Gospodarka rynkowa: całość wykładu, Prezentacje z Macroeconomia

Pobierz Gospodarka rynkowa: całość wykładu i więcej Prezentacje w PDF z Macroeconomia tylko na Docsity! Gospodarka rynkowa Człowiek-istota gospodarująca Potrzeby ekonomiczne w życiu człowieka Potrzeby człowieka związane z posiadaniem dóbr lub konsumpcją usług są nieograniczone, ale możliwości zaspokojenia ich mogą rodzić problem. Przyczyny mogą być różne, w skali państwa na przykład wyczerpanie się surowców naturalnych. Takie zjawisko zwane jest rzadkością dóbr. Jednocześnie jest ono stymulujące dla rozwoju gospodarki i cywilizacji. Chcąc zaspokoić potrzeby, jednostka podejmuje działania konieczne do osiągnięcia danego celu - działalność gospodarczą. Instytucje finansowe zakupy produktów, praca w wynagrodzenia, towary i usługi Jak gospodarować pieniędzmi? Podstawą zarządzania pieniędzmi jest sporządzenie budżetu, czyli zestawienia wszystkich dochodów i wydatków w określonym czasie (np. w danym miesiącu). Dochody powinny pokrywać wydatki. Jeśli dochody są wyższe niż wydatki, mamy nadwyżkę budżetową. Możemy ją zaoszczędzić z myślą o przyszłych wydatkach. Możemy też zainwestować, czyli przeznaczyć na nabycie dóbr, które w przyszłości przyniosą zyski lub ulokować w banku. Należy natomiast unikać deficytu budżetowego, czyli sytuacji, gdy wydatki są wyższe niż dochody. Jak gospodarować pieniędzmi? Należy zapisywać wszystkie wydatki. Na podstawie zapisków można stwierdzić, na czym można zaoszczędzić, a także wyeliminować przypadkowe wydatki. Każdą decyzję o zakupie jakiejś rzeczy trzeba przemyśleć. Należy unikać zakupów przypadkowych. Warto poszukać tańszych źródeł zakupów i odpowiednio je zorganizować (np. produkty trwałe można kupować co jakiś czas w większych ilościach w hurtowni). Prawa konsumentów prawo wyboru towarów i usług o jakości odpowiadającej cenom prawo dostępu do rzetelnej informacji o produktach prawo do ochrony przed produktami i usługami niebezpiecznymi dla zdrowia i życia prawo do zwrotu wadliwego towaru prawo do edukacji konsumenckiej prawo do wyrażania opinii o polityce konsumenckiej państwa oraz działaniach producentów i handlowców. Ochrona praw konsumenta Wiele instytucji i organizacji chroni prawa konsumentów. Rzecznik konsumentów to urząd funkcjonujący w każdym powiecie lub dużym mieście. Rzecznicy zajmują się sprawami indywidualny­ mi, między innymi udzielają konsumentom porad prawnych i pomagają w sporach z producentami. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta realizuje rządową politykę ochrony konsumentów i podejmuje działania w przypadku naruszenia zbiorowych interesów konsumentów (np. stosowanie w umowach zawieranych z wszystkimi klientami niedozwolonych zapisów). Federacja Konsumentów jest organizacją pozarządową, która udziela bezpłatnych porad i pomocy indywidualnym konsumentom. Organizacja ma blisko 50 oddziałów terenowych w całej Polsce. Pieniądz i jego historia Historia pieniądza Pierwsze pieniądze pojawiły się w połowie III tysiąclecia p.n.e. w starożytnym Egipcie. Zaczęto ich tam używać w formie metalowych sztabek, które w razie potrzeby cięto na mniejsze części. Pierwsze okrągłe monety pojawiły się w VII wieku p.n.e. w Azji Mniejszej. Wyrażenie „bicie monety" jest związane z Grekami, którzy wybijali młotem stemple na miedzianych lub srebrnych blachach (z jednej strony był wizerunek władcy, z drugiej wartość monety). W IX wieku w Chinach pojawił się pieniądz papierowy. W XVII wieku zaczął być używany w Europie. Historia pieniądza Srebrny denar Mieszka I sprzed 1000 roku Polski banknot wyemi- towony w czosie insu- rekcji kościuszkowskiej w 1794 roku Rodzaje pieniądza Pieniądz kruszcowy - początkowo był wykonywany z łatwoobrabialnych metali szlachetnych, takich jak złoto, srebro i miedź, a jego wartość odpowiadała wartości zawartego w nim kruszcu. Potem były to banknoty, które w każdej chwili można było wymienić na kruszec. Ilość tego pieniądza była ograniczona ze względu na uzależnienie od zapasów złota w państwie i wydobycia tego surowca. Gospodarka rozwijała się i potrzebowała większej ilości pieniędzy. Brak pieniądza ha­mował wymianę i produkcję towarów Rodzaje pieniądza Pieniądz elektroniczny - najczęściej jest to plastikowa karta z zapisem elektromagnetycznym. Cechy pieniądza Pewny - można za niego kupić określone dobra i usługi. Podzielny - jest podzielony na mniejsze jednostki, co daje możliwość dokonywania różnych transakcji. Wygodny w użyciu - jest łatwy do przenoszenia i przechowywania, nie zajmuje dużo miejsca. Trudny do sfałszowania - posiada zabezpieczenia (np. znaki wodne, hologramy i in.), które utrudniają sfałszowanie pieniędzy. Funkcje pieniądza Miernik wartości - na podstawie ceny porównuje się wartość towarów i usług. Środek wymiany - kupując towar lub usługę, płacimy za niego pieniądzem. Środek płatniczy - dzięki pieniądzom realizuje się zobowiązania finansowe, np. płaci się podatki. Środek tezauryzacji (gromadzenia oszczędności) – oszczędzanie pieniędzy. Inflacja i deflacja Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen towarów i usług w gospodarce. Powoduje ona spadek war­tości pieniądza. Przyczyną inflacji mogą być: - zwiększona ilość pieniędzy na rynku, nadmierny popyt (inflacja popytowa); - zwiększone koszty czynników produkcji, na przykład wzrost płac (inflacja kosztowa). Inflacja i deflacja Inflację mierzy się, obliczając roczną stopę inflacji, czyli określając procentowy wzrost podstawowych cen detalicznych w ciągu roku. Niska inflacja (w granicach 2%) jest uważana za naturalny efekt funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej. Największym problemem jest hiperinflacja (bardzo wysoka inflacja - powyżej 100% w skali roku). Inflacja i deflacja Deflacja - przejawia się stałym spadkiem cen (Jest to zjawisko odwrotne do inflacji). Z ekonomicznego punktu widzenia deflacja jest także niekorzystna dla gospodarki. Występuje w sytuacji, gdy podaż znacząco przewyższa popyt. Przedsiębiorstwa nie mogą sprzedać tego, co wyprodukowały, po cenach zapewniających im zysk lub chociaż pokrycie poniesionych kosztów. Czym jest gospodarka? Gospodarka jest to całokształt działalności gospodarczej prowadzonej w danym regionie, kraju lub na całym świecie, która polega na wytwarzaniu dóbr i świadczeniu usług zgodnie z potrzebami ludności. W gospodarce można wyróżnić trzy typy aktywności: • produkcyjną (przemysł i rolnictwo); • handlową; • usługową (świadczenia na rzecz innych ludzi). Czym jest gospodarka rynkowa? Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której podstawowym regulatorem procesów gospodarczych jest rynek, czyli ogół transakcji kupna i sprzedaży zawieranych w określonym czasie na określonym obszarze. Cechy gospodarki rynkowej •Własność prywatna jest dominującą formą własności, a jej nienaruszalność jest zagwarantowana przez prawo. Poszanowanie własności prywatnej •Rola rządu ogranicza się przede wszystkim do ochrony własności prywatnej i ustalania prawnych ram prowadzenia działalności gospodarczej. Ograniczona rola rządu •Panuje swoboda prowadzenia działalności gospodarczej, a przedsiębiorstwa konkurują ze sobą. Wolna konkurencja •Celem prowadzenia działalności gospodarczej jest osiągnięcie zysku, czyli nadwyżki dochodów nad kosztami. Nastawienie na zysk Co wpływa na wielkość popytu? • cena danego towaru • dochody klientów (jeżeli mamy więcej pieniędzy, możemy jednocześnie więcej kupić) • reklama stosowana przez producentów (czasami kierujemy się tym, co przedstawiono w reklamie, a nie naszymi faktycznymi potrzebami) • gusty, przyzwyczajenia i potrzeby konsumentów • czynniki demograficzne (liczba ludności, struktura wiekowa ludności, poziom wykształcenia) • warunki naturalne (np. pory roku, warunki geograficzne) Obniżki cen i promocje są powszechnie wykorzystywanym i skutecznym sposobem zwiększania popytu na towary. Co wpływa na wielkość podaży? • cena danego towaru (ilości pieniędzy, które producent otrzymuje za jego sprzedaż) • koszty produkcji (płac, opłat za energię elektryczną, czynszu, kosztu urządzeń i surowców, kosztu zaciągniętych kredytów) • możliwości techniczne zwiększenia produkcji w krótkim czasie • technologia (im bardziej innowacyjna, tym podaż może być większa) • liczba producentów na rynku oraz ich zdolności wytwórcze Automatyzacja produkcji i zastosowanie nowoczesnych technologii znacznie j zwiększają wydajność produkcji, a w konsekwencji przyczyniają się do obniżki cen produktów. Czym jest konkurencja? Konkurencja to współzawodnictwo między podmiotami działającymi na rynku poprzez przedstawianie korzystniejszej od innych pod­miotów oferty w celu realizacji swoich interesów. Konkurencja jest podstawą funkcjonowania gospodarki rynkowej. Czym jest budżet państwa? Budżet państwa jest to plan finansowy państwa, zawierający zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków państwa na okres jednego roku, uchwalony w formie ustawy budżetowej. Zasady budżetowania Zasada rocznego budżetowania - jest to zestawienie dochodów i wydatków na rok. Zasada kompletności – w budżecie muszą się znaleźć wszystkie dochody i wydatki państwa. Zasada jedności - w państwie istnieje tylko jeden budżet, do niego wpływają wszystkie dochody i z niego są finansowane wszystkie wydatki. Zasada jawności - żadne wydatki nie powinny być utajniane, ustawa budżetowa jest publikowana w Dzienniku Ustaw i w internecie. Zasada równowagi budżetowej - dochody powinny pokrywać wydatki; w przypadku gdy wydatki przekraczają dochody, musi być wskazane źródło sfinansowania deficytu. Zasada powszechności - państwo nie powinno wydawać pieniędzy, których nie przewidziano w usta­wie budżetowej Budżet państwa Dochody • podatki • opłaty celne i administracyjne • dochody z prywatyzacji • pożyczki zaciągnięte przez państwo w kraju i za granicą • dochody instytucji państwowych • dywidendy* z przedsiębiorstw państwowych • wpłaty z zysku NBP • wpłaty z Unii Europejskiej. Wydatki • utrzymanie instytucji państwowych (wojska, policji, administracji, sądów itp.), • utrzymanie oświaty, służby zdrowia, placówek kulturalnych, • spłata długu publicznego krajowego i zagranicznego, • inwestycje publiczne, • składka na rzecz organizacji międzynarodowych np. Unii Europejskiej. Czym są podatki? Podatki to przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne nałożone przez państwo lub organ samorzą­du lokalnego na podatnika, którym może być osoba fizyczna lub prawna, jak przedsiębiorstwo. Funkcje podatków • Funkcja fiskalna - dostarczają państwu dochodów, które są potrzebne na pokrycie wydatków. • Funkcja niefiskalna - poprzez odpowiedni podział podatków można osiągnąć określone cele gospodarcze i społeczne Podatki w Polsce Pośrednie płacone w cenie kupowanego towaru, na przykład: • podatek od towarów i usług (VAT) • podatek akcyzowy (akcyza) • podatek od gier hazardowych Bezpośrednie Płacone przez podatnika z określonego tytułu, na przykład: • podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) • podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) • podatek od nieruchomości • podatek od spadków i darowizn Podatek od towarów i usług (VAT) Jest podatkiem pośrednim. Płacą go wszyscy nabywcy towarów i usług. VAT jest pobierany na każdym etapie produkcji i dystrybucji towaru. Podstawowa stawka VAT wynosi 23% (2011 r.). Dla niektórych towarów przewidziano obniżoną stawkę: 8% na niektóre usługi, 5% na książki i żywność. Podatek akcyzowy • Jest podatkiem pośrednim pobieranym przede wszystkim od towarów luksusowych, wyrobów alkoholowych, tytoniowych i paliw. • Wysokość podatku akcyzowego może sięgnąć nawet 95% ceny sprzedaży. Jest to ustalane przez ministra finansów. Banki Bank centralny Bank centralny to instytucja państwowa, której celem jest wspieranie polityki gospodarczej rządu, prowadzenie polityki pieniężnej (dbałość o wartość pieniądza) i walka z inflacją. Do zadań banków centralnych należy: • emisja banknotów; • kontrola podaży pieniądza na rynku; • obsługa budżetu państwa; • udzielanie kredytów innym bankom. Banki komercyjne Banki komercyjne to pośrednicy finansowi, którzy otrzymali od państwa zezwolenie na prowadzenie działalności polegającej na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów. Bank inwestycyjny Bank inwestycyjny to instytucja finansowa lokująca kapitały w papierach wartościowych, udzielająca długoterminowych kredytów, organizująca finansowanie większych przedsięwzięć, spełniająca funkcję domu emisyjnego System bankowy w Polsce Organem NBP jest Rada Polityki Pieniężnej, która między innymi decyduje o wysokości stóp procentowych* • Stopa procentowa - wyrażony w procentach koszt uzyskania kredytu. System bankowy w Polsce Banki komercyjne, ze względu na strukturę własnościową, można podzielić na banki państwowe, banki spółdzielcze (prowadzące działalność przede wszystkim w interesie swoich członków) i banki w formie spółek akcyjnych. Giełdo papierów wartościowych Akcje i obligacje Obligacje — papiery wartościowe o z góry określonym stałym oprocentowaniu, które potwierdzają, że ich nabywca udzielił kredytu instytucji emitującej je. Posiadacz obligacji ma prawo do uzyskania w określonym terminie sumy, za którą je nabył, oraz odsetek za udzielenie pożyczki. Emitować obligacje mogą rząd (obligacje skarbowe), władze lokalne (obligacje komunalne) oraz przedsiębiorstwa (obligacje przedsiębiorstwa). Giełda papierów wartościowych • Giełda to miejsce, gdzie spotykają się sprzedający, kupujący i pośrednicy w celu dokonywania operacji kupna-sprzedaży. • Na giełdzie papierów wartościowych dokonuje się transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych. • Na giełdach inwestują zarówno inwestorzy indywidualni, jak i instytucjonalni (banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe). Giełda papierów wartościowych Inwestowanie na giełdzie wiąże się z ryzykiem, czyli prawdopodobieństwem nieosiągnięcia przewidywanych zysków lub poniesienia strat. Poziom ryzyka zależy od rodzajów instrumentów finansowych, w jakie inwestujemy. Inwestycja w akcje stwarza możliwość osiągnięcia dużych zysków, ale i poniesienia dużych strat. Inwestycja w obligacje zapewnia mniejsze zyski, jednak i ryzyko poniesienia strat jest dużo mniejsze. Giełda papierów wartościowych Zmiany cen na giełdzie opisują dwa pojęcia - hossa i bessa. Z hossą mamy do czynienia, gdy wartości indeksów rosną, natomiast z bessą, gdy spadają. Giełda papierów wartościowych Na giełdzie obowiązuje prawo giełdowe, na podstawie którego każdy kupujący i sprzedający ma równy i sprawiedliwy dostęp do informacji oraz gwarancję bezpiecznego obrotu papierami wartościowymi Giełda papierów wartościowych Przyjmowaniem zleceń kupna/sprzedaży i przekazywaniem ich na giełdę zajmują się maklerzy i biura maklerskie. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Obecnie na GPW jest notowanych ponad 300 spółek, których notowania składają się na Warszawski Indeks Giełdowy (WIG). Drugim ważnym indeksem GPW jest WIG20, obejmujący 20 największych spółek notowanych na giełdzie. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie W latach 1991-2010 wystąpiło kilka okresów hossy i bessy. Pierwsza bessa rozpoczęła się w 1994 roku. W ciągu dziesięciu miesięcy WIG stracił około 80%. Druga bessa przypadła na la­ ta 2000-2002, a trzecia na lata 2007-2009. Czym są fundusze inwestycyjne? Fundusze inwestycyjne to instytucje, które lokują powierzone im środki w instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje). Funduszami zarządzają Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, spółki akcyjne, których właścicielami są najczęściej duże banki czy firmy ubezpieczeniowe. Fundusze inwestycyjne Poziom ryzyka i możliwe zyski w różnego typu funduszach OCZEKIWANY ZYSK | AKCIE | FUNDUSZE AKCJI FUNDUSZE ZRÓWNOWAŻONE FUNDUSZE STABILNEGO WZROSTU OBLIGACJE | FUNDUSZE OBLIGACJI FUNDUSZE pr PIENIĘŻNE - < niskie umiarkowane || podwyższone wysokie [23CJ | ryzyko | ryzyko ryzyko | Gospodarka narodowa Czym jest gospodarka narodowa? Gospodarka narodowa to ogół zasobów oraz działalności gospodarczej prowadzonej na obszarze danego kraju. W gospodarce zwykle wyróżnia się trzy sektory. Usługi - świadczenia osób fizycznych i prawnych na rzecz innych osób, niepolegające na wytwarzaniu dóbr materialnych, między innymi: transport, handel, ochrona zdrowia, oświata, administracja, bankowość. Cykle koniunkturalne w gospodarce Recesja gospodarcza to faza niskiej aktywności gospodarczej. Charakteryzuje się spadkiem produkcji, inwestycji, konsumpcji ł zatrudnienia. Jeżeli proces recesji gospodarczej nie zostanie zahamowany, może się ona przerodzić w kryzys gospodarczy. Wzrost gospodarczy to faza charakteryzująca się wzrostem produkcji, inwestycji, konsumpcji i zatrudnienia. Miernikiem wzrostu gospodarczego jest poziom i tempo wzrostu PKB per capita Wymiana międzynarodowa Wymiana międzynarodowa to przepływ dóbr między gospodarkami narodowymi. Następuje ona w kilku obszarach Czym jest handel zagraniczny? Handel zagraniczny to wymiana towarów i usług z partnerami z innych państw. Główną przyczyną ist­nienia handlu zagranicznego są różnice między państwami w wyposażeniu w czynniki produkcji (np. surowce) i w kosztach wytwarzania różnych towarów. Kraj dostarcza zagranicy towary, które wytwarza tanio, a sprowadza te, których produkcja jest tańsza za granicą lub których nie jest w stanie sam wyprodukować. Kolejną ważną przyczyną są zróżnicowane potrzeby konsumentów - nie wszystkie potrzeby są w stanie zaspokoić krajowi producenci. Handel zagraniczny Polski Struktura geograficzna polskiego eksportu w 2010 roku (według krajów) Szwecja węgry 2,82% Słowacja 2,63% = ja N 2.74% pozostałe Brytania Francja 6,55% 7,24% Struktura geograficzna polskiego importu w 2010 roku (według krajów) Korea Pd. 2,71% usa Belgia 2,64% 2,47% 3,54% LOLA Źródło: www.mg.gov.pl Przepływ kapitału • lokaty na rynku walutowym - lokowanie kapitału w formie lokat krótkoterminowych lub w niektóre papiery wartościowe; • kredyty - oprócz tradycyjnych kredytów, jakie można uzyskać w zagranicznych bankach, są jeszcze na przykład kredyty udzielane przez eksporterów importerom na zakup towaru; • inwestycje - możemy mówić o dwóch rodzajach inwestycji. Inwestycje portfelowe to lokaty w zagranicznych akcjach lub obligacjach, natomiast inwestycje bezpośrednie to podejmowanie działalności gospodarczej za granicą lub przejmowanie kontroli nad już istniejącymi przedsiębiorstwami. Przepływ kapitału to wszystkie odnotowane w bilansie płatniczym ruchy kapitału przez granice. W tak rozumianym przepływie kapitału udział biorą różne podmioty gospodarcze, między innymi przed­siębiorstwa, gospodarstwa domowe i banki. Istnieje kilka form przepływu kapitału: Mierniki wymiany międzynarodowej • Bilans płatniczy - zestawienie wszystkich płatności między mieszkańcami danego kraju a zagranicą zrealizowanych w pewnym okresie (najczęściej w czasie roku). Do bilansu płatniczego wlicza się przede wszystkim płatności wynikające z handlu zagranicznego i przepływy kapitału. W bilansie płatniczym może występować deficyt płatniczy, czyli nadwyżka ilości pieniędzy wypływających z gospodarki za granicę nad ilością pieniędzy wpływających do niej zza granicy. Utrzymujący się przez dłuższy czas taki stan może spowodować brak zagranicznych środków pieniężnych na sfinansowanie niezbędnego importu lub obsługę długów zaciągniętych za granicą. Czym jest polityka handlowa? Protekcjonizm to polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu i wspieranie eksportu. Najczęściej stosowane przez państwo sposoby ograniczenia importu to: • cła - opłaty pobierane na granicy od towarów importowanych; • kontyngenty - ograniczenie ilości wwożonych towarów. Czym jest polityka handlowa? Aby pobudzić eksport, państwa stosują subsydia, najczęściej w postaci sum pieniędzy wypłacanych z budżetu eksporterom, ulg podatkowych lub tanich kredytów udzielanych importerom zagranicznym, którzy kupują produkty pochodzące z danego kraju. Czym jest polityka handlowa? Każdy kraj prowadzi własną politykę ekonomiczną w dziedzinie wymiany międzynarodowej. Jednocześnie stałe zawierane są i odnawiane porozumienia w sprawie, aby ograniczyć liczbę konfliktów i napięć wynikających z potrzeby i ochrony własnego rynku. Wiele państw znosi bariery handlowe. Powstają też strefy wolnego handlu, obejmujące obszar kilku państw, na którym całkowicie lub częściowo zniesiono cła i inne ograniczenia w handlu międzynarodowym. Z taką sytuacją mamy do czynienia na obszarze Unii Europejskiej.