Gramatyka opisowa: morfologia: fleksja, Notatki z Język angielski

Pobierz Gramatyka opisowa: morfologia: fleksja i więcej Notatki w PDF z Język angielski tylko na Docsity!

Temat fleksyjny czasu przeszłego składa się z rdzenia lub z rdzenia połączonego z przedrostkiem oraz z flektywów: a) przyrostka tematu czasu przeszłego b) przyrostka czasu przeszłego ł:l c) przyrostka rodzajowego: r.m. –ø-, r.ż. –a-, r.n. – o-, r.m.os. – i-, r.niem.os. – y-

Formy czasu przyszłego: Formy cz. przysz. czasowników niedokonanych składają się z form odmiany czasownika BYĆ w czasie przyszłym połączonych z 3 os. czasu przeszłego lub bezokolicznikiem odmienianego czasownika (będę pisał). Są to formy złożone czasu przyszłego. Czasowniki dokonane nie tworzą złożonych form czasy przyszłego. Funkcje czasu przyszłego tych czasowników pełnią ich formy czasu teraźniejszego (napiszę). Są to formy proste. Formy tzw. czasu zaprzeszłego: mają znaczenie czasu przeszłego i są niekiedy używane jako jego stylistyczne warianty. Składają się z form czasu przeszłego odmienianego czasownika połączonych z 3 os. czasu przeszłego czasownika BYĆ w odpowiednim rodzaju: męskim, żeńskim, nijakim, męskoosobowym lub niemęskoosobowym (czytałem był). Formy trybu rozkazującego: Formy trybu rozkazującego składają się z podstawowego tematu czasu teraźniejszego oraz końcówek osobowych. Dobór jednej z końcówek równoległych jest uzależniony od postaci wygłosu tematu (z tem. zakończonym jedną spółgłoską łączą się końcówki –ø, -my, -cie; z tem. zakończonym zbitką spółgłoskową łączą cię końcówki –ij, -ijmy, -ijcie) Formy trybu przypuszczającego:  potencjalnego – są syntetyczne (niezłożone). Składają się z tematu fleksyjnego i końcówek osobowych czasu przeszłego rodzaju żeńskiego w lp. Temat fleksyjny trybu przypuszczającego składa się z tematu fleksyjnego czasu przeszłego i przyrostka –by- (napisałbym)  nierzeczywistego – są analityczne (złożone). Składają się z osobowych form trybu przypuszczającego czasownika BYĆ oraz tematu fleksyjnego czasu przeszłego odmienianego czasownika (byłbym napisał) Imiesłów przymiotnikowy czynny: temat fleksyjny składa się z formotwórczego tematu czasu teraźniejszego czasownika niedokonanego i przyrostka –ąc- (czytając). Imiesłów ten odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje tak jak przymiotniki miękkotematowe. Imiesłów przymiotnikowy bierny: temat fleksyjny składa się z formotwórczego tematu czasu przeszłego lub teraźniejszego czasowników niedokonanych i dokonanych oraz przyrostków;

 od tematu czasu przeszłego tworzy się ten imiesłów za pomocą przyrostków –n- lub – t- a) przyrostek – n- dodaje się do tematów zakończonych na – a (czytany) b) przyrostek – t- dodaje się do tematów zakończonych na -i, -u, -y, -r, -e (ę), -en (bity)  od tematu czasu teraźniejszego tworzy się ten imiesłów za pomocą przyrostków –on-, - ęt- wówczas, gdy temat czasu przeszłego kończy się na –i nie należące do rdzenia (będące przyrostkiem tematu czasu przeszłego) lub na spółgłoskę a) przyrostek – on- dodaje się do tematów czasu teraźniejszego z przyrostkiem –ø- zakończonych na spółgłoskę (bawj-ø-ą) b) przyrostek –ęt- dodaje się do tematów z przyrostkiem tematu czasu teraźniejszego –n- (pchn-ą, pchni-ęt-y). Od niektórych czasowników o temacie z przyrostkiem – n- można tworzyć ten imiesłów za pomocą przyrostka – et- lub – on- (dźwigni-ęt-y, dźwigni-on-y). Imiesłów ten odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje tak jak przymiotniki twardotematowe. Imiesłów przysłówkowy współczesny: tworzy się od tematu czasu teraźniejszego czasowników niedokonanych za pomocą przyrostka –ąc. Jest nieodmienny. Oznacza czynność odbywającą się równocześnie (współcześnie) z inną czynnością wyrażoną osobową formą czasownika. Imiesłów przysłówkowy uprzedni: tworzy się od tematu czasu przeszłego czasowników dokonanych za pomocą przyrosktów –wszy, -łszy. a) przyrostek –wszy dodaje się do tematów zakończonych na samogłoskę b) przyrostek –łszy dodaje się do tematów zakończonych na spółgłoskę Imiesłów przysłówkowy uprzedni oznacza czynność, która odbyła się wcześniej od innej czynności wyrażonej osobową formą czasownika. Formy strony biernej: składają się z imiesłowy biernego odymianego czasownika oraz z osobowych form słów posiłkowych BYĆ, ZOSTAĆ. formy słów posiłkowych wskazują czas, osobę, liczbę (czas przeszły też rodzaj), a formy imiesłowów – rodzaj i liczbę. (czas zaprzeszły: byłabym była chwalona) Bezokolicznik: jest nieodmienną formą czasownika, która oznacza proces nie wskazując, kto go wykonuje, ani w jakim czasie. Składa się z tematu czasu przeszłego oraz z przyrostków –ć lub –ø a) przyrostek –ć dodaje się: do tematu czasu przeszłego zakończonego na samogłoskę oraz spółgłoskę inną –k, -g lub do tematu bezokoliczniku czasownika typu drzeć, mieć, trzeć b) przyrostek –ø dodaje się do tematu czsau przeszłego zakończonych na

• k, -g Nieosobowe formy czasownika: dano, napisano, otrzymano – tworzą się od tematu czasu przeszłego lub teraźniejszego czasowników dokonanych i niedokonanych za pomocą przyrostków –ono, -no, to,
• ento. Zasady doboru są takie same jak przy imiesłowie przymiotnikowym biernym. Formy afleksyjne czasownika i czasowniki afleksyjne: bezokolicznik i imiesłów przysłówkowy; nieosobowe (trzeba, można) i osobowe – najczęściej onomatopeje (ciach, smyk)

PRZYMIOTNIK

Charakterystyka przymiotnika: obejmuje klasę leksemów o prymarnej funkcji składniowej przydawki, oznaczających cechy i właściwości określanych rzeczowników i odmieniających się przez przypadki, liczby oraz rodzaje. Sekundarnie przymiotnik może pełnić funkcję:

O tym, jakie formy stopniowania mają przymiotniki inne niż wymienione w grupie pierwszej decyduje zwyczaj językowy. Podział czasowników ze względu na wygłos tematu:  twardotematowe: z końcówką M. lp. r. m. (męskożywotny i męskonieżywotny) –y (:-i)  miękkotematowe z końcówką M lp. r. m. –i (:-y)

LICZEBNIK

Charakterystyka liczebnika: obejmuje klasę leksemów o prymarnej funkcji składniowej przydawki, oznaczających liczbę lub kolejność przedmiotów i odmieniających się przez przypadki oraz rodzaje. Nieodmienne liczebniki: niektóre ułamkowe (półtora) Podział liczebników ze względu na znaczenie:  ilościowe – oznaczają ilość przedmiotów a) główne: określają ilość przedmiotów w liczbach całkowitych b) zbiorowe: określają ilość przedmiotów w liczbach całkowitych, ale łączą się z rzeczownikami oznaczającymi osoby różnej płci (dwoje), oznaczającymi osoby niedorosłe (pięcioro), pluralia tantum, występującymi w parach, związki frazeologiczne (na dwoje babka wróżyła). Liczebniki zbiorowe zanikają. c) ułamkowe: oznaczające ilość przedmiotów w liczbach niecałkowitych d) wielokrotne: wskazujące ile razy występuje lub powtarza się jakaś cecha w określonym przedmiocie (wielokrotne) e) wielorakie: oznaczające liczbę odmian lub gatunków określanych przedmiotów (dwojaki) f) mnożne: wskazujące na ilość jednorodnych części składowych określanego przedmiotu (podwójne)  porządkowe – oznaczają kolejność następujących po sobie przedmiotów  określone – ściśle oznaczają liczbę lub kolejność przedmiotów  nieokreślone – określają ilość przedmiotów ogólnikowo Podział liczebników ze względu na ich sposób łączenia się z rzeczownikami:  liczebnik główny: pozostaje w stosunku wzajemnej zależności z określanym rzeczownikiem (wymaga l.mn. i D, a rzeczownik wymaga r. m.os. lub niem.os.)  liczebnik zbiorowy i ułamkowy: wymaga użycia rzeczownika w formie dopełniacza , l.mn. liczebnik zbiorowy, lp. liczebnik ułamkowy  liczebnik porządkowy: uzgadnia formy z określanym rzeczownikiem w przypadku, liczbie i rodzaju. Odmiana liczebników: występowanie fleksji wewnętrznej i zewnętrznej (dwadzieścia, dwudziestu) świadczy o tym, że były one zrostami. Wszystkie liczebniki (poza jeden ) występują w liczbie mnogiej. W liczebnikach zbiorowych odmieniamy wszystkie człony, w porządkowych tylko dwa ostatnie.

ZAIMEK

Charakterystyka zaimka: obejmuje klasę leksemów o prymarnej funkcji składniowej podmiotu, wskazujących (ale nie oznaczających) na przedmioty i odmieniających się przez przypadki (ale nie przez rodzaje i liczby). Wyjątek: on, ów, ten, tamten – odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Zaimek nie ma wzorca paradygmatycznego. Podział zaimków ze względu na znaczenie:

 osobowe: wskazujące na uczestników aktu mowy oraz na przedmioty będące jego treścią (ja, on, wy)  zwrotny: wskazuje na dopełnienie równe podmiotowi, a więc na obiekt aktu mowy równy nadawcy (się, siebie)  pytajno-względne: będące językowym środkiem wyrażania niewiedzy nadawcy na temat obiektu mowy, wprowadzają pytania o przedmioty oraz pełnią funkcję spójników w wypowiedzeniach podrzędnie złożonych (kto, co)  nieokreślone: wskazujące ogólnikowo na obiekt aktu mowy, nie identyfikując go (ktoś, ktokolwiek, coś, cokolwiek)  przeczące: wskazujące na nieistnienie osoby lub innego obiektu (nikt, nic)  wskazujące (deiktyczne, demonstratywne): podobnie jak zaimek osobowy trzeciej osoby wskazują na dowolny przedmiot nie będący nadawcą ani odbiorcą (ten, tamten, ów)  dzierżawcze: wskazują na przynależność określonego przez nie przedmiotu do danej osoby (mój, swój) Podział zaimków ze względu na funkcje (tradycyjne):  rzeczowne: ja, ty, nikt  przymiotne: mój, nasz, taki  liczebne: tyle, ile  przysłowne: taki, tu, tam, jak  czynnościowe: tentego, przetego Podział zaimków pod względem znaczeniowym (tradycyjnie):  osobowe  zwrotny  pytajno-względne  dzierżawcze  wskazujące  nieokreślone  określające (uogólniające): wskazują na – kompletność zbioru (każdy, wszelki), całkowity brak przedmiotu (nikt, niczyj, żaden), identyczność lub brak identyczności obiektów (ten sam, inny) Odmiana zaimków: występowanie tematów supletywnych (fleksja w postaci albo syngularnej albo pluratywnej). Typ odmian zależy od rodzaju zaimka. Występują formy pełne (jego) i enklityczne (go) – tylko po czasownikach. Kontaminacja: zlanie się w przypadkach zależnych (wszystkie oprócz mianownika i wołacza) dwóch różnych zaimków. NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY

Przysłówek: obejmuje klasę leksemów nieodmiennych o prymarnej okolicznika, oznaczających właściwości procesów oraz cech i okoliczności, w jakich przebiegają procesy. Jest przede wszystkim określeniem czasownika, z którym pozostaje w związku przynależności jako okolicznik. Może być też określenie przymiotnika, rzeczownika oznaczającego czynność, lub innego przysłówka. Podział przysłówków ze względu na budowę (pochodzenie) :  pierwotne (prymarne): bardzo, dziś, jutro  pochodne (sekundarne): tworzone od przymiotników za pomocą przyrostków lub morfemów nieciągłych oraz od rzeczowników. a) za pomocą przyrostka –o tworzy się przysłówki od przymiotników miękkotematowych i twardotematowych zakończonych na –p, -b, -

 wtórne (sekundarne): do diabła! boże! zgroza! Nakaźnik: obejmuje klasę leksemów nieodmiennych o prymarnej funkcji wypowiedzenia przy innym wypowiedzeniu, pełniących funkcję impresywną poprzez wyrażanie pobudek i apel. Dzielą się na:  pierwotne (prymarne): hallo! hej! hola! nuże!  wtórne (sekundarne): dalej! naprzód! stop!

Kryteria doboru końcówek fleksyjnych (repartycji):  fonologiczne: jakość tematu (temat zakończony na spółgłoskę twardą lub miękką)  historyczne (uzualne, zwyczajowe): tradycja  semantyczne (znaczeniowe): znaczenie wyrazu (dotyczy głównie B)  genetyczne: pochodzenie  morfologiczne: budowa fleksyjna (sufiks) decyduje o doborze końcówki  stylistyczne: np. profesor-owie – zazwyczaj M. l.mn. r. m.os. Aglutynacja: końcówka spełnia tylko jedną funkcję. Synkretyzm form: zgodność końcówek fleksyjnych w kilku przypadkach. Supletywizm: tworzenie formy fleksyjnej od innego tematu. Kategorie fleksyjne: zmienia się końcówka i rodzaj Kategorie selektywne: rzeczownik ma rodzaj, warunkuje rodzaj przymiotnika, ale sam nie się nie odmienia. Mocja: odmiana przez rodzaje. Fleksja zewnętrzna (końcówkowa): temat + końcówka fleksyjna. temat: w rzeczownikach Fleksja wewnętrzna: końcówka + alternacja morfonologiczna (wymiana)