Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Określisz główny problem powieści Witolda Gombrowicza Ferdydurke. ... i nazwiska Freddy'ego Durkee, jednego z bohaterów powieści Babbitt pióra Sinclaira.
Typologia: Streszczenia
1 / 20
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Film Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 7. Źródło: Witold Gombrowicz, „Wiadomości Literackie”, nr 1937/47. Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 14–15. Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 8–9. Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 16–17. Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 8–9.
O czym pisarz ma pisać? Czy powinien obrać temat odległy, bez związku z własnym ja? A może zachowanie dystansu wobec własnego dzieła jest niemożliwe i winien pisać wyłącznie o sobie? Zdaniem Witolda Gombrowicza najważniejszym celem literatury jest kształtowanie osobowości pisarza. Twórca nie potrafi prawdziwie opisać tego, czego nie zna z własnego doświadczenia – wszelki obiektywizm na tym gruncie należy uznać za iluzję. Wyraz temu przekonaniu Gombrowicz dał między innymi w powieści Ferdydurke.
Twoje cele
Określisz główny problem powieści Witolda Gombrowicza Ferdydurke. Scharakteryzujesz poglądy Gombrowicza dotyczące roli artysty i jego koncepcję dzieła literackiego. Wyjaśnisz, jaką funkcję pełni groteska w budowaniu koncepcji artysty i dzieła. Porównasz koncepcje twórczości literackiej Witolda Gombrowicza i Brunona Schulza.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
W Ferdydurke Gombrowicz wszedł w polemikę z tradycyjnym wzorcem pisarza jako przewodnika społeczności. Radykalnie skrytykował wywodzące się z pozytywizmu i literatury tendencyjnej przekonanie o tym, że twórca powinien być autorytetem moralnym, kimś mądrzejszym od czytelnika, kto poprzez literaturę uczy najwyższych standardów etycznych, wskazuje słuszne postawy i gani wszelką niesprawiedliwość i nieprawość.
Witold Gombrowicz poruszył w swojej powieści problem statusu autora dzieła literackiego, który stał się później jednym z ważniejszych tematów literatury postmodernistycznej. W XX wieku zachwiała się wiara w to, że twórca jest w pełni kontrolującym swoje dzieło kreatorem. Coraz wyraźniejsza stawała się nieokreśloność
nogi, same treści niedojrzałe i sfermentowane, jedynie stylem, głosem, tonem chłodnym i opanowanym izolując je na papierze, wykazując, że oto pragnę wziąć rozbrat z fermentem? Dlaczego, jak gdyby na przekór własnym zamierzeniom, książce dałem tytuł Pamiętnik z okresu dojrzewania^ Próżno przyjaciele doradzali mi, abym nie dawał takiego tytułu i strzegł się w ogóle najdrobniejszej aluzji do niedojrzałości. – Nie rób tego – mówili – niedojrzałość drastyczne pojęcie, jeśli sam siebie uznasz niedojrzałym, któż cię dojrzałym uzna? Czyliż nie rozumiesz, że pierwszym warunkiem dojrzałości, bez którego ani, ani, jest – samemu uznać się dojrzałym? Lecz mnie się zdawało, że wprost nie wypada zbyt łatwo i tanio zbywać smarkacza w sobie, że Dorośli zbyt są bystrzy i wnikliwi, aby dali się oszukać, i że temu, kogo smarkacz ściga nieustannie, nie wolno ukazać się publicznie bez smarkacza. Za poważny może miałem stosunek do powagi, zanadto przeceniłem dorosłość dorosłych. Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 7.
Witold Gombrowicz w Vence, fot. Bohdan Paczowski Źródło: mWikimedia Commons, domena publiczna.
artysty, coraz częściej zadawano pytania o jego tożsamość. Dlatego też awangardowi twórcy XX wieku preferowali narrację pierwszoosobową, jako bardziej autentyczną i osobistą.
Igor Mitoraj, Eros spętany, Kraków 2013; przykład rzeźby postmodernistycznej Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Jednym z głównych tematów Ferdydurke jest kwestia niedojrzałości głównego bohatera. Gombrowicz celowo umieszcza trzydziestoletniego Józia w przestrzeni szkolnej, aby uwidocznić infantylne cechy jego charakteru. Podważa kategorię dorosłości również w tych fragmentach, w których przemawia z perspektywy autora. Nie chce występować w roli mędrca lub kapłana. Wyśmiewa ambicje pisarzy, którzy uważają się za namaszczonych przez Boga nauczycieli społeczeństwa. Równocześnie formułuje jedno pouczenie: namawia innych twórców do szczerości. Pozytywnie wartościuje autorefleksję w literaturze, negując wartość dzieł o tematyce oderwanej od życia.
Przekonanie o tym, że wybitny twórca jest jednostką w pełni ukształtowaną i dojrzałą, Gombrowicz uznaje za złudzenie. Według autora Ferdydurke artysta pozostaje na rozdrożu między dorosłością a młodością. Człowiek bowiem realizuje się w trwaniu, nie jest istotą idealną czy posągiem, lecz nieustannie się zmienia, ciągle przyjmując nowe formy. Gombrowicz rozważa, czy powinien w swym dziele przemawiać jako twórca dojrzały czy niedojrzały:
Ferdydurke [fragment]
Okazuje się, że zarówno dojrzałość, jak i niedojrzałość, to tylko formy: konwencje, które artysta może wykorzystać. Jeśli zdecyduje się na jedną z nich, traci z horyzontu drugi aspekt życia. Z tego względu zasadniczym problemem nie jest pytanie o dorosłość lub młodzieńczość, lecz o to, czy możliwe jest wyzwolenie z formy i stworzenie dzieła w całości autentycznego i niezależnego od ról narzuconych przez społeczeństwo.
Twierdzenia o formalnej spójności arcydzieł Gombrowicz uważa za sądy na wyrost – nikt nie jest w stanie zachować idealnych proporcji w dziele literackim, ponieważ stanowi ono zbyt złożoną materię. Pisarz podkreśla sposób odbioru utworu powieściowego, który z konieczności musi być częściowy, szczegółowy. Czytelnik nie może objąć spojrzeniem całości kompozycji, lecz skazany jest na lekturę fragmentaryczną.
W Ferdydurke Gombrowicz uprzedza zarzuty o niekonsekwentną formę dzieła. Wymagania krytyków są jego zdaniem nie tylko wygórowane, lecz także sprzeczne z praktyką literacką. Osiągnięcie perfekcyjnego kształtu powieści nie jest możliwe, dlatego wprowadzenie do niej rozdziałów na pierwszy rzut oka niezwiązanych z jej treścią (opowiadania Filidor dzieckiem podszyty i Filibert dzieckiem podszyty) można uznać za równie uprawnione jak wierne przestrzeganie ciągu przyczynowo‐skutkowego. Co więcej, treść tych pobocznych historii wzbogacają powieść o poboczne wątki i filozoficzne refleksje.
Zabiegi podejmowane przez Gombrowicza mają na celu przełamanie obowiązujących konwencji. Ferdydurke można traktować jako rozbicie formy, jaką jest powieść fabularna – próbę stworzenia czegoś absolutnie niezależnego od przyzwyczajeń i narzuconych ram. Próbę nieudaną:
Ferdydurke [fragment]
I wtedy straszne ogarnęło mnie wzburzenie. Ach, stworzyć formę własną! Przerzucić się na zewnątrz! Wyrazić się! Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie zrobiony mi! Wzburzenie pcha mnie do papieru. Wyciągam papier z szuflady i oto poranek nastaje, słońce zalewa pokój, służąca wnosi ranną kawę i bułeczki, a ja pośród form błyszczących i cyzelowanych zaczynam pisać pierwsze stronice dzieła mojego własnego, takiego jak ja, identycznego ze mną, wynikającego wprost ze mnie, dzieła suwerennie
giemza
(niem. Gemse – kozica) – miękka skóra kozia, niekiedy końska
groteska
(fr. grotesque – dziwaczny, dziwaczność) – określenie szczególnego rodzaju komizmu, którego właściwością jest odrzucenie przyjętych zasad prawdopodobieństwa, prowadzące do powstania zdeformowanego, obrazu rzeczywistości; charakterystyczne dla groteski jest współwystępowanie elementów tragizmu i komizmu, czy kontrastu, które służą celom satyrycznym lub parodystycznym; utwór literacki o elementach komicznie przejaskrawionych, nieprawdopodobnych, karykaturalnych
literatura tendencyjna
odmiana pisarstwa typowa dla wczesnego pozytywizmu, charakteryzująca się dydaktyzmem, obejmująca utwory propagujące określone postawy lub poglądy, takie jak rozwój wsi, emancypacja kobiet czy upowszechnienie edukacji
postmodernizm
(łac. > fr.) – ogólne określenie nowych tendencji we współczesnej kulturze, filozofii nauki, życiu społecznym i politycznym, oraz sposobów ich opisu. W literaturze używane do nazwania okresu rozwoju kultury następującego po okresie modernizmu, zapoczątkowanego w latach 60. XX w. na gruncie literatury amerykańskiej, później rozwijającego się także w Europie Zachodniej. Jednym z głównych problemów myśli postmodernistycznej jest konieczność odrzucenia bądź możliwość krytycznego przewartościowania oświeceniowego dziedzictwa. „Kondycja postmodernistyczna” oznacza uwarunkowania sytuacji społecznej, ekonomicznej, mentalnej w obecnym postindustrialnym, wyrafinowanym technologicznie stanie zachodniej cywilizacji
przeprowadzającego własną rację moją przeciw wszystkiemu i wszystkim, gdy nagle dzwonek się rozlega, służąca otwiera, we drzwiach ukazuje się T. Pimko, doktor i profesor, a właściwie nauczyciel, kulturalny filolog z Krakowa, drobny, mały, chuderlawy, łysy, i w binoklach, w spodniach sztuczkowych, w żakiecie, z paznokciami wydatnymi i żółtymi, w bucikach giemzowych, żółtych. Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 16–17.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Zaznacz odpowiedź. Według narratora Ferdydurke pisarz powinien:
tworzyć według nadprzyrodzonego natchnienia
tworzyć z myślą o odbiorcy.
tworzyć z myślą o sobie i własnym rozwoju artystycznym.
輸
Ćwiczenie 2
Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz – jeśli jest fałszywe.
Zdanie Prawda Fałsz Nadając powieści tytuł Ferdydurke, Gombrowicz nawiązał do stylu pisarstwa Lewisa Sinclaira. Przedstawiona w powieści koncepcja artysty zakłada, że jest on przewodnikiem społeczności w próbach wyzwolenia z formy. Jednym z najważniejszych pytań stawianych w Ferdydurke jest pytanie o tożsamość autora utworu literackiego. W powieści Gombrowicza kluczowy jest problem wyboru między dojrzałością i niedojrzałością.
Ćwiczenie 3
Jaki warunek, według Gombrowicza, powinien spełnić twórca, by jego dzieło było autentyczne? Sformułuj odpowiedź w trzech zdaniach.
輸
輸
niedojrzałości, infantylizmu fascynuje mnie dlatego właśnie, że jest to i moja sprawa. Przeto „Ferdydurke” jest w pewnej mierze niedojrzała i dziecinna nie tylko w swojej zawartości myślowej, ale i w formie. Zamierzeniem moim było wypowiedzieć nie tylko niedojrzałość cudzą, ale i własną. Źródło: Witold Gombrowicz, „Wiadomości Literackie”, nr 1937/47.
Ćwiczenie 5
Odwołując się do wypowiedzi Gombrowicza zacytowanej w poprzednim ćwiczeniu, zaznacz poprawną odpowiedź na pytanie, co jest głównym problemem Ferdydurke:
krytyka różnych warstw społecznych
dezorientacja krytyków literackich
potrzeba znalezienia formy na to, co w człowieku niepewne i niedojrzałe
zabawa z konwencją literacką
niemożność opanowania anarchii
Ferdydurke [fragment]
Zapomnieć, na koniec, zapomnieć o pensjonarkach! Zerwać z ukochaniem ciotek kulturalnych i wieśniaczek, zapomnieć o drobnych, drastycznych urzędnikach, zapomnieć o nodze i własnej haniebnej przeszłości, wzgardzić smarkaczem i chłystkiem – skonsolidować się twardo na gruncie dorosłym, ach, przyjąć, na koniec, tę postawę skrajnie arystokratyczną, wzgardzić, wzgardzić!
醙
Nie, jak dotąd było, żem niedojrzałością pobudzał, nęcił i przywabiał niedojrzałość innych, lecz – przeciwnie – dojrzałość wydobyć z siebie, dojrzałością pobudzić ich do dojrzałości, duszą przemówić do duszy! Duszą? Lecz czy wolno zapomnieć o nodze? Duszą? A noga gdzie? Czy wolno zapomnieć o nogach ciotek kulturalnych? A dalej – co będzie, jeśli mimo wszystko nie uda się przezwyciężyć pączkującej zewsząd, pulsującej, rosnącej zieleni (a na pewno prawie nie uda się), co będzie, jeśli ja do nich wystąpię dojrzale, a oni mnie po staremu ujmą niedojrzale, jeśli ja do nich z mądrością, a oni z głupotą? Nie, nie, w takim razie wolę pierwszy zacząć niedojrzale, nie chcę narażać mądrości mej na ich głupotę, wolę głupotę przeciw nim wystawić! A zresztą nie chcę, nie chcę, wolę z nimi, kocham, kocham te pączki, te krzaczki zielone, o! [...] Źródło: Witold Gombrowicz, Ferdydurke, Kraków 1986, s. 14–15.
Ćwiczenie 6
W przywołanym fragmencie Ferdydurke podaj pojęcia, które zostały sobie przeciwstawione, i wpisz je do tabeli.
輸
Praca domowa
Poszukaj w Ferdydurke fragmentów, w których narrator zwraca się bezpośrednio do czytelnika. Wyjaśnij, w jakim celu zostały zastosowane te zwroty.
Ćwiczenie 8
Wyjaśnij, jaką rolę w powyższym fragmencie pełnią powtórzenia.
醙
Dla nauczyciela
Autor: Piotr Obolewicz
Przedmiot: Język polski
Temat: Gombrowiczowska koncepcja artysty i dzieła
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Cele kształcenia – wymagania ogólne I. Kształcenie literackie i kulturowe.
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Faza wprowadzająca:
Faza realizacyjna:
Faza podsumowująca:
Praca domowa:
Materiały pomocnicze:
Ryszard Handke, Alfabet kultury w lekturze tekstu literackiego, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002. Jerzy Giedroyc, Witold Gombrowicz, Listy 1950‐1969, wyd. Czytelnik. Ferdydurke, reż. Jerzy Skolimowski, 1991 Ferdydurke, reż. Maciej Wojtyszko, Teatr Telewizji 1985
Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.
