Historia administracji - Notatki - Prawo, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Historia administracji - Notatki - Prawo i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity! 1 H I S T O R I A A D M I N I S T R A C J I 1. Historia administracji i myśli administracyjnej – wyd. Kraków Jerzy Malec i Dorota Malec 2. Historia administracji –wyd. Warszawa 2002r. Grzegorz Górski 3. Historia administracji –wyd. Warszawa 2001r. Hubert Izdebski P O J Ę C I E A D M I N I S T R A C J I: Administracja w czasach starożytnych i w okresie średniowiecza: !!! Administracja – może oznaczać zarządzanie jakimikolwiek sprawami osoby czy instytucji prywatnej, Państwa bądź innej instytucji publicznej (anglosaskie) Administracja – może odnosić się tylko do zarządu sprawami publicznymi (romańskie) Cechy administracji: 1. inicjowanie w dużej mierze organizatorskiej działalności Państwa 2. skupianie się na rozwiązaniu konkretnych sytuacji 3. działanie w mniejszym lub większym stopniu przy pomocy środków nie władczych czyli form nie łączących się bezpośrednio z zastosowaniem przymusu. Administracja - (łac. administrare - być pomocnym),-służyć (minister, ministrant) Nie każda działalność Państwa może nazywać się działalnością administracyjną, bowiem: - musi być uporządkowana organizacyjnie, kompetencyjnie także formalnie (regulowana przez ogólne normy prawne) - musi działać za pomocą aparatu urzędniczego. !!! Administracja w starożytności: 1.EGIPT - model Państwa zakładał, że całość władzy była skoncentrowana w rękach faraona. FARAON był zwierzchnikiem sił zbrojnych, prowadził politykę zagraniczną, decydował o wojnie i pokoju, w całości odpowiadał za politykę zewnętrzną, kierował rozbudowaniem systemu aparatu administracyjnego. - najważniejszym rangą urzędnikiem w Państwie był mianowany przez faraona WEZYR. WEZYR –obejmował tron po śmierci faraona, byli to przeważnie członkowie rodziny lub najwyżsi kapłani. WEZYR w imieniu FARAONA był zwierzchnikiem administracji w kraju, którą kierował. Obowiązki: - zwierzchnictwo nad wymiarem sprawiedliwości, funkcje sądownicze skoncentrowane były w rękach urzędników administracyjnych. Na szczeblu 2 centralnym z WEZYREM współpracował zespól współpracowników na czele których stał KANCLERZ, a także NACZELNY SKARBNIK. Administracja terytorialna : EGIPT był podzielony na dzielnice terytorialne zwane NOM z Naczelnikami jednostek administracyjnych. Skupiali oni władzę sądowniczą byli skarbnikami. !!! 2. MEZOPOTAMIA Naczelny Państwa KRÓL – traktowany jako bóstwo. Koncentrował całą władzę. - Najwyższym urzędnikiem na szczeblu centralnym był RZĄDCA DWORU – NUBANDA – pełnił funkcje nadworne, do jego zadań należało wspieranie monarchy w prowadzeniu całości polityki państwowej, gospodarczej państwa, kierował w imieniu króla skarbem państwa. !!! Za panowania HAMMURABIEGO aparat administracji terytorialnej funkcjonował na 3 szczeblach: 1. kraj podzielono na prowincje – w imieniu króla władzę administracyjną i sądową sprawowali Gubernatorowie (ISSAKU) – urzędy te przydzielano władcom podbitych lub przyłączonych obszarów. 2. prowincje podzielono na okręgi z Naczelnikami (PAHATU) 3. okręgi dzielono na gminy na czele których stał wójt (RABIANU) !!! 3. PERSJA Imperium – największe państwo starożytne powstałe drogą podbojów i aneksji. - na czele stał król nie jako bóstwo lecz jako Wybraniec Boży - Persja przekształciła się w federację królestw podbitych na czele których stał silny król perski - Król koncentrował w rękach władzę – prawodawczą, administracyjną, sądowniczą, był dowódcą wojskowym, kierował polityką zagraniczną, pełnił funkcję kapłańską ( PODZIAŁ TERYTORIUM IMPERIUM PERSKIEGO – EGZ.) - Prowincje zwane SATRAPIAMI w których rządzili naczelnicy zwani SATRAPAMI (namiestnicy) – pełnili władzę cywilną i sądową a później też wojskową. Persowie stworzyli rozwiązania instytucjonalne: aby zapanować nad kontrolą wyznaczono do urzędów INSPEKTORÓW (gauska –dosł. podsłuchujący) – funkcję powierzano osobom wywodzącym się z elity perskiej. 5 Specyficzną rolę organu w ustroju republikańskim pełnił Senat: - nadzorował urzędy, zatwierdzał uchwały Zgromadzeń Centurialnych, Dzielnicowych, zatwierdzał dokonywanie wyborów najważniejszych urzędników w państwie. Drugi istotny czynnik ustroju republikańskiego: - system urzędów administracyjnych. Jaka była różnica między sprawowaniem urzędów w Rzymie a w Atenach? - urzędnicy w Atenach wykonywali wolę organów reprezentacyjnych, nie mogli wykraczać poza dyspozycje i zalecenia tych ciał. - urzędnicy rzymscy mogli wydawać przepisy prawne, które miały moc wiążącą wobec wszystkich obywateli. Aby to uprawnienie realizować nie musieli się odwoływać do akceptacji ciał reprezentacyjnych. Jakie były podobieństwa? - urzędy były obieralne i kadencyjne - urzędnicy nie pobierali wynagrodzenia - urzędy miały charakter kolegialny jednak rzymianie kolegialność pojmowali inaczej – ich kolegia były mniej liczebne niż ateńskie. Urzędy rzymskie w okresie republiki : 1. najbardziej prestiżowy urząd – konsula – miał charakter kolegialny (sprawowało go 2 konsulów, konsulat miał charakter arystokratyczny, pochodzili ze znamienitych rodzin rzymskich patrycjuszy). Konsulów wybierały Zgromadzenia Centurialne na kadencję trwającą rok. zakres kompetencji Konsulów był bardzo duży: - zwoływali zgromadzenia ciał reprezentacyjnych i przewodniczyli im - wnosili pod obrady projekty praw - w zakresie władzy administracyjnej posiadali pełnię praw; wydawali rozporządzenia i egzekwowali ich wykonanie - dowodzili rzymskimi legionami osobiście lub wyznaczali podległych sobie dowódców - przeprowadzali pobór żołnierzy 2. następny co do znaczenia był urząd – pretorów- początkowo było ich 2 później 16, wybierały ich również Zgromadzenia Centurialne. – kompetencje ściśle związane z wymiarem sprawiedliwości 3. następny urząd – cenzora – było dwóch powoływanych przez Zgromadzenie Centurialne najpierw na 5 lat potem na 1,5 roku – główne zadanie to przeprowadzanie spisów ludności (stanowiły podstawę do określania przynależności obywateli do konkretnej grupy co z kolei wyznaczało pozycje społeczną 4. najważniejszy w hierarchii obok konsula był urząd - dyktatora – miał charakter nadzwyczajny i obsadzano go gdy Państwu groziło niebezpieczeństwo zewnętrzne. Podporządkowywano mu wszystkie 6 urzędy. Mianowali go konsulowie na półroczną kadencję na wniosek Senatu. 5. urząd kwestora – mianowali ich konsulowie – ich zadaniem było prowadzenie dochodzeń w przypadku popełnienia najcięższych zbrodni 6. urząd trybuna ludowego – miał charakter nadzwyczajny, powstał już w V w. przed Chrystusem – ustanowiony został w celu ochrony ludności plebejskiej Rzymu przed nadużyciami arystokracji. W czasach republiki wybierało go Zgromadzenie Plebejskie ( w cesarstwie rzymskim był dożywotni ) a ich pozycja w strukturze organów państwa była bardzo silna. Byli nietykalni mieli prawo VETA – mogli wstrzymywać decyzje bądź zarządzenia urzędników, mogli ich karać jeżeli działali na szkodę plebejuszy, mieli prawo veta wobec propozycji uchwalania określonych ustaw. Podział terytorialny w okresie republiki: Tereny Italii właściwej, a więc Półwyspu Apenińskiego stanowiły federację miasta Rzymu i zjednoczonych z nim civitates. Civitates tworzyły miasta wraz z przyległymi do nich obszarami wiejskimi. Ich status był zróżnicowany. Spośród nich silną pozycją cieszyły się municypia. Miały one własny ustrój władz samorządowych. Inny system zarządu obowiązywał w prowincjach wcielanych do republiki. Początkowo zarządzali nimi pretorowie, powierzano im olbrzymie uprawnienia administracyjne, sądownicze i wojskowe na podległym im obszarze. Z upływem czasu nadzór nad zarządem prowincjami przejął Senat. Administracja cesarstwa rzymskiego W I w. przed Chrystusem republika rzymska przeżywała kryzys – konsekwencją było obalenie ustroju republikańskiego. Reformy nowego ustroju przeprowadził Oktawian przy zachowaniu podstawowych instytucji republikańskich. Istotę procesu stanowiła dokonana przez niego koncentracja władzy polegająca na przejęciu głównych kompetencji kilku dotychczasowych urzędów. Oktawian przejął władzę czyli imperium prokonsula, uzyskał dożywotni tytuł trybuna ludowego, został najwyższym kapłanem, dowodził wszystkimi jednostkami wojskowymi, przyznano mu tytuł I senatora (princeps senatus). Ustrój określano mianem pryncypatu. Istotne zmiany to: - ukształtowanie się samodzielnych kompetencji prawodawczych imperatorów (pryncypatu) - formalnie urzędy republikańskie nie zostały zniesione jednak wszystkie straciły najważniejsze kompetencje. Odstąpiono od zasady częstej rotacji urzędników (wydłużono im czas urzędowania) co zapewniło większą stabilizację urzędów. 7 Najważniejsze urzędy w okresie Oktawiana: 1. Kancelaria cesarska – składała się z biur, poprzez nie cesarz mając codzienny bezpośredni kontakt z kancelarią, mógł kierować wszystkimi instytucjami państwowymi. 2. Prefekt Pretorianów – początkowo pełnił tylko funkcję dowódcy gwardii przybocznej cesarza, później zdobył decydujący wpływ na wybór cesarza, faktyczne zwierzchnictwo nad innymi urzędami. Stał się II po cesarzu urzędnikiem. 3. Prefekt Miejski - Praefectus urbi – zastępował cesarza podczas jego nieobecności w mieście Rzym, posiadał kompetencje sądownicze. 4. Rada cesarska – spełniała funkcję doradcy cesarza, przysługiwało jej prawo do interpretowania ustaw. Zarząd terytorialny państwa w okresie pryncypatu: - Prowincje dzieliły się na prokonsularne i propretorskie z biegiem czasu zastąpiono je podziałem na senatorskie i cesarskie. Formalnie zarząd nad prowincjami należał do Senatu w praktyce polecenia cesarskie wykonywali namiestnicy, a w przypadki ich nieobecności legaci mianowani przez namiestników jako ich pełnomocnicy. Podzielił prowincje na senatorskie i cesarskie:  senatorskie: prowincje wewnętrzne, zespolone z Rzymem – np. Azja i Afryka, nie stacjonowało w nich wojsko (tylko jeden legion w Afryce), zarządzane były przez prokonsulów i propretorów  cesarskie: niedawno zdobyte (np. Galie) wymagające stałej armii, zarządzane przez legati pro praetore – legatów oraz prokuratorów (w mniejszych prowincjach). Przysługiwała im na podległym terenie całość władzy cywilnej i wojskowej, a także kompetencje sądownicze. Powoływał ich cesarz z grona byłych konsulów lub pretorów jemu też przysługiwało wyłączne prawo do ich nadzorowania i odwoływania. W celu zwiększenia kontroli w prowincjach nad namiestnikami z czasem ustanowieni zostali komisarze cesarscy. III i IV w. przed Chrystusem znowu nastąpił kryzys. Państwo rzymskie po okresie długotrwałej ekspansji wyczerpało zdolności do dalszego rozwoju terytorialnego. Wielkim i jak się miało okazać nierozwiązywalnym problemem stało się stworzenie skutecznego sposobu zarządzania tak gigantycznym obszarem. Efektem tego procesu była modernizacja administracji w wyniku której powstała nowa forma ustrojowa – DOMINAT. Najistotniejsze zmiany uważa się za dzieło cesarza Dioklecjana (284- 305), który po okresie osłabienia instytucji centralnych a zwłaszcza samego urzędu cesarskiego zdołał za pomocą armii odbudować i wzmocnić urząd imperatora. Upadek autorytetu i pozycji Senatu ułatwił budowę 10 Monarcha interes własny i rodowy utożsamiał z interesem państwa jako całości. W tym okresie władza monarsza była władzą dziedziczną i dlatego monarcha czuł się uprawniony do podziału państwa między swoich synów, a jeśli tego nie uczynił to jego krewni po mieczu zgłaszali roszczenia do tronu w całości lub w części. Prawo własności rodu przenoszone było w dziedzinę prawa publicznego. Monarchia Patrymonialna pojawiła się jako forma ustrojowa w okresie V-VI w. po Wielkiej Wędrówce Ludów w wyniku stabilizacji politycznej. Dla wielu plemion była pierwszym etapem ich rozwoju państwowego. W XIII – XIV w. przekształciła się w wyniku rozwijania się stanów w Monarchię Stanową. W obrębie monarchii patrymonialnej powstały pewne szczególne formy organizacyjne jak ustrój lenny, powodujący rozdrobnienie feudalne, czy zjawisko rozbicia dzielnicowego. Do monarchy należało: reprezentowanie państwa na zewnątrz (wypowiadanie wojny, zawieranie pokoju, traktaty międzypaństwowe, stosunki z Kościołem) oraz pełnia władzy wewnętrznej (zapewnienie poddanym bezpieczeństwa, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, zwierzchnictwo nad organizacją skarbową, sądownictwo. Obowiązki swoje wykonywał nie ze stolicy ale objeżdżając całe Państwo starając się doglądać wszystkiego osobiście i decydować o wszystkim. Jeżeli wyjeżdżał z jakiegoś terenu zastępstwo powierzał zaufanemu dostojnikowi (gubernator, namiestnik) – z czego zaczęła się rozwijać administracja lokalna tak jak dwór monarszy przeobrażał się w administrację centralną. W każdej chwili monarcha mógł odebrać dostojnikowi powierzoną mu funkcję. Monarchia Stanowa – epoka jaka nastąpiła w XIII – XIV w. po przezwyciężeniu rozdrobnienia feudalnego. Cechą charakterystyczną tej epoki był podział społeczeństwa na stany: - rycerstwo – szlachta z wyodrębnioną niekiedy wśród niego arystokracją - duchowieństwo - mieszczanie - chłopi Pod pojęciem stanu pojmowano grupę ludzi, posiadających jednakowe prawa i przywileje oraz jeżeli chodzi o stany wyższe – określony udział we władzy oraz pełnione funkcje społeczne. Przynależność do stanu (z 11 wyjątkiem stanu duchownego) miała charakter dziedziczny nabywało się ją przez urodzenie. Monarchia stanowa – trudno określić jej schyłek – trwała aż do wytworzenia się absolutyzmu (w Hiszpanii i Anglii na przełomie XV i XVI w. we Francji w II poł. XV w. w Austrii w XVI w. w Prusach i Rosji XVII w.) Władza centralna w monarchii stanowej uległa wzmocnieniu, poszerzyły się jej kompetencje. Pojawił się zależny od monarchy aparat centralny zwłaszcza w zakresie skarbowym oraz organa zarządu lokalnego znajdujące się w ręku urzędników mianowanych przez króla. Wyodrębnienie się stanów, które już w czasach monarchii patrymonialnej zaczęły zdobywać sobie przywileje zmusiło monarchę do prowadzenia skomplikowanej polityki, gdyż musiał on uwzględnić w swej polityce interesy wszystkich stanów i aby uniknąć wspólnego frontu poszczególnych stanów przeciw władzy centralnej. Stany wykorzystywały bowiem wszelkie kłopoty monarchy np. trudności finansowe w zawiązku z wojnami, zmiany na tronie – zawiązując konfederacje celem uzyskania ustępstw. Następny model monarchii to Monarchia Absolutna. Absolutyzm stanowi formę ustroju polegającą na skupieniu całości władzy w rękach monarchy, który stawał się autokratą – był bowiem ustawodawcą, wykonawcą ustaw oraz najwyższym sędzią. Nie podlegał żadnej kontroli i przed nikim nie odpowiadał. Absolutyzm przechodził różne formy rozwoju i posiadał rozmaite odmiany: 1. absolutyzm wczesny 2. absolutyzm oświecony 3. absolutyzm policyjny Ad. 2 druga forma absolutyzmu wiązała się z Oświeceniem, epoką zmierzającą do poznania i organizowania świata zgodnie ze wskazaniami rozumu. Idee Oświecenia wskazywały władcom absolutnym racjonalnych podstaw do szeregu reform. Monarchowie rozbudowali podległy sobie aparat władzy państwowej, usprawnili go, centralizowali i zacierali różnice partykularne popadając nieraz w konflikt z Kościołem. Ad. 3 trzecia forma absolutyzmu – Monarcha bardzo nisko cenił społeczeństwo traktując je jako niedojrzałe i zobowiązane do bezwzględnego posłuszeństwa wobec władzy która najlepiej wie co dla społeczeństwa jest dobre a co złe. Jeśli pojawiał się opór absolutyzm rozwijał aparat przymusu. 12 Należy stwierdzić, że chociaż początki administracji sięgają czasów dość odległych geneza współczesnej administracji wywodzi się od czasów monarchii absolutnej. PRAWO ADMINISTRACYJNE I JEGO ŻRÓDŁO. Od XVIII w. normy były regulowane przez prawo ale dopiero w XIX w. prawo administracyjne działało dwustronnie : prawo – obywatel. W Monarchii Patrymonialnej normy kształtowały się w obrębie aparatu administracji. Jedynym źródłem prawa był monarcha. Monarchia Konstytucyjna – źródłem prawa było ustawodawstwo parlamentarne. Cechą prawa administracyjnego było nie skodyfikowanie szerokiego zasięgu prawa. Administracja a konstrukcja Państwa Prawnego. Ukształtowanie się prawa administracyjnego było połączone z przyjęciem konstrukcji Państwa Prawnego czyli praworządnego. Pojawiła się ona w I poł. XIX w. i miała ona stanowić przeciwstawność Państwa Policyjnego. W skład Państwa Prawnego weszły zasady: 1. Konstytucjonalizm 2. Prawa Obywatelskie 3. Odpowiedzialność ministrów przed Parlamentem 4. Sądownictwo administracyjne 5. Samorząd terytorialny Hierarchia: 1. Konstytucja 2. Ustawy zwykłe 3. Inne akty normatywne (wiązały urzędników nie Sądy) 4. Decyzje urzędników ZASADY ORGANIZACYJNE ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ 1. ZASADA RESORTOWOŚCI 2. ZASADA CENTRALIZACJI I DECENTRALIZACJI 3. ZASADA KONCENTRACJI I DEKONCENTRACJI 4. ZASADA HIERARCHICZNEGO PODPORZĄDKOWANIA 5. ZASADA KOLEGIALNOŚCI