Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Gospodarka rynkowa a inne systemy gospodarcze, Ćwiczenia z Gospodarka

jakie problemy występowały w gospodarce nakazowo-rozdzielczej. • czym jest gospodarka mieszana. Wprowadzenie. Najważniejszym problemem ekonomicznym jest ...

Typologia: Ćwiczenia

2022/2023

Załadowany 24.02.2023

Henryka
Henryka 🇵🇱

4.5

(155)

405 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Gospodarka rynkowa a inne systemy gospodarcze i więcej Ćwiczenia w PDF z Gospodarka tylko na Docsity! Z tego rozdziału dowiesz się • dlaczego problem ograniczoności zasobów jest kluczowy w ekonomii. • jak wyglądała historia gospodarcza ludzkości w dużym skrócie. • jakie problemy występowały w gospodarce nakazowo-rozdzielczej. • czym jest gospodarka mieszana. Wprowadzenie Najważniejszym problemem ekonomicznym jest kwestia ograniczoności zasobów. Gdybyśmy mieli nieskończoną ilość zasobów naturalnych, energii, ziemi i dyspono- wali nieograniczoną liczbą pracowników, nie musielibyśmy się zastanawiać nad tym, co chcemy i co powinniśmy produkować, w jaki sposób to produkować i kto powinien to otrzymać. Ponieważ jednak zasoby są ograniczone, to jako jednostki i jako całe społeczeństwo musimy zdecydować: • co produkować; • jak produkować; • dla kogo produkować. Choć może się wydawać, że te decyzje są podejmo- wane przede wszystkim w przedsiębiorstwach, które wytwarzają produkty i dostarczają usługi, to jednak w gospodarce rynkowej ostatecznie to konsumenci – poprzez swoje zakupy – decydują, jakie dobra zostaną wyprodukowane i jakie usługi zakupią. Co produkować? Ponieważ zasoby są ograniczone, jako społeczeństwo musimy zde- cydować, które dobra wyprodukujemy, a których nie. Z posiadanych zasobów możemy wyprodukować wiele różnych dóbr. Na przykład z kawałka stali możemy wytworzyć m.in. narzędzia kuchenne, narzędzia chirurgiczne, gwoździe, puszki na żywność, elementy konstrukcyjne budynku, części do pojazdów czy sprzęt wojskowy. Kto więc i w jaki spo- sób decyduje, na co przeznaczymy dane zasoby stali i ile – jako cała gospodarka – wypro- dukujemy narzędzi kuchennych, a ile – sprzętu wojskowego? Jakimi kryteriami powinien się kierować? ROZDZIAŁ 7 Gospodarka rynkowa a inne systemy gospodarcze Z tego rozdziału dowiesz się • dlaczego problem ograniczoności zasobów jest kluczowy w ekonomii. • jak wyglądała historia gospodarcza ludzkości w dużym skrócie. • jakie problemy występowały w gospodarce nakazowo-rozdzielczej. • czym jest gospodarka mieszana. Wprowadzenie Najważniejszym problemem ekonomicznym jest kwestia ograniczoności zasobów. Gdybyśmy mieli nieskończoną ilość zasobów naturalnych, energii, ziemi i dyspono- wali nieograniczoną liczbą pracowników, nie musielibyśmy się zastanawiać nad tym, co chcemy i co powinniśmy produkować, w jaki sposób to produkować i kto powinien to otrzymać. Ponieważ jednak zasoby są ograniczone, to jako jednostki i jako całe społeczeństwo musimy zdecydować: • co produkować; • jak produkować; • dla kogo produkować. Choć może się wydawać, że te decyzje są podejmo- wane przede wszystkim w przedsiębiorstwach, które wytwarzają produkty i dostarczają usługi, to jednak w gospodarce rynkowej ostatecznie to konsumenci – poprzez swoje zakupy – decydują, jakie dobra zostaną wyprodukowane i jakie usługi zakupią. Co produkować? Ponieważ zasoby są ograniczone, jako społeczeństwo musimy zde- cydować, które dobra wyprodukujemy, a których nie. Z posiadanych zasobów możemy wyprodukować wiele różnych dóbr. Na przykład z kawałka stali możemy wytworzyć m.in. narzędzia kuchenne, narzędzia chirurgiczne, gwoździe, puszki na żywność, elementy konstrukcyjne budynku, części do pojazdów czy sprzęt wojskowy. Kto więc i w jaki spo- sób decyduje, na co przeznaczymy dane zasoby stali i ile – jako cała gospodarka – wypro- dukujemy narzędzi kuchennych, a ile – sprzętu wojskowego? Jakimi kryteriami powinien się kierować? ROZDZIAŁ 7 Gospodarka rynkowa a inne systemy gospodarcze Jak produkować? Dobra mogą być produkowane w różny sposób. Przykładowo, do wy- tworzenia butów możemy zastosować produkcję zautomatyzowaną lub produkcję ręczną. W pierwszym przypadku będziemy musieli użyć dużej liczby maszyn i niewielu pra- cowników. Natomiast w drugim wykorzystamy mniej maszyn, a większość pracy będzie wykonana przez człowieka. Kto i w jaki sposób zadecyduje, którego sposobu mamy użyć? Dla kogo produkować? Gdy już wyprodukujemy dobra, mogą one zostać rozdysponowa- ne między członków społeczeństwa w różny sposób. Wyobraź sobie, że jesteś na pusty- ni razem z grupą kilkunastu osób. Jest ekstremalnie gorąco i zaczyna brakować wody. Zostało pięć ostatnich butelek. Kto powinien je otrzymać? Czy wszyscy po równo? Czy ci, którzy najwięcej zapłacą? Czy może osoby najstarsze bądź o najsłabszym stanie zdrowia? A może osoby najsilniejsze? Podobnych, choć nie zawsze tak dramatycznych wyborów, musimy dokonywać w gospodarce. W przypadku większości dóbr i usług o tym, kto je skonsumuje, decyduje ten, kto jest w stanie zapłacić za nie odpowiednią cenę, ale w nie- których sytuacjach zasady są inne. Na przykład kto i na jakich zasadach powinien korzy- stać z opieki lekarzy specjalistów – ten, kto zapłaci najwięcej, czy ten, kto najdłużej czekał w kolejce? Czy może powinien być jeszcze inny sposób rozwiązania tego problemu? Odpowiedzi na wymienione wyżej pytania (co, jak i dla kogo produkować) zależą więc od decyzji zarówno jednostek, jak i całego społeczeństwa. Historia gospodarcza w pigułce Zamieszczony poniżej wykres (rys. Rysunek 18) przedstawia rozwój gospodarczy pięciu wybra- nych krajów świata. Źródło: Maddison Project Database, ourworldindata.org Rysunek 18. Rozwój gospodarczy pięciu wybranych krajów świata 55 Historia gospodarcza w pigułce Problemy gospodarki nakazowo-rozdzielczej Realizacja potrzeb – informacyjna funkcja cen i jej brak w gospodarce nakazowo-rozdzielczej W ZSRR fabryki okien nie ustalały cen na podstawie mechanizmu rynkowego, czyli popytu i podaży. Początkowo ustalano je w oparciu o wagę okien. Fabryki dążyły więc do tego, aby transporty okien wyjeżdzające z fabryki ważyły jak najwię- cej. Doprowadziło to do powstania bardzo grubych szyb, które zniekształcały obraz, a widoczność przez nie była bardzo słaba. Takie działania sprawiały, że kierownictwo fabryki i pracownicy wypełniali cele, jednak ich produkt kompletnie nie nadawał się do użycia. Gdy problem został zauważony przez kierownictwo partii komunistycznej (polityków), postanowiono, że fabryki będą rozliczały się z objętości transportów, a nie z ich ciężkości. Rezultatem były okna z bardzo cienkimi szybami, które były tak kruche, że wiele z nich tłukło się podczas transportu. W gospodarce rynkowej przed- siębiorstwo produkujące nieprzydatne produkty, których konsumenci nie chcieliby kupować, szybko wypadłoby z rynku. Bodźce do pracy – motywacyjna funkcja osiągania zysku i korzyści własnej oraz jej brak w gospodarce nakazowo-rozdzielczej W Chinach komuniści w rezultacie kolejnych reform zakazali własności prywatnej. Z gospodarstw rolnych stworzyli kolektywy, w których zabroniono posiadania wła- snego sprzętu rolniczego, uprawiania przydomowych ogródków, a nawet samodziel- nego przygotowywania posiłków. Wszystko, co wypracowała wspólnota rolników, było dzielone po równo między jej członków – po odprowadzeniu znacznej części „na wyżywienie miast”. Taki system doprowadził do klęski żywnościowej – historycy piszą o liczonych w milionach przypadkach śmierci głodowej. Produkcja żywności w 1978 r. była na poziomie niższym niż w 1949 r. Stało się tak, ponieważ w warunkach dzielenia efektów pracy po równo (niezależnie od wkładu pracy) oraz braku istnienia własności prywatnej nie było bodźców ani do pracy, ani do inwestycji i innowacji – wynajdowania nowych sposobów uzyskiwania większej wydajności. W komunizmie rozwijało się mnóstwo patologii: łapówkarstwo, nieefektywność przed- siębiorstw, niedobory w produkcji. Choć pozornie zatrudnienie było pełne (każdy, kto chciał, miał pracę), oznaczało to również, że pracowali i pobierali wynagrodzenia także ludzie wykonujący prace i czynności, których społeczeństwo nie potrzebowało. Plan okazał się niemożliwy do realizacji, ponieważ żaden planista nie jest w stanie zgro- madzić i przetworzyć tylu informacji, aby produkcja i wymiana towarowa były efektywne. Fotografia na stronie obok pokazuje dużą kolejkę do sklepu, co było typowym widokiem w gospodarkach nakazowych (komunistycznych). Ponieważ gospodarki te były nieefek- tywne, nie wytwarzały odpowiedniej ilości dóbr i usług. Ludzie mieli pieniądze, jednak trudno było kupić produkty, których potrzebowali. Symbolem tego były zarówno kolej- ki do sklepów, jak też puste półki w sklepach. Gdy tylko pojawiała się dostawa towaru do sklepu, ustawiano się w kolejkach, jednak rzadko starczało go dla wszystkich chętnych. 58 Rozdział 7. Gospodarka rynkowa a inne systemy gospodarcze Gospodarka mieszana Większość gospodarek nakazowych upadła na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. Współcześnie jako państwa komunistyczne wymienia się jedynie Koreę Północną oraz – w mniejszym stopniu – Kubę. Pozostałe gospodarki świata można określić w zasadzie jako rynkowe. Nie oznacza to jednak, że własność czynników produkcji jest w całości prywat- na, a jedynym mechanizmem odpowiadającym za alokację zasobów jest rynek. Większość gospodarek świata możemy określić jako gospodarki mieszane. Główną rolę odgrywa w nich własność prywatna i rynek, jednak ograniczoną, choć istotną funkcję pełnią rów- nież własność publiczna oraz ingerencja państwa. Państwo prowadzi lub finansuje szpi- tale i szkoły, buduje drogi i lotniska, udziela wsparcia osobom znajdującym się w gorszej sytuacji życiowej oraz nakłada różnego rodzaju regulacje wpływające na funkcjonowanie gospodarki. Zakres ingerencji państwa w różnych gospodarkach jest odmienny. Przykład Dwie największe gospodarki świata to Stany Zjednoczone i Chiny. Choć Chiny przez wiele osób określane są wciąż jako gospodarka komunistyczna (taki zapis istnieje również w konstytucji tego państwa), to w ciągu ostatnich 30 lat przyjęły wiele elementów gospodarki rynkowej i w praktyce w dużym stopniu wykorzystują rynki i własność prywatną. Wskutek tego Chiny należałoby zaliczyć raczej do grupy gospodarek mieszanych. Jednak rola państwa w gospodarce Stanów Zjednoczo- nych jest znacznie mniejsza niż w gospodarce Chin, w której duże znaczenie mają przedsiębiorstwa państwowe, a decyzje państwa mają większy wpływ na to, co jest produkowane. Z drugiej strony system opiekuńczy państwa (zasiłki, emerytury) jest znacznie bardziej rozwinięty w krajach euro- pejskich i nawet w Stanach Zjednoczonych niż w Chinach. 59 Gospodarka mieszana Współczesne gospodarki rynkowe są krytykowane za liczne problemy. Wymienia się przede wszystkim istnienie dużych nierówności (różnic między biednymi a bogatymi), negatywny wpływ na środowisko i klimat, konsumpcjonizm społeczeństwa oraz występo- wanie kryzysów. Fotografia poniżej przedstawia luksusowe apartamentowce sąsiadujące z ubogimi fawe- lami (dzielnicami nędzy) w São Paulo. Zdjęcie jest zarówno symbolem tego, za co gospo- darka kapitalistyczna jest chwalona (tworzenie wielkiego bogactwa), jak i krytykowana (przyczynianie się do powstania ogromnych nierówności dochodowych i majątkowych). Wyszukaj w internecie Jednym z ciekawszych i zabawniejszych sposobów przedstawienia różnic w systemach gospodarczych jest seria rysunków pt. You have two cows… („Masz dwie krowy…”). Jest to satyryczny sposób ukazania istoty poszczególnych typów systemów gospodar- czych, w którym punktem wyjście jest to, że posiadasz dwie krowy, a dalszy ich los jest wynikiem tego, w jakiej gospodarce żyjesz. Sprawdź sam – poszukaj w internecie hasła „masz dwie krowy”. KOMUNIZM Masz dwie krowy. Państwo zabiera obie i daje ci trochę mleka. 60 Rozdział 7. Gospodarka rynkowa a inne systemy gospodarcze