J. Habermas (1929-?)
Kojarzony ze „szkołą frankfurcką”, kontynuator niemieckiej tradycji filozoficznej (tj. Kant,
Hegel) wielkich systemów, niebywały erudyta, badacz teorii społecznych i filozoficznych.
Wśród rozlicznych zainteresowań, wydaje się, że szczególne miejsce zajął Marks. Habermas
zrewidował teorię Marksa i uwspółcześnił ją.
Zacznijmy od krytyki:
Habermas był przeciwnikiem odcięcia filozofii od innych nauk- zwłaszcza socjologii i
pozytywistycznego kultu nauk przyrodniczych. Uważał, że każda nauka jest jednostronna i
nie jest możliwe aby tylko jedną nauką poznać złożone zagadnienie (np. rzeczywistość
społeczną). Nauki nie mogą być zhierarchizowane, są równoprawne i dopiero przy
współpracy wielu nauk możliwe jest poznanie.
Wyróżnił trzy typy nauk, a każdy z nich opisywał inne nastawienie poznawcze (niefortunne
określenie, jak przyznał sam Szacki, jednak trudności w przekładach dzieł niemieckiej
filozofii są powszechne).
1. nauki empiryczno- analityczne np. przyrodoznawstwo, opisują pracę
2. nauki historyczno-hermeneutyczne np. socjologia, opisują interakcje
3. nauki krytyczne np. krytyka ideologii, psychoanaliza, teoria Habermasa, opisują
rozum emancypacyjny
Nastawienia poznawcze:
PRACA (tj. baza u Marksa)- to działania instrumentalne, wg reguł technicznych, aby
osiągnąć cel-zaspokojenie potrzeb (podmiot środowisko materialne)
INTERAKCJE (tj. nadbudowa u Marksa)- to działania komunikacyjne, nastawione na
porozumienie wg społecznych norm przez język ( podmiot podmiot)
ROZUM EMANCYPACYJNY – związany jest z naukami krytycznymi, studium krytyczne
odnosi się do rzeczywistości, które jest punktem wyjścia do ZMIANY, dążenie mające na
celu osiągnięcie ideału (zaspokojenie potrzeb, niezakłócone interakcje)
Szczegółowo o interakcji:
W rozważaniach o interakcji Habermas dokonał zasadniczych zmian w dotychczasowym
pojmowaniu tego zagadnienia. Najważniejsze punkty tej teorii to JĘZYK,
RACJONALIZACJA i INTERSUBIEKTYWNOŚĆ.
JĘZYK to fenomenalne narzędzie do przekazywania swych subiektywnych myśli, Habermas
dodaje także: język wyraża, tworzy, utrwala związek pomiędzy uczestnikami interakcji (nota
bene zagadnienia lingwistyczne w filozofii współczesnej są dość znane, zajmował się nimi
m.in. Nietsche i Wittgenstein).
RACJONALIZACJA KOMUNIKACYJNA (wg Arystotelesa, M.Webera to określenie celu i
wybranie optymalnej, skutecznej metody do jego osiągnięcia, a co za tym idzie racjonalność
instrumentalna polegałaby na uprzedmiotowieniu) Habermas określa ją jako intersubiektywny
stosunek dwóch podmiotów w czasie komunikacji.
Podsumowując:
wcześniejsze teorie: subiektywna jednostka przeciwstawiona społeczeństwu, wszelkie jej
działania to działania instrumentalne prowadzące do zaspokojenia jej potrzeb.
Habermas: subiektywna jednostka dzięki językowi komunikuje się z drugą jednostką, są to
dwa podmioty, wzajemnie się uznające i nastawione na porozumienie, dzięki aktowi mowy
docsity.com
