Historia doktryny konserwatywnej, Egzaminy z Historia

Pobierz Historia doktryny konserwatywnej i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity!

Historia doktryny konserwatywnej

Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Daniel Kontowski, Ideologia konserwatyzmu w Europie, dostępny w internecie: racjonalista.pl [dostęp 18.07.2019 r.]. Źródło: Tadeusz Binek, Rosja w XIX wieku, dostępny w internecie: tadeusz.binek.pl [dostęp 18.07.2019 r.].

Źródło: Państwo dobrobytu. Alternatywna koncepcja polityki społeczno-gospodarczej w Polsce, 22.11.2013 r., dostępny w internecie: nowalewica.pl [dostęp 21.09.2020 r.]. Źródło: Dariusz Łukasiewicz, Reformy Bismarcka albo rewolucja, dostępny w internecie: tygodnikprzeglad.pl [dostęp 18.07.2019 r.]. Źródło: Russell Kirk, Kirk: Dziesięć zasad konserwatysty, dostępny w internecie: myslkonserwatywna.pl [dostęp 18.07.2019 r.]. Źródło: François-René de Chateaubriand, Pamiętniki zza grobu, Warszawa 1991, s. 625. Źródło: Edmund Burke, Rozważania na temat rewolucji we Francji, Warszawa 2008, s. 37. Źródło: Andrew Heywood, Ideologie polityczne, Warszawa 2007, s. 100. Źródło: Hans-Hermann Hoppe, dostępny w internecie: pl.wikiquote.org [dostęp 4.05.2020 r.].

Przeanalizujesz teksty wczesnych konserwatystów.

Dla zainteresowanych

Konserwatyzm Konserwatyzm a liberalizm – porównanie

Doktryna konserwatywna we współczesnym świecie

Roger Scruton „ Co znaczy konserwatyzm” – analiza tekstu filozoficznego

Konserwatyzm i katolicka nauka społeczna

Nowa prawica – neokonserwatyzm w XXI wieku w Stanach Zjednoczonych

Przeczytaj

Początki

Nazwa „konserwatyzm” pochodzi z łaciny ( conservare) i oznacza „zachowywać”. W przypadku tej doktryny chodzi o zachowanie stosunków społecznych jako gwarantów bezpieczeństwa i spokoju społecznego. Jak pisał w swoim dziele Rozważania o rewolucji we Francji Edmund Burke:

Nazwa doktryny została wprowadzona do literatury przez francuskiego konserwatystę François‐René de Chateaubrianda. Był on zwolennikiem restauracji Burbonów po rewolucji we Francji, a w 1820 r. zaczął wydawać pismo „Konserwatysta”.

Elementy doktryny konserwatywnej

Rewolucja francuska doprowadziła nie tylko do obalenia monarchii absolutnej we Francji, ale również zburzyła równowagę europejską. Doktryna konserwatywna narodziła się w Wielkiej Brytanii, a relacje społeczne w tym państwie miały ogromny wpływ na jej kształt. Ponadto dość szybko rozprzestrzeniła się na całym kontynencie europejskim, a jej wpływ można dostrzec chociażby w postanowieniach kongresu wiedeńskiego. Podstawy, na których została ukształtowana, przedstawia schemat.

Edmund Burke

Rozważania na temat rewolucji we Francji Nie lubię widzieć nic zmieniającego się, żadnego „osiągnięcia”, które jest bezwartościowe, żadnej łatwizny na obliczu świata. Nie należy zmieniać rzeczy już ustalonych i istniejących (…). Źródło: Edmund Burke, Rozważania na temat rewolucji we Francji, Warszawa 2008, s. 37.

i odpowiedzialności za swoje decyzje, w końcu z odpowiedniego kształcenia elit. Ponieważ dostęp do edukacji był ograniczony, zdaniem konserwatystów należało również ograniczyć dostęp do sprawowania władzy. Edmund Burke w Rozważaniach o rewolucji francuskiej pisał:

(Edmund Burke, Rozważania na temat rewolucji we Francji, Warszawa 2008, s. 153).

Konserwatyści byli przeciwnikami wolności jednostki, uważali, że nie potrafi ona właściwie jej używać i może tylko skrzywdzić siebie lub współobywateli. Byli również przeciwnikami demokracji, gdyż ich zdaniem niewykształcony lud może wybrać najgłupszych spośród siebie. Dlatego opowiadali się przeciwko idei umowy społecznej, która została rozpowszechniona w okresie oświecenia:

(Edmund Burke, Rozważania o rewolucji francuskiej, Warszawa 2008, s. 113).

Stąd wiara w rządy elit jako wykształconych i odpowiedzialnych.

Duża rola Kościoła Jednak zdaniem konserwatystów autorytet państwa powinien być wsparty autorytetem Kościoła.

Cały gwałtowny krzyk przeciwko arystokracji to nic innego, jak tylko zwalczanie honoru i uprzywilejowania, które to uprzywilejowanie jest głęboko zakorzenione w zwyczajach, prawach i opinii publicznej naszego kraju [Anglii] i wyrasta z szacunku dla wieków. Krzyk ten wcale nie wywołuje strachu, ale oburzenie. (…) Arystokracja jest ozdobą obywatelskiego porządku. Jest ona korynckim kapitelem zwieńczającym społeczeństwo (…).

Społeczeństwo jest rzeczywiście umową, ale umową trwałą między wieloma generacjami ludzi: umową między tymi, którzy żyją teraz, a tymi, którzy umarli, i między tymi, którzy dopiero się w przyszłości urodzą. Każda umowa może być unieważniona, ale nie ta (…).

„Wiemy, co jest lepsze, czujemy wewnętrznie, że religia jest mózgiem każdego społeczeństwa i środkiem całego dobra i porządku. Wiemy (…), że ateizm jest przeciwny nie tylko rozsądkowi, ale naszemu instynktowi, że bez religii nie można przetrwać długo (…)”. (Edmund Burke, Rozważania o rewolucji francuskiej, Warszawa 2008, s. 107).

Tylko te dwie współdziałające ze sobą instytucje mogły utrzymać społeczeństwo w poszanowaniu prawa i tradycji.

Tradycja Miała ona leżeć u podstaw konserwatywnego społeczeństwa. Tradycyjne były role społeczne, podkreślające znaczenie mężczyzny w rodzinie i wskazujące kobiecie miejsce opiekunki ogniska domowego. Tradycyjna była również wielopokoleniowość i nierozerwalność rodzin. To w rodzinach przekazywano tradycję, uczono pracy i odpowiedzialności, poszanowania autorytetów. W końcu to w rodzinie liczył się autorytet ojca. Rodzina pełniła również funkcję stratyfikacyjną.

Hierarchia społeczna W doktrynie konserwatywnej bardzo mocno zakorzeniona była tradycyjna hierarchia społeczna. Zwolennicy doktryny uważali nierówności społeczne za naturalne odzwierciedlenie różnych ról i obowiązków. Ich zdaniem, pozycja jednostki była zdeterminowana przez szczęście i urodzenie. Tak więc konserwatyści z dużą ostrożnością podchodzili do procesów migracji społecznej.

Organicyzm Społeczeństwa konserwatywne były zamknięte, hołdowały zasadzie organicyzmu. Jest to bezpośredni skutek ich hierarchizacji. Zdaniem konserwatystów, każdy członek społeczeństwa (w ich pojęciu wspólnoty) został postawiony przez los i tradycję na określonej pozycji w hierarchii i otrzymał konkretne zadania, które powinien wykonywać dobrze i odpowiedzialnie dla dobra wspólnego. Nie ma tu miejsca na osobiste ambicje czy awans społeczny. Bóg wyznacza nam miejsce w społeczeństwie, a państwo i Kościół pomagają nam wypełniać wolę Bożą. Przy tym podejściu konserwatyści nie proponowali jednak opieki państwa lub społeczeństwa nad wykluczonymi grupami społecznymi, pozostawiając zainteresowanie nimi organizacjom charytatywnym.

Własność Ważnym czynnikiem charakteryzującym każdą doktrynę polityczną jest jej stosunek do własności i gospodarki. Konserwatyści podkreślali znaczenie własności prywatnej jako wartości gwarantującej poczucie bezpieczeństwa. Nakładali również na państwo obowiązek ochrony tej własności. Byli zwolennikami wolnej konkurencji i braku ingerencji państwa w gospodarkę, równocześnie podkreślając znaczenie trwałych majątków i tradycji w zarządzaniu nimi.

Jak wynika z krótkiego fragmentu książki A. Heywooda, zwolennicy konserwatyzmu anglosaskiego dostrzegali zagrożenia związane z brakiem reform i nierównościami społecznymi, dlatego anglosaska odmiana konserwatyzmu, kontynuowana przez sir Randolpha Churchilla, przybrała formę tzw. demokracji torysowskiej. Oznaczało to z jednej strony szacunek i niezmienność dawnych instytucji, monarchii, Kościoła, Izby Lordów, z drugiej zaś – dostrzegano potrzebę szerszego poparcia społecznego. Konserwatyści doszli do wniosku, że można reformować państwo, poszerzając obszar wolności jednostki i wprowadzając zasady demokracji, jednocześnie reformując system redystrybucji podatków. Równoległość tych działań miała im zapewnić szersze poparcie społeczne. Był to może jeden z powodów braku ruchów rewolucyjnych w XX‐wiecznej Wielkiej Brytanii i obrony demokracji w dwudziestoleciu międzywojennym, mimo targających nią kryzysów.

Wskaż różnice w postrzeganiu konserwatyzmu w Wielkiej Brytanii i państwach Europy kontynentalnej.

Słownik

czartyści

ruch radykalny powstały w Wielkiej Brytanii w XIX w., walczący o prawa socjalne i polityczne robotników; miał ogólnonarodowy zasięg

konstytucja semantyczna

wg K. Loewensteina: konstytucja istniejąca w państwie niedemokratycznym, która dość wiernie oddaje faktyczną strukturę władzy i służy jej utrwaleniu

organicyzm

odpowiedzialność za osoby biedne i gorzej sytuowane. Opierał się w tym na organicznym konserwatywnym poglądzie, zgodnie z którym zaakceptowanie obowiązków i powinności spaja społeczeństwo. Wierzył, że społeczeństwo jest hierarchiczne z natury, lecz uważał, że nierówności pod względem majątku czy przywilejów społecznych są przesłanką do nierównego podziału obowiązków. Źródło: Andrew Heywood, Ideologie polityczne, Warszawa 2007, s. 100.

pogląd, zgodnie z którym społeczeństwo jest jak funkcjonujący organizm biologiczny wyższego rzędu; każdy członek społeczeństwa ma jasno określone funkcje i zadania i powinien je spełniać dla wspólnego dobra

paternalizm

ingerencja w życie innej osoby lub grupy społecznej motywowana chęcią ochrony jej przed popełnianiem błędów; w polityce przekonanie jednej grupy społecznej lub władzy o własnej nieomylności i brak zaufania do innych grup społecznych; przekonanie o konieczności objęcia ich opieką i wskazania właściwego sposobu postępowania

restauracja

w odniesieniu do historii – przywrócenie obalonej dynastii lub dawnego ustroju w państwie

ruchliwość społeczna

pionowa – zmiana pozycji w hierarchii społecznej związana ze zmianą pracy, uzyskaniem wykształcenia; awans lub degradacja w strukturze społecznej pozioma – zmiana miejsca w ramach tej samej grupy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii

stratyfikacja społeczna

zróżnicowanie społeczne zakładające występowanie w społeczeństwie określonej hierarchii (warstwy społeczne); podział pod względem dochodów, wykształcenia

torysi

stronnictwo polityczne w Wielkiej Brytanii powstałe w II połowie XVII w. po wojnie domowej w Anglii; reprezentowało poglądy konserwatywne; dzisiejsza partia konserwatywna

Źródło cytatów: Michał Gadziński, Benjamin Disraeli – konserwatywny reformator, 1.01.2017 r., histmag.pl [dostęp: 13.07.2021 r.].

Ćwiczenie 1

konserwatystów za sprawą Disraelego doprowadziła do radykalniejszej demokratyzacji życia politycznego, niż przewidywały ostrożne projekty wysuwane przez liberałów.

Jeśli chodzi o politykę wewnętrzną, to Disraeli najczęściej jest kojarzony właśnie z reformą prawa wyborczego. Nie należy jednak zapominać, że w czasie jego urzędowania uchwalono wiele praw mających rozwiązać palące kwestie społeczne w duchu »konserwatyzmu jednego narodu«. W roku 1875, w miejsce obowiązującej dotychczas ustawy »o panach i sługach«, weszła w życie ustawa »o przedsiębiorcach i robotnikach«, zrównująca prawa obu stron przy zawieraniu stosunku pracy i przy ewentualnych sporach sądowych. Zwiększono też prawa związków zawodowych, zdepenalizowano złamanie stosunku pracy przez robotnika oraz zniesiono karę za pikietowanie przy strajkach (pod warunkiem, że pikiety odbywały się bez udziału siły). Zakazano zatrudniania dzieci poniżej dziesiątego roku życia, poprawiono sytuację pracujących kobiet, czas pracy zaś uległ skróceniu poniżej obowiązujących dotąd dziesięciu godzin. Trudno oczywiście mówić tu o budowie państwa opiekuńczego. Podwaliny pod nie położyli dopiero liberałowie w epoce edwardiańskiej, a rozbudowała je Partia Pracy po II wojnie światowej. Działania Disraelego natomiast były po prostu skuteczną próbą humanizacji czy wręcz ucywilizowania ówczesnych stosunków”.

Określ, czy działalność polityczna Benjamina Disraelego w większym stopniu realizowała idee Edmunda Burke’a, czy Josepha de Maistre’a. Uzasadnij swoją odpowiedź.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.

François-René de Chateaubriand

Pamiętniki zza grobu

Są ludzie, co złożyli przysięgę Republice jednej i niepodzielnej, potem przysięgę Dyrektoriatowi w pięciu osobach, potem Konsulatowi w trzech osobach, potem Cesarstwu w jednej osobie, potem pierwszej Restauracji, potem znowu Cesarstwu, wreszcie przysięgli Restauracji drugiej i coś jeszcze zachowali dla Ludwika Filipa. Ja tak bogaty nie jestem. Idę za orszakiem pogrzebowym starej monarchii jak pies nędzarza.

Źródło: François-René de Chateaubriand, Pamiętniki zza grobu, Warszawa 1991, s. 625.

Wskaż, którą z wartości konserwatyzmu realizuje de Chateaubriand.

Zaznacz odpowiedź, która jest najbliższa twojej. Przekonaj się, czy jest poprawna.

Porównaj swoją odpowiedź

輸

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.

Russell Kirk

Kirk: Dziesięć zasad konserwatysty

1. Konserwatysta wierzy w istnienie nieprzemijającego porządku moralnego.
2. Konserwatysta postępuje zgodnie z obyczajami, konwencjami i ciągłością.
3. Konserwatysta wierzy w to, co można nazwać zasadą uprzedniości.
4. Konserwatysta zawsze kieruje się zasadą roztropności.
5. Konserwatysta zawsze pamięta o zasadzie różnorodności.
6. Konserwatystę temperuje zasada doskonałości nieosiągalnej.
7. Konserwatysta jest przekonany, że wolność i własność są ściśle ze sobą związane.
8. Konserwatysta popiera dobrowolnie zawiązane wspólnoty w takim samym stopniu, w jakim przeciwstawia się narzucanemu kolektywizmowi.
9. Konserwatysta dostrzega potrzebę rozważnych ograniczeń władzy i ludzkich namiętności.
10. Inteligentny konserwatysta rozumie, że żywotne społeczeństwo musi zaakceptować współistnienie stałości i zmiany.

Źródło: Russell Kirk, Kirk: Dziesięć zasad konserwatysty, dostępny w internecie: myslkonserwatywna.pl [dostęp 18.07.2019 r.].

Przeanalizuj poglądy Russella Kirka na konserwatyzm i uzupełnij tabelę, decydując, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz Inteligentny konserwatysta jest zwolennikiem ewolucyjnych zmian społecznych. ^ 

輸

Stwierdzenie Prawda Fałsz Bardzo ważnym czynnikiem determinującym wolność jednostki, zdaniem konserwatystów, jest prawo własności.

Zdaniem konserwatystów, warunkiem istnienia wspólnoty jest kolektywna własność. Zdaniem konserwatystów, każdy człowiek jest zdolny do samoograniczenia i nie ma potrzeby narzucania mu ograniczeń zewnętrznych.

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

Daniel Kontowski

Ideologia konserwatyzmu w Europie

Konserwatyzm narodził się jako reakcja na emancypacyjne dążenia zbiorowości niedysponujących wcześniej podmiotowością polityczną. Reakcja ta była naturalnym odruchem wszystkich tych, dla których rewolucyjne hasła Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a w szczególności tworzony przez nią nowy porządek polityczny, ideologiczny i obyczajowy o oświeceniowym rodowodzie, były nie do zaakceptowania.

Rewolucja była jednak tylko bezpośrednim aktem wyzwalającym odruch zachowawczy części społeczeństwa. Większość przyczyn tego wydarzenia sięga dalej w przeszłość.

„Odkrycia geograficzne, odrodzenie, reformacja, związane z nią spory religijne, (…) narodziny rynku (…) pojawienie się idei autonomii człowieka, stopniowy upadek monarchii, kształtowanie się wizji suwerennego ludu, a wreszcie bunty i rewolucje – wszystko to nie mogło pozostać bez odpowiedzi grup, które nie pragnęły wcale jakichkolwiek przeobrażeń, a swoją egzystencję nieodwracalnie wiązały z tym, co wieczne albo przynajmniej dostatecznie zadawnione”.

Źródło: Daniel Kontowski, Ideologia konserwatyzmu w Europie, dostępny w internecie: racjonalista.pl [dostęp 18.07.2019 r.].

1

Zdecyduj, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

醙

Stwierdzenie Prawda Fałsz Narodziny konserwatyzmu były następstwem rozwoju społecznego i chęci uczestnictwa w życiu społecznym warstw uciskanych (trzeciego stanu). Konserwatyści byli zwolennikami zmian i postanowili reprezentować interesy burżuazji i chłopstwa.

Konserwatyzm był doktryną polityczną odrzucającą myśl polityczną oświecenia. Rewolucja francuska była bezpośrednią przyczyną sformułowania zasad doktryny konserwatywnej.