Historia i źródła prawa cywilnego | Notatki Prawo cywilne materialne

I – Wprowadzenie do prawa cywilnego

Dwa podzbiory systemu prawnego: prawo publiczne oraz prawo prywatne.

Normy prawa prywatnego regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym

przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów majątkowych oraz niemajątkowych

(osobistych). Nie występuje władcze podporządkowanie jednego podmiotu drugiemu

podmiotowi przez co nie występuje jednostronne kształtowanie sytuacji prawnej jednemu z

podmiotów stosunku prawnego. Powstaje w relacjach z osobami fizycznym i prawnymi. Relacje

między nimi kształtują one same, co niekoniecznie musi prowadzić do równorzędnego

usytuowania ich względem siebie. Ze względu na ochronę “słabszej” strony normy kształtują jej

pozycję korzystniej w porównaniu do strony “silniejszej”. Spory rozstrzygane są niezależnie od

stron, lecz przez działające z ich inicjatywy i we wskazanym zakresie sądy.

Prawo publiczne reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje

organ państwa lub samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej w celu realizacji

interesu publicznego. Organy te władczo kształtują sytuację prawną człowieka lub jednostki

organizacyjnej. Ustanawia bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie

nieposłuszeństwa normom tego podsystemu.

Normy silnie uzasadnione aksjologicznie: realizują godność i wartość człowieka oraz

integralność jego mienia. Praktyka wywiera bezpośredni wpływ na treść stosunków prawnych,

które często są otwarte na nieograniczony krąg uczestników lub przewidziane są do

wielokrotnego zastosowania np. wzorce umów, statuty osób prawnych. Prawodawca i

interpretator powinni mieć na względzie sytuację wszystkich stron stosunku prywatnoprawnego.

Gałęzie prawa - spójne i uporządkowane według przyjętych założeń zespoły norm prawnych,

regulujące obszerne kategorie stosunków społecznych w sposób pełny, stosowane bezpośrednio.

Normy innych gałęzi prawa stosuje się tylko analogicznie. Rezultat złożonego procesu

historycznego, który trwa nadal.

Kompleksowe regulacje prawne - zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu (stosunku

społecznoprawnego), które należą do kilku gałęzi.

Dyscyplina naukowa - zespół działań poznawczych z wytworem w postaci twierdzeń.

Dyscypliny dydaktyczne zwykle korelują z naukowymi.

Prawo cywilne - gałąź prawa i trzon prawa prywatnego. Metoda regulacji polega na uznaniu

autonomicznej pozycji podmiotów, żadnej z nich nie przysługuje władcze kształtowanie sytuacji

prawnej drugiej osoby. Przy kwalifikacji stosunku prawnego nie mają znaczenia faktyczne

relacje podmiotów. Typowym sposobem kształtowania stosunku cywilnoprawnego jest zawarcie

umowy.

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Historia i źródła prawa cywilnego i więcej Notatki w PDF z Prawo cywilne materialne tylko na Docsity!

I – Wprowadzenie do prawa cywilnego

Dwa podzbiory systemu prawnego: prawo publiczne oraz prawo prywatne. Normy prawa prywatnego regulują stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów majątkowych oraz niemajątkowych (osobistych). Nie występuje władcze podporządkowanie jednego podmiotu drugiemu podmiotowi przez co nie występuje jednostronne kształtowanie sytuacji prawnej jednemu z podmiotów stosunku prawnego. Powstaje w relacjach z osobami fizycznym i prawnymi. Relacje między nimi kształtują one same, co niekoniecznie musi prowadzić do równorzędnego usytuowania ich względem siebie. Ze względu na ochronę “słabszej” strony normy kształtują jej pozycję korzystniej w porównaniu do strony “silniejszej”. Spory rozstrzygane są niezależnie od stron, lecz przez działające z ich inicjatywy i we wskazanym zakresie sądy. Prawo publiczne reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej w celu realizacji interesu publicznego. Organy te władczo kształtują sytuację prawną człowieka lub jednostki organizacyjnej. Ustanawia bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa normom tego podsystemu. Normy silnie uzasadnione aksjologicznie: realizują godność i wartość człowieka oraz integralność jego mienia. Praktyka wywiera bezpośredni wpływ na treść stosunków prawnych, które często są otwarte na nieograniczony krąg uczestników lub przewidziane są do wielokrotnego zastosowania np. wzorce umów, statuty osób prawnych. Prawodawca i interpretator powinni mieć na względzie sytuację wszystkich stron stosunku prywatnoprawnego. Gałęzie prawa - spójne i uporządkowane według przyjętych założeń zespoły norm prawnych, regulujące obszerne kategorie stosunków społecznych w sposób pełny, stosowane bezpośrednio. Normy innych gałęzi prawa stosuje się tylko analogicznie. Rezultat złożonego procesu historycznego, który trwa nadal. Kompleksowe regulacje prawne - zespoły norm odnoszące się do jednego przedmiotu (stosunku społecznoprawnego), które należą do kilku gałęzi. Dyscyplina naukowa - zespół działań poznawczych z wytworem w postaci twierdzeń. Dyscypliny dydaktyczne zwykle korelują z naukowymi. Prawo cywilne - gałąź prawa i trzon prawa prywatnego. Metoda regulacji polega na uznaniu autonomicznej pozycji podmiotów, żadnej z nich nie przysługuje władcze kształtowanie sytuacji prawnej drugiej osoby. Przy kwalifikacji stosunku prawnego nie mają znaczenia faktyczne relacje podmiotów. Typowym sposobem kształtowania stosunku cywilnoprawnego jest zawarcie umowy.

Sposób ochrony interesów - odpowiedzialność odszkodowawcza stron. Spełnia funkcję kompensacyjną. Organy publiczne mogą występować w roli podmiotów cywilnoprawnych. Zakres prawa cywilnego: Obok prawa cywilnego pojawiają się inne gałęzie prawa grupujące normy prywatnoprawne. Łączy je wspólna metoda regulacji, różni zakres stosowania, zasady i własne instytucje ogólne. Normy prawa cywilnego mogą być zastosowane analogicznie. 1.Prawo pracy – ustawa o charakterze kompleksowym, przedmiot regulacji: indywidualny stosunek pracy. W sprawach nieuregulowanych w przepisach prawa pracy stosuje się odpowiednie przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy, dotyczy tylko stosunków prywatnoprawnych ujętych w kodeksie pracy. 2.Prawo rodzinne – integralna część prawa cywilnego. 3.Prawo handlowe – coraz częściej łączone z prawem cywilnym. aktualnie w polskim prawie nie jest odrębną gałęzią, część norm obejmuje kodeks cywilny, a część kodeks spółek handlowych. Nowa nazwa prawa handlowego – prawo gospodarcze prywatne, przedmiot odrębnych badań naukowych oraz nauczania. 4.Prawo rolne - wyodrębnione w celach naukowych lub dydaktycznych, przedmiot: normy prywatnoprawne, składnik prawa cywilnego. 5.Prawo spółdzielcze - ujęte w odrębnej ustawie. Reguluje powstanie, strukturę i działanie dobrowolnie tworzonej przez podmioty prawa cywilnego osoby prawnej - spółdzielni. Nie jest odrębną od prawa cywilnego gałęzią prawa. Systematyka prawa cywilnego: Dzieli się na działy, w grupie praw recypowanych z prawa rzymskiego uznanie zyskał system pandektowy – rozbudowana część ogólna po której następują działy: prawo rzeczowe, zobowiązań, rodzinne i spadkowe. Takie rozwiązanie przyjęto w Polsce z wyłączeniem prawa rodzinnego. 1.Część ogólna - instytucje i zasady: problematyka czynności prawnych, podmiotów prawa cywilnego oraz praw podmiotowych 2.Prawo rzeczowe – normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe (skuteczne wobec wszystkich), a odnoszące się do rzeczy. 3.Prawo zobowiązań - normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnych podmiotów. 4.Prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty. 5.Prawo rodzinne – reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi i powinowatymi, a także instytucję opieki i kurateli. 6.Prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej) - reguluje prawa podmiotowe do wytworu umysłu ludzkiego o wartości majątkowej. Stosunkowo nowa problematyka, regulowane przez ustawę o prawach autorskich i prawach pokrewnych oraz ustawę Prawo własności przemysłowej.

-drugiej i trzeciej Księdze Kodeksu Napoleona z 1804r. -polskim prawie hipotecznym z lat 1818 i 1825 -Kodeksie cywilnym Królestwa Polskiego z 1825r., który zastąpił pierwszą Księgę Kodeksu Napoleona -prawie małżeńskim z 1836r.

Ziemie wschodnie, które nie wchodziły w skład Królestwa Polskiego - całościowo rosyjskie prawo cywilne.
Ziemie zachodnie, objęte zaborem pruskim, Kodeks cywilny niemiecki z 1896r., poprzednio Powszechne Pruskie Prawo Krajowe (Landrecht)
Ziemie południowe, objęte zaborem austriackim, austriacki Kodeks cywilny z 1811r., nowelizowany w latach 1914, 1915, 1916. Na małych obszarach prawo węgierskie. By utrzymać porządek prawny, utrzymano te systemy prawne na terenie niepodległej Polski jako dzielnicowe prawa polskie, postanowienia sprzeczne z polską racją stanu zniknęły. Sejm ustawodawczy już 1919r. ustalił ustawę o Komisji Kodyfikującej RP, która miała opracować jednolity system prawa cywilnego. Stopniowa unifikacja prawa miała poprzedzać jego kodyfikację. Ustanowiono Kodeks zobowiązań z 1933r. oraz Kodeks handlowy z 1934r. Wybuch wojny wstrzymał proces unifikacyjny. Okres powojenny: Zadanie unifikacji prawa cywilnego podjęło w 1945r. Ministerstwo Sprawiedliwości. W ciągu roku wydano szereg dekretów, które regulowały poszczególne działy prawa cywilnego w miejsce dotychczasowych praw dzielnicowych. Kodyfikacja prawa cywilnego: Po unifikacji Ministerstwo Sprawiedliwości rozpoczęło pracę nad kodyfikacją prawa cywilnego w jednym akcie normatywnym (kodeksie) systematyzując podstawowy zespół norm tej gałęzi prawa. W 1948r. powstał projekt Kodeksu cywilnego, nie został uchwalony ze względu na plan PZPR by przekształcić Polskę w państwo komunistyczne. W 1950r. Kodeks rodzinny zastąpił cztery dekrety dotyczące prawa małżeńskiego osobowego, małżeńskiego majątkowego, przepisy o stosunkach między rodzicami a dziećmi oraz prawo opiekuńcze. Następnie uchwalono Przepisy ogólne prawa cywilnego, które zastąpił dekrety zawierające przepisy ogólne prawa cywilnego, prawo osobowe oraz pewne przepisy części ogólnej Prawa zobowiązań. W tym samym roku podjęto pracę nad nowym projektem Kodeksu cywilnego, opartym na doktrynie radzieckiej, przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Przygotowane projekty z lat 1954 oraz 1955 spotkały się z krytyką środowisk prawniczych. Dopiero w 1956r. powołano Komisję Kodyfikacyjną, która przedstawiła projekt w 1960r. Obejmował też przepisy prawa rodzinnego. Wydany rok później projekt nie zawierał już tych przepisów, zostały one ujęte w odmiennej kodyfikacji. Ogłoszone drukiem w 1962r. projekty zostały zmienione i uchwalone w 1963r. przez Radę Ministrów. Zaproponowane przez Komisje zmiany Sejm przyjął i uchwalił Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Kodeks cywilny (oba wraz z przepisami wprowadzającymi). Ustawy weszły w życie 1 stycznia 1965r. Przestały obowiązywać

przepisy regulujące. Kodeks cywilny nie różni się niczym od zwykłej ustawy, lecz jak każdy kodeks wyróżnia się wśród innych ustaw obejmując trzon instytucji odpowiedniej gałęzi prawa. Organy stanowiące prawo powinny stosować się do jego konstrukcji i terminologii, a organy stosujące prawo obowiązane są na mocy dyrektywy interpretacyjnej do preferowania wykładni przepisów pozakodeksowych o niewyraźnym znaczeniu w sposób zgody z treścią odpowiednich instytucji kodeksowych. Ograniczony postulat zupełności KC z trzech powodów:

dążenie do względnej stabilności, pominięto instytucje o niepewnej w przyszłości doniosłości społecznej
zwięzła i zwarta ustawa zasadnicza dla prawa cywilnego, ujmuje instytucje ważne z punktu widzenia społecznego i konstytucyjno-prawnego.
Kodeks miał obejmować wyłącznie normy cywilnoprawne Podział:

“Część ogólna”
“Własność i inne prawa rzeczowe”
“Zobowiązania” 4)” Spadki” Reforma Kodeksu w III RP: Pierwszy etap reformy –ustawa z 1990r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny. Nowela ta przywróciła niektóre istniejące w II RP instytucje oraz wprowadziła nowe regulacje prawne. Następnie KC wielokrotnie zmieniano, pewne zmiany konieczne by wdrożyć do polskiego prawa treści Dyrektyw UE. Komisję do spraw reformy zastąpiono Komisją Kodyfikacji Prawa Cywilnego działającą w latach 2002-2015 przy Ministrze Sprawiedliwości. Od 2006r. pracowano nad nowym Kodeksem cywilnym, wstępne propozycje zawarto w Zielonej Księdze by poddać je dyskusji publicznej. Po 2015r. prace badawcze nad nowym Kodeksem cywilnym prowadzi Akademicki Projekt Kodeksu Cywilnego.

Przepis prawny – jednostka redacyjna, zawarta w akcie normatywnym (artykuł, paragraf, zdanie) potrzebna do zrekonstruowania pełnej normy prawnej. Okoliczności zastosowania (charakter mocy wiążącej) norm: 1.Normy bezwzględnie wiążące (imperatywne, ius cogens) – zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone wolą (decyzją) stron lub odmiennym zwyczajem. 2.Normy względnie wiążące (dyspozytywne, ius dispositium) – zastosowanie gdy same strony nie uregulowały konsekwencji prawnych odmiennie od dyspozycji zawartej w normie. 3.Normy semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie obowiązujące) – wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony, mogą być ograniczone lub uchylone gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną. Ustalają minimalny i maksymalny zakres świadczeń jednej strony (ceny, czynsze), najdłuższy i najkrótszy termin wypowiedzenia stosunku prawnego, minimalny standard rzeczy lub usługi. Normy kompetencyjne – przyznają kompetencję (upoważniają) podmiotowi do dokonania czynności konwencjonalnej z tym skutkiem, że przyznają dla kogoś jakieś obowiązki. Ich realizacja zapewniona jest sankcjami w prawie cywilnym/procedurze cywilnej. Metanormy – które odnoszą się do norm pierwszego stopnia, bezpośrednio regulujących zachowanie człowieka. Zawierają zasady przyznawania poszczególnym normom preferencji przed innymi: 1.normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawnego, które nakazują uznawać pewne fakty za prawotwórcze 2.reguły interpretacyjne – dyrektywy określające w jaki sposób przepisy prawne mają być przekładane na normy prawne, jednoznacznie nakazują określone zachowanie. 3.reguły inferencyjne – wnioskowanie normy z faktu obowiązywania w systemie innej normy. 4.Reguły kolizyjne – określają sposób rozstrzygania kolizji norm. Definicje legalne – przepisy, które wiążąco określają sens słów/zwrotów używanych w akcie prawnym. Przepisy odsyłające – przy ustaleniu treści normy X należy uwzględnić przepis, który ustanawia normę Y. Klauzula generalna – jest to zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający pewne wartości lub oceny w jakiejś grupie społecznej, do który ów przepis odsyła przez nakaz uwzględnienia ich przy ustalaniu stanu faktycznego (pojęcie nieostre). 1.Zasady współżycia społecznego – reguły moralne (uzasadnienie aksjologiczne). Odnoszą się do osób fizycznych i prawnych Rola: -doprecyzowanie treści -przy kwalifikowaniu pewnych zdarzeń kreujących stosuki cywilnoprawne, przy precyzowaniu pojęć prawnych

-przy wykładni oświadczenia woli -instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które budziłyby dezaprobatę moralną np. art. 5 KC (nadużycie prawa podmiotowego) 2.Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa – korelowanie interesu prywatnego podmiotu z dobrem ogółu. Początek obowiązywania – normy zaczynają obowiązywać (wchodzą w życie) 14 dni od dnia ich ogłoszenia, jeżeli same nie stanowią inaczej. Okres między datą ogłoszenia aktu a terminem wejścia w życie – vacatio legis (można ten czas skrócić lub uchylić). Od daty wejścia w życie normy mogą być stosowane. Koniec obowiązywania wskutek: 1)wyraźnych klauzul derogacyjnych (norma prawna uchylająca przepis/akt) 2)upływ czasu, który z góry został określony w akcie ustanawiającym normy 3)wejście w życie później ustanowionych norm, które regulują takie same sytuacje. Reguła kolizyjna lex posterior derogat legi anteriori (ustawa późniejsza uchyla moc obowiązującą ustawy wcześniejszej), lecz nie dotyczy przypadków, gdy norma wcześniejsza ma charakter szczególny wobec normy późniejszej bo lex posterior generali non derogat legi priori speciali. 4)orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzekającego utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego 5)desuetudo (długotrwałe niestosowanie/nieprzestrzeganie) oraz zmiana sytuacji społecno-ekonomicznej, impossibilium nulla obligatio est (nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych) Prawo intertemporalne (międzyczasowe) Wskutek uchylenia normy/przepisu, który ją wyznacza, ustaje jej działanie w odniesieniu do stosunków prawnych powstałych później. 1.Zasada nieretroakcji – normy prawne nie mają mocy wstecznej. lex retro non agit (prawo nie działa wstecz) – skutki zdarzeń prawnych, jakie miały miejsce pod rządem dawnej ustawy, określa się na podstawie dawnej ustawy, ale tylko do czasu wejścia w życie nowej ustawy. Zasady nieretorakcji nie stosuje się gdy wskazuje na to: 1)brzmienie ustawy (tzw. wyraźne postanowienie) 2)cel ustawy, gdy na wsteczne jej działanie wskazuje nie brzmienie, a rezultat funkcjonalnej wykładni 2.Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji. Poza zasięgiem lex retro non agit – określenie pod rządem nowej ustawy treść stosunku prawnego powstałego pod rządem dawnego prawa oraz konsekwencje prawne związane z tym stosunkiem zdarzeń prawnych, które miały miejsce pod rządem nowego prawa.

Historia i źródła prawa cywilnego, Notatki z Prawo cywilne materialne

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Historia i źródła prawa cywilnego i więcej Notatki w PDF z Prawo cywilne materialne tylko na Docsity!

I – Wprowadzenie do prawa cywilnego