Pobierz Gospodarka Rzeczpospolitej w XVI i XVII wieku i więcej Prezentacje w PDF z Historia i społeczeństwo tylko na Docsity!
Gospodarka Rzeczpospolitej w XVI i XVII wieku
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Film + Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: J. Topolski, Zagadnienia gospodarki w Polsce, [w:] Polska w epoce Odrodzenia. Państwo, Społeczeństwo. Kultura, red. A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 179. Źródło: Statut toruński, [w:] Wiek XVI w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska- Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 82. Źródło: E. Kizik, T. Jurek, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019, s. 624.
W XVI wieku gospodarka Rzeczpospolitej opierała się na produkcji zboża w folwarkach należących do szlachty, na których pracowali chłopi pańszczyźniani. Na polskie zboże był spory popyt w krajach Europy Zachodniej. Dzięki temu rozkwitały i bogaciły się polskie miasta, zwłaszcza te nadwiślańskie. W okresie rozkwitu handlu zbożem z Polski, czyli na przełomie XVI i XVII w., przez Gdańsk eksportowano jedynie ok. 4% krajowej produkcji. Pochodziło ono głównie z ziem położonych nad Wisłą: Prus Królewskich, Kujaw, Mazowsza, Sandomierszczyzny oraz Lubelszczyzny.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Twoje cele
Flisacy nad Wisłą, Wilhelm August Stryowski, 1881 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Gospodarka Rzeczpospolitej w XVI i XVII wieku
Przeczytaj
Handel zbożowy
Z Litwy i Ukrainy oraz z Wielkopolski tylko niewielkie ilości zboża mogły trafić za granicę, spławiane Niemnem lub Odrą. Jeśli przyjmiemy, że ok. 21% plonów należało zachować na wysiew, to okaże się, że aż 3/4 produkcji zbożowej pozostawało w kraju. I jeżeli nawet połowę plonów konsumowano bez wprowadzania na rynek (żywność, pasza dla zwierząt hodowlanych, wyrób alkoholu), to i tak więcej zboża trafiało do polskich miast niż na eksport. Dopiero docenienie roli rynku wewnętrznego w gospodarce Rzeczypospolitej pozwala wyjaśnić, dlaczego folwarki szlacheckie powstawały także w regionach leżących z dala od dorzecza Wisły.
Zboże płaci, zboże nie płaci, anonimowy obraz z przełomu XVII i XVIII w., w sposób anegdotyczny ukazuje wpływ zmian koniunktury na polskie zboże na relacje społeczne: przy wzroście popytu kupcy nisko kłaniają się właścicielom folwarków, gdy zaś podaż jest większa od potrzeb rynku, to szlachta musi zabiegać o ich względy. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Gdańsk
Mimo że handel zbożowy prowadzony przez Gdańsk miał ograniczony zakres, odegrał on w dziejach Rzeczypospolitej istotną rolę, przesądzając o kierunku gospodarki i przemian społecznych. O wyjątkowej pozycji miasta zadecydowało jego panowanie nad ujściem Wisły, jedynej arterii komunikacyjnej łączącej wnętrze kraju z morzem. Zboże, towar masowy o niskiej wartości jednostkowej, mogło być eksportowane tylko drogą wodną.
Panorama Gdańska przedstawiona na fragmencie obrazu Widok Gdańska od północnego zachodu ze sztafażem (Przypowieść o Bogaczu i Łazarzu). Zwróć uwagę na potężne fortyfikacje i liczne wieże kościołów. Wyjaśnij, o czym świadczy tak okazała architektura. Źródło: Hans Krieg, ok. 1620 r., olej na płótnie, 49 x 172 cm, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Pozycję Gdańska umacniał przywilej nadany mu przez Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny trzynastoletniej, dający gdańszczanom monopol na pośrednictwo między kupcami zagranicznymi (głównie holenderskimi) a polską szlachtą. W ten sposób, bez ryzyka związanego z prowadzeniem własnej działalności handlowej na obcych wodach i w obcych portach, kupcy gdańscy osiągali ogromne zyski. Zwolnienie z opłat celnych na rzecz państwa i prawo do zamykania portu wedle własnego uznania czyniło pozycję miasta wyjątkowo korzystną w skali całej strefy bałtyckiej. Nic dziwnego, że rządząca Gdańskiem oligarchia, choć była niemieckiego pochodzenia, nawet w najbardziej dramatycznych okolicznościach
- takich jak potop szwedzki czy I rozbiór – zachowywała lojalność wobec Rzeczypospolitej.
Handel gdański obraz Wojciecha Gersona, druga połowa XIX wieku. W XVI wieku Gdańsk był nie tylko największym i najbogatszym miastem Polski, ale też jednym z największych miast w Europie. Przybywali tu kupcy, marynarze, artyści i ludzie nauki z całej Europy. Udział Gdańska w handlu bałtyckim wynosił wówczas aż 30 proc.! Nazwij budynek widoczny po środku obrazu. Źródło: Wojciech Gerson, Wikimedia Commons, domena publiczna.
oligarchia
system rządów, w którym władzę sprawuje niewielka grupa ludzi, wywodząca się z warstw uprzywilejowanych
pańszczyzna
w okresie feudalizmu: obowiązek wykonywania przez chłopów różnego rodzaju prac na rzecz pana
Słowa kluczowe
Gdańsk, gospodarka, Polska, handel, zboże, ostatni Jagiellonowie, państwo polsko‐litewskie
Bibligrafia
E. Kizik, T. Jurek, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
Wiek XVI w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska‐Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.
Polska w epoce Odrodzenia. Państwo, Społeczeństwo, Kultura., red. A. Wyczański, Warszawa 1986.
Mapa interaktywna
Polecenie 1
Zapoznaj się z mapą interaktywną, a następnie na jej podstawie wykonaj polecenia.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2
Wymień rzeki, którymi spławiano zboże w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVI wieku.
Polecenie 3
Wymień największe polskie porty zbożowe.
Polecenie 3
Podaj genezę określenia Rzeczpospolitej mianem spichlerza Europy.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D19eNwGia
Nagranie filmowe dotyczące gospodarki Rzeczpospolitej w szesnastym, siedemnastym i osiemnastym wieku oraz produkcji, eksportu i problemów gospodarczych.
Polecenie 4
Wymień inne niż zboże towary, które w XVI i XVII wieku produkowała i eksportowała Rzeczpospolita.
Twoja odpowiedź
Twoja odpowiedź
Polecenie 5
Wskaż problemy gospodarcze, z jakimi w XVII wieku borykała się Rzeczpospolita.
Twoja odpowiedź
razem dochód bru o 69 530 razem wydatki 65 000
pozostało w gotówce 4500
Jaka część zarobionych przez hetmana Sieniawskiego pieniędzy pozostawała w Gdańsku,
a jaka trafiała do wnętrza kraju? Skonfrontuj te informacje z mapą handlu zbożem
w Rzeczypospolitej, zwracając uwagę na jego rejonizację.
Ćwiczenie 2
Przeanalizuj poniższą reprodukcję obrazu autorstwa Izaaka van den Blocka zdobiącego sklepienie gdańskiego ratusza, a następnie odwołując się do elementów graficznych, wykonaj polecenia.
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC 0 1.0.
Rozstrzygnij, czy malowidło głosi chwałę Gdańska. Uzasadnij odpowiedź.
Nie
Tak
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z trzema przytoczonymi fragmentami i wykonaj polecenia.
Źródło 1
Źródło 2 – fragment statutu toruńskiego z 1520 r.
T. Jurek, E. Kizik
Historia Polski do 1572
W Gdańsku i innych miastach pruskich pośredniczących w handlu
ponadregionalnym ceny produktów zbożowych - mąki, chleba, oraz
powszechnie konsumowanego piwa wzrosły trzykrotnie już w XV w.,
przy jednoczesnym znacznie wolniejszym drożeniu wyrobów
rzemieślniczych. Nie inaczej było w Krakowie., gdzie za masło w 1580 r.
trzeba było płacić pięciokrotnie więcej niż na początku stulecia. W tym
czasie ceny głównych wyrobów rzemieślniczych zdrożały średnio
o połowę. Rozwarcie nożyc cen stało się zapowiedzią skokowego,
inflacyjnego wzrostu kosztów jedzenia i drewna[...].
Źródło: E. Kizik, T. Jurek, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019, s. 624.
Statut toruński
Zygmunt etc. ogłaszamy [...] na wieczne czasy, iż wszyscy osadnicy, czyli
kmiecie wszystkich wsi, tak naszych, jak poddanych naszych
jakiegokolwiek stanu, którzy przedtem nie pracowali jednego dnia
w tygodniu, dla nas swoich panów z każdego łanu jeden dzień
w tygodniu mają i są obowiązani pracować, z wyjątkiem tych
wieśniaków, którzy czynszem w pieniądzach lub w zbożu [...] panom
swym płacili.
Źródło 3
Źródło: Statut toruński, [w:] Wiek XVI w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997, s. 82.
J. Topolski
Zagadnienia gospodarki w Polsce
Dogodny ruch cen oraz utrzymujący się na rynkach Europy Zachodniej
duży popyt na polskie zboże (sprzedawane głównie za pośrednictwem
Holendrów) wywołał wśród szlachty określone postawy, które można
nazwać “dogmatem spichlerza”. Było to przeświadczenie o niezbędności
polskiego zboża na rynkach zagranicznych i rozpatrywanie rytmu
polskiej ekonomiki przez pryzmat eksportu zboża. W 1595 roku jeden
z przedstawicieli polskiej myśli ekonomicznej [...] radził, by w celu
wzbogacenia skarbu państwowego podnieść o ⅓ ceny towarów
wywożonych z Polski, ponieważ i tak zostaną one nabyte ze względu na
ich niezbędność dla zagranicy.
Źródło: J. Topolski, Zagadnienia gospodarki w Polsce, [w:] Polska w epoce Odrodzenia. Państwo, Społeczeństwo. Kultura, red. A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 179.
Określ, jak nazywa się zjawisko społeczno-gospodarcze opisane w źródle 2.
Określ, jaką nazwę w historiografii nosi zjawisko ekonomiczne scharakteryzowane w źródle 1.
Wyjaśnij pojęcie nożyc cen i przyczyny tego zjawiska.
Rozstrzygnij, czy źródła 1 i 2 opisują zjawiska, których wystąpienie sprzyjało powstaniu wśród szlachty postaw scharakteryzowanych w źródle 3. Uzasadnij odpowiedź.
^ Nie
Dla nauczyciela
Autor: Martyna Wojtowicz
Przedmiot: Historia
Temat: Gospodarka Rzeczpospolitej w XVI i XVII wieku
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum
Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy XVIII. Państwo polsko-litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:
- omawia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego (gospodarka folwarczno-pańszczyźniana) na tle europejskim;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
charakteryzuje system gospodarczy w Rzeczypospolitej w XVI–XVII w. i wymienia, jakie były tego skutki. wskazuje najważniejsze produkty eksportowe Rzeczpospolitej i wyjaśnia, genezę określenia Rzeczpospolitej mianem spichlerza Europy. omawia problemy gospodarcze, z jakimi w XVI i XVII w. borykała się Rzeczpospolita.
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;
analiza materiału źródłowego (porównawcza); dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
- Uczniowie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”.
Faza wstępna:
- Wyświetlenie przez nauczyciela na tablicy tematu oraz celów lekcji. Prowadzący przedstawia uczniom krótko planowany przebieg zajęć.
- Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu (będą to obowiązujące ich kryteria sukcesu). Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia informacje.
Faza realizacyjna:
- Praca z tekstem. Jeżeli przygotowanie uczniów do lekcji jest niewystarczające, nauczyciel prosi o indywidualne zapoznanie się z treścią w sekcji „Przeczytaj”. Każdy uczestnik zajęć podczas cichego czytania wynotowuje najważniejsze kwestie poruszone w tekście. Następnie wybrani uczniowie odczytują na głos swoje notatki.
- Praca z pierwszym multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel poleca wybranej osobie, aby przeczytała polecenie nr 3: „Wymień największe polskie porty zbożowe” i poleca uczniom, aby w parach wykonali zadanie w oparciu o wskazówki zawarte w mapie. Wybrana dwójka uczniowska przedstawia odpowiedź. Uczniowie wskazują
