Historia doktryn politycznych - Notatki - Historia - Część 2, Notatki z Historia

Pobierz Historia doktryn politycznych - Notatki - Historia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

 przesłanką umowy były elementy utylitaryzmu  ustanowienie władzy państwowej nie mogło prowadzić do rezygnacji jednostki z jej naturalnych i tym samym niezbywalnych praw  w umowie ludzie oddali tylko jedno swe uprawnienia: karanie gwałcicieli praw naturalnych  dzięki państwu powstają lepsze gwarancje ochrony najważniejszego prawa  prawa własności  państwo nie może tworzyć norm, które naruszałoby prawa jednostki  państwo chroni bezpieczeństwo obywateli, strzeże ich własności, nie wtrąca się do sfery indywidualnej wolności osobistej i ekonomicznej  mieszczański utylitaryzm doprowadził Lockea do sformułowania podstawowych idei liberalizmu: zasady indywidualizmu i tezy o prymacie praw naturalnych jednostki  Locke- ograniczał rolę państwa do zabezpieczenia życia i własności obywateli; zakazywał wkraczać państwu do sfery produkcji: wymiany życia religijnego, kulturalnego i społecznego  najważniejsze by nie łączyć w jednym organie władzy ustawodawczej z wykonawczą  wybory do parlamentu to akt oparty na cenzusie majątkowym

Zasady demokracji szlacheckiej.  dominował pogląd, że Rzeczpospolita jest państwem doskonałym, kształtował się ten pogląd i utwierdzał w ideologii polityczne wraz ze wzrostem różnic w warstwie feudałów  rozkwit ideologii złotej wolności przypadł na drugą połowę XVII wieku i czasy saskie  wolność identyfikowano z ogółem przywilejów szlachty  pożywki ideowej dostarczał sarmatyzm  doskonałość państwa ujawniano jako rezultat zwycięstwa szlachty nad innymi stanami, w tym króla  zasada równości wobec prawa wszystkich członków stanu szlacheckiego  zasada wolnej elekcji  głos wolny- liberum veto- w drugiej połowie XVII w. zwyciężyła teoria i praktyka podejmowania chwał sejmowych na zasadzie jednomyślności /szlachta uznała to za zasadę wznoszącą się ponad innymi zasadami  dominacja złotej doktryny wiążę się z upadkiem kultury szlacheckie szczególnie politycznej

Oświecenie. Ogólna charakterystyka  przyniosło ogromny awans ideologii w życiu społecznym  myśl polityczna przenikała coraz szerzej średnie warstwy społeczeństwa  rozszerzono wychowanie szkolne, zmieniły się programy nauczania  dało początek gazecie jako środkowi kolportażu idei  mecenat kulturalny rehabilitował działalność artystów i twórców  wychowanie obywatelskie jest drogą prowadzącą do prawdy  narodowa edukacja gwarantuje pomyślność jednostce  pisarze XVIII wieku odrzucali wszystko co stare  model człowieka oświeconego to synonim prawdy,, rozumu, cnoty, szczęścia, natury  racjonalizm XVIII w. łączył się z materializmem, empiryzmem i sensualizmem  kult utylitaryzmu /dobre jest to co użyteczne/  wiek XVIII był w pewnym stopniu laicki  przyniosło umacnianie się form kapitalistycznych Tematy politycznej dyskusji.

 pisarze oświecenie byli zgodni co do dwóch kwestii:

1. nie do zniesienia na dalszą metę są tradycyjne więzi poddaństwa chłopskiego, które uniemożliwiają naturalny i szybki rozwój rolnictwa, a w konsekwencji i przemysłu
2. nie do utrzymania jest absolutyzm królewski

Ideologia absolutyzmu oświeconego.  w XVIII wieku zakończył się proces kształtowania monarchii absolutnej  absolutystyczny reżim miał za cel powściąganie nastrojów rewolucyjnych i utrzymanie państwa feudalnego  absolutyzm oświecony przejął wiele wątków filozofii oświecenie  absolutyzm oświecony nawiązywał do doktryny prawa natury, wykorzystywał elementy utylitaryzmu, posłużył się argumentacją racjonalistyczną.  władca oświecony nie chełpił się boskością swej władzy  oświecony król to organizator szczęścia swych poddanych  władca absolutny, bo widzi lepiej od swego ludu, z dużego dystansu formułuje działalność poddanych i arbitralnie decyduje o tym, które działania przynoszą korzyści  władca oświecony chętnie manifestuje swą nowoczesność i afiszuje się znajomością nauki, czyta klasyków, jest przyjacielem i protektorem filozofów  obrzydzeniem władcę napawa nietolerancja i brak humanitaryzmu  oświecony monarcha jest ojcem całego narodu

Postęp filozofii prawa. Humanitaryzm prawniczy.  racjonalizm i empiryzm XVIII stulecia sprzyjały „uczłowieczeniu” prawoznawstwa  idee humanitarne objęły przede wszystkim nauki penalne  filozofowie XVIII wieku dokonali druzgocącą krytykę starych pryncypiów  oświecenie domagało się by przepisy prawa były jasne, przejrzyste i jednolite  idea prawa wspólnego dla wszystkich  ustawa określa jakie czyny podlegają represji karnej i jaki powinien być rodzaj kary  nullum crimen sine lege  nulla poena sine lege  wychowawczy sens kary  opowiadano się za zniesieniem kar cielesnych oraz kar mutulacyjnych

Liberalizm arystokratyczny. Montesquieu. Montesquieu.  u źródeł jego doktryny tkwi relatywizm /życie społeczne powinien przenikać duch praw/  duch praw jest różny w u różnych narodów /zależy od położenia geograficznego, itp./  zasady prawa natury muszą być zróżnicowane, muszą uwzględniać warunki życia ludzi  relatywizm sprzyjał refleksji historycznej i kultowi racjonalizmu Wolność. Zasada umiarkowania.  historycyzm i racjonalizm to podstawowe zasady doktryny Monteskiusza  wartość ludzkich praw była zawsze względna  istotą państwa powinna być polityczność obywateli  wolność to prawo czynienia wszystkiego tego, na co ustawy pozwalają  stanowiący prawo powinni zawsze pamiętać o zasadzie złotego środka i umiaru  interes wolności i praworządności wymaga ustanowienia środków przeciwwagi w ustroju by dysponujący władzą nie mógł jej nadużywać nawet gdyby chciał Systematyka ustrojów państwowych.

 ustrój społeczny rodzi się spontanicznie pod wpływom żywiołowo układających się i rozwijających stosunków między ludźmi  gospodarką rządzą określone prawa ekonomiczne o walorze obiektywnym, a wszelka wartość jest rezultatem produkcyjnej pracy ludzkiej  najlepszą, najbardziej naturalną ochroną praw jednostki stanowi wolna konkurencja  państwo stoi ponad społeczeństwem, ale jego główne zadanie polega na ochronie reguł rządzących gospodarką  państwo nie może interweniować w życie gospodarcze ani nawet w jakiekolwiek przejawy życia społecznego  państwo może interweniować tylko w dwóch przypadkach:

1. gdy jednostka zwrócą się sam o pomoc
2. sytuacja zakłócenie porządku publicznego

Radykalizm mieszczańskiej demokracji. Rousseau:  wierzył, że można utrzymać pełną zależność rządu od legislatywy Etapy rozwoju człowieka natury.  badał człowieka natury nie spaczonego przez cywilizację, odrzucając wszelkie fakty i wszelkie pojęcia ustalonego w języku nauki  chciał uchwycić ogólny kierunek rozwoju ludzkości  w stanie natury nie było pychy, która popychała pierwotnego człowieka do konfliktów  stan natury był stanę, pokoju i harmonii  człowieka zaczął skupiać się w gromady ze względu m.in. na klęski elementarne /np.pożary/  powstała rodzina, która rozszerzyła krąg ludzkich namiętności  człowiek stał się amatorem wygody  ]własność utorowała rację bytu konfliktom  państwo było rezultatem paktu zrzeszenia /miało zabezpieczać słabych przed uciskiem/  umowa zrzeszenia zapoczątkowała rządy despotyczne oraz wydatnie pogłębiła nierówność w społeczeństwie Umowa społeczna  nadał jej charakter idealny  istotą umowy jest wolność wszystkich ludzi, jako podstawa wszelkiej wolności  umowa dotyczy wszystkich i wszystkich jednakowo wiąże  człowiek oddaje wszystkie przywileje, ale otrzymuje je z powrotem w postaci chronionej przez prawo. Zwierzchnictwo ludu.  to wykonywanie woli powszechnej i nieodzowny warunek jej faktycznej realizacji  suwerenność ludu jest niepodzielna  wola powszechna to interes powszechny, ogólny kierunek działania suwerennego ludu  wolę powszechną niekoniecznie musi wyrażać jednomyślność  cechą suwerenności jest kontrolowanie rządu  Rząd może mieć różne formy:

1. demokratyczny- wszyscy powinni nie tylko tworzy prawo, ale i je wykonywać, zakłada równość ekonomiczną wszystkich obywateli
2. monarchiczny- nie do pogodzenia z zasada zwierzchnictwa narodu, krytykował brak ciągłości rządu, zasada dziedziczności tronu
3. arystokratyczny- rządzą najlepsi pochodzący z wyboru suwerennego ludu.

Oświecenie w Polsce. Projekty reform w czasach saskich. Stanisław Karwicki.  odrzucał powszechne przekonanie, że państwo polskie jest tworem doskonałym  główną przyczynę zła widział we wzajemnym się paraliżowaniu trzech stanów politycznych państwa /król szlachty i magnaterii/  władzę korony należy ograniczyć  reforma sejmu miała polegać na zapewnieniu mu maximum sprawności działania  żądał ograniczenia liberum veto, ułożenia nowego regulaminu obrad  koncepcja sejmu gotowego obradującego tak długo, jak długo wymaga sytuacja

Stanisław Szczuka.  żądał odebrania magnatom dzierżaw królewskich i przeznaczenia dochodów z nich na potrzeby państwa  opodatkowanie dóbr dziedzicznych szlachty  decentralizacja skarbu Stanisław Leszczyński  reformy społeczne i gospodarcze  reforma stosunków agrarnych  nalegał na zrezygnowanie z pańszczyzny i proponował czynsz jako formę renty korzystną dla obu stron  głową państwa pozostałby monarcha /rola ograniczona do kierowania administracją/  odrzucał zasadę dożywotności i jednosobowość urzędów centralnych  władza najwyższa  Sejm  ograniczenie liberum veto Stanisław Konarski  odrzucił zasadę liberum veto  uwalniał izbę poselską od szlachty- nieposesjonatów  pełna gotowość sejmu  decydująca rola prawodawcza  izba poselska Reformy okresu stanisławowskiego  fizjokraci polscy domagali się zniesienia osobistej zależności , chłopa od pana, podkreślali znaczenie przymusu ekonomicznego jako dźwigni gospodarczej, głęboki humanitaryzm w prawie karnym /zniesienie kary śmierci, odstąpienie od tortur/  program obozu reform ukształtował się w dobie Sejmu Wielkiego /koncentracja władzy państwowej, likwidacja politycznych partykularyzmów, reforma armii, przywrócenie praw politycznych mieszczanom, zniesienie poddaństwa chłopów/ Kołłątaj.  modelem państwa była dziedziczna monarchia konstytucyjna  naczelnym organem państwowym miał być sejm  pełnię praw politycznych przyznawał posesjonatom szlacheckim i mieszczańskim  chłop miał być wolny  praca to jedyne kryterium dorabiania się majątku  prawa przyrodzone jednostki są wcześniejsze od państwa /państwo musi ich strzec/

Doktryna polityczna rewolucji amerykańskiej.  prawa natury są nie tyko zbiorem nakazów moralnych, ale tworzą zarazem system abstrakcyjne sprawiedliwości

Od kongresu wiedeńskiego do Manifestu komunistycznego.  animatorem kapitalistycznego rozwoju był przede wszystkim dynamiczny postęp gospodarczy, spowodowany rewolucją przemysłową, u źródeł tej rewolucji tkwiły wynalazki techniczne  wzrost gospodarki kapitalistycznej powiększał znaczenie burżuazji  śladami przemian społeczno-gospodarczych w Europie nie szła ewolucja stosunków politycznych /przeważały elementy feudalne/

Systematyka doktryn. Doktryny reakcyjne  konieczność restauracji stosunków feudalnych  teoretycznymi podstawami były: swoista romantyczna historiozofia, pojęcie narodu jako organizacji pokoleń

Doktryny kompromisy przemianami burżuazyjnymi  zauważały konieczność ustępstw wobec kapitalizmu i mieszczaństwa  celem tego nurtu było osiągnięcie takiego kompromisu, który by utrzymywał przewagę elementów feudalnych  punktem wyjścia byłą obawa przed rewolucyjnym przekształceniem starych struktur.

Doktryny kompromisu z pozostałościami ancien regime.  zakładały utrzymanie niektórych instytucji starego, przedrewolucyjnego systemu, ale już w ramach państwa nowego typu  ten nurt wyrażał konflikt mieszczańsko-szlachecki w państwach, w których rewolucja obaliła ustrój feudalny, ale pozycja obalonych klas ziemskich była nadal silna i znajdowała instytucjonalny wyraz w ustroju politycznym.

Doktryny liberalno-burżuazyjne.  stawały jednoznacznie na gruncie państwa i społeczeństwa kapitalistycznego  wyrażały zwycięstwo szczytów posiadającego mieszczaństwa i zwycięstwo burżuazyjne koncepcji państwa.

Doktryny egalitaryzmu, demokratyczne.  inspirowane przez ruch robotniczy  znajdowały wyraz przede wszystkim w ideologii socjalizmu utopijnego.

Doktryna kontrrewolucji Teokraci we Francji.  Poglądy De Maistre, de Bonalda/  jej zasady dyktował skrajny katolicyzm  argumenty religijne przenikały w niej wszystkie wywody  społeczeństwo tworząc ograniczoną jedność grup o zróżnicowanym statusie ma swe źródła w woli Boga  cały odmienny porządek prawnonaturalny bierze swój początek z woli stwórcy  tworem opatrzności jest społeczeństwo z istniejącymi z nim podziałami stanowymi  Bóg jest czynnym suwerenem czuwającym nad porządkiem naturalnym i interweniującym w sytuacjach kryzysowych  władza państwowa powinna być podporządkowana duchownemu zwierzchnictwu papieża  państwo to jedność trzech osób: władcy, ministrów i poddanych

 władca spełnia wolę Boga wśród ludzi, szlachta obsadza urzędy, lud to bierny przedmiot działalności władcy i urzędów  Teokratyzm kontrrewolucyjny wspierany był rozważaniami o ograniczonej budowie społeczeństwa: -społeczeństwo tworzy człowiek -społeczeństwo jest starsze od jednostki, naturalny jest podział społeczeństwa na narody, stany -człowiek nie może egzystować poza swoją grupą -przyznanie jednostce praw politycznych, wolności, demokratycznych swobód zniszczyłoby społeczeństwo -ludzie zawsze żyli w społeczeństwie, które było zhierarchizowane i zawsze byli pod rządem absolutnych władców -władza bez reszty przysługuje królowi reprezentującemu Boga Ewolucyjny konserwatyzm: Burke. Burke.  negatywny stosunek do rewolucji francuskiej  naród to ograniczona całość, która czerpie swe istnienie z długotrwałej tradycji /narodowej/, determinującej całe życie teraźniejsze  odrzucenie koncepcji umowy społecznej jako źródła władzy  rewolucja to „nienaturalne” zerwanie procesu dziejowego

Romantyzm polityczny w Niemczech /Muller, Novalis/  oficjalnym stanowiskiem niemieckich władców wobec rewolucji francuskiej był legitymizm  realizowano legitymizm za pomocą metod policyjnych  romantyzm żerował na zacofaniu ekonomicznym i politycznym w Niemczech  kult germańskiej przeszłości  kult chrześcijaństwa  każdy naród to absolutnie samodzielne indywiduum, rządzące się za pomocą właściwych sobie praw i obyczajów  romantyzm wielką rehabilitacją państwa  państwo to oś wokół, której obracają się wszystkie refleksje i tendencje polityczne  państwo stoi ponad społeczeństwem, wchłania całe życie społeczne i narodowe. Rehberg.  równość ludzi nie istnieje  wolność wyznania to utopia niebezpieczna dla państwa  podstawą państwa nie są prawa człowieka  wolność słowa psuje naród i uniemożliwia należyte rządy Muller  państwo obejmuje całokształt życia jednostek  uniwersalistyczne pojęcie państwa wiązało się z irracjonalną teorią więzi społecznych jako przejawu ducha narodu  odmawiał Żydom praw cywilnych

Szkoła historyczna w prawoznawstwie  Historyzm był reakcją na rewolucję francuską Gustaw von Hugo.  formułował pierwsze tezy szkoły historycznej  prawo tworzy przede wszystkim historia; powstaje ono w długim rozwoju w sposób samoczynny, niezależnie od aktualnych potrzeb i decyzji człowieka

Filozofia dziejów.  historia ludzkości to historia państw  dzieje powszechne są historią wolności  realizowanie się uświadomionej wolności przebiegało w dziejach ludzkich etapami:

4. świadomość wolności miał tylko jeden człowiek - despota /inaczej było o Greków i Rzymian/
5. wszystkim ludziom uświadomioną wolność przyniosło chrześcijaństwo  wybitnymi osobistościami historycznymi, mogą być tylko, ci których osobiste cele i namiętności zgadzają się z ogólnym rytmem dziejów.  ludzie urzeczywistniają ducha światowego, działają w ramach określonego narodu- państwa  każdy naród ma przed sobą misję dziejową  dialektyka życia społecznego wymaga od narodu walki o miejsce w świecie  naród może być silny tylko wtedy- jeżeli aktywnie walczy o zniesienie rozłamu, jaki istnieje między nim a resztą świata  pochwała wojny Państwo.  kult organizacji państwowej  odrzucał ideę społecznego kontraktu jako źródła władzy państwowej  zadania państwa ujmował przez prymat niemieckiego mieszczaństwa  zwolennik pełnej jasności prywatnej i wolności umów  zwracał uwagę na korzyści płynące z powołania korporacji zawodowych  wyróżniał trzy władze państwowe:
6. ustawodawczą Te władze nie mogą być równe
7. rządową i się hamować
8. królewską /najwyższa/

Liberalizm polityczny  decydujące znaczenie dla ukształtowania się liberalizmu miały wielkie rewolucje: angielska, amerykańska, francuska  wyrasta ł z liberalizmu gospodarczego /gospodarka rozwija się najlepiej przy pełnej swobodzie gospodarczej jednostek bez ingerencji państwa/  państwo nie powinno wykonywać funkcji gospodarczych /nocny stróż/  indywidualizm liberałów znajdował wyraz w podkreślaniu praw politycznych jednostki  uzasadniał autonomię myśli i sumienia, wolności słowa i druku, prawo jednostki do zrzeszania się, wyboru zawodu  podejmował problem równości praw politycznych. Constant  największą zdobyczą rewolucji było stworzenie nowego ładu stosunków własnościowych  główne zadanie państwa to ochrona własności prywatnej  legitymacją udziału we władzy są własność i wykształcenie  wolność to wyzwolenie od przymusu i bezprawia oraz prawo do wyrażania opinii, wyboru zawodu i wykonywania go, wolność jest uprawnieniem indywidualnym, polegającym na podległości jedynie ustawie  odrzucał zasadę suwerenności ludu  suwerenność istnieje jako coś ograniczonego i względnego.  mówił o sześciu władzach. a. władzy reprezentacyjne b. władzy reprezentacyjnej opinii

c. władzy królewskiej d. władzy wykonawczej  minister i organy samorządowe e. władzy sądowej f. władzy municypalnej Bentham  utylitaryzm wg niego oznaczał przyjęcie aksjomatu, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, pożyteczne zaś to co sprawia mu przyjemność  zasada równości wszystkich ludzi oraz podobieństwo ich natury  czyny i stosunki ludzkie powinny być oceniane ze względu na realny pożytek, jaki przynoszą jednostce i społeczeństwu  teoria atomizmu społecznego /społeczeństwo to luźny agregat jednostek podobny do skupisk atomów, będący czymś wtórnym w stosunku do wchodzących w jego skład indywiduów  nie ma dobra społecznego, które byłoby niezależne od dobra poszczególnych jednostek  podstawowe interesy ludzi nie są ze sobą sprzeczne i dadzą się sprowadzić do wspólnego mianownika  rozumie dążenie do osobistego szczęścia, działanie zgodne z własnym interesem przyczynia się do zwiększenia dobra ogółu i jego pomyślności  zasada użyteczności- postępowanie ludzi jest moralne wtedy i tylko wtedy, gdy prowadzi w danych okolicznościach do największego szczęście największej liczby ludzi  zasada użyteczności została rozciągnięta ze sfery etyki prywatnej i indywidualnej na płaszczyznę rozważań społecznych  za środek prowadzący do urzeczywistnienie zasady użyteczności Bentham uważał przede wszystkim racjonalne ustawodawstwo  prawo jest racjonalne wtedy gdy jest użyteczne, użyteczne jest wtedy gdy potrafi obywatelom zapewnić bezpieczeństwo, obfitość, posiadanie oraz równość  w demokracji interesy rządzących i rządzonych są identyczne  widział w monarchii anachronizm  opowiadał się za wolną konkurencją  koncepcja burżuazyjnego państwa liberalno - demokratycznego Mill.  kierunek neoliberalizmu  celem rozważania było zapewnieni wolności, pojętej jako indywidualne odrębność jednostki  istnieje kolizja interesów między zbiorowością, społeczeństwem a jednostką.  trzeba wytyczyć wyraźniejszą granicę dla zabezpieczenia interesów jednostek, gracę która być chroniła państwo przed despotyzmem i tyranią większości  droga do wolności prowadzi nieuniknieni od wolności sumienia i wolności opinii  utrzymanie zasad wolności słowa i druku  widział podział społeczeństwa na dwie przeciwstawne grupy: -pracujący -żyjący z owoców pracy  dostrzegał zmniejszenie znaczenia klas pośrednich  człowiek wolny powinien ograniczać swą wolność tylko, w takim stopniu, w jakim przeszkadza ona innym  gwarancją wolności są instytucjonalne organa przedstawicielskie  państwo to stróż interesów jednostek i może ingerować tylko tam gdzie dzieję się krzywda innych