Pobierz Higiena i emisja głosu i więcej Notatki w PDF z Komunikacja i media tylko na Docsity!
Dr Ewelina Żuchowska Do wytwarzania głosu niezbędne jest sprawne funkcjonowanie tzw. traktu głosowego składającego się z narządów, które : ✓ zabezpieczają przepływ strumienia powietrza wydechowego niezbędnego do produkcji głosu; należą do nich: płuca oskrzela i tchawica, ✓ wytwarzają dźwięk (generują tzw. ton podstawowy) narządem tym jest krtań, ✓ formują barwę głosu i tworzą głoski; do narządów tych należą: krtań, gardło, jama ustna, nos i zatoki przynosowe.
WARUNKI ZDROWOTNE (CZYNNOŚCIOWE) NIEZBĘDNE DO PRACY W
ZAWODZIE NAUCZYCIELA:
- prawidłowo rozwinięty narząd głosu (nie mogą istnieć anatomiczne wady
rozwojowe),
- brak przewlekłych zmian chorobowych w obrębie narządu głosu i mowy,
gardła i jamy nosowej (takich jak np.: przewlekle zapalenia błony śluzowej
górnych dróg oddechowych, wady powodujące upośledzenie drożności nosa,
wady powodujące niewydolność oddechową, alergie - objawiające się
upośledzoną drożnością nosa, zaburzenia wykorzystania rezonatorów).
- skala głosu mieszcząca się w granicach normy dla głosu nieszkolonego.
- prawidłowa koordynacja oddechowo-fonacyjna,
- prawidłowy czas fonacji,
- utrwalony stereotyp prawidłowej artykulacji i dobra dykcja,
- prawidłowy słuch.
Do emisji głosu niezbędna jest możliwość tworzenia podstawowego składnika, jakim
jest dźwięk.
W kategoriach fizycznych dźwięk stanowi drgania mechaniczne (akustyczne) ,
polegające na ruchu cząstek ośrodka sprężystego względem położenia równowagi.
W organizmie człowieka miejscem tworzenia drgań jest krtań. ✗ Krtań umiejscowiona jest w części środkowej odcinka szyi, między gardłem a tchawicą. ✗ Jej długość wynosi około 4-6 cm. ✗ Na szyi tworzy widoczną, zwłaszcza u mężczyzn. charakterystyczną wyniosłość krtaniową (tzw. jabłko Adama"). ✗ Krtań jest zbudowana ze szkieletu chrzęstnego, więzadeł i mięśni.
Możemy wyróżnić w niej trzy
piętra (ryc. 2):
Piętro górne – przedsionek krtani,
jest to część leżąca powyżej
fałdów głosowych,–
Piętro środkowe – zawierające
fałdy głosowe, które tworzą tzw.
głośnię,–
Piętro dolne – czyli jama
podgłośniowa, bezpośrednio
łącząca się z tchawicą–
(dolnymi drogami oddechowymi).
UCZYNNIANIE REZONATORÓW NASADY,
czyli odpowiednie wykorzystanie jam rezonacyjnych nosa, jamy ustnej, gardła oraz
zatok przynosowych.
Dla oceny uczynniania rezonatorów środkowy palec należy przyłożyć do
bocznej, kostnej ściany nosa i w sposób ciągły fonować głoski mo-mu-mi".
W trakcie prawidłowej fonacji pod opuszką palca powinny być wyczuwane
drgania.
ŚREDNIE POŁOŻENIE I ZAKRES GŁOSU określa się za pomocą
częstotliwościomierza.
Średnie położenie głosu znajduje się najczęściej w 1/3 dolnej zakresu głosu i wynosi
dla mężczyzn 128 Hz (c) , a dla kobiet 256 Hz (c 1).
Przeciętny zakres głosu obejmuje 1,5-2 oktaw.
Zdolność kompensacyjną krtani badamy uciskając wcięcie chrząstki tarczowatej ku
tyłowi i dołowi w warunkach prawidłowych, po ucisku, stwierdza się obniżenie tonu
krtaniowego.
Emisja głosu
Na emisję głosu składa się zespolona czynność oddychania, fonacji i artykulacji w
połączeniu ze zjawiskami rezonansu w przestrzeniach rezonacyjnych klatki
piersiowej, krtani i nasady (jama ustna, nosowa i gardłowa).
Prawidłowa emisja głosu wiąże się ze spełnieniem następujących
warunków:
opanowaniem prawidłowego toru oddechowego,
prawidłową czynnością fałdów głosowych,
właściwym używaniem rezonatorów,
wyraźną artykulacją.
CECHY PRAWIDŁOWEJ EMISJI GLOSU:
Prawidłowa, fizjologicznie i psychicznie właściwa emisja głosu to:
- swobodna i elastyczna postawa ciała,
- rozluźnienie fizyczne całego organizmu i odprężenie psychiczne,
- harmonijne i skoordynowane współdziałanie mięśni zaangażowanych w tworzenie głosu,
- właściwe dozowanie napięć mięśni zaangażowanych w tworzenie głosu i rozluźnienie mięśni nie biorących udziału w tym procesie, prawidłowy sposób oddychania - prawidłowy tor oddechowy umiejętność ekonomicznego operowania oddechem, wydłużona faza wydechowa, podparcie oddechowe,
- miękki atak głosowy.
- mówienie w średnicy głosu czyli na najbardziej wygodnej i ekonomicznej dla głosu wysokości, swobodna artykulacja i precyzyjna dykcja,
- modulowanie głosu zapobiegające monotonii w mówieniu.
Zaburzenia głosu o podłożu zawodowym Czynniki ZEWNĘTRZNE
- przedłużony czas pracy głosem,
- praca w hałasie,
- nieodpowiednie warunki akustyczne sal,
- brak wyposażenia w aparaturę nagłaśniającą,
- złe warunki klimatyczne pomieszczeń (suche, przegrzane zapylone powietrze),
- częste infekcje dróg oddechowych środowisku pracy w środowisku pracy charakterystyczne zwłaszcza dla grupy wiekowej dzieci,
- obciążenia społeczne wynikające m.in. z wad organizacyjnych oraz nieprawidłowych relacji interpersonalnych w placówkach pedagogicznych. Czynniki WEWNĘTRZNE
- nieprawidłowa technika emisji głosu,
- nieprzestrzeganie higieny narządu głosu (np. palenie papierosów czynne i bierne, picie mocnej kawy lub herbaty).
- nieprawidłowości konstytucjonalne traktu głosowego (np. wrodzone asymetrie lub dysplazje krtani, gardła i podniebienia),
- wadliwą postawę podczas emisji głosu w pracy.
- przewlekłe choroby laryngologiczne (np. zapalenia zatok lub migdałków),
- przewlekle schorzenia ogólne (np. alergie, zaburzenia hormonalne).
- refluks żołądkowo-przełykowy, często rozpoznawany po raz pierwszy podczas endoskopil krtani,
- zaburzenia adaptacji w stresie zawodowym.
ŹRÓDŁA WYSIŁKU GŁOSOWEGO W PRACY NAUCZYCIELA I ICH
MINIMALIZOWANIE
1.HAŁAS Szumy w klasie, odgłosy zza okna, hałas podczas przerwy, ROZWIĄZANIE Nie krzycz, nie podnoś głosu, by uzyskać ciszę w klasie. Wprost przeciwnie - mów ciszej, uderz w biurko, klaśnij energicznie lub użyj np. małego dzwoneczka (wyjaśnij uczniom kiedy i dlaczego będziesz go stosować). Jeśli hałas jest uciążliwy, zamykaj okna. Uchyl drzwi do klasy. Jeśli masz dyżur - zaopatrz się w gwizdek. Unikniesz krzyku. Staraj się nie rozmawiać podczas przerwy, gdy dookoła Ciebie biegają rozkrzyczani uczniowie. 2.MÓWIENIE NA DUŻEJ PRZESTRZENI → Jeśli jesteś nauczycielem wychowania fizycznego lub wykładasz w dużej sali nie używając aparatury nagłaśniającej, musisz sobie zdać sprawę z tego, że duża przestrzeń prowokuje do podnoszenia głosu mówienia wyżej i głośniej. ROZWIĄZANIE Mów wolniej, spokojniej, kontroluj wysokość głosu. Podczas lekcji wychowania fizycznego używaj gwiazdka i ustal z uczniami umowne znaki, które wyeliminują zbędne obciążenie Twojego głosu ROZWIĄZANIE 3.SŁABE WARUNKI AKUSTYCZNE SAL LEKCYJNYCH Sale lekcyjne rzadko kiedy sprzyjają nośności głosu. Powoduje to, że nauczyciel, zwłaszcza jeśli nie został przygotowany do właściwego operowania głosem, zmuszony jest do mówienia głośniej, często na granicy krzyku. ROZWIĄZANIE Aby unikać wysiłku głosowego powodowanego przez złe warunki akustyczne, chodź po klasie, unikaj stania cały czas przy biurku lub tablicy. Poruszaj się, zwracaj twarzą w kierunku uczniów. Nie mów, gdy stoisz tyłem do uczniów i piszesz na tablicy.
7.BRAK REGENERACJI GŁOSU
Zapewne wiesz, co dzieje się z Twoim głosem, gdy bez przerwy mówisz przez 3-4 godziny, łącznie z przerwami międzylekcyjnymi. Zmęczenie głosu, ból krtani, czy suchość gardła są oznaką, że zaczynasz przeciążać głos i warto zrobić sobie przerwę. ROZWIĄZANIE Idealnie byłoby wykorzystać każdą przerwę między lekcjami na odpoczynek głosu, czyli milczenie, kilka prostych rozluźniających ćwiczeń. Umów się z uczniami, że niektóre przerwy są tylko dla Ciebie, a nie np. dodatkowe odpytywanie czy wyjaśnianie tematu. Pozwól też, aby głos odpoczął, kiedy kończysz pracę. Gdy wracasz do domu po lekcjach umów się z domownikami, że masz czas dla siebie. na odpoczynek głosu. 8.NADMIAR OBOWIĄZKÓW Zbyt dużo obowiązków, pracy i wymagań powoduje stres i zmęczenie. Te czynniki negatywnie wpływają na funkcjonowanie głosu. Zmęczone ciało nie jest w stanie wytworzyć pięknego i zdrowego głosu. ROZWIĄZANIE Ogranicz branie dodatkowych zajęć, lekcji zastępczych jeśli wiesz, że kondycja Twojego głosu pozwala wiele do życzenia lub gdy chorujesz. Rozsądnie planuj i realizuj swoje działania czy ambicje.
9. NIEPRZESTRZEGANIE ZASAD HIGIENY Palenie papierosów (czynne i bierne), mocna kawa, herbata, zbyt mała ilość płynów, nierespektowanie potrzeb głosu (np. brak przerw na regenerację głosu) czy intensywne jego używanie podczas choroby. ROZWIĄZANIE Krok po kroku wprowadzaj zasady głosowej higieny. Zobaczysz i odczujesz różnice w pracy głosem.
CHOROBY ZAWODOWE Definicję chorób zawodowych głosu w sensie medyczno-prawnym podano w obo- wiązującym obecnie wykazie chorób zawodowych (Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 30 czerwca 2009, Dziennik Ustaw nr 105) w punkcie 15 i określono jako prze- wlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat. W wykazie ujęto następujące jednostki chorobowe:
- guzki głosowe twarde,
- wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych,
- niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością – fonacyjną głośni i trwałą dysfonią. A)GUZKI GŁOSOWE TWARDE Guzki fałdu głosowego potocznie nazywamy guzkami krzykaczy, guzkami śpiewaczymi. Są to małe, okrągłe twory (zgrubienia fałdów głosowych) wielkości główki szpilki (osiągają do 2-3 mm średnicy), zlokalizowane na granicy 1/3 przedniej i środkowej wolnego brzegu fałdu. W pierwszym stadium rozwoju są to guzki miękkie , które nieleczone ulegają stwardnieniu i przechodzą w guzki twarde Ustępują jednak pod wpływem zachowania milczenia przez kilka dni, leczenia foniatrycznego oraz dzięki poprawie techniki posługiwania się głosem.
- Guzki twarde to zbite twory, barwy białawej, jaśniejszej niż błona śluzowa fałdów. Ich powstanie oprócz guzków miękkich poprzedzać mogą zwiastuny w postaci nitki śluzu rozpościerającej się między fałdami głosowymi w miejscu typowym dla guzków głosowych. Powstają często u nauczycieli, przede wszystkim dotyczą kobiet i związane są z emisją wyższych dźwięków, OBJAWY
- chuchające nastawienie głosu, szmer (głos jest pomieszany ze szmerem powietrza, które nie zostało zamienione na falę drgającą);
- głos jest ochrypły, chrypka nasila się pod dłuższym mówieniu i ma tendencje do nawrotów;
OBJAWY U nauczycieli najczęściej występuje fald pogrubiony, z obrzękiem podnabłonkowym, ze zwyrodnieniem polipowatym brzegu faldu głosowego oraz przerostem polipowatym na powierzchni. Wzrost masy faldu głosowego zaburza prawidłową czynność fonacyjną. Głos jest ochrypły, ma obniżoną częstotliwość podstawową, występuje zawężenie skali głosu w mowie, czas fonacji jest skrócony, może wystąpić bezgłos. LECZENIE Jeśli zmiany nie powodują trudności w oddychaniu zaleca się inhalacje, jonoforezy i oszczędzanie głosu. Zmiany mogą powracać przy nieprzestrzeganiu zasad higieny głosu. C)NIEDOWŁAD MIĘŚNI PRZYWODZĄCYCH I NAPINAJĄCYCH FALDY GŁOSOWE Z NIEDOMYKALNOŚCIĄ FONACYJNĄ GŁOŚNI I TRWAŁĄ DYSFONIA (PATOLOGIA MIĘŚNI GŁOSOWYCH) Niewydolność głośni jest stanem patologicznym, w którym faldy głosowe nie zwierają się na całej długości. Niepełne zwarcie fałdów podczas fonacji powoduje, że przez szczelinę przedostaje się powietrze, które nie zostało zmienione na falę akustyczną (przy całkowitym zwiotczeniu mięśni napinających więzadłach głosowe dochodzi do bezgłosu, czyli afonii). Stan ten powoduje pogorszenie wydolności i jakości głosu. Są one spowodowane zmianami, jakie zaszły w mięśniach głosowych pod wpływem wysiłku głosowego. OBJAWY chrypka o stałym charakterze, która nasila się po wysiłku głosowym, bezdźwięczność, okresowy bezgłos, szybkie wyczerpywanie się możliwości głosowych (powoduje niezdolności do wykonywania zawodu), uczucie napięcia i ból mięśni w okolicy krtani. Przyczyny: przeciążenie aparatu nerwowo- mięśniowego krtani ( wynikające np. z nieprawidłowej emisji głosu, wysiłku głosowego podczas stanów zapalnych krtani lub infekcji dróg oddechowych); urazy mechaniczne krtani, operacje tarczycy, przedłużona intubacja, operacje guzów szyi, dużych naczyń, serca, płuc, przełyku, nowotworów śródpiersia, prowadzących do porażenia nerwów krtaniowych; stany zapalne. LECZENIE Niewydolność głośni podlega rehabilitacji głosowej. Ważny jest odpoczynek głosowy trwający kilka dni i zmiana sposobu fonacji. Stosuje się również zabiegi fizykalne, takie jak: jonoforeza. galwanizacje, inhalacje, elektrostymulacje.
