczny, mało stanowczy, postępuje zgodnie z zasadami - uzewnętrznianie lub brak przejawia się w czynn. A i C, a u Eysencka w czynn. P. - czynn. C –zorganizowanie, samokontrola, potrzeba osiągnięć model NEO-FFJ pełniej opisuje osobowość niż PEN czynnika O nie uwzględnia model PEN – może być traktowany jako odwrotność czynn. P, lecz twórczość nie jest początkowo skorelowana z czynn. P ( O jest aspektem zdolności poznawczej ) Allport stworzył t. celu osobowości wraz z Guilford . Eysenck doszedł do wniosku, że Cattel nie wyróżnił czynników podstawowych. Zuckerman i Kuhlman uściślili definicję czynnika P. Mcerae i Costa stworzyli model OCEAN oraz porównali model PEN ( A i C to subczynniki modelu, ale bez uwzględnienia wszystkich cech, nie zawiera czynnika O ) i OCEAN model Eysencka tworzy wyjaśnienia (sposób indukcyjny → od badań do tw. ogólnych) Teoria konstruktów osobistych G.A. Kelly’ego (1955). jest tworzona w sposób dedukcyjny teoria poznawcza nawiązuje do koncepcji Mapy Poznawczej Tolmana Podstawowe twierdzenia: - człowiek zachowuje się podobnie jak uczony ( stawianie hipotez, weryfikacja), - świat według niego istnieje realnie, ale poznajemy go za pomocą konstruktów, które ujmują to, co zawarte jest w zjawiskach (są to pewne abstrakty danej grupy zjawisk, mają charakter bipolarny (duży – mały) ), - poznajemy i oceniamy przedmioty, bierzemy pod uwagę dwa krańce konstruktu, - zdarzenia mogą być przez różnie osoby różnie interpretowane w zależności od konstruktów, - konstrukty ułożone są hierarchicznie według ogólności i związku z innymi, - konstrukty możemy opisać za pomocą cechy: przepustowości lub otwartości (łatwość włączania nowych informacji ), - konstrukty dotyczą przedmiotów, zjawisk w tym własnej osoby, - system konstruktów jest stabilny, ale ulegają zmianie poszczególne konstrukty, - konstrukty określają drogi, po których przebiegają procesy poznawcze, - konstrukty służą zapamiętywaniu myśli, - równocześnie z percepcją przebiega projekcja – rzutuje na świat własne wizje, marzenia - z percepcją wiąże się antycypacja ( przewidywanie ) – dzięki temu, że zdarzenia nowe zawierają cechy starych zdarzeń ( powiązanie konstruktów ze sobą ), - antycypowanie – główna funkcja poznawcza, - konstrukty wiążą się z uczeniem, 15 - gdy antycypacje się sprawdzają to konstrukty się utrwalają, - ciągle tworzymy nowe konstrukty ( tworzenie jednych i odnawianie drugich staje się przyczyną zmiany świata, - zmiana jednego konstruktu pociąga za sobą zmianę drugiego, - model rzeczywistości danej jednostki ( konstrukty ) ciągle się zmienia i udoskonala, - procesy emocjonalne są wtórne do procesów poznawczych, - poznawcze konstrukty pozwalają przewidywać postępowanie człowieka, W celu badania konstruktów osob. Kelly stworzył Rep-test, który polega na tym, że osoba badana wymienia 30 postaci, a później je ze sobą porównuje ( wygenerowanie konstruktu ) - konstrukty dają możliwość analizy statystycznej i klinicznej, - określają złożoność poznania, - im bardziej w niezależny jednostka posługuje się konstruktami tym bardziej jest złożona poznawczo, - egocentryzm / allocentryzm czy jednostka tworząc konstrukt bierze pod uwagę własną osobę, - system poznawczy możemy poznać za pomocą Rep-testu i możemy określić właściwości treściowe (czego dotyczą konstrukty ), - Kelly zaleca stosowanie rozmowy i wywiadu , w złożoności poznawczej brak różnicy między dystynikami a osobnikami normalnymi występuje różnica między histerykami, a osobnikami normalnymi ( u histeryków jest wyższy poziom złożoności poznawczej i niższy ambiwalencji ), dystynicy różnią się od histeryków: destynicy histerycy wyższy poz. ambiwalencji pewni siebie dużo wątpliwości wyższy poz. egocentryzmu różnica między osobami nerwowymi a normalnymi w zakresie abstrakcyjności konstruktów nie ma różnic między neurotykami a normalnymi w zakresie egocentryzmu Kelly stworzył osob. T , która sprowadzała się do 1 poziomu, Reykowski: osob. ma 2 poziomy: mechanizm popędowo – emocjonalny i sieć strukturalna Pawłow: 3 poziomy w osob.: 3 instancje przystosowania człowieka - odruchy bezwarunkowe ( instynkty, popędy, emocje ) - odruchy warunkowe ( zw. z I układem sygnalizującym u człowieka i zwierząt ) - poznanie zmysłowe, reakcja na zapach i dźwięk, - II ukł. sygnalizujący związany z korą i myśleniem abstrakcyjnym, reakcja na treść mowy u człowieka, Dollard i Miller wyodrębnili wrodzone popędy i reakcje oraz 2 poziomy wyuczonego zachowania: - I poz. to bezpośrednie reakcje na bodziec ( automatycznie ), - II poz. człowiek reaguje pośrednio przez samą reakcję wewnętrzną ( procesy pośredniczące, łańcuch reakcji i myśli ), - Id: odruchy bezwarunkowe, wrodzone popędy i reakcje, irracjonalizm, - Ego: racjonalne, świadomość, mowa abstrakcyjna, - Superego: irracjonalne, odruchy bezwarunkowe, bez użycia słowa Koncepcja poziomów osobowości ( D.P. McAdamus ) 1. Cechy ogólne: niezależnie od kontekstu przejawiają się w różnych sytuacjach, repertuar tych cech przedstawia model “Big – 5” 2. Konstrukty rozwojowe i motywacyjne: motywy, wartości, dążenia, zadania, strategie, taktyki, określa je etykietą: PERSONAL CONCERNS – składniki są specyficzne dla określania miejsca, czasu, roli, char. kontekstowego, wiąże się z intencjonalnością w działaniu człowieka, określa to co człowiek robi i do czego dąży. 18 Cattell: inteligencja płynna wynik wrodzonych czynników Inteligencja skrystalizowana cz. wrodzone i środowiskowe Zdolności centralne lokalne cz. pośredniczące ograniczające zdolności, określony zakres możliwości jaki człowiek może rozwinąć - Nie wszystkie zdolności od razu się pojawiają, ujawniają się one w określonym czasie. - Są pewne predyspozycje wrodzone, które hamowane są pod wpływem środowiska (np. r. ekspresyjne i impulsywne). a) Gdy środowisko jest zgodne z czynnikami nabytymi wtedy następuje kumulowanie. b) Gdy środowisko jest niezgodne z cz. nabytymi to następuje ich hamowanie. - Temperament: a) dziecko silnie aktywne i środowisko ubogie w stymulacje wtedy podwyższa się reaktywność dziecka, b) dziecko silnie reaktywne i środowiskowo ubogie w stymulacje wtedy następuje spadek reaktywności, rozchwianie (zaburzenia neurotyczne). - Jednostka ulega wpływowi środowiska przystosowuje się, hamuje tendencje wrodzone. - Jednostka poszukuje środ. W celu uzyskania zaspokojenia, stymulacji. - Przekształcanie środ. Zgodnie z własnymi potrzebami - Wrodzone predyspozycje nie pozwalają człowiekowi w pełni przystosować się do środowiska. - Różni ludzie różnią się od siebie ilością wrodzonych predyspozycji. Ad. II Nawyki (nieświadomy poziom) - Podmiot nie wie jak zaspokoić potrzeby dopóki nie zapozna się z przedmiotem, który służy zaspokajaniu potrzeby. - Pierwszy kontakt z obiektem wytwarza dyspozycje w zachowaniu człowieka. Freud: związek potrzeby z okr. obiektem kateksja obiektu (zdolność obiektu do przyciągania). Murray: kateksja pozytywna (pewne obiekty przyciągają) kateksja negatywna (pewne obiekty odpychają). Nattiu: KANALIZACJA POTRZEB: „jakaś” potrzeba zostaje „jakoś” zaspokojona, to następuje wytworzenie tendencji aby zaspokoić kolejną potrzebę w podobny sposób. Teorie uczenia się: zaspokajanie potrzeb następuje dzięki wyuczonym odruchom warunkowym. potrzeba przedmiot (klasyczne) potrzeba czynność (instrumentalne) - W wielu przypadkach jednostka wybiera metodę prób i błędów w celu zaspokojenia potrzeb. - Jednostka może zaspokajać potrzeby poprzez zakodowanie. - Jeżeli określone warunki są powtarzane, to z czasem kształtują się w nawyki odruch warunkowy, utrwalony w sposób automatyczny (z upływem czasu wykonywany jest mniej automatycznie). - Nawyki łączą się w zespoły: a) Pierwotnie automatyczne od początku nieświadome (większość nabywalnych nawyków: jedzenie, załatwianie potrzeb fizjol.) - nigdy nie były uświadamiane - kształtują się poza świadomością - są najbardziej trwałe b) Wtórnie automatyczne powstają w późniejszym okresie; czynność najpierw wykonywana jest świadomie, a później staje się nawykiem. 19 - Ludzie różnią się jeśli chodzi o stopień rozwoju nawyków (os. infantylna, kultury tradycjonalistyczne i kolektywistyczne kierują się nawykami, co utrudnia rozwój społ.) Nawyk: a) szereg odr. Wzajemnie torujących sobie przebieg b) ukierunkowana czynność c) dynamizuje zachowanie człowieka b) i c) pełnią f. wektorową PRZYZWYCZAJENIA (nawyk + potrzeba wykonania czynności). Nałogi: pewnego rodzaju nawyki; silne negatywne przyzwyczajenie obejmujące mech. fizjologiczny i psychiczny; kształtuje się sztuczna potrzeba; utrudnia zmianę przyzwyczajenia. - Czynniki powodujące nałóg: - lęk, - tendencje do polepszenia nastroju, - ucieczka od rzeczywistości, np.: negatywny nastrój picie negatywny nastrój (błędne koło) - Przyzwyczajenia i pierwotne odruchy automatyczne powstają wbrew naszej woli. - Nawyki są wynikiem uprzedniego dośw. (charakter konkretny – określone w każdej sytuacji. Ad III Świadomość – może być skierowana na czas przeszły, teraźniejszy, przyszły. - najmłodsza onto- i filogenetycznie, - służy posługiwaniu się mową i myśleniu abstrakcyjnym, - różni to człowieka od innych gat., - pozwala tworzyć cele i działania , - mowa daje możliwość korzystania z cudzych doświadczeń, - pozwala jednostce przewidywać bieg zdarzeń, skutki działań, - możemy sterować własne myśli, - pozwala weryfikować oceny i skutki własnych działań, - myślenie hipot.-deduk. od 11-12 r. życia Piaget, - daje możliwość kształtowania rzeczywistości i jej przekształcania; kształtowanie własnej osoby, - kierowanie samym sobą (panowanie nad własnymi popędami, emocjami, nawykami), - dzięki mowie i myśleniu abstrakcyjnemu możliwe jest trafne rozpoznanie bodźców (zróżnicowanie); daje większą efektywność procesów poznawczych, - stwarza lepsze warunki dostosowywania naszych działań do rzeczywistości. - Świadomość jako dyspozycja charakterystyczna dla człowieka i do tego, aby przeżywać. - Świadomość jako proces z określonym pobudzeniem korowym. coma silne emocje średnia Wygotski: proces kształtowania się świadomości stwierdza, że najpierw myślenie związane jest z: a) działaniem (myśl nie wyprzedza działania), b) interioryzacją: przenoszenie mowy zew. do wew. - Mowa wew. jest uproszczona, skrócona, ma specyficzny charakter, daje nam możliwość kierowania samym sobą (posługiwanie się symbolami). - Nie można utożsamiać myślenia z mową wew., gdyż mowa jest narządem myślenia w mowie przejawia się myślenie. - Wyższy poziom kieruje niższym (świadomość kieruje nawykami i dyspozycjami wrodzonymi). 20 Świadomość daje możliwość najlepszego funkcjonowania, ale my nie zawsze się nią kierujemy. - Silne pobudzenie emocjonalne hamuje świadomość. - Świadomość osłabiona jest w syt. zmęczenia, deprywacji potrzeb, zażycia narkotyków, w przypadku chorób psychicznych. - Nawyki nie muszą być zaburzone w momencie silnego pobudzenia, gdyż są dobrze utrwalone. - Zaburzona świadomość kieruje się nawykami albo popędami. - Świadomość najbardziej zaburzona jest przy zab. psychicznych. - Świadomość jako najbardziej subtelny mechanizm, ale zarazem najłatwiej się psuje. Jackson / Łuria popędy rozwój nawyki zaburzenia świadomość - Ludzie racjonalni, refleksyjni głównie kierują się świadomością. - Ludzie nieracjonalni, psychopatyczni, impulsywni kierują się popędami. - Psychologia klasyczna, poznawcza – człowiek kieruje się świadomością. - Behawioryści – osobowość to nawyki, świadomość jest złudzeniem. - Psychologia konstytucjonalna, biologiści, psychoanaliza głębi – człowiek rządzi się wrodzonymi popędami, potrzebami. Dotychczas omawialiśmy teorię struktury osobowości, które charakteryzują się: - przedstawiają model osobowości i dymensji konstruktów, - przedstawiają model stat. osobowości, - model możliwie prosty, ale wyjaśniający max. dużo, - tworzące się za pomocą analizy czynnikowej. TEORIE FUNKCJONOWANIA OSOBOWOŚCI (w jaki sposób człowiek realizuje cele, plany) – JAKI JEST MECHANIZM FUNKCJONOWANIA OSOBOWOŚCI ? - ukierunkowywują akt. Człowieka, cz. zewn. (bodźce) i wew. (to do czego człowiek dąży - wg psych. głębi człowiek dąży do przyjemności - człowiek dąży do zaznaczenia mocy, osiągnięć (Adler), rozwoju do samourzeczywistnienia (rozwój potencjalnych możliwości). Trankel: człowiek dąży do nadania sensu życia, do realizacji celów, planów, dążeń (Little, Nuttiu). Do funkcjonalnych teorii osobowości należą: - psychoanalityczna teoria Freuda (role poszczególnych poziomów osob.), - teoria przystosowania, - teoria Adlera (dążenie do mocy), - cybernetyczna teoria funkcjonowania człowieka, - teoria samourzeczywistnienia, - teoria dezintegracji, - teoria celów, planów, dążeń (Emons / Little). Teorie osobowości możemy podzielić na: 23 - istnieje poziom świadomy, ale człowiek nie rządzi się tylko nim, ale także popędami i nawykami, które są nieświadome. Teorie działaniowe (Little, Mądrzycki): - Człowiek poznaje świat, zastanawia się nad tym, jak najlepiej przeżyć własne życie, co należy zrobić by zrealizować własne cele. - Aktywność intencjonalna jest gł. działalnością. - Działanie to: tworzenie, realizacja, ocena planów. Ja działania wypływające z: POTRZEBY znaczenie instrumentalne ( jak dobrze) PLANY ŻYCIOWE style działania (w jaki sposób) PLANY DZIAŁANIOWE realizacje ocena Wzbogacanie dośw., własnej osoby „ja” - Człowiek ma skłonność do widzenia w sobie przyczyn sukcesów, porażek (skłonność do przeceniania możliwości). Teorie bliskie heterostatycznym i rozwoju: 1) Psych. indywidualna Alfreda Adlera: - odrzuca biologizm Freuda, - akceptuje to, że człowiek jest istotą społeczną i dąży do rozwoju, - odrzuca koncepcję Libido-panseksualizm Freuda, - poczucie niższości i dążenie do mocy jest motorem do działania, - odrzuca irracjonalizm człowieka, - człowiek obdarzony jest twórczym myśleniem (jaźnią), dzięki której sam tworzy własną osobowość, - człowiek sam stawia cele i je realizuje, - ludzie nie są ofiarami losu, ale jego panami, - dziedziczność i doświadczenie jako silny budulec do tworzenia siebie, - ludzie zdolni są do altruizmu, humanizmu, współdziałania, - określa optymistyczny obraz człowieka, - na postępowanie człowieka nie wpływają fakty, ale mniemanie o nich, - każdy człowiek ma pogląd na własne cele, osobę, stawia sobie cele, których nie można zrealizować – fikcje, - ludzie mają podobne cele, ale inne sposoby ich realizacji, - style kształtują się we wczesnym dzieciństwie tj. 4-5r. życia i są względnie stałe (aby zrozumieć człowieka, trzeba sięgnąć do wczesnych lat życia), - kompensacja poczucia niższości leży u podstaw zachowania człowieka, - poczucie niższości pogłębia się z powodu różnego rodzaju ułomności (kalectwo, złe warunki materialne, zbyt chłodne, rygorystyczne zachowanie), - trwałe i głębokie poczucie niższości stanowi kompleks niższości (nie występuje proces uspołecznienia). 24 - Kompleks niższości przejawia się w przeświadczeniu o własnej wyższości, nadzwyczajnych zdolnościach, zadzieraniu nosa, chwaleniu się, chełpliwości, nastawieniu na reakcję, tendencja do poniżania innych, snobizm, męskość u kobiet, kobiecość u mężczyzn. - P. niższości może prowadzić do negatywnych i pozytywnych zachowań: - Negatywne: głupie popisywanie się, trudności wychowawcze, przestępczość, narkomania , alkoholizm, ucieczka od życia, ucieczka w choroby. - Pozytywne: dążenie do rozwoju zdolności kompensacji, czyli wyrównania braków (hiperkompensacja). Nerwica jest ucieczką przed trudnościami, które grożą klęską; nieświadome wykorzystanie symptomów wstrząsu. - Asekuracja jest charakt. dla osób nieprzystosowanych do życia (np. infantylizm) Adler stw., że największą część uspoł. zawdzięcza się kontaktom z matką (pierwowzór kontaktów społ.). - Zbyt silny kontakt prowadzi do rozpieszczenia. - Zbyt słaby kontakt powoduje, że dziecko traci wiarę we własne siły. - Dla uspoł. ważne są także kontakty z ojcem. - Brak kontaktu z rodzicami prowadzi do kompleksu. - Ważna jest kolejność urodzenia. Ocena teorii: - Przedstawia optymistyczny obraz człowieka. - Zwraca uwagę na działanie pozytywne środowiska (nagroda, zachęta). - Zwrócenie uwagi na ważność motywu dążenia do znaczenia. - Sprowadza motywację do jednego popędu poczucia niższości Teoria dezintegracji pozytywnej K. Dąbrowskiego: - Jednostka wszechstronnie przystosowana to jednostka podporządkowana najbardziej przeciętnym normom społecznym. - Przystosowanie jest charakterystyczne dla osób, których intelekt jest na usługach popędu. - Rozwój polega na budowaniu wyższych poziomów funkcjonowania (musi także następować osłabienie dezintegracja – rozbijanie niższych poziomów jest możliwe dzięki budowaniu wyższych. - Rozwój od popędów prymitywnych do popędów w istocie ludzkich; dążenie do twórczości, doskonalenia; od struktur niezrównoważonych do zrównoważonych; od działań pod wpływem czynników reaktywnych do bodźców wew.; od przystosowania do codziennych warunków do ich zmieniania. - Integracja osobowości: scalanie, uporządkowanie ego wg. Barona. - Dezintegracja wiąże się z nerwicą, patologią. - Integracja ruchowa wyższa u zwierząt niż u ludzi. - Aby nastąpił rozwój musi dojść do rozbicia niższych struktur oraz scalanie na wyższym poziomie. Dezintegracja: a) Jednopoziomowa – zmienność nastrojów, ambiwalencja, ambitenfencja, skłonność do negatywnych nastrojów, sprzeczności, syntomia, ?, rozbicie mech. automat., brak zdolności do samodzielnego wartościowania, ustawienie schematyczne. b) Wielopoziomowa – samodzielne wartościowanie, dostrzega to co powinno być, rozwija się myślenie refleksyjne, poczucie winy, wstydu i gniewu, kryzysy wew., napięcie. Różnice między a) i b): - Mała dowolność przebiegu procesów dezintegracji w a). - Znaczny udział świadomości i woli w b). - Słaba tendencja do przystosowania środ. wew. w a). 25 - Znaczna tendencja do zmiany środ. wew. w b). - Wstyd przed innymi w a). - Wstyd w stosunku do własnego zachowania w b). - Konflikty zewn. w a) i wew. w b). WIELOPOZIOMOWA: zorganizowana, duży udział refleksji, samokontroli, autopsychoterapia, rozwój, znaczny rozwój empatii, zdolność do podejmowania zadań dla pomagania innym, autonomia (uzależnienie się od wyższych mech.), autentyzm, realizacja ideału osob. - Procesy integracji i dezintegracji odbywają się: RÓWNOLEGLE (równocześnie obydwa procesy), NASTĘPCZO (kolejno). - Dezintegracja patologiczna – choroby psychiczne. - Integracja wtórna pozytywna – scalanie struktur psychicznych po przejściu poziomów A,B,C. Rozwój wyższych systemów wartościowania. Zdolność do współczucia, rozwój zdolności twórczych, społeczna odpowiedzialność. - Integracja i dezintegracja – właściwość jednostki, właściwość rozwoju społ.; proces dezintegracji przełomowy, refunduje osobowość (burzy się stary porządek rzeczy). - Teza, antyteza, synteza – nawiązanie do Hegla Rozwój wg Obuchowskiego: nadbudowa wyższych struktur nad niższymi Rozwój wg Dabrowskiego: zachodzi poprzez dezintegrację. - Żeby dojść do wyższego poziomu należy zdezintegrować niższy poziom. - Dobra choroba to nerwica – rozbicie struktur niższych. - Osoba neurotyczna jest bliższa osobie twórczej. - Część osób nerwowych to osoby wybitne. Przeciw: - Dąbrowski za szeroko pojmuje nerwicę i za dużo jednostek twórczych włączył do tej grupy. - Nie można wyjaśnić osobowości za pomocą osób twórczych Osobowość i działanie Paradygmat był redukcjonistyczny i wszystkie procesy sprowadzone do procesów poznawczych Zespół koncepcji , idei , zasad Łuria , Leontiew , Rubinstein , Bruner , Little Psychologia konatywna – przykazuje że podstawową jednostką badań psychologicznych są plany, dążenia działanie człowieka -zasadniczy procesem jest działanie -działanie jest specyficzne dla człowieka - ujęcie działaniowe jest nie redukcjonistyczne - działanie związane jest z innymi procesami - człowiek jest istotą aktywna a nie reaktywna - dzięki działaniu zmieniamy rzeczywistości - działanie jest sterowane wolą - działanie różni się od zachowania reaktywnego Murrary – działanie to znakowanie proaktywne; wychodzi z zewnątrz; zespół czynności wypływające z ja człowieka; akt uwarunkowany wew. wyznacza akt planowania , skierowane na cel, kierowana wolą aktywność różni się od znakowania reaktywnego. Znakowanie reaktywne trwa tak długo jak bodziec działanie trwa długo zach. reaktywne sprowadzać się może do zmiennych efektorycznych działanie zmienne obserwowane i subiektywne