Pobierz Gramatyka opisowa języka polskiego i więcej Notatki w PDF z Lingwistyka tylko na Docsity! Gramatyka opisowa języka polskiego w 30 wykładach Marek Łaziński,
[email protected] Wydział Polonistyki UW Plan wykładu – semestr I 1. Gramatyka i językoznawstwo. Jednostki języka i poziomy analizy gramatycznej 2. Fonetyka. Budowa narządów mowy. Samogłoski, spółgłoski właściwe i niewłaściwe. 3. Fonologia. Cechy dystynktywne i warianty fonemów. System fonologiczny języka polskiego według Laskowskiego a inne systemy. 4. Kontekstowe uwarunkowania artykulacji głosek. Interpretacja fonologiczna upodobnień i innych zjawisk fonetycznych. 5. Podstawy morfologii. Morfemy i ich klasyfikacja. Znaczenie leksykalne i gramatyczne (funkcyjne). Morfem a wyraz. Części mowy i kategorie gramatyczne według gramatyki szkolnej. 6. Kategorie gramatyczne. Fleksja a derywacja. 7. Słowotwórstwo synchroniczne. Motywacja. Formanty słowotwórcze i ich typy. Kategoria i typ słowotwórczy. 8. Najważniejsze kategorie słowotwórcze polskich rzeczowników. Problem derywatów żeńskich. 9. Wybrane kategorie słowotwórcze przymiotników oraz czasowników. Podstawowe prefiksy polskiego czasownika i ich funkcje wobec kategorii aspektu. 10. Fleksja. Forma gramatyczna i wyraz tekstowy. Kategorie fleksyjne i klasyfikujące. Gramatykalizacja. Wykładniki fleksyjne: fleksja syntetyczna, aglutynacyjna, analityczna. 11. Deklinacja rzeczownika. Przypadek, liczba i rodzaj. 12. Funkcje semantyczne kategorii liczby i rodzaju oraz ich odniesienie. Rzeczowniki plurale tantum. Klasyfikacja i odmiana zaimków i liczebników. 13. Odmiana przymiotników, zaimków i liczebników. Nietradycyjne kategorie imienne. 14. Kategorie gramatyczne werbalne i czasowniki. Czas, tryb. Tryb a modalność. Osoba i honoryfikatywność. Zaliczenie i materiały z wykładów Podstawą zaliczenia są krótkie sprawdziany w styczniu i w maju 2018 oraz obecność na poszczególnych wykładach. Zaliczenie wykładu (bez oceny) jest jednym z warunków przystąpienia do egzaminu z GOJP w czerwcu 2018 Materiały z wykładów zamieszczane są na platformie COME Wykład 1 Gramatyka a językoznawstwo Miejsce gramatyki w nauce o języku. Jednostki języka i poziomy analizy gramatycznej. Jednostka systemu i jej realizacja tekstowa na przykładzie fonemu i głoski, morfemu i morfu, wyrazu tekstowego i leksemu. Gramatyka Z greckiego gramma ‚litera’ nauka o budowie języka, dziedzina węższa niż językoznawstwo. Semiotyka ‚nauka o znakach’ (Ch.S. Pierce): syntaktyka (greckie syn ‚razem’, taksis ‚porządek’) - nauka o budowie konstrukcji (nie tylko składniowych), inaczej gramatyka, semantyka – bada relację (niebezpośrednią) między znakiem a światem zewnętrznym, pragmatyka – bada relację między znakiem a nadawcą i odbiorcą. Na uniwersytetach średniowiecznych: gramatyka (łacińska), retoryka i dialektyka (logika) = trivium, arytmetyka, geometria, muzyka i astronomia = quadrivium. Fonetyka i słowotwórstwo Fonetyka opisuje dźwięki mowy, jest nauką pomocniczą fonologii. Słowotwórstwo opisuje reguły łączenia morfemów w nowe jednostki leksykalne, graniczy z semantyką i leksykologią – nauką o słownictwie. Fleksja i słowotwórstwo razem tworzą morfologię. Reguły zmian fonologicznych w morfemach określa morfonologia, inaczej morfotaktyka. Fonetyka i słowotwórstwo sytuują się na pograniczu gramatyki. Językoznawstwo i gramatyka Językoznawstwo Gramatyka: Składnia Fleksja fonologia Słowo- twórstwo Fonetyka Jednostki języka Granice mojego języka oznaczają granice mego świata. (L. Wittgenstein: Traktat logiczno-filozoficzny) Wypowiedzenie – podstawowa jednostka komunikacji granice-mojego-języka-oznaczają-granice-mojego-świata. Wyrazy tekstowe – najmniejsze samodzielne jednostki znaczące granic-e moj-ego język-a o-znacz-a-ją grańic-e moj-ego świat-a Morfemy (morfy) – najmniejsze jednostki znaczące [grańice mojego jezyka označajo grańice mojego śf’i ata] [graɲice mɔjego jew̃zɨka ɔznaʧ̑ajɔw̃ graɲice mɔjego ɕvʲata] Głoski - warianty fonemów – najmniejszych jednostek różnicujących znaczenia Wyrazy Wyraz to najmniejsza samodzielna jednostka znacząca tekstu, najłatwiej dostępna odbiorcy. Wyrazowi tekstowemu, świat, świecie, odpowiada jednostka abstrakcyjna leksem ŚWIAT. Granice wyrazów tekstowych i słów ortograficznych (w tekście pisanym od spacji do spacji) nie zawsze się pokrywają. Leksem reprezentuje jedno znaczenie. Jest jednostką z poziomu gramatyki i leksykologii. Wyrazy tekstowe i słowa Związek dwóch lub więcej słów tekstowych jest pojedynczym wyrazem tekstowym, jeśli spełnia kolejne warunki (w kolejności ważności): 1. stanowi formę fleksyjną jednego leksemu, np. ciąg będziemy się starać reprezentuje leksem STARAĆ SIĘ. 2. Przynajmniej jeden ze składników nie reprezentuje żadnego leksemu polszczyzny, np. cna w ciągu do cna nie jest formą leksemu *cno. 3. między dwa słowa tekstowe nie można nic wstawić ani zamienić ich kolejności, np. ciągi za mąż i na chama reprezentują leksemy ZA MĄŻ i NA CHAMA, bo nie można wyjść za *nudny mąż ani wepchnąć się na *brudnego chama. 4. Tylko jeden ze składników związku przyłącza morfemy fleksyjne; czarn-y koń-0 to 2 wyrazy tekstowe. Leksem i znaczenie Jednostka leksykalna to ciąg znaków reprezentujący znaczenie globalne, którego nie da się podzielić na podciągi reprezentujące otwarte klasy znaczeń (Bogusławski 1976). Pojedyncze jednostki to np. terminy i związki frazeologiczne. Płatki owsiane to jedna jednostka, bo przy zachowaniu stałego znaczenia płatków da wymieniać przymiotnik tylko w obrębie klasy zamkniętej: jęczmienne, zbożowe. Pojedyncze jednostki to także czekać na, zabierać się do. W analizie gramatycznej wyżej wymienione ciągi traktujemy jako związki wyrazów, jeśli między składnikami zachodzą regularne związki składniowe oraz znaczeniowe. Związek składniowy za mąż jest nieregularny. Typy i okazy (type/token) W zdaniu Granice mojego języka oznaczają granice mojego świata - mamy 2 wystąpienia formy mojego (D., lp., r. męskorzecz.), czyli 2 okazy jednego typu. Powtarza się także ortograficzny ciąg granice, jednak reprezentuje raz formę wyrazową M. lm., a raz B. lm., czyli 2 odrębne typy. Proporcja type/token (typ/okaz) liczona w słowach jest podstawowym wskaźnikiem różnorodności leksykalnej tekstu. W Kordianie type/token ratio wynosi 0,41 (7506 różnych słów tekstowych na 18047 wszystkich słów), w Dziadach 0,37 (10137 różnych słów tekstowych na 26491 wszystkich słów). W Dziadach jest 139 wystąpień formy ja (okazów), w Kordianie 55. W Dziadach jest w sumie 285 wystąpień różnych form leksemu (typu) JA (mnie, mi itd.), w Kordianie 171. Słowa klucze wykładu Gramatyka (syntaktyka), semantyka, pragmatyka. Fonologia, fleksja (w ramach morfologii), składnia, fonetyka, słowotwórstwo (w ramach morfologii). Fonem, allofon, głoska. Morfem, morf. Jednostki tekstowe i systemowe. Słowo tekstowe, forma wyrazowa, wyraz tekstowy. Leksem a jednostka opisu znaczenia. Okazy i typy.