Pobierz Grzyby pasożytnicze roślin z rodzajów Betula L. i Salix L ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Dendrologia tylko na Docsity!
ACTA AGROBOTANICA Vol. 58, z. 2 – 2005 s. 417–
Grzyby pasożytnicze roślin z rodzajów Betula L. i Salix L.
IWONA ADAMSKA
Katedra Fitopatologii, Akademia Rolnicza w Szczecinie, ul. Słowackiego 17, 71-434 Szczecin Departament of Plant Pathology, University of Agriculture, Słowackiego 17, PL-71434 Szczecin, Poland Parasitic fungi of the genera Betula and Salix
(Otrzymano: 20.04.2005)
S u m m a r y
In the years 2001-2004, the occurrence of parasitic fungi of plants of the genera Betula and Salix growing in the Słowiński National Park was investigated. The plant species examined included B. pubescens , B. pendula , S. aurita , S. caprea , S. cinerea , S. fragilis , and S. repens.
Plants of the genus Betula were affected by 9 species of parasiting fungi. In Poland, three of them ( Microsphaera ornata var. europaea , Phyllactinia guttata , Me- lampsoridium betulinum ) occur commonly, five ( Asteroma leptothyrioides , Discula betulina , Fusicladium betulae , Phyllosticta betulina , Septoria betulina ) are rare, and Septoria betulae-odoratae has not been recorded to date. Three species, Asteroma leptothyrioides, Fusicladium betulae, Phyllosticta betulina ), were found on new plant hosts. Plants of the genus Salix were attacked by 8 species of parasiting fungi. Four of them ( Melampsora allii-fragilis , M. caprearum , M. epitea , Uncinula adunca var. adunca ) are common in Poland, four ( Marssonina salicicola , Phyllosticta salicicola, Septoria salicicola , Trimmatostroma betulinum ) rarely occur here. Uncinula adunca var. adunca , Marssonina salicicola , Phyllosticta salicicola, Septoria salicicola and Trimmatostroma betulinum were associated with the plant species not reported earlier to be their hosts.
Key words: Słowiński National Park, Salix , Betula , parasitic fungi
418 Iwona Adamska
WSTĘP
Brzozy i wierzby to drzewa często spotykane w naszym krajobrazie. Brzozy nale- żą do najpiękniejszych drzew parkowych i przydrożnych. Są niezastąpionymi, szybko rosnącymi drzewami do nowo zakładanych parków i zadrzewień osiedlowych. Sadzo- ne są na glebach zdegradowanych i zniszczonych pracami budowlanymi. W lasach występują w domieszce lub tworzą czyste, ale sztuczne drzewostany (S e n e t a , 1991; B u g a ł a , 2000). Wierzby są roślinami o różnorodnych zastosowaniach. Odmiany, które mają barwną korę i efektowne liście, są uprawiane w celach dekoracyjnych. Niektóre są hodowane w celach wikliniarskich, inne znajdują zastosowanie w zadrzewieniach ochronnych i rekultywacyjnych. Wierzby bywają także sadzone jako rośliny miodo- dajne (S e n e t a , 1991; B u g a ł a , 2000). W warunkach naturalnych zarówno brzozy jak i wierzby często ulegają infek- cjom grzybowym. Wiele z nich kończy się poważnymi zachorowaniami drzew. Naj- częściej dochodzi do zmian na blaszkach liściowych. Plamistości silnie oszpecają liście i obniżają walory dekoracyjne drzew. Rzadziej obserwuje się zmiany obejmujące łody- gi i pnie drzew, prowadzące do zamierania gałęzi lub całych roślin. W Słowińskim Parku Narodowym (SPN) bardzo często znajdowano drzewa i krzewy z rodzaju Betula i Salix z objawami chorobowymi. Stąd też celem artykułu jest przedstawienie rzadszych gatunków grzybów zasiedlających liście i korę tych roślin.
MATERIAŁ I METODY
Badania nad występowaniem grzybów pasożytniczych roślinności wybranych stanowisk SPN prowadzono w latach 2001–2004. Fragmenty chorujących roślin po- bierano od maja do października każdego roku. Badaniami objęto zespoły Carici arenariae-Empetretum nigri ( CaEn ), Elymo- -Ammophiletum ( EA ), Emperto nigri - Pinetum ( EnP ), Helichryso-Jasionetum litoralis ( HJl ), Myrico-Salicetum auritae ( MSa ), Ribeso nigri-Alnetum ( RnA ) i Vaccinio uligino- si-Betuletum pubescentis ( VuBp ).
Wśród badanych roślin były dwa gatunki z rodzaju Betula: B. pubescens i B. pen- dula oraz pięć z rodzaju Salix: S. aurita , S. caprea , S. cinerea , S. fragilis i S. repens. Gatunki z rodzajów Betula i Salix w przeważającej większości pochodziły ze zbioro- wisk leśnych ( VuBp , EnP i RnA ) i zaroślowych ( MSa ). Tylko Salix repens zbierano w stanowiskach wydmowych ( HJl i CaEn ).
Zebrany materiał roślinny przewieziono do laboratorium i zakonserwowano. Po wysuszeniu fragmenty roślin (liście lub gałęzie z liśćmi) pakowano w papierowe
420 Iwona Adamska
ASCOMYCOTA
Microsphaera ornata var. europaea U. Braun na B. pubescens : VuBp VII–IX 2001, VI–IX 2002, VIII–X 2003, MSa IX 2001, VI–X 2002; na B. pendula : VuBp VIII–IX 2001, EnP 2001 IX, IX 2003, MSa VII 2001, VII 2002.
Microsphaera ornata var. europaea na B. pubescens występowała dość często w całej Polsce, a na B. pendula notowana była w okolicach Zielonej Góry, Włocławka i Lipna (S a ł a t a , 1985). Phyllactinia guttata (Wallr.: Fr.) Lev. na B. pubescens : MSa IX 2002; B. pendula : EnP IX–X 2001, IX–X 2003. Na B. pubescens P. guttata notowana była w Krotoszynie, Łodzi i w Tatrach, a na B. pendula występowała pospolicie w całym kraju (S a ł a t a , 1985).
Uncinula adunca (Wallr.: Fr.) Lev. var****. adunca na S. aurita : VuBp VIII–IX 2001, VIII 2002, RnA IX 2002; S. caprea : RnA * IX 2002; S. cinerea : VuBp X 2001, VII 2002, IX 2003, RnA IX 2002; S. fragilis : RnA * IX 2002; S. repens : CaEn VII 2002 (ryc. a–f). Uncinula adunca var_. adunca_ na S. aurita występowała w okolicach Warszawy, Bydgoszczy, Puław i w Szczawnicy. Na S. caprea notowana była w całym kraju oprócz Pomorza Zachodniego, Kotliny Sandomierskiej i Karpat Zachodnich. Na S. cinerea podawano ją z Pomorza Zachodniego, Pojezierza Mazurskiego, Mazowsza, Podlasia, Wyżyny Lubelskiej i Kotliny Sandomierskiej, a na S. fragilis występowała w okolicach Strzelna (S a ł a t a , 1985). Na S. repens nie była dotychczas notowana w Polsce. Jest to nowy żywiciel U. adunca var_. adunca._
Grzyby pasożytnicze roślin z rodzajów Betula L. i Salix L. 421
Ryc. 1 Uncinula adunca var. adunca : grzybnia i kleistotecja na liściach Salix repens (a), kleisto- tecja na liściu S. repens (b), kleistotecjum z przyczepkami (c), powierzchnia kleistote- cjum (d), haczykowato zakończona przyczepka (e), worki z zarodnikami workowymi (f); k – kleistotecjum, p – przyczepki, w – worek, zw – zarodnik workowy Fig. 1 Uncinula adunca var. adunca : powdery mycelium and cleistothecia on leaves of Salix repens (a), cleistothecia on a leaf of S. repens (b), cleistothecium with appendages (c), surface of cleistothecium (d), hooked end of appendage (e), asci with ascospores (f); k – cleistothecium, p – appendages, w – ascus, zw - ascospore
b
d
e f
c
k
p w
zw
p
a
Grzyby pasożytnicze roślin z rodzajów Betula L. i Salix L. 423
Marssonina salicicola (Bres.) Magn. na S. aurita : MSa IX 2001. Marssonina salicicola była notowana tylko na S. viminalis (M a d e j , 1965). Sa- lix aurita jest nowym żywicielem tego grzyba w Polsce. Phyllosticta betulina Sacc. na B. pubescens : VuBp VII 2001. Phyllosticta betulina była dotychczas znaleziona w Polsce tylko na B. pendula (M u ł e n k o , 1996; C h l e b i c k i i M u ł e n k o , 1992). Betula pubescens jest no- wym żywicielem P. betulina w Polsce. Phyllosticta salicicola Thűm. na Salix sp.: RnA* IX 2002 (ryc. 2 e–h); Salix ci- nerea : RnA * IX 2002. Phyllosticta salicicola była znaleziona w Polsce tylko na S. fragilis (M u ł e n k o , 1988). Salix cinerea jest nowym żywicielem P. salicicola w Polsce.
Septoria betulae-odoratae Bub. & Vleug. na B. pubescens : MSa IX 2003. Phyllosticta betulae-odoratae tworzy piknidia o średnicy 125–150 ųm. Konidia są nitkowate, o wymiarach 45–53 x 4–5 ųm, z 3 przegrodami. Średnica piknidiów i wymiary konidiów zawierały się w wymiarach podanych przez E l l i s i E l l i s (1987; średnica 100–225 ųm, wymiary 31-68 x 3,5–4 ųm ). Septoria betulae-odoratae nie była dotychczas notowana w Polsce. Według F a r r i in. (1989) grzyb ten występuje w Ameryce Północnej i w pół- nocnych rejonach Europy. Septoria betulina Pass. na B. pubescens : VuBp VII 2001, MSa IX 2001, VII 2002; B. pendula : EnP VIII 2002, RnA X 2001. Septoria betulina na B. pubescens była notowana na Pojezierzu Łęczyńsko-Wło- dawskim (M u ł e n k o , 1988) i w Słowińskim Parku Narodowym (A d a m s k a , 2001; A d a m s k a i B ł a s z k o w s k i , 2000), a na B. pendula tylko na Pojezierzu Łęczyń- sko-Włodawskim (M u ł e n k o , 1988). Septoria salicicola Thűm. na S. aurita : RnA IX 2001; na S. cinerea : RnA * IX 2002. Septoria salicicola notowana była dotychczas tylko na S. viminalis (M a d e j , 1965). Salix aurita i S. cinerea to nowi żywiciele tego gatunku w Polsce.
Trimmatostroma betulinum (Corda) Hughes na S. aurita : MSa VI–VII 2002 (ryc. 3 a–f). Według C h l e b i c k i e g o (1989) T. betulinum w Polsce występuje często. Jednakże dotychczas była podawana tylko z terenu Białowieskiego Parku Narodo- wego (C h l e b i c k i i M u ł e n k o , 1992) i z Beskidu Zachodniego (C h l e b i c k i , 1989).
426 Iwona Adamska
grzyb M. ornata var. europaea niż P. guttata. Nalot grzybni i zarodnikowania konidial- nego najczęściej tworzył się na początku czerwca. Na B. pendula pojawiał się on tylko po dolnej stronie liści, natomiast na liściach B. pubescens zarówno po górnej jak i po dolnej. Dojrzałe kleistotecja, z dobrze wykształconymi przyczepkami i workami, obser- wowano na początku lipca. Microsphaera ornata var. europaea wykształcała kleisto- tecja wcześniej i liczniej niż P. guttata. Kleistotecja M. ornata var. europaea były też wyraźnie drobniejsze. Czasem obydwaj sprawcy mączniaka prawdziwego ( M. ornata var. europaea i P. guttata ) pojawiali się na jednym liściu. Obserwowano wówczas wzrost i zarodnikowa- nie grzyba na dwóch odległych brzegach liścia. Nigdy nie dochodziło do ich zbliżenia. Bardzo często, wraz z objawami mączniaka prawdziwego, występowały objawy rdzy brzozy. Rdza brzozy wywołana była przez M. betulinum. Najczęściej obserwowano tworzenie się urediniospor w urediniach. Rozwój rdzy powodował charakterystyczne przebarwienie górnej strony liścia na żółto, a dolnej – na pomarańczowo. Telia grzyba tworzyły się dopiero pod koniec jesieni. Najliczniejszą grupę grzybów pasożytujących na liściach brzóz w SPN stanowiły grzyby anamorficzne. W trakcie badań laboratoryjnych zidentyfikowano 6 gatunków tej grupy: Asteroma leptothyrioides , Discula betulina , Fusicladium betulae , Phyllo- sticta betulina , Septoria betulae-odoratae i S. betulina. Grzyby te powodowały po- wstawanie ciemnych, brązowych lub czarnych plam na liściach. Plamy te były drobne, z czasem rozrastały się. Mogły obejmować znaczne fragmenty liści. Liście z objawami plamistości szybko opadały. Choroby wierzby. Wierzby bardzo często chorują na mączniaka prawdziwego. Wywołuje go tylko U. adunca var. adunca. Grzyb ten tworzy wyraźny, mączysty nalot zarówno po górnej, jak po dolnej stronie liścia. Nalot grzybni i zarodników konidial- nych pojawia się wczesnym latem. Plamy szybko rozrastają się i mogą obejmować całe blaszki liściowe. Kleistotecja grzyba powstają późnym latem, najczęściej po dolnej stronie blaszki liściowej. Mają one dobrze wykształcone przyczepki i worki. Uncinula adunca var. adunca poraża wiele gatunków wierzb. W SPN po raz pierwszy zauważono ją na liściach S. repens. Wierzba ta występuje w Europie zachod- niej i środkowej. Porasta suche i słabo zadarnione piaski i wydmy nadmorskie. Może pojawiać się także na wilgotnych, torfiastych łąkach. W Polsce występuje głównie nad Bałtykiem (B u g a ł a 2000). Innymi ujawnionymi sprawcami chorób wierzb były grzyby z rodzaju Me- lampsora. W wybranych stanowiskach SPN dotychczas stwierdzono występowanie 3 gatunków z tego rodzaju: M. allii-fragilis , M. caprearum i M. epitea. Grzyby te pora- żają różne gatunki roślin z rodzaju Salix.
Grzyby pasożytnicze roślin z rodzajów Betula L. i Salix L. 427
Liście wierzby porażone sprawcami rdzy przebarwiają się po górnej stronie na pomarańczowo, potem barwa przechodzi w brązową. Po dolnej stronie liścia pojawiają się pomarańczowe uredinia grzyba. Stadium to w SPN notowano najczęściej. Dopiero pod koniec sezonu sprawcy rdzy wytwarzali telia. Liście z objawami rdzy wcześnie opadały. Wśród grzybów powodujących choroby wierzby liczną grupę stanowiły grzyby anamorficzne. W SPN zidentyfikowano 4 gatunki: Marssonina salicicola , Phyllosticta salicicola, Septoria salicicola i Trimmatostroma betulinum. Marssonina salicicola, P. salicicola i S. salicicola powodowały powstawanie brązowych plam na liściach. Plamy te początkowo były drobne, potem rozrastały się i obejmowały całe blaszki liściowe. Liście takie przedwcześnie opadały. Spośród grzybów anamorficznych na szczególną uwagę zasługuje T. betulinum. Tworzyła ona liczne, czarne sporodochia w spękaniach kory na gałęziach S. aurita. Gałęzie pokryte zarodnikowaniem tego grzyba szybko zamierały.
Praca ta powstała w ramach finansowania przez Komitet Badań Naukowych, grant nr 3 PO4G 017 23.
LITERATURA
A d a m s k a I., 2001. Microscopic fungus-like organisms and fungi of the Słowiński National Park. Acta Mycol. II. 36 (1): 31–65.
A d a m s k a I. , B ł a s z k o w s k i J., 2000. Microscopic fungus-like organisms and fungi of the Słowiński National Park. I. Acta Mycol. 35 (2): 243–259. B r a n d e r b u r g e r W., 1985. Parasitische Pilze an Gefäβpflanzen in Europa. Fischer. Stutt- gart; New York. B r a u n U., 1987. A monograph of the Erysiphales (powdery mildews). Nova Hedwigia. Ber- lin- Stuttgart. B u g a ł a W., 2000. Drzewa i krzewy. PWRiL Warszawa. C h l e b i c k i A., 1989. Występowanie Pyrenomycetes i Loculoascomycetes oraz ich anamorf w zbiorowiskach roślinnych Babiej Góry. Acta Mycol. 25 (2): 51–143. C h l e b i c k i A., M u ł e n k o W., 1992. Cryptogamous plants in the forest communities of Biaowieża National Park. Check-list of cryptogamous and seminal plant species recorded during the period 1987–1991 on the permanent plot V-100 (Project CRYPTO). Phytoce- nosis 4 (N.S.). Arch. Geobot. 3. D a n i l k i e w i c z M., 1987. Grzyby pasożytnicze lewobrzeżnej doliny środkowego Bugu. Acta Mycol. 23: 37–80. E l l i s M.B., E l l i s J.P., 1987. Microfungi on land plants. An Identification Handbook. Croom F a r r D.F. , B i l l s G.F., C h a m u r i s G.P., R o s s m a n A.Y., 1989. Fungi on plants and plant products in the United States. APS Press.
