Historia gospodarcza świata - Notatki - Historia - Część 1, Notatki z Historia

Pobierz Historia gospodarcza świata - Notatki - Historia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity!

5. Rewolucja przemysłowa w Anglii XVIII w. i jej rozprzestrzenienie

Wszelka polityka musi mieć przełożenie na środki utrzymania, warunki w jakich żyje człowiek oraz na perspektywy w jakich dane środowisko się określa. Wokół tych wartości tworzą się grupy interesów społecznych. I takie grupy z chcą reguły mieć wpływ na kierunek polityki państwowej. Społeczeństwo angielskie w XVIII w. to duże upowszechnienie własności, wolność osobista dla każdego, system parlamentarno-gabinetowy, gospodarka rynkowa. Oficjalnym wyznaniem był kościół anglikański, ale swobodą religijną cieszyły się również inne wyznania zreformowane. Katolicy byli dyskryminowani, miedzy innymi nie wolno im było sprawować urzędów publicznych.

W Anglii rozwinął się handel, rzemiosło, przedsiębiorczość, rolnictwo typu farmerskiego. Rozwijały się również i miasta, prawdziwą potęgą był bank angielski. Bank taki mógł udzielić kredytu rządowi, był zawsze wypłacalny, rezerwy banku Anglii miały pokrycie w złocie, stąd pojęcie banknot.

Poszczególne grupy posiadaczy miały swą reprezentację w parlamencie i poprzez parlament miały przełożenie swoich interesów na język polityki. Szybko rozwijały się miasta angielskie. W II poł. XVIII w. zawrotna karierę zaczęły robić tkaniny bawełniane sprowadzane z Indii. To wywołało sprzeciw ludzi związanych z produkcją tkanin wełnianych. Mówiono nawet o zagrożeniu narodowego przemysłu. Wprowadzono szereg posunięć restrykcyjnych. Ale produkcja a oparta na wełnie zorganizowana była w systemie cechowym, zaś popyt na tkaniny bawełniane nie malał. Wobec czego zamiast tkanin zaczęto sprowadzać surowiec do przetworzenia w Anglii.

Jednym z podstawowych dostawców tego surowca były kolonie angielskie w Ameryce Północnej.

Przetwórstwo bawełny nie związane było z organizacją cechową, co z kolei pozwoliło na wprowadzenie nowych rozwiązań technicznych. Pierwsze urządzenie mechaniczne do przędzenia i tkania skonstruowano w latach 30-tych XVIII w. Później przyszły następne wynalazki. Wprowadzenie nowych wynalazków doprowadziło do potanienia kosztów produkcji, dzięki czemu towary angielskie stały się konkurencyjne na innych rynkach, co z kolei doprowadziło do ogólnego wzrostu zamożności społeczeństwa, a zarazem siły państwa.

Przewrót przemysłowy a Anglii doprowadził do tego, że Anglia stała się pierwszym mocarstwem kolonialnym Europy. Pozycję Anglii ugruntowało wygranie wojny 7-letniej (1756-1763) i odebranie Francuzom Kanady. Anglicy umocnili się również w Indiach (II poł. XVIII w.) z tym, że posiadłości angielskie w Indiach nie były posiadłościami korony angielskiej, lecz angielskiej kompanii wschodnio-indyjskiej (spółka ta chciała przynieść jak najwyższe zyski swym udziałowcom). Anglia posiadała najsilniejszą flotę w tym czasie, zaś parlament reprezentował interesy burżuazji i arystokracji, ale dbał również o zabezpieczenie oczywistych interesów gospodarczych całego społeczeństwa.

10. rozwój przemysłu na ziemiach polskich.

Zanim zaczął się przewrót przemysłowy, rozwiązany został problem rąk pracy. Wolność osobistą uzyskali chłopi na ziemiach polskich już na początku XIX w. W zaborze pruskim od 1810 r. władze zlikwidowały obowiązek należenia do cechów, zastępując go podatkiem przemysłowym. W Królestwie w 1816 r. wprowadzono także tolerancyjną ustawę o cechach.

Wolniej natomiast postępowała mechanizacja produkcji przemysłowej. W obliczu przemysłu nie decydowały sporadycznie wprowadzane udoskonalenia techniczne, których występowanie można obserwować już na przełomie XVIII i XIX w. Chodziło bowiem o zasadnicze zastosowanie nowych form produkcji i maszyn, które zmieniałyby charakter dotychczasowej produkcji, a także trwale wiązałyby z pracą w fabryce specjalizującego się robotnika. Prowadziło to do znacznego wzrostu wydajności pracy i przemian w postawie samego robotnika.

Najwcześniej przewrót przemysłowy nastąpił w przemyśle górniczo - hutniczym na Górnym Śląsku. W porównaniu z innymi krajami klasycznej rewolucji przemysłowej stanowiło to wyraźną różnicę, ponieważ tam zaczynała się we włókiennictwie W latach dwudziestych XIX w. wprowadzono na Śląsku przy świeżeniu stali system pudlingowy, znacznie przyspieszający produkcję. Przedtem zaś zaczęło się wprowadzanie maszyn parowych w górnictwie i wielkich pieców na koks w hutnictwie żelaza. Proces ten uległ wyraźnemu przyspieszeniu z początkiem drugiej połowy stulecia. W latach 1851 - 1861 powstało na Śląsku 20 wielkich pieców na koks. Wzrastała też koncentracja i wielkość produkcji. W latach 1804 -1866 produkcja surówki żelaza wzrosła z 406 tys. cetnarów rocznie do 3448 tys., natomiast stali wzrosła w latach 1839 -1866 z 2,6 tys. cetnarów do 6,9 tys.

Nastawienie się na koks przy wytopie prowadziło zarazem do zmiany w lokalizacji hutnictwa. Dawniej rozrzucone w terenach lesistych, teraz zaczęło się koncentrować w zagłębiu węglowym, gdzie powstawały szybko wielkie osady przemysłowe tj. Zabrze, Siemianowice, Katowice. Jednocześnie szybko rozwijało się wydobycie węgla. 1800 r. na obszarze Zagłębia Górnośląskiego było 18 kopalń, w 1864 już 93. Wydobycie w tych latach wzrosło z 37 tys. ton do 4632 tys. ton, a więc wzrosło aż o 125 razy. Dzięki temu postępował szybki wzrost liczby pracowników. Obok produkcji żelaza poważną rolę w rozwoju nowoczesnego przemysłu na Śląsku pełniło hutnictwo cynku. Między 1825 a 1867 r. produkcja cynku wzrosła z 12 tys. ton do 42 tys. ton. W latach 40 - tych prawie 40 % światowego zapotrzebowania na cynk dostarczał Górny Śląsk. W oparciu o hutnictwo rozwijał się także przemysł metalowy. Pod panowaniem austriackim Śląsk Cieszyński przeżywał podobny rozwój. W 1839 r. założono wielką hutę w Trzyńcu, co przyjęto za przełomowe znaczenie dla wzrostu produkcji górniczo - hutniczej.

W Królestwie rozwój przemysłu ciężkiego nie rysował się tak równomiernie. Przewrót przemysłowy dokonywał się tutaj wolniej. Tak więc rozbudowując zakłady przemysłowe trzymano się raczej starych form produkcji. Wprawdzie po przejęciu rządowych kopalń i hut w 1833 r. przez Bank Polski nastąpiła znaczna rozbudowa zakładów - najważniejsze było zbudowanie wielkich pieców na koks w Henrykowie, a zwłaszcza Huty Bankowej w Dąbrowie Górniczej w 1840 r., która stała się jednym z największych zakładów tego typu w Europie. Mimo wprowadzenia maszyn parowych w kopalniach nie przyniosło to zmian w całym przemyśle. Wkrótce okazało się, że węgiel miejscowy nie miał tych właściwości koksujących, na które liczono. Nie przystosowany do nowych warunków pracy był także system związany z Korpusem Górniczym. W rezultacie nowe huty były wykorzystywane w 20 %. Małe zapotrzebowanie rynku wewnętrznego pokrywały tradycyjne zakłady, opierające swą produkcję na tanim węglu drzewnym. Powodowało to, że na 22 piece działało tylko ich 11 co miało miejsce w 1846 r. Wzrost wydobycia węgla w Zagłębiu Dąbrowskim ( od 1846 do 1864 r. ze 100 tys. ton do 225 tys. ) był nieporównywalnie mniejszy niż na sąsiednim Górnym Śląsku. Dopiero pod koniec lat 50 - tych przełamany został wieloletni kryzys w hutnictwie Królestwa, jednak daleko było wciąż do radykalnych zmian w zakresie produkcji i techniki.

parowej - ile budowa kolei żelaznych. Do początku lat 60 - tych linie kolejowe połączyły najważniejsze centra produkcyjne ziem polskich ze sobą i rynkami zbytu. Nie pozostało to bez wpływu na kształtowanie się rynku wewnętrznego. Jednocześnie przy rozbudowie kolei ważną rolę odgrywały interesy państwa, które ją inwestowało, sieć kolejowa sprzyjała przede wszystkim połączeniom wewnątrz danego kraju. Uderzająco mało połączeń było między zaborami, co z czasem wywarło ujemny wpływ na utrzymujące się jeszcze więzi gospodarcze.

Jeśli chodzi o środki finansowe na rozbudowę przemysłu, sytuacja kształtowała się rozmaicie w poszczególnych zaborach. Na ziemiach polskich pod panowaniem pruskim dominującą rolę odgrywał kapitał pochodzenia obcego, głównie niemiecki. Zwłaszcza na Śląsku był to zwykle kapitał pochodzenia junkierskiego, tak że wielka własność ziemska i przemysłowa znajdowała się w ręku tej samej warstwy. Kapitał kupiecki był aktywniejszy tylko w niektórych dziedzinach produkcji np. cynku. Jedynie w Poznańskiem przy rozwoju przemysłu rolniczego czy pracującego na potrzeby rolnictwa pewną rolę odegrał miejscowy kapitał polski.

Nieco inaczej kształtowała się sytuacja w Królestwie. Początkowo nadal dużą aktywność inwestycyjną okazywało państwo zwłaszcza w przemyśle górniczo - hutniczym. Bank Polski nie tylko sam bezpośrednio inwestował poważne kwoty w rozwój tego przemysłu, ale ułatwiał także koncentrację kapitału poprzez kredyty udzielane osobom prywatnym. Rosły także fortuny przez korzystne dzierżawy np. monopoli lub innych dochodów państwowych. W ten sposób powstawała rodzima warstwa kapitalistów Znajdowała ona oparcie wśród części wielkich posiadaczy ziemskich, którzy nie wahali się swój uzyskany z produkcji rolnej kapitał pomnażać przez wkłady w przedsiębiorstwa przemysłowe. Przykładem współdziałania między tymi grupami mogą być powiązania jednego z największych kapitalistów Królestwa Polskiego Piotra Steinkellera z Łubieńskimi. Warstwy te doszły do głosu, gdy wskutek trudności rynkowych zaczęło słabnąć bezpośrednie zainteresowanie Banku Polskiego inwestowaniem w przemyśle. Gdy nie powiodło się puszczanie w dzierżawy, nastąpiło powolne wyprzedawanie kierowanych przez Bank przedsiębiorstw.

W latach 50 - tych na fali wzrastającej koniunktury zwiększał się napływ do Królestwa obcego Kapitału. Już przedtem inwestował on głównie w przemyśle włókienniczym. Jest to przede wszystkim znów kapitał niemiecki, który opanował np. kolej warszawsko - wiedeńską czy zakłady w Żyrardowie. Próbował rywalizować z nim na terenie Królestwa także kapitał francuski. Z obcymi centrami finansowymi wiązali się coraz silniej miejscowi kapitaliści przemysłowi. Jeden z największych bankierów warszawskich tej doby, Leopold Kronenberg, w nie małym stopniu zawdzięczał swą pozycję oparciu się na kapitalistach francuskich, m. in. Na Rotszyldzie. Wreszcie na terenie Galicji silnie penetrował kapitał austriacki. W tych warunkach rozwój przemysłu dostosowywał się w dużym stopniu do koniunktury ogólnoeuropejskiej, zwłaszcza do zapotrzebowania na terenie Niemiec i Rosji. W mniejszym stopniu rozwój ten uwzględniał potrzeby słabego jeszcze rynku wewnętrznego. Rozwojem przemysłu kierowała chęć prędkiego i znacznego zysku, mniej natomiast myślano o dostosowaniu go do sytuacji ekonomicznej kraju. U źródeł tego stanu leżał brak własnej państwowości polskiej. Niemniej błędem byłoby traktowanie industrializacji jako procesu pochodzącego z zewnątrz i nastawionego na potrzeby zewnętrzne. Chociaż w historiografii polskiej pojawiła się i taka interpretacja, przeważa obecnie teza o silnym zakorzenieniu się przemysłu w życiu gospodarczym ziem polskich tej doby. Świadczyłaby o tym m. in. Odporność na różne wahania koniunkturalne na rynkach europejskich.

1b. Manifest PKWN i jego powstanie

(przygotowany w Moskwie, tam też odbył się druk doku-u). Dla uwiarygodnienia wobec ludności ogłoszono go w Chełmie Lubel-skim, mieście znajdującym się już pod kontrolą Armii Czerwonej i Wojska Pol-skiego. PKWN w Manifeście: wzywał Polaków do walki z okupantem w ścisłym sojuszu z Armią Czerwoną; zapowiadał zbudowanie przyszłej Polski w oparciu o konstytucję z 1921 r. - ustrój demokratyczny, przywrócenie swobód demokra- tycznych; odmawiał uznania rządu londyńskiego, nazywając go "sanacyjnym" i "samozwańczym"; ogłaszał konieczność odbudowy Polski ze zniszczeń wojen-nych, reformę rolną (bez odszkodowania dla właścicieli ziemi 50 ha w Polsce centralnej i powyżej 100 ha na ziemiach polskich włączonych do Niemiec); prze-jęcie pod tymczasowy zarząd majątków niemieckich; zwrot osobom prywatnym majątku zagrabionego przez Niemców, gwarantował poszanowanie własności pry-watnej; zapowiadał przyłączenie do Polski Pomorza, Śląska, a w sprawie granic wschodnich stwierdzał konieczność oddania ziem litewskich Litwie, białoruskich Białorusi, ukraińskich Ukrainie, szczególny nacisk kładł na współpracę i dobro- sąsiedzkie stosunki z ZSRR i Czechosłowacją oraz na utrzymywanie przyjaznych stosunków ze wszystkimi państwami demokratycznymi.

27 lipca członkowie PKWN podpisali w Moskwie porozumienie z ZSRR, na mocy którego zrzekli się pretensji do wschodnich ziem polskich na korzyść Związku Radzieckiego. PKWN został przez Związek Radziecki uznany oficjalnie za legal-ną władzę w Polsce.

Od sierpnia 1944 r. na ziemiach polskich istniały dwa ośrodki władzy - legal-ny: Delegatura Rządu na Kraj z Krajową Radą Ministrów i struktury Armii Kra-jowej - instytucje mające mandat od legalnego rządu polskiego w Londynie, cieszące się poparciem zdecydowanej większości społeczeństwa polskiego; i nie-legalny: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i Krajowa Rada Narodowa - uznane jedynie przez ZSRR, działające z mandatu Kremla, cieszące się nikłym poparciem Polaków. O ostatecznym przejęciu władzy w Polsce zadecydowały fakty militarne - stacjonowanie na naszych ziemiach od lipca 1944 r. ponad 2, mln żołnierzy radzieckich i współdziałających z nimi oddziałów Ludowego Wojska Polskiego.

Okres od powstania PKWN (dojście frontu wschodniego do linii Wisły) aż do stycznia 1945 r. (podjęcia nowej ofensywy radzieckiej na zachód) nosi nazwę okre-su tzw. Polski lubelskiej. Budowanie struktur nowej władzy ludowej odbywało się pod opieką żołnierzy radzieckich, funkcjonariuszy NKWD i polskiego Urzędu Bez-pieczeństwa Publicznego. We wrześniu 1944 r. na mocy dekretu PKWN przewod-niczący KRN, Bolesław Bierut, został głową państwa - prezydentem KRN. PKWN i KRN organizowały życie na zajętych terenach eliminując ludzi z ujawniających się struktur podziemnego państwa polskiego. Budowa nowej Polski odbywała się w atmosferze terroru - usprawiedliwieniem miało być podejmowanie walki z re-akcją, którą dostrzegano przede wszystkim w szeregach AK i strukturach Polski podziemnej. 30 października PKWN uchwalił dekret o ochronie państwa pozwala-jący na skazywanie na śmierć praktycznie za wszelkie przewinienia godzące w pań-stwo (możliwość wieloznacznego interpretowania przepisów). Jednocześnie pow-stała Milicja Obywatelska i policja polityczna: Urząd Bezpieczeństwa. Masowo w dawane były wyroki śmierci nawet za posiadanie radia.

~ Życie gospodarcze Polski lubelskiej było koncesjonowane przez władze: w sierpniu 1944 r. ukazał się dekret o obowiązkowych dostawach żywności dla wojska i do miast; władze lubelskie przeprowadziły niekorzystną dla obywateli wymianę pieniędzy; pod okiem Armii

Poddaństwo na ziemiach polskich

Na ziemiach polskich poddaństwo przejawiało się w przywiązaniu chłopa do ziemi. Konstytucja 1496 zezwalała na opuszczenie wsi przez jednego chłopa w ciągu roku, by mógł udać się do miasta na naukę rzemiosła. 1501-1543 chłopom zakazano opuszczania wsi bez zgody pana. Skutkiem tych obostrzeń stało się zjawisko zbiegostwa chłopów na wschodnie kresy Rzeczpospolitej oraz liczne w XVI w. powstania chłopskie.

W czasie powstania kościuszkowskiego formalnie zniesione Uniwersałem połanieckim. W Księstwie Warszawskim zniesione konstytucją i dekretem grudniowym z 1807. W tym samym czasie poddaństwo zniesiono w zaborze pruskim, najdłużej przetrwało w Galicji, gdzie utrzymało się aż do 1846.

Rewolucja agrarna, przemiany społeczno-gosparcze w Europie Środkowej i Wschodniej w XIX –XX w. polegające na likwidacji poddaństwa i pańszczyzny, uwłaszczeniu chłopów, a także wywłaszczeniu i parcelacji wielkiej własności ziemskiej; zapewniła chłopom wyzwolenie z zależności feudalnej i uzyskanie ziemi na własność.

2a. Formy renty feudalnej , produkt dodatkowy właściwy feudalnemu systemowi produkcji, wytwarzany przez poddanych chłopów i przejmowany przez właścicieli ziemskich. Wyróżnia się 3 zasadnicze formy renty feudalnej:

1. odrobkową (pańszczyzna), polegającą na pracy chłopa (często z własnym inwentarzem) przez określony czas na ziemi pozostającej w bezpośredniej dyspozycji pana feudalnego;

2. naturalną, oznaczającą przekazywanie panu przez chłopa części produktów wytworzonych na ziemi przydzielonej mu do uprawy;

3. pieniężną, będącą oddawaniem panu części pieniędzy uzyskanych przez chłopa ze sprzedaży produktów przez niego wytworzonych. Ta forma renty feudalnej rozwinęła się nieco później i była związana z rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej.

Temat: Dzieje PRL.

Polski październik 56 i jego następstwa: Po II zjeździe PZPR przeobrażenia zachodzące w Polsce przebiegały zbyt wolno, aby zadowolić społeczeństwo. Nie rozwiązano wielu problemów, domagano się ukarania osób odpowiedzialnych za błędy stalinizmu. Jeszcze przed rokiem 56 dochodziło do wielu strajków, zakładano rady robotnicze, wydawano pisma (np. Życie Warszawy). Przełomowe znaczenie miały uchwały XX Zjazdu KPZR, znów odżyły spory o tradycje ruchu robotniczego, o komunizm, demokracje itp. W marcu zmarł nagle Bierut. PZPR nie mogło sobie dać rady z utworzeniem nowego programu. Wynikły zamieszki. Zaatakowano UBP.

Podczas plenum KC zadecydowano o zwróceniu legitymacji partyjnej Gomułce. ZSRR zaniepokojone wrzeniem wśród robotników zaczęło marsz na Wawe. Załogi zakładów pracy zaczęły przygotowania do obrony. Do Polski przybył Chruszczow. Gdy Gomułka oświadczył, że jest w stanie opanować sytuacje doszło do obrad. Chruszczow wycofał wojska, sekretarzem został Gomułka. Na VIII plenum przyjęto program, który Gomułka przedstawił na wiecach: opowiedziano się za równoprawnością stosunków międzypartyjnych i międzypaństwowych w obozie krajów komunistycznych. Odrzucono dotychczasowe zarządzanie gospodarką narodową i demokratyzację stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych. Podniesienie poziomu życia ludności uzależniono od wyników produkcyjnych, część przemysłu obronnego przestawiono na produkcję cywilną, zwiększono produkcje na rynek wewnętrzny. Uregulowano też kwestie polsko-radzieckie. Umożliwiono repatriacje Polaków, anulowano zadłużenie Polski na 2 mld rubli i umorzono kredyty. Skutki października: zwolniono kar. Wyszyńskiego i odnowiono umowę państwo-Kościół, do Polski z ZSRR wróciło prawie 30 tys Polaków, zrehabilitowano ponad 1,5 mln więźniów politycznych, wycofano się z planów kolektywizacji rolnictwa, zlikwidowano specjalne sklepy dla elity ubekowo-partyjnej, odstąpiono od stalinowskich metod rządzenia krajem. Zapowiedziano poprawę poziomu życia ludności, rozwiązano ZMP.

Dekada lat 70tych. Obradujące w 70 roku VII plenum PZPR zobowiązało nowe władze do podniesienia położenia materialnego najbiedniejszych rodzin, które odczuły bardzo ostatnie podwyżki cen. Gierek zwrócił się z przemówieniem do społeczeństwa, którym próbował je uspokoić, jednak wciąż wybuchały strajki. Zmusiły one władze do cofnięcia w 71 podwyżek cen. W 72 Sejm uchwalił Plan Społeczno Gospodarczy. W latach 71-73 wzrosła produkcja przemysłowa i rolnicza. Były to bardzo dobre efekty. Na wyobraźnię ludzi działał program mieszkaniowy, który do 90 roku miał zapewnić wszystkim mieszkania. Rozszerzono zakres opieki socjalnej, otworzono Fundusz Ochrony Zdrowia, finansowano budowę szpitali, wybudowano Hutę Katowice, Lubelskie Zagłębie Węglowe i Bełchatowskie Zagłębie Gorniczo-Energetyczne. Dopiero po 75 ujawniły się braki w przyjętej koncepcji rozwoju kraju. Za szybkim rozwojem wytwórstwa nie nadążały energetyka i surowce. Ministrowie byli bardzo samowolni, Zadłużenie kraju wzrosło do 22 mld $. Samospłata pożyczek okazała się nierealna. W 72 rozpoczęła się ref. administracji. Utworzono gminy, powołano wojewodów, w 75 zlikwidowano powiaty, utworzono wiele nowych urzędów. Zmiany te służyły tylko umocnieniu władzy KC PZPR. W 76 uchwalono nowelizacje Konstytucji. PZPR stało się hegemonem w państwie. Polska utraciła suwerenność na rzecz ZSRR. Na Wybrzeżu wciąż jednak panował kryzys. Były strajki, represje. Jednak w 76 zawiązało się Polskie Porozumienie Niepodległościowe. Wychodziło ono z założenia, ze suwerenem we własnym państwie może być tylko naród. Celem było odzyskanie przez Polskę suwerenności. Społeczeństwo było coraz bardziej niezadowolone. Ceny żywności podskoczyły o 100%. Znów manifestacje objęły Radom, Ursus, Płock itd.. W 76 V Plenum KC PZPR podjął uchwale o manewrze gospodarczym. Istotą zmian miało być ograniczenie inwestycji, zwiększenie produkcji rynkowej i eksportu oraz zmniejszenie zadłużenia zagranicznego. Nie zostały one zrealizowane. Wobec uczestników manifestacji zastosowano znów represje. Po 76 nastąpiła stagnacja, a po 79 spadek dochodu narodowego. Kryzys dotknął też kulturę i oświatę. Represje, jakie padły na robotników wywołały poruszenie. Zapowiedziano ich obronę. Stworzono Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Powstawały studenckie komitety Solidarności. Ruchy te popierały kraje demokratyczne.