Pobierz Gramatyka opisowa: orzeczenie: rodzaje i formy, funkcje i więcej Notatki w PDF z Język angielski tylko na Docsity!
ORZECZENIE
Funkcja orzeczenia - ukazanie zachowania się lub właściwości przedmiotu w toku czasowym.
Rodzaje orzeczenia Proste: Słowne (czasownikowe) - wyrażone formą czasownika, np. Pies zaszczekał. Złożone: Słowno-imienne - złożone z czasownikowego łącznika (np. są) i z imiennego orzecznika (np. niedojrzałe), np. Te pomidory są niedojrzałe. Szeregowe - np. Zbyszek był spocony i umazany czarną farbą. !!! Bilety sprzedaje i kasuje kierowca. Kierowca sprzedaje i kasuje bilety.- orzeczenia szeregowe. Kierowca sprzedaje bilety i kasuje je.- wypowiedzenie złożone, dwa kompleksy predykcyjne.
Forma orzeczenia słownego w wypowiedzeniu dwuczłonowym
Wypowiedzenie dwuczłonowe - zawiera podmiot i orzeczenie. Czasownik pełniący rolę orzeczenia pozostaje z podmiotem mianownikowym w związku zgody pod względem liczby i rodzaju, np. Matka Pawła zorientowała się. Mnie się wszystko sprzykrzyło. Sami poszliście obliczać. Orzeczenie przybiera formę osoby 3 w rodzaju nijakim z podmiotem w dopełniaczu , np. Kilka kropel deszczu spadło w Warszawie. Wszędzie brakowało ludzi. Czasem spotykamy w roli orzeczenia bezokolicznik , np. Proszę samemu zamknąć = Sam zamknij.
Orzeczenie słowno-imienne
Formy orzecznika : Rzeczownik , zaimek rzeczowny - forma w Narzędniku lub potocznie w Mianowniku , np. Płock jest miastem jego przeznaczenia. Kim był Julian Sorel? Ojciec ów był mason, demokrata i dawny major napoleoński. Przymiotnik, zaimek przymiotny, liczebnik, imiesłów bierny - np. Mam jest łatwowierna. Dziś praktyka jest inna. Listów było dwa. Był spocony i umazany. Przysłówek, wyrażenie przyimkowe - np. Adamowi dość było patrzeć na nią. Wiatr jest ze wschodu. Nierozerwalne skupienie wyrazowe - np. Ojciec był cichy i pokornego serca.
Rodzaje łącznika : Forma czasownika być (jest ono słowem posiłkowym , nie jest samodzielnym czasownikiem, pełni funkcję łącznika- włącza zakres podmiotu w zakres orzeczenia ), np. Ona jest rozwódką. Byłabyś wtedy szczęśliwa. (Jako samodzielny czasownik w funkcji orzeczenia słownego - np. Jesteście jeszcze w domu?). Czasownik służyć za- bo to synonim wyrażeń być czymś, stanowić coś , np. Za mundur służyły siwe od prania kombinezony. Czasowniki zostać, stać się, stawać się , np. On został porucznikiem. On stałby się Pani ideałem. Dnie zrobiły się piękne. Czasowniki okazać się, okazywać się - np. Pokój okazał się zamknięty. W praktyce okazywał się tolerancyjny. Czasowniki wydawać się, wydać się, czuć się, poczuć się - np. Wydało mu się to dziwne. Czuł się rozbitym, starym. Nagle poczuł się samotny. Czasowniki nazywać się, zwać się - np. Moja matka nazywa się z domu Stulska. Ja zowie się Maćko z Bogdańca. Ta odmiana wapienia zwie się marmurem.
Łącznik to, oto, jest to - z orzecznikiem w Mianowniku lub bezokolicznikiem, np. Kaskader jest to człowiek, którego zawód polega na spadaniu. Jedyna przyjemność Wikty to stanąć pod bramą i popatrzeć na świat. Te czasowniki są różnymi wariantami znaków przysądzania subiektowi danej cechy czy funkcji. Przedmiotem przysądzania są: stan realny, nabywanie cech czy funkcji, przejawienie się cechy, percepcja cechy, nazywanie osoby lub przedmiotu.
Forma orzeczenia przy kilku podmiotach :
Spójnik i - mnoga , np. Hrabia i Telimena poglądali w górę. Spójnik z : Mnoga - traktowanie wszystkich członów wyrażenia jako podmiotów, np. Pan Wojski z Tadeuszem idą pod las. Pojedyncza - źródło w naturze formalno-gramatycznej lub realnoznaczeniowej, np. Gdy Widmar z chirurgiem wszedł do salonu, wyglądał bardzo źle.
Forma orzeczenia w wypowiedzeniach jednoczłonowych
Inny charakter orzeczenia, gdy subiekt (desygnat podmiotu) jest konotowany lub domyślny i gdy nie wiąże sięz żadnym desygnatem podmiotowym. Wypowiedzenia z subiektem konotowanym - subiekt konotowany przez końcówkę odpowiedniej formy osoby 1 lub 2, np. Nie jad am po restauracjach. Uczesał aś się. Za godzinę ma my autobus. Chod źcie już. Wypowiedzenia z subiektem domyślnym : z kontekstu , np. Codziennie kupuję „Le Monde”. Przychodzi tu po południu. z konsytuacji , np. W przodzie słychać kilka wystrzałów. – Już nas odkryli - szepnął kapral. Wypowiedzenia, które się nie wiążą z żadnym desygnatem podmiotowym : Orzeczeniem forma czasownikowa na – no, -to - osoby wykonawców czynności nie są oznaczone, np. dano hasło, zaczęto tańczyć. Czasownik w 3 os. l. mn. o nieokreślonych wykonawcach czynności , np. Węgiel przywieźli. Zaimkowa forma czasownika w 3 os. l. poj. o nieokreślonym wykonawcy czynności , np. W niedzielę zawsze się tu podaje cielęcinę. Zaimkowa forma czasownika w 3 os. l. poj. z celownikiem oznaczającym wykonawcę czynności - czynność traktowana jako bezpodmiotowa, np. Tak mi się powiedziało. Czasownik być (lub jego synonim) w 3 os. l. poj. r. n. z określnikiem stanu jako orzecznikiem , np. Po pierwszej wojnie było ciężko. Z podporządkowanym orzeczeniu dopełnieniem w postaci celownika , np. Wskutek braku pożywienia było mi coraz zimniej. Mnie daleko było do rozpaczy. Chirurgowi zrobiło się smutno i radośnie jednocześnie. Celowniki mi, mnie, chirurgowi nie są podmiotami, ale dopełnieniami , gdyż oznaczają odbiorcę oddziaływania bezosobowego stanu. Czasownik w 3 os. l. poj. oznacza bezpodmiotowo stan , np. Mnie czasem w piersiach boli … Madzi początkowo zrobiło się niedobrze. Czasownik w 3 os. l. poj. oznacza bezpodmiotowo pewne zjawisko, proces, zdarzenie , np. Błyska się ciągle. Zmierzchało i mżył deszcz. W tym domu naprawdę straszy. Zakołysało całą chałupą. Czasowniki niefleksyjne: Wyrazy zleksykalizowane o funkcji predykatywnej bezosobowej : trzeba, można, wolno, warto, nie podobna, nie sposób, widać, słychać, znać czuć itp. Wyrazy o funkcji impresywnej (pobudzającej) : precz, fora, hajda, wara, huzia. Wyrazy oznaczające czynności o charakterze momentalnym , np. ciach, bęc, brzdęk. Rzeczowniki w funkcji predykatywnej: szkoda żal, strach, wstyd, dziw, (nie) dziwota, pora, czas, brak- pełnią funkcję predykatywną same lub w połączeniu z formą czasowników być, robić się w 3 os. l. poj. r. n. jako łącznikiem, np. Pora już na mnie. Dziś jest mi wstyd. Także rzeczowniki prawda ( Prawda , pan nikomu o tym nie powie?) oraz mowa (O wilku mowa …).
Stylistyczny charakter konstrukcji jednoczłonowych
mowy potocznej, stylu emocjonalnego, krótkich ogłoszeń, napisów ostrzegawczych, nagłówkom prasowym.
