Pobierz Historia filozofii - zagadnienia egzaminacyjne i więcej Egzaminy w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity! Tezy do egzaminu z filozofii (historia filozofii) 1. Ogólna charakterystyka filozofii (nazwa, czas i miejsce narodzin.) Filozofia – pojęcie to pochodzi z języka greckiego i oznacza tyle, co umiłowanie mądrości (philos – miłośnik, Sophia – mądrość) Filozof – miłośnik mądrości, którego cechuje dążenie do każdej formy poznania. Dziedziny filozofii: - Antropologia – gr. anthropos – człowiek, logos – nauka. Dąży do poznania natury człowieka, próbuje określić to, co najbardziej ludzkie. Dokonuje namysłu nad człowiekiem i próbuje wyjaśnić jego miejsce w świecie. Obejmuje również zagadnienie procesu samorealizacji człowieka i życia w społeczeństwie. - Etyka – (z stgr. ethos – zwyczaj Zajmuje się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Podstawowe pytania dotyczą dobra, które powinno kierować zachowaniami i działaniami ludzi. Jej celem jest wskazanie metodycznie sprawdzonych podstaw do sprawiedliwego, rozumnego i sensownego działania - Estetyka – (gr. aisthetikos - dosł. 'dotyczący poznania zmysłowego', ale też 'wrażliwy’). Dziedzina filozofii zajmująca się pięknem i innymi wartościami estetycznymi. Zajmuje się ogólnym określeniem piękna i formami, w jakich piękno się przejawia tak w sztuce, jak i w naturze - Metafizyka (gr. ta meta ta physika – „to, co po fizyce/ponad fizyką”) i ontologia - „onto" oznacza „to, co jest”, „cokolwiek”, „ontologia” może oznaczać „naukę o wszystkim, co jest”– poczynając od Arystotelesa rozumie się ją jako tzw. „filozofię pierwszą” ponieważ pyta ona o pierwsze zasady i pochodzenie bytu jako bytu. Jej tematami są: - Sam byt (ontologia), - boski byt (filozoficzna teologia), - dusza (psychologia) - powiązanie w całość wszystkiego, co istnieje (kosmologia) - Logika – (gr. logos – rozum, słowo, myśl) Teoria konsekwentnego i uporządkowanego myślenia. Klasyczna logika formalna dzieli się na naukę o elementach (pojęcia, sądy, wnioskowanie) i naukę o metodzie (postępowanie badawcze i dowodzenie) - Filozofia języka – rozważa pochodzenie, znaczenie i funkcje języka - Filozofia dziejów – próbuje uchwycić istotę, sens i przebieg dziejów, oraz zrozumieć człowieka w jego historyczności - Filozofia przyrody – zajmuje się wyjaśnianiem przyrody jako całości - Filozofia religii – rozważa fenomen religii stosownie do jego istoty, oraz omawia jego funkcję w społeczeństwie i znaczenie dla człowieka, w określonych przypadkach poddając go krytyce - Filozofia prawa – zajmuje się podstawami prawa, zwłaszcza problemem, czy istnieją normy nadrzędne, z których można by wywieść prawo stanowione (np. prawo natury) - Filozofia społeczna i polityczna – rozważa strukturę, funkcję i sens państwa oraz społeczeństwa. Człowieka pojmuje się tu jako istotę społeczną, która realizuje się we wspólnocie. Obecnie zajmuje się też krytyką warunków życia nowoczesnego społeczeństwa industrialnego Dzieje filozofii Rozpoczynają się w chwili, gdy Grecy zaczęli tworzyć kolonie na wybrzeżach Morza Śródziemnego. To tutaj, za pośrednictwem kontaktów handlowych, spotykają się różne kultury. Tutaj też, w VI w. p.n.e., dzięki pierwszym filozofom - jońskim filozofom przyrody - rozpoczyna się zwrot „od mitu do logosu", czyli od wyjaśniania świata poprzez mity i bogów, do poszukiwania racjonalnych, naturalnych uzasadnień dla otaczającej rzeczywistości. Sukcesy polityczne i gospodarcze przyczyniły się przede wszystkim do wzrostu potęgi Aten, obok Sparty najważniejszego miasta na greckiej ziemi, a także do ich rozkwitu kulturalnego – co między innymi znalazło wyraz w rozwoju filozofii. Znajomość tejże, nauki pobierane u samego Arystotelesa miały wpływ na życie i dokonania Aleksandra Wielkiego (356-323 p.n.e.). Brak jedności wśród Greków ułatwił mu podbój Grecji. W swoim rozległym państwie, sięgającym aż po Indie, wprowadził kulturę grecką. Przez trzysta kolejnych lat, za rządów następców Aleksandra, diadochów, oraz ich potomków, rozwijała się nowa kultura grecka, zwana hellenistyczną i nadawała ton w ówczesnym świecie. Filozofia dzieli się na kilka okresów filozoficznych: I. Starożytność 1. Okres przedsokratejski VI-V w p.n.e. (skoncentrowanie na zagadnieniach kosmologicznych: Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Pitagoras , Heraklit, Demokryt) 2. Okres klasyczny V-IV w p.n.e. (Sokrates, Sofiści, Cynicy, Platon, Arystoteles) Działalność nauczycielska – nie pobierał pieniędzy. Pojawiał się na publicznych placach i wdawał w filozoficzne dysputy z napotkanymi ludźmi. Demaskował wiedzę fałszywych autorytetów. SOKRATES swoją filozofię pojmował jako maieutykę (sztukę położniczą), ponieważ chciał być tylko pomocnikiem przy rozumieniu i poznaniu siebie, czego każdy musi dokonać sam, gdyż nikt nie może tego przekazać z zewnątrz. 5. Platon (427-347 p.n.e.) Wraz z teorią idei udało się PLATONOWI (427-347 p.n.e.) nie tylko zbudować system, który, wychodząc od problematyki zaproponowanej przez SOKRATESA, w sposób sensowny przejął dużą część dorobku filozofii presokratejskiej, ale także stworzyć konstrukcję myślową, która jak żadna inna oddziałała na zachodnią myśl filozoficzną. O treści Platońskiej koncepcji idei stanowi uznanie istnienia królestwa niematerialnych, wiecznych i niezmiennych istności, idei (gr. eidos; idea). Centralnym punktem filozofii PLATONA jest idea dobra. Dopiero z idei dobra wywodzą się idea bytu i wartości, a z nimi cały świat. Tworzy ona ich porządek, miarę i jedność. Odwołując się do porównania ze słońcem, pokazuje, że człowiek może poznać byt jedynie w świetle dobra. Znaczenie dobra w obrębie tego, co pomyślane, zostaje porównane ze znaczeniem słońca w procesie widzenia. Stający się świat materialny został przygotowany przez budowniczego świata, demiurga, w sposób rozumny i zaplanowany (teleologia), ponieważ kształtował go on, wzorując się na ideach. Najbardziej znana metafora PLATONA - metafora jaskini - przedstawia proces wznoszenia się do idei: Ludzie zostają porównani do istot przykutych do ściany w jaskini, które niczego nie mogą zobaczyć z rzeczywistego świata. Cienie sztucznych przedmiotów, które pojawiają się na ścianie za sprawą źródła światła, ludzie biorą za rzeczywistość. Zakres tematyki poruszanej w prawie 25 uznanych za autentyczne dialogach rozciąga się od kwestii cnoty (większość wczesnych dialogów) i jej poznania (np. Menon, Teajtet) aż do polityki (np. Państwo, Prawa) i filozofii przyrody (Timajos). W Państwie i w Prawach tworzy PLATON model państwa idealnego. Chociaż odwołuje się także do faktów z greckiej historii, nie opisuje stanu rzeczywistego. Rozwija bardziej swoje wyobrażenia na temat państwa najlepszego z możliwych. Jego teksty dotyczące teorii państwa są zatem raczej utopiami. 6. Arystoteles (384-324 p.n.e.) ur. w Stagirze. Przez 20 lat studiował u Platona, w jego Akademii. Około 342 r.p.n.e. został nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Później założył swoją własną szkołę – szkołę perypatetycką. Pisma, które pozostawił, to w większości zapisy wykładów, w których korzystano w jego szkole, w Liceum (Likeion). Są to tak zwane pisma ezoteryczne. Logika. Najbardziej znaczącym wkładem Arystotelesa do dziejów kultury umysłowej Zachodu jest jego logika. Arystoteles jako pierwszy próbował uporządkować myślenie zarówno zgodnie z jego treścią, jak i stosownie do formy (logika formalna). Podobnie jak u Platona Arystoteles na pierwszy plan wysuwa pojęcie. Zwykle jednak słowa są powiązane w zdania, nazywane sądami. Takie sądy, zgodnie z określonymi regułami dają się powiązać we wnioskowanie. Połączenie dwóch sądów z trzecim nazywa się sylogizmem. Przykład klasycznego sylogizmu: - wszyscy ludzie są śmiertelni - Sokrates jest człowiekiem - A więc: Sokrates jest śmiertelny Dwa pierwsze zdania to przesłanki, zdanie trzecie to wniosek. Łańcuch wnioskowań stanowi dowodzenie. Jest to metoda dedukcyjna, to znaczy przechodzenie od ogółu do przypadków szczegółowych. Dowód w sensie Arystotelesowskim to wyprowadzenie. Przeciwieństwem jest indukcja. Indukcja polega na przechodzeniu od poszczególnych przypadków do ogółu. Podział wszystkiego, co istnieje umożliwia definicja. Wskazuje ona na rodzaj i różnicę gatunkową (na przykład: człowiek jest istotą rozumną). 7. II. Filozofia średniowieczna: Na przełomie IV i V wieku n.e. rozegrały się dwa wielkie wydarzenia historyczne: 1). rozpad Imperium Rzymskiego, który spowodował poważną, trwającą kilka stuleci zapaść cywilizacyjną i kulturową 2). Wyłoniła się nowa duchowa, a z czasem intelektualna siła – chrześcijaństwo. Kształtowanie się doktryny chrześcijańskiej miało miejsce jeszcze w starożytności. Działali wtedy tzw. Ojcowie Kościoła, ustalający kształt chrześcijańskiej teologii. Ich nauczanie nazywa się patrystyką. Do jednej z najbardziej wpływowych postaci zalicza się św. Augustyna – myśliciela działającego jeszcze w starożytności, ale ponieważ podstawy doktrynalne rozwijane w ciągu średniowiecza zawdzięcza się jemu, stąd traktowany jest jako jeden z najważniejszych założycieli filozofii średniowiecznej. Średniowiecze jako epoka trwało około tysiąca lat (od V-XI w n.e. tzw. Wczesne średniowiecze)) najsłynniejsi przedstawiciele: św. Augustyn, Jan Szkot Eriugena; na przełomie XI-XII w Anzelm z Canterbury, Piotr Abelard, św. Bernard z Clairvaux (twórca mistycyzmu); XIII wiek – św. Albert Wielki, Św. Tomasz z Akwinu, mistrz Eckhart, Henryk Suzo. - św. Augustyn, 354 r. n.e. w mieście Tagasta Szczególna, wytyczona przez Augustyna droga samopoznania przedstawia jego zwrócenie się ku Bogu. Poznaję samego siebie tylko w świetle prawdy tego, który mnie już poznał (stworzył). • Idee to prawzory wszelkiego bytu w umyśle Boga. Świat stworzony jest ich urzeczywistnieniem i odbiciem. • Jeśli chodzi o zagadnienie powstania świata, Augustyn opierał się na opisach biblijnych zawartych w Księdze Rodzaju. Świat stworzony przez Boga jest urzeczywistnieniem idei istniejących w Jego Boskim umyśle, jednakże materia świata i życie zostały przez Boga stworzone z niczego (creatio ex nihilo). Bóg stworzył świat z nicości. Teoria ta nosi nazwę kreacjonizmu. Jest ona zasadniczo różna od teorii starożytnych filozofów greckich, poszukujących materii pierwotnej istniejącej przez powstaniem świata. • Podstawowym pojęciem etyki Augustyna jest miłość. Z prawdziwej, tzn. skierowanej do Boga, miłości czerpie człowiek wskazówki dla swego działania. Jeśli miłość jest prawdziwa, nie potrzebuje on żadnych innych praw moralnych. Dlatego mógł Augustyn stwierdzić: „Kochaj i czyń, co chcesz". • Wątpię, myślę, więc jestem (takim tropem później będzie podążał Kartezjusz). To, że myślę jest pewne. • Zło i teodycea, czyli usprawiedliwienie Boga: Koncepcja zła jako braku dobra przynależącemu danemu bytowi, czyli privatio boni stanowi jądro Augustyńskiej teorii. Zło pojęte jest tutaj jako coś negatywnego. Nie przysługuje mu żadna bytowa pozytywność. U podstaw wszelkich przejawów zła czy to fizycznego, czy to moralnego leży więc nicość, niemożność zrealizowania bytowej faktyczności. Zło jest nieobecnością dobra, które byt powinien posiadać. Teoria ta przetrwała w tej postaci całe wieki i stała się głównym poglądem na naturę zła w tradycji myśli zachodniej. Próbując odpowiedzieć na pytanie, dlaczego Bóg nie zapobiegł złu, św. Augustyn Baruch Spinoza (1632-1677) Odróżnił trzy sposoby poznania: -zmysłowe, które powstaje przez doznawanie oraz wytwarza mętne, nie uporządkowane pojęcia gatunkowe; -racjonalne, w którym wnioskując, posługujemy się pojęciami ogólnymi; -intuicyjne, które poznaje w odniesieniu do absolutu. Tylko pierwsze poznanie może być źródłem błędu. Spinoza zrównuje Boga z naturą z przyrodą - Jest to panteizm. Gotfryd Wilhelm Leibniz (1646-1716) (logika, nauka o monadach, teodycea) W związku z matematycznym (odwołanie się do rachunku) ujęciem logiki uznano go za ojca nowoczesnej logiki. Wszystkie pojęcia, nawet najbardziej zawiłe, powinno się sprowadzić do pojęć pierwotnych i prostych. A następnie znaleźć dla każdego takiego pojęcia odpowiadającą mu liczbę charakterystyczną (język uniwersalny). Rdzeniem filozofii LEIBNIZA jest rozwiązanie problemów metafizycznych za pomocą pojęcia monady. Monada, czyli substancja jest niepodzielna, jest atomem natury. Kryterium substancji stanowi jej działanie, jej siła. Takie „punkty siły” LEIBNIZ nazwał monadami. Te elementarne substancje wykazują następujące cechy: - nie mają żadnej postaci, ponieważ implikowałoby to podzielność; - jako substancje nie mogą być ani wytworzone, ani unicestwione, - są indywidualne: żadna monada nie jest identyczna z drugą; - jako istoty samoistne nie mają okien; żadna substancja, czy określenie nie może oddziaływać na nie ani z zewnątrz, ani od wewnątrz. Współdziałanie wszystkich monad LEIBNIZ wyjaśnia zasadą z góry ustanowionej harmonii. Monady łączą się w związki, w „agregaty". 10. Empiryzm – przedstawiciele John Locke (1632-1704) Każdy człowiek znajduje w swoim umyśle określone przedstawienia, które Locke nazywa ideami, które pochodzą wyłącznie z doświadczenia. Po urodzeniu nasz umysł jest podobny do czystej, nie zapisanej karty (white paper lub tabula rasa). Wszelkie wyobrażenia powstają dopiero z upływem czasu, z doświadczenia. Doświadczenie ma dwa źródła: zewnętrzne doznania zmysłowe (sensation) i wewnętrzne refleksje (reflection), które odnoszą się do aktów myślenia, chcenia, wiary itp. Ponieważ nasza wiedza jest ograniczona i w wielu dziedzinach nie możemy osiągnąć pewności, dużą rolę w naszym życiu odgrywa prawdopodobieństwo - dopełniając niedoskonałą wiedzę. George Berkeley, David Hume (1711-1776) wprowadzenie do nauki o człowieku metody badań empirycznych. Bezpośrednim przedmiotem doświadczenia są jedynie treści naszego umysłu (percepcje). Wyróżnił w nich HUME dwie klasy: impresje (wrażenia, impressions) i idee (wyobrażenia, ideas). 11. Immanuel Kant (1724-1804) – filozofia krytyczna (charakterystyka) Jest głównym przedstawicielem filozofii krytycznej w Niemczech. Krytycyzm: Kritein – rozdzielać. Trzeba rozdzielić to, co potrafię poznać od tego, czego nie potrafię poznać. Kant podzielił sądy na: - sądy aposteriori (empiryczne) - postawione na podstawie doświadczenia np. w Gliwicach jest Politechnika - sądy a priori (niezależne od empirii) - cechą sądów a priori jest konieczność i powszechność, mają one źródło w umyśle. Nasze poznanie rozpoczyna się od zmysłów. Jest ono zawsze poznaniem w czasie i w przestrzeni. Wszystko poznajemy w czasie i w przestrzeni. Ten czas i przestrzeń Kant nazywa apriorycznymi formami naoczności, a więc poznanie rozpoczyna się od naoczności (na to nie mamy wpływu). Treść naoczności, dane wrażeniowe przechodzą do intelektu. Intelekt łączy je z sobą, syntetyzuje, porządkuje. Kant dokonuje słynnego kopernikańskiego przewrotu w filozofii. Polega on na tym, że nie intelekt stosuje się do rzeczy, lecz rzeczy stosują się do intelektu. Do naoczności i intelektu Kant dodaje trzecią warstwę – rozum. Poddawszy krytyce rozum teoretyczny (metafizykujący), zwraca się ku rozumowi praktycznemu. Ze stanowiska rozumu cenna jest tylko dobra wola, a jest ona dobra, gdy usiłuje spełnić obowiązek, przyporządkować się prawu, które wypływa z rozumu praktycznego (robię to, bo mi się to opłaci). Człowiek odkrywa w sobie powinność (obowiązek) i ma ona charakter ogólnie obowiązującego prawa moralnego. Nakaz tego prawa przyjmuje postać imperatywu kategorycznego (moralnego): „postępuj tylko według takiej zasady, co do której mógłbyś chcieć by stała się prawem powszechnym, ogólnym” (nie czyń drugiemu co tobie niemiłe). „postępuj według tej maksymy, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stał się prawem powszechnym”. Imperatyw nie ma logicznego, ani psychologicznego ugruntowania. Mogę go odrzucić bez popadania w sprzeczność lub przyjąć jako nakaz naczelny, tylko na mocy mojej własnej arbitralnej decyzji. To jest słabością Imperatywu - jest zahaczony w ludzkiej woli, zależny od decyzji, nie stanowi więc obiektywnej normy postępowania. 12. Friedrich Nietzsche (1844-1900) (poglądy) Był piewcą nadczłowieka, wolności, siły. Sam był chorowity, wątły i słaby. W swojej filozofii rekompensował sobie te braki. Miał też kompleks polskiego pochodzenia - jego przodkowie hrabiowie Niemieccy wyemigrowali do Niemiec i ulegli germanizacji. Miał też kompleks związany z chrześcijaństwem - gdy snuje swoje teorie zawsze odnosi je do chrześcijaństwa. Głosił, że tym co kształtuje nasze życie są potrzeby czysto życiowe (jedzenie, ubranie). Poznanie służy celom praktycznym. Poznanie, jak i prawda jest subiektywne, względne. Wszelkie pojęcia filozoficzne są fałszywe - nic im nie odpowiada - są jedynie schematami myśli. Skrytykował teorię moralności. Nie ma obiektywnych form postępowania. Wszelkie pojęcia filozoficzne są fałszywe, zwłaszcza te najogólniejsze - nic im nie odpowiada - są jedynie schematami myśli, z tego wypływa krytyka moralności u Nietzschego „nie ma tez określających moralność”. Nie ma moralności obiektywnej, istnieje moralność subiektywna. Każdy ma swoją własna moralność, co wynika z faktu, że ludzie różnią się między sobą - jedni są silni wewnętrznie inni zaś słabi. Z tego wynika podział moralności na: a) moralność panów b) moralność niewolników. Chodzi tu o postawę ludzi wobec życia. Nietzschemu była bliższa moralność panów, pisze tak: „jedna jest tylko właściwa moralność - moralność panów”. Trzeba być człowiekiem twardym, zaborczym, wyzwolonym. Moralność niewolników = moralność chrześcijan. Chrześcijanom, którzy są ofiarami swego Boga (niewolnikami Boga) przeciwstawia Nietzsche nadczłowieka - ÜBERMENSCH. Nadczłowiek sam siebie tworzy, jest otwarty na przyszłość, której nie ograniczają żadne wartości. Nie podporządkowuje się im ponieważ sam je tworzy. 13. Fenomenologia (Edmund Husserl) - charakterystyka Nazwa pochodzi od greckich słów fainemenon – zjawisko, fenomen i logos – słowo, nauka. Fenomenologia jest to refleksja nad zjawiskami. Twórcą był Edmunt Husserl (1901 – 1906).