Pobierz Historia doktryn politycznych - Notatki - Historia - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!
ukształtował się jako rezultat m.in. przejęcia i krytycznego przewartościowania podstawowych pojęć dotychczasowej doktryny ekonomicznej, filozoficznej i społeczno- politycznej Materializm dialektyczny metoda badawcza zjawisk, społecznych u myślenie była dialektyczna czyli antymetafizyczna /stąd nazwa/ zasadniczą cechą tej filozofii, było to, że chciała ona nie tylko objaśnić świat,, ale równocześnie zmierzała do jego przeobrażenia organicznymi częściami materializmu dialektycznego były: a. metoda dialektyczna obie się b. materializm filozoficzny uzupełniały świat stanowi jedną spoistą całość, w stosunku do której każde poszczególne zjawisko, przedmiot występuje jako część tej całości powszechny związek, współzależność, wzajemne uwarunkowanie i oddziaływanie na siebie zjawisk- to powszechne prawa przyrody i społeczeństwa jedność ta nie jest oporna, skostniała, przeciwnie świat znajduje się w stanie nieustannego ruchu, zmian i rozwoju ruch to proces obumierania starego i powstawanie nowego proces rozwoju w przyrodzie i społeczeństwie dokonuje się w drodze przechodzenia zmian ilościowych w zmiany zasadnicze, jakościowe, przejście odbywa się skokami proces rozwoju należy pojmować nie jako ruch po kole, nie jako zwykłe powtarzanie się tego, co już było i minęło, lecz jako ruch postępowy, jako ruch po linii wstępującej, jak rozwój od tego co proste do tego co złożone, od szczebli niższych ku wyższym wszystkie przedmioty i zjawiska mają swoją stronę dodatnią i ujemną, swoją przeszłość i przyszłość, coś się przeżywa i coś się rodzi /wewnętrznie są sprzeczne/ walka tych przeciwieństw stanowi treść procesu rozwoju punktem wyjścia marksowskiego materializmu było uznanie materialności świata materia znajduje się w ciągłym ruchu i rozwoju obiektywne formy bytu materii to także czas i przestrzeń formy ruchu materii nie dają się sprowadzić jedna do drugiej uzanie pierwotności materii i wtórności świadomości świadomość nie może egzystować samodzielnie świat i rządzące nim prawa są poznawalne Materializm historyczny a. Sfery życia społecznego przeniesienie zasad materializmu i materialistycznej metody dialektycznej na badanie życia społecznego i realnych procesów- społeczno- historycznych określono mianem materializmu historycznego materializm historyczny był daleki od zamkniętego systemu doktrynalnego poddał on badaniu prawa rozwoju społecznego jako całości, w sposób legalny twórcy materializmu historycznego widzieli w nim metodę koncentracji badań nad społeczeństwem, interpretacji ich wyników oraz orientacji w stosunkach społecznych, w konsekwencji zaś także narzędzie selekcji środków wali o wyzwolenie społeczne źródeł kształtowania się idei społecznych, poglądów prawnych teorii politycznych oraz instytucji należy szukać w materialnych warunkach życia społeczeństwa w systemie materialnym warunków bytu czynnikiem decydującym o strukturze i rozwoju społeczeństwa jest sposób produkcji dóbr materialnych produkcja społeczna stale ulega zmianom
rozwój produkcji stanowi podstawę społeczeństwa i musi prowadzić do zmiany całego ustroju społecznego konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a przestarzałymi stosunkami produkcji stanowi ekonomiczne podłoże rewolucji społecznych zgodność stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych jest podstawowym prawem ekonomicznym społeczeństwa zadaniem nauki o społeczeństwie jest zbadanie rządzących nim praw ekonomicznych umysłóowu i polityczny rozwój społeczeństwa jest określony przez jego ustrój ekonomiczny wraz ze zmianą ustroju ekonomicznego i form własności zmienia się równość świadomości ludzi, i ich idee społeczne, poglądy, instytucje polityczne i ustrój państwowy
Marks wyróżniał trzy sfer życia społecznego:
- bazę
- nadbudowę
- formy świadomości społecznej b. klasy i walki klasowe klasowy podział społeczeństwa charakteryzuje przede wszystkim wzajemny stosunek klas w dziedzinie produkcji dóbr materialnych walka klasowa jest prawem historycznym walka klasowa stanowi siłę napędową społeczeństwa walka klasowa toczy się we wszystkich sferach życia społeczeństwa. walka klasowa są prowadzone o role i miejsce w dziedzinie produkcji i podziału dóbr materialnych klasy prowadzą także walkę ideologiczną, o zmianę kształtu państwa, o władzę polityczną c. Państwo i prawo państwo i prawo to zjawisko historyczne; są one rezultatem określonego stadium rozwoju społecznego i stanowią instrument panowania jednej klasy nad innymi klasami państwo dysponuje własnym oddzielanym od ogółu społeczeństwa aparatem przymusu prawo jest wolą klasy panującej, podniesioną do rangi ustaw państwo i prawo stanowią najważniejszy element nadbudowy społeczeństw klasowych, a mianowicie jej część polityczne marksizm dowodził, że historycznie następujące po sobie typy państwa: niewolnicze, historyczne, kapitalistyczne- są wyrazem panowania historycznie następujących po sobie klas wyzyskiwaczy- właścicieli niewolników feudałów oraz burżuazji typ państwa zależy od historycznie określonego ekonomicznego społeczeństwa, od tego jako klasa znajduje się u władzy formy państwa zależą od konkretnych warunków rozwoju historycznych, rozwoju danego kraju, układu sił klas itp. d. Rewolucja stale zaostrzające się walka klasowa przeistacza się w końcu w walkę polityczną czyli walkę o władzę niezbędnym warunkiem realizacji prawa jest zgodność stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych podstawowym zagadnieniem każdej rewolucji jest zagadnienie władzy państwowej rewolucje społeczne nie są odchyleniem, lecz koniecznością, rządzącą rozwojem społeczeństwa e. Rola mas ludowych i jednostki w historii
należy akceptować wolności /myśli, słowa itp./, ale tylko jako stan faktyczny państwo jest obrońcą praw społeczeństwa
Darwinizm społeczny, rasizm i nacjonalizm Rozwój socjologii bada struktury życia społecznego oraz ich ruch i rozwój Comte jeden z ojców socjologii przeświadczenie o nieodzowności przebudowy społeczeństwa, które przechodzi głęboki kryzys początkiem wszelkiej reorganizacji społeczeństwa musi być stworzenie systemu idei, który odpowiadał by obecnemu stanowi i rozwoju umysłu ludzkiego i nauk szczegółowych ludzkość osiągnęło ten etap rozwoju w którym jej wysiłek skupia się na ustalaniu faktów i odkrywaniu stałych związków między nimi nauki powinny się ograniczać do badania zjawisk bezpośrednio dostępnych obserwacji rezygnowała poznania prawd absolutnych głosił potrzebę poznawania względnego socjologia umożliwia unaukowienie metod badań społecznych za najważniejszą metodą badań socjologicznych uznała metodę historyczną warunkiem wszelkiego postępu jest porządek tzn., że struktura społeczna ma pewne cechy, które muszą postać nienaruszone jako zabezpieczenie przed anarchią i rozkładem występował przeciwko tendencjom rewolucyjnym i skrajnie zachowawczym gwarancją zabezpieczenia potrzeb drugich miałby być moralne obowiązki i altruizm pierwszych Spencer wzbogacił socjologię o determinizm społeczny oraz teorię ewolucjonizmu determinizm wyrażał się w traktowaniu społeczeństwa jako części przyrody i interpretowaniu jego rozwoju z punktu widzenia działania w nim praw i zależności typu przyrodniczego społeczeństwo jak organizm podlega prawom ewolucji istotną cechą współczesnego społeczeństwa typu industrialnego jest wolność osobista jednostki państwo nie powinno:
- interweniować w ekonomikę, gdyż narusza to wolność jednostki
- zakładać kościoła państwowego, ogranicza to prawo jednostki do wyboru wiary
- nie powinno pomagać ubogim, gdyż narusza to prawo doboru naturalnego
- kierować oświatą, posiadać kolonii, zajmować się emisją pieniądza Gumplowicz u podstaw socjologii Gumplowicza tkwiła darwinowska teoria walki o byt- tzn. darwinizm społeczny za podstawowe prawo rozwoju społecznego uznawał tendencje samozachowawcze jednostek i grup społecznych a za zasadniczy proces społeczny- walkę między grupami utożsamiał walkę pierwotnie różnych pod względem etnograficznym grup z walką ras walka ras przekształciła się później w alkę między państwami, a wewnątrz nich - walkę między stanami i klasami społecznymi Durkheim twórca koncepcji świadomości zbiorowej /społeczeństwo to zbiór oddziałujących wzajemnie na siebie jednostek/
społeczeństwo to byt samodzielny, wyposażony w cechy, których członkowie społeczeństwa rozpatrywania jako jednostki są pozbawieni wyrazem solidarności społecznej jest jedność myśli i działań członków społeczeństwa, a także podział pracy rodzący konieczność współpracy odczuwał poważny kryzys świadomości w społeczeństwie mieszczańskim propagował zasady moralności świeckiej i zwalczał klerykalizm występował przeciw liberalizmu i indywidualizmowi oraz potępiał socjalizm z pozycji solidaryzmu społecznego solidarność organiczną, służącą przede wszystkim przywróceniu stanu poprzedniego, wyrażają: -prawo rodzinne -prawo zobowiązaniowe -prawo handlowe -prawo administracyjne -prawo konstytucyjne Pareto punktem wyjścia jego socjologii była teoria nielogicznego działania położył nacisk na irracjonalny charakter ludzkiego postępowania człowiek postępuje tak, a nie inaczej, ponieważ żywi przekonanie, które wyraża uczucia zmuszające go do postępowania w określony sposób najistotniejszą cechą wszelkich społeczeństw ludzkich, jest ich podział na elitę i nieelitę, a stabilizacja i ścieranie się elit stanowią siłę napędową społecznego rozwoju i tkwią u podłoża wszystkich wydarzeń w historii struktura społeczna nie jest sztywna ani stała proces dziejów to ciągła zmiana rządzących elit, przechodzących z klas niższych na pozycje władzy i znów ustępujących po obaleniu przez nowe elity rządy, które rezygnują z polityki siły i terroru skazane są na zagładę
Kierunek rasowo-antropologiczny Główne tezy rasizmu. istnienie rasy wyższej, obdarzonej wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i dzięki temu powołane do funkcji władczych, organizatorskich i rasy niższe, psychicznie niedorozwinięte i zdegenerowane różnice psychiczne między rasami są wrodzone, zdeterminowane genetycznie, podobnie jak różnice w barwie skóry i innych cechach fizycznych krzyżowanie się ras jest na ogół szkodliwe, w interesie kultury leży, by rasy wyższe utrzymywały czystość krwi Gabineau jedynym czynnikiem tłumaczącym rozwój czy dekadencję społeczno-kulturową jest czystość rasowa lub rodzaj aliażu rasowego danego społeczeństwa /tylko przy tym założeniu można wyjaśnić bieg ludzkich dziejów/ rozwój społeczeństwa zależy od czystość rasy i jego wrodzonych zdolności w zamierzchłej przeszłości nastąpił podział ludzkości na trzy podstawowe rasy: białą, żółtą i czarną tylko rasa biała uczestniczyła w przeszłości jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości Nietsche przesłanką jego filozofii było twierdzenie, że samo życie jest celem ludzkiej egzystencji
droga do wyzwolenia jednostki wiedzie przesz zniesienie państwa oraz ustanowienie ustroju bezpaństwowego, wolnego od przymusu, opartego na związkach producentów i konsumentów podstawowe zasady anarchizmu: a. zasada bezwzględnej -skrajnie pojętej- wolności jednostki i wynikający z niej indywidualizm b. wiara w dobroć natury ludzkiej c. idealistyczne pojmowanie historii z uwagi na koncepcje struktury społecznej można wyróżnić w anarchizmie trzy główne nurty: anrachoindywidualizm, anrachokolektywizm, anarchokomunizm Bakunin stworzył teoretyczne podsatwy anarchizmu kolektywistycznego odrzucił tezę o potrzebie utrzymania własności prywatnej, przeciwstawiając jej postulat kolektywizmu tzn. uspołecznienia środków produkcji jego ideałem było połączenie jednostek w grupy wytwórcze, a tych z kolei w większe grupy terytorialne, które by wspólnie prowadziły produkcję państw identyfikował z aparatem przemocy opowiadał się za natychmiastowym zniesieniem państwa.
Polska myśl polityczno-prawna w latach 1864- Od pozytywizmu do ideologii narodowej. na ziemiach polskich ważną podnietą w kształtowaniu się pozytywistycznych mentalności i postaw była klęska powstania styczniowego należy podnieść oświatę i naukę zwalczać ciemnotę i niefrasobliwy stosunek do sprawy produkcji po 1864 roku nastąpiło włączenie do narodu mas chłopskich i robotniczych naród polski to przedsiębiorstwo wzorowane na przedsiębiorstwie kapitalistycznym Konserwatyści widzieli w narodzie organizm powstały historycznie władczą siłę narodu stanowią połączone siły szczytów ziemiaństwa, burżuazji, intelektualistów sprawę chłopską uważali za definitywnie rozwiązaną aktami uwłaszczeniowymi na ziemiach historycznych polskich istnieje tylko jeden naród naród polski
Myśl państwowa w II Rzeczpospolitej. Konserwatyści galicyjscy i endecja. idea monarchii Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy odrzucała hasło niepodległości polskie nie uznawała idei prawa narodów do samostanowienia zamykanie się poszczególnych narodów w oddzielne państwa grozi rozproszeniem rewolucyjnych sił proletariatu zwycięstwo rewolucji socjalistycznej automatycznie rozwiąże kwestie narodową Polska Partia Socjalistyczna. niepodległość to główny warunek urzeczywistnia socjalizmu w Polsce celem ich była Polska- republikańska, demokratyczna chcieli m.in. jednoizbowego parlamentu, szerokich prawo i wolności obywatelskich Ruch ludowy żądali ustroju republikańskiego i parlamentarnego
domagali się jednoizbowego sejmu, szeroki katalog praw i obowiązków obywatelskich Narodowa demokracja główny teoretyk endecji to Roman Dmowski, widział racje polskie w sferze wierności zasadom nardowym a nie państwowym idea pełnej niepodległości Polskie pojawiła się dopiero po upadku caratu w 1917 roku Obóz Piłsudczyków elementem spajającym naród jest- więź rasowa naród może działać tylko przez państwo państwo to jedyna postać, w której naród przestaje być bezkształtną masą a staje się przedmiotem twórczego działania Chadecja domagała się ochrony wyznania przez państwo, praw politycznych dla duchowieństwa, katolickiego systemu wychowania itp. stała na gruncie idei Polski katolickiej
Nurty ogólnej idei nad prawem najważniejszym elementem w obronie polskiej teorii prawa dwudziestolecia były koncepcja w obrazie polskiej teorii prawa dwudziestolecia były koncepcje realistyczne tj. psychologistyczna i socjologistycznej
Demokracja i liberalizm a komunizm i faszyzm
Postęp i kryzys idei liberalno-demokratycznych do 1945 Liberalizm socjalny Hobhouse liberalizm definiował jako ruch wolnościowy, zmierzający do coraz pełniejszego utrwalenia zasad wolności wymieniał wolności: poczynając od wolności osoby, wolności prawa wyboru zawodu, wolności słowa i sumienia itp. wolność ma swój wymiar społeczny. wolność oznacza prawo do wolności takiej samej jaką cieszą się inni członkowie społeczeństwa warunkiem wolności w prawie jest równość wobec prawa prawo własności jest bardzo ważne dla jednostki społeczne pojęcie własności polega przede wszystkim na przypomnieniu, że własność nie jest nadawana przez naturę i że ludzie nie mogliby zostać właścicielami i cieszyć się swą własnością, gdyby, nie odpowiednie instytucje społeczne podkreślał prawo społeczeństwa do domagania się zapłaty za spełniane przez nie funkcje, twierdząc iż zasady indywidualizmu nie mogą prowadzić do ignorowania czynnika społecznego w produkcji Keynes nie ma żadnego nierozerwalnego związku między istnieniem prywatnej własności środków produkcji, bezrobociem, to ostanie jest możliwe do zlikwidowania także w warunkach kapitalizmu, wymaga to jednak świadomego działania ludzkiego, które powinno podjąć państwo
Lenin o dyktaturze proletariatu, państwie i prawie. każde państwo w gruncie rzeczy jest dyktaturą, bez względu na formę sprawowania władzy komunizm oznacza zniesienie państwa kreślił obraz społeczeństwa, w którym nie będzie odrębnych organów władzy, nie będzie także prawa, gdyż przestrzeganie elementarnych norm zostanie wymuszone przez spontaniczny przymus społeczny za konieczny etap między komunizmie a kapitalizmem uważał dyktaturę proletariatu dyktatura proletariatu nie może posłużyć się starą formą państwa, nie może być pogodzona z parlamentaryzmem, z zasadą podziału władzy, z powszechnym prawem wyborczym i z równością wobec prawa: są to wszystko burżuazyjne parawany zastąpienie armii siłą zbrojną ludu jak długo istnieje kapitalizm, tak długo potrzebna jest dyktatura proletariatu uznanie zasady centralizmu i podporządkowanie członków partii ścisłej partyjnej dyscyplinie
Spadkobiercy Leninizmu Stalin i Trocki po śmierci Lenina walka o władzę odbyła się pomiędzy Stalinem a Trockim, wygrał Stalin Trocki według Trockiego rewolucja proletariacka nie miała szans zwycięstwa bez przerodzenia się w rewolucję światową opowiadał się za dyktaturą partii i za prawem państwa do stosowania pracy przymusowej w celu przyspieszenia industrializacji Stalinizm totalitarny system rządzenie, w którym państwo i rządząca, a zarazem jedyna istniejąca partia zmierza do kontrolowania nie tylko gospodarki i zewnętrznych aspektów życia, ale usiłowała wprowadzić kontrolę nad całym życiem umysłowym, od sztuki po naukę i filozofię Stalin sformułował tezę, że w miarę postępów w budowie socjalizmu, następuje zaostrzenie walki klasowej wprowadzał marksizm-leninizm
Ideologia faszyzmu Ruchy faszystowskie powstały po I wojnie światowej partie te zmierzały programowo by stać się partiami masowymi, powszechnymi organizacja partii oparta na hierarchii i na ścisłej dyscyplinie partyjnej uznanie charyzmatycznej pozycji swego przywódcy skład społeczny tych ruchów nie pozwala ich dwuznacznie zakwalifikować Ideologia faszyzmu jest to pewna filozofia życia cechą charakterystyczną faszystowskiej ideologii była niechęć do używania jej w teoretyczne zasady i do racjonalnego stosowania tych zasad gardzili pojęciem prawdy w sensie zgodności z obiektywną rzeczywistością prawdą jest to co się czuje, w co się wierzy wódz określał co stanowi podstawy ideologicznego ruchu były koncepcje nacjonalizmu, rasizmu i darwinizmu społecznego Negacje faszystowskie punktem wyjścia było odrzucenie zasada- indywidualizmu, racjonalizmu, zasady równości ludzi i liberalizmu gospodarczego
odrzucenie i totalna krytyka marksizmu, komunizmu i socjalizmu faszyzm był antyliberalny, antymarksistowski, antykomunistyczny, antyindywidualityczne jednostka ludzka nie ma znaczenia historycznego ani społecznego podporządkowywał jednostkę wyższym wartościom krytykowano egalitaryzm jako niezgodny z gatunkiem ludzkim pochwała elit krytyka równości, humanizm, pacyfizm Nacjonalizm własny naród i jego dobro są podstawowym miernikiem wartości. Wszystko jest dobre i moralne, jeżeli służy własnemu narodowi. Rasizm uznanie rasy wyższej, która panuje nad niższymi rasami wiązał się z antysemityzmem wróg stał się wrogiem obiektywnym tzn. była nim bez względu na to czy, okazywał jakąkolwiek wrogość wobec ruchu czy reżimu faszystowskiego Darwinizm społeczny i pochwała wojny. własny naród jest silnie moralny w świecie przyrody zwycięża siła i u ludzi także wojna to jedyny sprawdzian tych racji elita ma większe prawa niż przeciętny człowiek gotowość do udziału w wojnie to symbol wielkości Program społeczny faszyzmu odwoływanie się do haseł sprawiedliwości społecznej głoszenie jawnego i radykalnego antykomunizmu i antysocjalizmu zapowiadanie wprowadzenia nowego systemu społecznego hasła zniesienia podziałów klasowych nie był to program pierwszoplanowy Państwo totalne, wszechobecne zakres działań państwa ma się pokrywać z aktywnością całego społeczeństwa szczególna rola partii i jej wodza wprowadzenie monopolu jednej partii kontrola nieustanna światopoglądu kontrola nie tylko publicznych, ale i prywatnych działań obywateli aktywizacja obywateli
Kościół katolicki wobec problemów politycznych i społecznych pierwszej połowy XX wieku. Kościół a procesy laicyzacji i demokratyzacji demokracja kojarzona była przez kościół z antykościelną polityką rozwinął się w samym kościele ruch modernistyczny ruch intelektualny, który podważał niezmienność dogmatów kościoła, zakwestionował tradycyjne struktury hierarchiczne kościoła Modernizm jak i inne zjawiska był upatrywany jako zagrożenie dla jedności i pozycji kościoła Pius X polecił opracowanie Kodeksu prawa kanonicznego, podkreślono w nim zasadę hierarchii i posłuszeństwa w kościele zakaz działalności katolików w partiach politycznych bez zezwolenia kościoła
