Pobierz Historia Gospodarcza 33-48 - Notatki - Historia i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Historia gospodarcza „Dobry ekonomista to artysta” I. Historia gospodarcza powszechna 33. Rozwój gospodarczy Niemiec, USA, Japonii(1870-1914); czynniki wzrostu gospodarczego a)Niemcy-zjednoczenie polityczne(1871), przyłączenie Alzacji i Lotaryngii, olbrzymia kontrybucja od Francji(kapitał inwestycyjny), grynderka(ruch zakładania spółek), chłonny rynek zbytu na wsi, przyrost naturalny, protekcjonizm celny, zamówienia zbrojeniowe, badania naukowe - rozwój techniki, rozwój floty, bankowości i ubezpieczeń; nieduża emigracja do USA. Sprawna administracja, stawianie na jakość, tradycyjna, ale stwarzająca szanse oświata -po 1873 niezwykły rozwój; przemysły nowoczesne elektrotechniczny i chemiczny także rolno-spożywczy i włókienniczy. Monopolizacja(Reńsko-Westfalska wspólnota węgla i stali, AEG, IG Farben). 1913r. - wyprzedzenie Wlk. Brytanii(II miejsce w świecie po USA). Rolnictwo opierało się na wielkiej własności rodzin junkierskich, wydajne i dobrze zaopatrzone technicznie. b)USA-wielkie bogactwa naturalne(węgiel, ropa, rudy), imigranci z Europy i Azji. 1894-pierwsze miejsce na świecie w produkcji przemysłowej. Postęp techniczny i zastosowanie naukowej organizacji pracy - rozwój wszystkich gałęzi przemysłu. Rozwój monopoli (1870-Standart Oil Trust(potem Company) Johna D. Rockefellera, J. P. Morgan United Steel Corporation, International Harvester Company, 1903-Ford Motor Company - Henrego Ford). 1890-Sherman Act prawo antytrustowe omijane przez tworzenie holdingów. Rolnictwo-Południe bawełna i tytoń(obudowa po wojnie), Zachód -pszenica, kukurydza, bydło. I potęga gospodarcza świata. c)Japonia od 1638 izolacja, polityka „zamkniętych drzwi” (z wyj. Holendrów w Nagasaki) szogunów z dynastii Tokugawa 1854-Matthew Perry przypływa do Japonii(z eskadrą okrętów wojennych) - USA nawiązuje kontakty z Japonią. 1867-obalenie szoguna, rządy cesarza Mutsuhito - epoka oświecenia(meidżi) Lata 70’ - reforma administracji, oświaty i armii (w duchu pruskim) Zlikwidowano system feudalny(bunty samurajów) - reforma rolna na wzór zachodnii; 1889-konsytucja Wielkiego Cesarstwa Japonii(władza absolutna cesarza z pozorami demokracji parlamentarnej) Rozwój floty, przemysłu lekkiego(sukienniczy, bawełniany, jedwabniczy), ciężkiego (surowce z Chin i Korei)-początkowo duża rola państwa. Wyzysk siły roboczej(kontrola urodzeń w celu zapewnienia jej dopływu), monopolizacja(zaibatsu)-Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo. Tempem wzrostu przewyższa wiele krajów europejskich. 34. Ekonomiczne przyczyny i konsekwencje pierwszej wojny światowej a)przyczyny - głównie ekonomiczne sprzeczności mocarstw kolonialnych(w Afryce i Azji), antagonizmy o granice(Niemcy i Francja, Austria i Serbia, Niemcy i Rosja), nacjonalizm i zbrojenia („zbrojny pokój”), zamach w Sarajewie - pretekst(1882-trójprzymierze, 1904-Ententa - znacznie wcześniej dążono ku wojnie np. kryzysu marokańskie i wojny bałkańskie) b)przebieg a gospodarka-wojna pozycyjna wymagała dużego zaangażowania gospodarki(długotrwały charakter)-wojna materiałowa, mobilizacja na dużą skalę=wolny wzrost, zatrudnienie kobiet; nie udał się niemiecki plan(blitzkrieg) -wojna maszynowa-czołgi(‘16), samoloty, działa, gazy bojowe, łodzie podwodne, lotniskowce, balony -blokada morska państw centralnych(nieprzełamana w V 1916 - bitwa jutlandzka), zajęcie niemal całych kolonii niemieckich przez Anglików, Francuzów i Japończyków, przyłączanie się do Ententy Włoch(‘15), Rumunii(‘16), USA(‘17), Chiny i państw amerykańskich(‘17-’18), wielki zasięg działań, olbrzymie zaangażowanie środków przemysłowych i ludzkich -konwersja gospodarki na potrzeby wojenne(pierwsze Niemcy od Hindenburga)-mobilizacja gospodarki, priorytetowy przemysł zbrojeniowy, przymus pracy, trudności w rolnictwie, militaryzacja przemysłu, rekwizycje, państwowa kontrola zatrudnienia, cen i płac, zakaz strajków, system kartkowy, brak materiałów, nastroje pacyfistyczne i rewolucyjne wśród robotników, olbrzymie straty w wyniku działań wojennych(ludnościowe-front+choroby, materialne-rolnictwo, pśrednie-rabunkowa eksploatacja lasów i węgla, żegluga sparaliżowana przez U-booty niemieckie-nieograniczona wojna podwodna od 1917) -z punktu widzenia gospodarczego państwa centralna były przegrane od początku(2: 1, Ententa 51% produkcji światowej i 57 mld$; centralne-19% i 24 mld$) c)skutki-system wersalski(obarczenie Niemiec winą), Liga Narodów, reparacje obciążające Niemcy-okupacja zagłębia Ruhry -zmiany terytorialne(Republika Weimarska-strata kolonii, rozpad Austro-Węgier, nowe państwa-Polska, państwa bałtyckie, Finlandia, Węgry, Czechy, SHS-od 1929 Jugosławia, Irlandia od 1921), rewolucja w Rosji(‘17), próby na Węgrzech(Bela Kun na 4 miesiące stworzył republikę rad), rewolucje republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji(Kemal Pasza-Ataturk), wzrost potęgi USA(z dłużnika wierzycielem państw europejskich, niezniszczone wojną i nie przestawiły gospodarki), korzyści dla państw neutralnych (Szwajcaria, Szwecja, Holandia, Hiszpania), kryzys rekonwersji(Mussolini u władzy). 35. Gospodarka światowa w latach wychodzenia z wojny(1918-1924) Kryzys rekonwersji: Anglia-recesja i bezrobocie, dłużnikiem z wierzyciela; Francja-najbardziej zadłużona, zniszczenia północnej części kraju odzyskała Alzację i Lotaryngię; Kryzys we Włoszech dojście faszystów do władzy(‘22); Niemcy-utrata części terytorium, świadczenia rzeczowe(oddanie części floty), reparacje, okupacja zagłębia Ruhry(I ‘23 za niepłacenie), demilitarycja Nadrenii, redukcja armii, strata wszystkich kolonii, umiędzynarodowienie dróg wodnych; USA-wzrost produkcji, rozwój stoczni, dodatni bilans w handlu zagranicznym, wierzyciel państw europejskich, wpływy na Pacyfiku i Dalekim Wschodzie; Japonia-rozwój gospodarki, umocnienie się w Chinach; „białe dominia” Wlk. Brytanii(Kanada, Austalia i Nowa Zelandia)-rozwój rolnictwa(Europa kupuje żywność) i początki inwestowania w przemysł, podobnie Indie i Ameryka południowa. Europa środkowa i południowa-parcelacja ziemi obszarników, przyspieszenie budowy kapitalizmu w rolnictwie, korzystnie w krajach z mniejszościami i własnością cudzoziemców (Czechosłowacja, Rumunia, rep. nadbałtyckie), mniej korzystnie gdzie indziej(Polska-’25, Finlandia) Inflacja w Europie-odejście od pieniądza złotego na rzecz papierowego, dodatkowa emisja(inflacja)-Niemcy, Austria, Węgry, Polska i rep. bałtyckie, niekorzystne dla posiadaczy drobnych oszczędności i pracowników najemnych, korzystne dla państwa-pozbycie się długu wewnętrznego(zwrot w walucie zdeprecjonowanej) i dla eksporterów(premia inflacyjna). Anglia przywraca przedwojenną wartość funta szterlinga, Francja i Włochy uciekają się do dewaluacji. Reformy walutowe w Austrii(‘23 Bank Narodowy zamiast zdewaluowanych koron-szylingii; ’22-zakaz anschlusu na 20 lat, pożyczka od Ligi Narodów). W Niemczech hiperinflacja-korzystne dla przemysłu i rolnictwa(pozbycie się długów), spadek płacy realnej-niepokoje społeczne. Hjalmar Schacht(prezes Banku Rzeszy i komisarz walutowy)-’23 „marka rentowa”=1mln papierowych. ’24-przywrócono parytet złota i określono rozmiary emisji- zahamowanie inflacji 36. Ożywienie w gospodarce światowej (1924-1929) -stabilizacja polityczna(‘25-Locarno, ’26-Niemcy w Lidze), postępy w odbudowie, w Indiach zaczyna działać Mahatma Gandhi -postęp techniczny(powszechność silnika elektrycznego, radiotelekomunikacja, gramofon, ’26-telewizja, ’28-film dzwiękowy, powstanie wielkich wytwórni kinowych, benzyna syntetyczna), mechanizacja i racjonalizacja pracy(taśma-obniżenie cen)-wzrost wydajności pracy; rozwój przemysłu: samochodowego, lotniczego(Charles Lindbergh przelatuje nad Atlantykiem w ‘27), chemiczny i elektryczny. Umacnianie się monopoli znanych wcześniej. Wykorzystanie produkcji wojskowej dla celów cywilnych podczas rekonwersji. Niemcy: -plan Dawesa i plan Younga(rozkład reparacji niemieckich, ich odroczenie i uzyskanie całkowitej suwerenności przez Niemcy) -układ z Rapallo(dogadanie się z ZSRR w ‘22-zrzeczenie się wzajemnych roszczeń) -napływ kapitału amerykańskiego(w ‘28-Niemcy znów drugą potęgą gospodarczą świata), wzrost dochodu narodowego, świadczeń socjanych, ‘24 -’29 - złote lata USA-boom gospodarczy(kieruje H. C. Hoover w rządzie Calvina Coolige’a - „interesem Ameryki jest interes”) Japonia, Francja, Włochy, Szwecja, Belgia, Czechsłowacja-rozwój(Japonia 5 razy, reszta 60-40% ‘29 w stosunku do ‘13) Wlk. Brytania: -brak modernizacji, wysokie bezrobocie(‘26-strajk górników, węgiel ze Skandynawii i z Polski, ’29 poziom z ‘13) Sztuczna „prosperity”: -stabilizacja polityczna, rozwój gospodarczy-myślano, że będzie to trwało wiecznie(Niemcy ‘28 -pakt Brianda- Kelloga o wyrzeczeniu się agresji jako środka w polityce, ’29-Gustaw Stresemann minister spraw zagranicznych Republiki Weimarskiej - pokojowa nagroda Nobla. -inwestycje na kredyt, coraz większe zadłużenie, mniejszy przyrost-mniejszy popyt, niskie ceny w rolnictwie- nadprodukcja w przemyśle już na początku ‘29 37. Przyczyny, przebieg i skutki wielkiego kryzysu 1929-1933 a)przyczyny-cykl koniunkturalny Juglara, nadprodukcja, nadmiar kredytów w okresie ‘24-’29 zwłaszcza konsumpcyjnych(zbytnia łatwość dostępu do kredytów, wywindowanie ceny akcji znacznie przekraczające ich rzeczywistą wartość rozkwit boom kry zy s depresja Cy kl koniunkturalny nadprodukcja ograniczenie bezrobocie malejący popy t produkcji Samonapędzanie się kryzysu b)przebieg - do 29 X ‘29 hossa na giełdach; krach na Wall Street w ten dzień, spadek cen akcji=sprzedaż akcji=spadek cen(ceny lecą na łeb, szyje i wszystko inne). Kryzys: -obiął całą gospodarkę -trwał kilka lat(długotrwałość) -głęboko oddziaływał(wszystkie działy gospodarki, skutki demograficzne i polityczne), rynek sam z niego by nie wyszedł -szerokim zasięgiem geograficznym-wszystkie kapitalistyczne kraje świata(jedynie w ZSRR nie było kryzysu) -największy kryzys w historii Spadek produkcji przemysłowej: świat-33%, Ameryki-50%, Europa-35 %, Azja-10%, Niemcy-57%, USA, Polska-46%, Kanada-42%, Czechsłowacja-40%; szybciej spada produkcja dóbr inwestycyjnych niż konsumpcyjnych. Olbrzymie bezrobocie-Niemcy 43%, USA- 27%, co wywoływało spadek zarobków(patrz samonapędzanie się kryzysu), bezrobocie nie dotykało pracowników dobrze wykwalifikowanych. Wzmocnienie się monopoli(ceny minimalne dyktowane przez monopolistów-państwo próbowało walczyć, ale monopole dawały dochód z eksportu) Kryzys w rolnictwie: -gdy ceny spadały rolnicy starali się produkować wiecęj, co wywoływało dodatkowy spadek cen, nożyce cen - szybciej spadały ceny artykułów rolnych niż przemysłowych. Zubożenie wsi przedłuża kryzys, podaż głodowa(ograniczenie konsumpcji aby tylko sprzedać), masowe niszczenie zapasów i zbiorów. Kryzys w handlu zagranicznym, walutowy i bankowy: -spadek obrotów w handlu zagranicznym, dumping(sprzedaż poniżej cen światowych lub nawet poniżej kosztów) spowodował neoprotekcjonizm, ograniczenie importu-powszechna taryfa celna, umowy o zrównoważonej wymianie(umowy clearingowe) lub o wzajemnych ulgach i przywilejach(kraje korony brytyjskiej). Koniec waluty złotej(pokrytej w złocie) i pozłacanej(pokrytej przez waluty złote), ’31-zawieszenie wymienialności funta na złoto, ’33-dolara; obniżenie parytetu złota. Próby bronienia się przed kryzysem deflacją(wysoka wartość poprzez obniżanie emisji pieniądza)-drogi kredyt i zastój gospodarczy. Deficyt budżetowy państw, niewypłacalmość i upadek banków(‘31-Kreditanstalt)-upadek systemu bankowego, zmniejszenie ilości godzin pracy pomoc społeczna Skutki: -demograficzne(zmniejszenie się liczby małżeństw i spadek przyrostu naturalnego -skrajności(uznano kres kapitalizmu-faszyści-Włochy, Niemcy, Austria, Rumunia, Bułgaria; komuniści-niemiccy Ernst Thalmann) -korporacjonizm i solidaryzm społeczny głoszony przez kościół - ‘31(Portugalia Salaraza, Włochy Mussoliniego, faszyści) azjatykiej, Japonii po odbudowie, Indii wyzwolonych przez Gandhiego, Chin i Tajwanu), pomoc UNRRA(2, 36$mld) dla Europy, demobilizacja gwałtownej przestawienie się na potrzeby cywilne i wyprzedaż sprzętu wojskowego, zbrojenia(zwłaszcza atomowe) pochłaniają duże ilości środków, które mogły by być lepiej spożytkowane. 42. Rozwój gospodarczy państw bloku radzieckiego w latach 1945-1955 a)ZSRR-nabytki terytorialne(rep. bałtyckie, część Finlandii, Besarabia i Bukowina, Ukraina Zakarpacka, Prusy Wschodnie, kresy wschodnie, Kuryle i południowy Sachalin)+wpływy na wschód od Łaby; ’46-susza na Ukrainie, Mołdawii, Powołżu; ’46-’50- odbudowa kraju(czwarta pięciolatka)-wykorzystanie reparacji i siły jeńców wojennych; rekonwesja przemysłu, słaby rozwój rolnictwa-kolektywizacja w rep. nadbałtyckich oraz w zachodniej Białorusi i Ukrainie; ’51-’55(piąta pięciolatka)-autarkia gospodarcza-embargo strategiczne Zachodu, zagospodarowanie Syberii, Azji Środkowej, terenów północnych i dziewiczych- przekształcenia przyrody, nadal niedobór żywności; 5 III ‘53-Stalin umiera(koniec kultu i polowania na czarownice), odwilż polityczna, Nikita Chruszczow(początkowo triumwirat Beria-Malenkow-Mołotow) u władzy-koniec terroru(ale Berię skazał), rehabilitacja ofiar czystek, zwolnienie z łagrów-destalinizacja; skrócenie tygodnia pracy, zwiększenie płacy minimalnej, przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego. b)przemiany polityczne i gospodarcze-’44-’48 przejęcie władzy przez komunistów w Europie środkowej-demokracje ludowe(aktywizacja lewicy w czasie okupacji niemieckiej, radykalizacja nastrojów ludzi po wojnie-zmiany w stosunku do rządów przedwojennych, obecność Armii Czerwonej, brak zainteresowania ze strony Zachodu), XI ‘45-Tito wygrywa wybory w Jugosławii (rzeczywiste poparcie) i ma wpływy w Albanii, w Bułgarii rozbili partię chłopską(‘46-w referendum Bułgaria miała być republiką, ’47-demokracją ludową, Gieorgi Dymitrow); na Węgrzech przegrali wybory z Partią Drobnych Rolników(Ferenc Nagy), ale opanowali ministerstwo spraw zagranicznych i podobnie jak w Rumunii ścigano „przestępców wojennych” - ‘47 opanowali władzę(m. Rakosi); w Rumunii Petru Groza przeprowadził szybką i korzystną dla chłopów reformę rolną, dzięki czemu w ‘46 komuniści wygrali wybory w ‘47 król abdykował; w Czechsłowacji rządził emigracyjny premier Edward Benesz, w ‘46 wygrali komuniści(uczciwie). Klement Gottwald premierem, ’48 zamach stanu, nowa konstutucja, wybory-demokracja ludowa; ogólnie-rozbicie patrii chłopskich najczęściej przez zfałszowane wybory(poza Czechami i Jugosławią), związanie z Moskwą, ’47-Kominform-zjednoczenie partii robotniczych pod sztandarem komunistów, ’48-rozłam między ZSRR a Jugosławią, stalinizm-likwidowanie i aresztowanie nawet własnych działaczy (Dżunew w Bułgarii, Rajek na Węgrzech, Slanski w Czechsłowacji, Gomułka w Polsce). Przemiany gospodarcze: reforma rolny rolne o charakterze antyfeudalnym i antyfaszystowskim(likwidacja warstwy ziemiańskiej, częściowa poprawiona struktura rolna, w większości byłt to jednak gospodarstwa za małe, część ziemi przejęło państwo), nacjonalizacja(likwidacja prywatnej własności środków produkcji i przejęcie ich na własność społeczną-likwidacja kapitalistów, etatyzm, upaństwowienie przemysłu, transportu, bankowości, handlu również zagranicznego), rekonwersja i odbudowa powojenna(pomoc radziecka i UNRRA=Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Powojennej Odbudowy), planowanie gospodarcze(5 lat-Jugosławia, 3 lata Polska i Węgry, 2 lata Czechosłowacja i Bułgaria, roczne w NRD i Rumunii), ’49-Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej=RWPG(ZSRR, Bułgaria, Czechsłowacja, Polska, Rumunia, Węgry potem Albania i NRD)-rozbudowa wzajemnej bazy przemysłowej i handlu zagranicznego=słuzy gospodarczej i politycznej jedności bloku wschodniego c)rozwój gospodarczy-industrializacja(przemysł ciężki)-model radziecki(autarkia, wyrzeczenia ze strony ludności) a nie model angielski(przejście od lekkiego przemysłu do ciężkiego), plany 5-letnie, forsowny przemysł obronny, ’50-’53 rozwój bazy paliwowo- energetycznej, produkcja stali i wtsokie inwestycje w przemyśle, akumulacja obniża konsumpcję; ’53-’55 napięcia wewnątrz krajów (Berlin-’53) i odwilż, więcej na lekki i rolnictwo-poprawa konsumpcji), wysoki wzrost przemysłowy, kartki i obowiązkowe dostawy- kryzys rolnictwa, gorsze rozwiązania radzieckie(izolacja od Zachodu), zmiana struktury społecznej i gospodarczej, rewolucja kulturalna i oświatowa; w ‘48 Kominform-kolektywizacja rolnictwa(wzrost w ZSRR wynikał z ekstensifikacji upraw), opór na Węgrzech i w Polsce, przymusowe zakładanie spółdzielni, katastrofa dla rolnictwa przymusowe dostawy od ‘51, w ‘53 zmniejszony wykorzystanie wsi, w ‘55-’56 zrezygnowano z kolektywizacji wogóle. d)postępy w Azji-rewolucja chińska-’49 ChRL z Mao Tse-tungiem na czele-Kuomintang z Czang Kaj-szekiem ucieka na Tajwan po trzyletniej wojnie(pomoc ZSRR jednym, USA drugim); ’48 dwie Koree: połnocna(Kim Ir Sen) i południowa(Li Syng-man), granica na 38 równoleżniku, liczne incydenty wojskowe aż w ‘50 wojska Korei północnej(pomoc radziecka) atakują południową-interwencja ONZ(głównie Amerykanie)-pod koniec ‘50 głównodowodzący Douglas MacArthur prawie dociera do granicy chińskiej, „ochotnicy chińscy” odrzucają Amerykanów na 38 równoleżnik, wojna pozycyjna do ‘53 rozejm z inicjatywy Eisenhowera, wzrost w państwach kapitalistycznych, trudności w komunistycznych. Duże straty-ok. 1mln Koreańczyków, 250tys. Chińczyków i 40tys. Amerykanów 43. USA i państwa kapitalistyczne w latach 1945-1955 a)USA-wzrost gospdarczy rozwój techniczny(bomba atomowa, DDT, penicylina, radar, masy plastyczne)-przywództwo w świecie kapitalistycznym. ’46-„żelazna kurtyna”(Churchill w Fulton), doktryna Trumana(Kennana)=powstrzymywanie komunizmu, 5 VI ’47- plan Marshalla(13mld$)-nadzór amerykański nad wykorzystaniem pieniędzy w praktyce usunięcie komunistów z rządu(Francja i Włochy); ’48-’49-kryzys berliński, most powietrzny, ’49-powstanie RFN(chadecja z Adenauerem), NRD(SED), IV ‘49- NATO(Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wlk. Brytania, Włochy, Kanada i USA, ‘52- Grecja i Turcja, ’55-RFN)-socujsz obronny. ’49-ZSRR ma już bombę atomowa(proces i skazanie na śmierć Rosenbergów), ’55- bomba wodorowa USA(projekt Panda) i ZSRR. V ‘55-Układ warszawski. ’55-neutralność i koniec okupacji Austrii. Okres rekonwesji i demobilizacji-wysoka nadprodukcja-plan Marshalla tworzy rynki zbytu w Europie, wysoki przyrost naturalny(baby-boom), interwencjonizm gospodarczy(pośrednie środki zarządzania-indirect planning), wzrost znaczenia monopolizacji(wielka trójka-3 koncerny z Detroit kontrolujące produkcję stali i aluminium), zbrojenia(boom koreański) b)Wlk. Brytania-Clement Attlee z lauborzystów, podniesienie poziomu życia pracowników najemnych, państwo dobrobytu, nacjonalizacja Banku Anglii, produkcje gazu, węgla, elektryczności, koleje i lotnictwo cywilne; dobra koniunktura podczas wojny koreańskiej od ‘55 znów konserwatyści ale bez większych zmian w gospodarce; koniec imperium kolonialnego c)Francja-’45-wygrana lewicy-de Gaulle premierem, ale podaje się do dymisji, ’46-wygrywa chadecja, kierownicza rola państwa i plannowania gospodarczego, plan Monneta(rozbudowa przemysłu wydobywczego stali, cementu, energii elektrycznej). Nacjonalizacja (‘44-’47)-lotnictwa i przemysłu lotniczego, węgla i Renaulta. Ważne stały się zbrojenia-wojna w Indochinach. d)Włochy-’46 wygrywa chadecja, zła sytuacja gospodarcza(ubogie rolnictwo, brak rozwiniętego przemysłu różnice regionalne), interwencjonizm państwowy(banki i monopole), rozwój w ramach planu Marshalla tak, że w 50’ miano cudu gospodarczego, ’54- uregulowanie sprawy Triestu e)RFN-zaraz po wojnie wielki zastój gospodarczy, czarny rynek, zniszczenia, plan Marshalla, reforma walutowa 18 VI ‘48 Ludwiga Erharda-wymiana zdewaluowanej marki na nową, premiująca kapitał produkcyjny(majątek zecowy i akcje 1: 1, natomiast dyskryminująca kapitał pieniężny(100: 6, 5)-potężny wpływ na inwestycje+plan Marshall=boom inwestycyjny-”niemiecki cud gospodarczy”, Erhard jako minister gospodarki Adenauera głosił neoliberalizm, przy czym państwo nie pozostawało bierne-wzrost produkcji i konkurencyjność-olbrzymi wzrost eksportu towarów przemysłowych f)Japonia-na wzór Niemiec(4xD)-zmiany w Japonii, ’47-konstytucja demokratyczna Japonii, trudne początki zniszczenia, utrata kolonii i przyjęcie repatriantów; zmiana stanowska USA po zwycięstwie Mao w Chinach; ’52-Japonia suwerenna; wojna koreańska rozwija kraj g)integracja europejska-głoszona przez Schuman(Francuz), Adenauera i de Gasperi(premier Włoch). ’46-unia celna państw Beneluksu, ’48-Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej(państwa z planu Marshalla), ’50-plan Schumana(kontrola produkcji węgla i stali Francji i RFN)=‘51 Europejska Wspólnota Węgla i Stali(Francja, Włochy, RFN i Beneluks) 44. Główne problemy gospodarcze w ćwierćwieczu 1955-1980 a)rewolucja naukowo-techinczna-(pojęcie wprowadził w ‘39 John Bernal)rozwój naukowy i postęp techinczny-rozwój sił wytwórczych, nowe metody wytwarzania-automatyzacja(ważnymi składnikami rozwoju są elektronika i cybernetyka), wykorzystanie energii jądrowej(od ‘54 w ZSRR) spowolonione po katastrofie w Czarnobylu(IV ‘86), masowe wykorzystanie ropy naftowej i gazu ziemnego, rozwój telekomunikacji(‘62-łaczność satelitarna) i mikroelektroniki(‘72-kieszonkowy kalkulator, komuputery osobiste i profesjonalne-’79 rewolucja informatyczna IBM’a)-elktronika kwantowa i nadprzewodnictwo w wysokich temperaturach(‘86)-sondy kosmiczne, TV Sat, światłowody, magnetowidy, płyty CD(‘82). ‘52-Watson i Crick-odkrycie struktury DNA, ’72- biotechnika(inżynieria genetyczna)-biologia przemysłowa pozwala na rozwiązanie problemów żywnościowych i energetycznych. USA-dzięki Wernerowi von Braunowi(konstruktor V-1 i V-2 w niewoli) rozwój techniki rakietowej. 4 X ’57-pierwszy sztuczny satelita Ziemi i 12 VI ‘61-Jurij Gagarin w kosmosie-sukcesy ZSRR-USA przestaje czuć się bezpieczne utworzenie NASA-20 VII ‘69- Neil Armstrong i Aldrin na Księżycu, bezzałogowe statki na Wenus(ZSRR-’70) i Marsie(USA-’75). Wahadłowce amerykańskie do ‘86-katastrofa. Ograniczanie środków na eksploratacje kosmosu. Następstwa rewolucji naukowo-technicznej: -restrukturyzacja przemysłu(od tradycyjnych do nowoczesnych i przyszłościowych gałezi-szybciej w krajach rozwiniętych) -nowa rola nauki-lepiej finasowana(znów kraje rozwinięte), powiązana z produkcją-technologia staje się towarem -zmiany w technologii wytwarzania(nacisk na oszczędność), poprawa jakości i szybkości usług(motoryzacja, lotnictwo, łączność) -zmiany w organizacji i zarządzaniu działalnością gospodarczą - komputeryzacja i automatyzacja -podniesie jakości życia-więcej czasu wolnego, nowoczesne środki masowego przekazu-uczestnictwo w masowej kulturze -dysproporcja w rozwoju gospodarczym bariery polityczne(embargo, brak kapitału) i techniczne(brak kadr i infrastruktury) b)kryzys energetyczny-po powstrzymaniu recesji pod koniec 50’; dekada szybkiego wzrostu’60-’70; uzależnienie gospodarki światowej od energii elektrycznej i ropy naftowej(podstawowy surowiec dla przemysłu energetycznego, motoryzacyjnego i chemicznego). W latach ‘51-’72-wzorst wydobycia(kraje arabskie i ZSRR) i zużycia ropy przy spadeku cen. Koniec 50’ - powstaje OPEC(Organizacja krajów Eksporterów Ropy naftowej), który pod wpływem wojny ‘67 i zwiększenia roli nafty libijskiej uzyskuje podwyżkę cen ropy w ‘71-umowa w Teheranie. W czasie wojny ‘73, kraje arabskie użyły broni ekonomicznej-Irak znacjonalizował instalacje wydobywcze(Exxon, Mobil, Royal Dutch Shell), embargo na dostawy ropy do krajów popierających Izrael i dwukrotne podniesienie cen ropy(70% i 128%)-4-krotny wzrost cen w przeciągu roku-koniec taniej energii. Drugi szok naftowy w ‘80 po rewolucji islamskiej w Iranie-spadek wydobycia. Skutki kryzysu naftowego: -zahamowanie tempa wzrostu państw zachodnich(bezrobocie, stagnacja gospodarcza, wzrost cen-stagflacja) -przeciw działanie sktukom(rezerwy strategiczne i wzrost własnego wydobycia, poparcie Arabii Saudyjskiej związanej z USA) -polityka oszczędności zużcia energii(technologie oszczędnościowe i alternatywne źródła energii-alkohol, biogazy, słoneczna, wiatru) -zmiana polityki gospodarczej-zwalczanie bezrobocia i inflacji -nadwyżki finansowe(petrodolary)-lokawane w bankach zachodnich(na dalsze inwestycje, konsumpcja i wojny - Iran-Irak) c)zadłużenie międzynarodowe-od ‘70 wzrasta zadłużenie państw rozwijających się u rozwiniętych(prawie 8 razy). Przyczyny: -popyt na pożyczki-inwestycje w rozwój(industrializacja, rozwój rolnictwa i infrastruktury) -niska stopa oprocentowania utrzymująca się w 70’ -ceny towarów przez kraje rozwijające się rosły do ‘81-szans na zysk -petrodolary z banków zachodnich były przeznaczane na pożyczki do krajów rozwijających się i do kilku komunistycznych- długoterminowe kredyty finansujące rozwój gospodarczy d)integracja gospodarcza-Traktaty Rzymskie w ‘57 powstanie EWG(Francja, RFN, Włochy, Beneluks, potemWlk. Brytania, Dania, Iralandia, Gracja, Hiszpania i Portugalia-wspólny rynek, swoboda wymiany towarowej i informacji, współpraca w zakresie przemysłu, transportu, ochrony socjalnej, polityki podatkowej i celnej) i Euratom(Europejska Wspólnota Energii Atomowej). EFTA(Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu-’60)-kraje zachodnie poza EWG. ’60-powstanie OECD-koordynacja polityki gospodarczej i przeciw działanie kryzysom(EWG+EFTA+USA, Kanada, Jopania, Turcja, Australia, Nowa Zelandia, Meksyk). 67’-Wspólnota Europejska(połączenie EWG, Euratom i Europejskiej wspólnoty węgla i stali). ’58-wymienialne waluty -RWPG(Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej-’49), słaba integracja, embargo ze strony Zachodu, narzucona doktryna gospodarcza ZSRR-autarkia(wszystkie gałęzie bez specjalizacji), mała rola handlu międzynarodowego-brak wymienialnej waluty, w ‘58-międzynarodowy podział pracy(ale ograniczenia zostały-mopol państwa w handlu zagranicznym, brak wspólnej waluty). ’71-kompleksowy program, mimo olbrzymiej administracji nie wprowadzony w życie, wręcz przeciwnie Polska, Węgry próbują zacieśniać więzy z gospodarką zachodnią e)korporacje transnarodowe-przedsiębiorstwa które mają conajmniej jedną filię za granicą w conajmniej jednym kraju-skutek przekształteń w gospodarce światowej; wpływ na politykę(zwiększają siłę krajów rozwiniętych, a zmiejszają siłę krajów rozwijająych się), badania naukowe w ‘80: Exxon Corporation(USA), Royal Dutch Shell(Wlk. Brytania), Mobil Oil Corporation(USA)-największe i najwięcej fili w Europie zachodniej. Przyczyny umocnienia się: -rewolucja naukowo-techniczna-możliwość badań, a telekomunikacja pozwala sprawnie zarządzać -zmiejszenie poczucia bezpieczeństwa inwestycji zagranicznych(kryzys naftowy, wojny lokalne) -postępy integracji w Europie zachodniej-swobodny przepływ kapitału i technologii f)pokojowe współisnienie i wyścig zbrojeń-od ‘55 pokojowe współistnienie i jednocześnie zbrojenia i rozbrojenia-wyścig technologiczny-„równowaga strachu” i „spirala zbrojeń”-żadna ze stron nie mogła użyć broni, bo groziło by to totalny, atomowym konfliktem, ale obie strony zwiększały i unowocześniały swoje arsenały. Szpeigostwo-‘60 zestrzelenie U-2, pociski rakietowe(pociski „pershing”, „cruise”, SS-20), bombowce i okręty podwodne wyposażony w głowice jądrowe. Broń neutronowa(USA). Wlk. Brytania, Francja, ChRL(‘64), Izrael(prawdopodobnie)-broń atomowa. W latach osiemdziesiątych możliwości do budowy osiągnęly: Indie, Pakistan, Brazylia, Irak, RPA. ’57-plan Rapackiego-utworzenie strefy bezatomowej w Europie środkowej(nam by się najbardziej oberwało). Zakaz prób w atmosferze(‘63), demilitaryzacja kosmosu i księżyca(‘67, ’79), ’68-o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. ’72-SALT I; ’79-SALT II(nie ratyfikowany przez kongres USA-wojna w Afganistanie). ’75-KBWE(Konferncja Współpracy i Bezpieczeństwa w Europie) w Helsinkach-suwerreność państw, wyrzeczenie się agresji, prawa człowieka- osobiste, ekonomiczne, kulturalne i ekologiczne. Przestrzeganie swobody wymiany informacji, wyboru ojczyzny(czwarty koszyk KBWE) g)konflikty militarne- „brudna wojna” Francuzów w Indochinach ’45-’54; Wietnam’64-’75 po incydencie w zatoce Tonkijskiej, kontyngent wojsk amerykańskich i SEATO do Wietnamu południowego, ruch pacyfistyczny w USA-Nixon w ‘69 pomału wycofuje się z Wietnamu. ’75-pada Sajgon, Ho Chi Minh rządzi. ’75-’79 - rządy Czerwonych Khmerów w Kambodży(efekt uboczny interwencji amerykańskiej)-terror Pol-Pota obalony przez armię wietnamską. -kryzys-zestrzeleniu U-2 nad ZSRR, ’61-kryzys berliński-postawienie muru, ’59-obalenie Batisty-Fidel Castro Ruz z pomocą „Che” Guevary przejmuje władzę na Kubie(ruch 26 lipca), reforma rolna i nacjonalizacja, ’61-nieudana inwazja amerykańska w Zatoce Świń, ’62-próba zainstalowania rakiet radzieckich-Chruszczow idzie na kompromis wobec J. F. Kennedy’ego. -kryzysy bliskowschodnie-’48-’49-pierwsza wojna(powstanie państwa Izrael); ’56-Naser nacjonalizuje Kanał Sueski-atak Wlk. Brytanii, Francji, Izraela na Egipt(strefę kanału)-protest ZSRR, ONZ i objętość USA-wycofanie się agresorów-koniec wpływów brytyjskich na Bliskim Wschodzie-dwa obozy: USA i Izrael i ZSRR i państwa arabskie; ’67-wojna siedmiodniowa(opanowanie i kolonizacja Wzgórz Golan, starej Jerozolimy, lewgo brzegu Kanału). 6 X ’73-wojna Jom Kippur(następca Nasera Sadat chciał z pozycji siły negocjować z Izraelem)-pomoc USA błyskawiczne zwycięstwo Izraela, kryzys naftowy-Konferencja Bliskowschodnia, ’79-pokój w Camp David-Egipt uznaje Izrael, walki na terenie Libanu wspierającego OWP. -wojska w Afganistanie ‘79-’89, pomoc komunistom afgańskim, odwrócenie uwagi od problemów wewnętrznych, protest USA i wsparcie ze strony amerykańskiej i pakistańskiej dla mudżahedinów h)dekolonizacja-zbrojne powstanie narodowo wyzwoleńcze lub pokojowo po uzyskaniu zdolności do samorządności i samodzielczości gospodarczej(-Wlk. Brytania-Macmillan, Francja-de Gaulle; nie tracenie więzi z koloniami); pomoc sekretarza ONZ Daga Hammarskjolda; ’62-wyzwolenie Algerii przez rząd Abbasa. ’56-’59-niepodległość Maroka, Tunezji, Sudanu, Ghany i Gwinei. ‘60-rok Afryki-17 kolonii wyzwolonych(brytyjskich, francusich i belgijskich). Do ‘68 pozostałe francuskie i brytyjskie. ’75- „rewolucja goździków” w Portugalii-niepodległośc Angoli, Mozambiku i Wysp Zielonego Przylądka. Niepodległość uzyskały też(‘60- ’75): Cypr, Malta, Kuwejt, Singapur, Borneo, Jamjka, Bardados, Gujana bryt. i holen. , Grenada, Nowe Hybrydy, Samoa, Fidżi, Tonga, W-py Salomona. Skutki dekolonizacji: -dojście do władzy ludzi dążacych do totalitaryzmu, wojny lokalne(najemnicy-’60 Kongo Belgijskie), próby integracji(Kwame Nkrumah-premier Ghany), próby budowy państwa na wzór ZSRR 45. ZSRR i państwa realnego socjalizmu w latach 1955-1980 a)przemiany polityczne w ZSRR-XX Zjazd KPZR-potępienie „kultu jednostki” - Stalina, Chruszczow do ‘64-usunąl konkurentów do władzy, odprężenie na świecie, stłumienie rewolucji na Węgrzech, współpraca z Castro(rozwój floty), umocnienie pozycji na Bliskim Wschodzie po ‘56, pogorszenie stosunków z Chinami, sukcesy w opanowywaniu kosmosu, większa samodzielność państw satelickich, rozładowywanie napięć na arenie miedzynarodowej; podniesienie poziomu życia, rozwój oświaty-niepowodzenia polityki gospodarczej zmusiły go do dymisji. Rządy Leonida Breżniewa(‘64-’82-premierem Kosygin)-zastój, apogeum wzrostu potęgi politycznej ZSRR, centralne sterowanie życiem społecznym w ZSRR; ruch dysydentów-Sołżenicyn, Sacharow; doktryna ograniczonej suwerenności państw bloku radzieckiego-doktryna Breżniewa=stłumienie „praskiej wiosny”, interwencja w Afganistanie, przygotowanie interwencji w Polsce; zbrojenia i wojna w Afganistanie przyspieszyły rozpad imperium b)komunizm poza ZSRR-’56 Polska i Węgry-’53-umiera Bierut, do ‘56 narasta ferment polityczny, Władysław Gomułka poraca do władzy-„polska droga do socjalizmu”, poparcie społeczeństwa, bardziej suwerenne stosunki z ZSRR(, repatriacja Polaków, status wojsk radzieckich, umożenie długów i nieekwiwalentnej wymiany handlowej), jednocześnie Gomułka zapewnia Chruszczowa, że Polska pozostanie socjalistyczna; powstanie na Węgrzech premierem Imre Nagy, wystąpienie z Układu Warszawskiego, interwencja radziecka, rząd Janosa Kadara-ZSRR nie chce zmienić status quo -’68-Czechsłowacja-stalinizm do ‘68 w wydaniu Antonina Novotnego-protesty-próba budowy „socjalizmu z ludzką twarzą” Aleksandra Dubczeka-interwencja wojsk układu(ZSRR, Bułgaria, NRD, Polska, Węgry)-potwierdzenie doktryny Breżniewa- zniesie reform Dubczeka(swobody polityczne, zmiany w gospodarce, większa suwereność i kontakty z Zachodem) przez G. Husaka -Kuba-początkowo Castro głosił hasła, demokratyczne, ludowe, antykolonialne i antyamerykańskie, potem coraz bardziej w lewo-wzrost zainteresowania Kubą ZSRR, likwidacja pluralizmu, reforma rolna i nacjonalizacja przemysłu, sancje gospodarcze USA, utrzymanie armii-pogorszenie stopy życiowej ludności(kartki); zasady rozprzestrzeniania(próby w Boliwi, Zairze, Angoli) opracowane przez Ernesto „Che” Guevarę w „Wojnie partyzanckiej”.