Historia instytucji politycznych, ćwiczenia - Notatki - Politologia - Część 1, Notatki z Politologia

Pobierz Historia instytucji politycznych, ćwiczenia - Notatki - Politologia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!

HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH

Wykłady + Ćwiczenia

Wykłady (prof. B. Rakowski) – zaliczenie – egzamin ustny – 31.01 – ostatnia trójka (można

wybrać jakiś monograf/artykuł i przyjść z tym na egzamin, jedno z 3 pytań będzie z tej pracy)

Ćwiczenia (dr R. Jung) – zaliczenie – przygotowanie i prezentacja jednego z tematów,

aktywność, obecność, praca (możliwe 2 nieobecności)

I. Pojęcie państwa i instytucji politycznych

Zagadnienia: Czym są instytucje polityczne? Pochodzenie państwa. Czynniki sprawcze narodzin państwa. Prawidłowości rozwoju państw między starożytnością a współczesnością.

Instytucja polityczna to grupa osób, wyłaniających się ze społeczności i charakteryzujących się stosownymi cechami organizacyjnymi oraz materialnymi umożliwiającymi uczestnictwo w życiu politycznym, która wpływa na zjawiska i procesy polityczne związane ze zdobywaniem, sprawowaniem i utrzymaniem władzy. To zespół środków powiązanych ze sobą i służących realizacji idei społecznej. Pochodzi od łac. Instituere – tworzyć, ustanawiać, urządzić. Zespół osób załatwiających sprawy i spełniających funkcje publiczne. To również zespoły urządzeń materialnych, które pomagają funkcjonować instytucji. Siły polityczne dążą do utrzymania władzy dzięki instytucjom politycznym. Instytucje polityczne powiązane są z instytucjami prawnymi. Mają one określone w normach prawa zasady funkcjonowania. System sprawowania władzy: demokracja bezpośrednia (np. referendum, inicjatywa ludowa), demokracja pośrednia (np. wybory). Instytucje polityczne możemy rozróżnić na te znajdujące się na szczeblu centralnym i te znajdujące się na szczeblu regionalnym (samorządowym).

Instytucja polityczna może być rozumiana jako:

 zespół osób biorących udział w życiu politycznym (w tym rozumieniu – organizacja państwowa, parlament, rząd, ministerstwo, sąd, partia polityczna);  zespół norm prawnych odnoszących się do działania politycznego i regulujących jego zasady (instytucje prawa wyborczego, referendum, wotum nieufności)

Państwo – to polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Organizuje i koordynuje prace dużych grup społecznych.

Państwo – zespół instytucji i rozwiązań prawnych powiązanych ze sobą i od siebie zależnych

Georg Jellinek - Opracował klasyczną trójelementową koncepcję państwa, definiując je jako organizację osiadłego na określonym terytorium ludu, wyposażoną w bezpośrednią władzę zwierzchnią. Definiując państwo wskazał trzy istotne elementy: władza - jako czynnik najistotniejszy, przymiot suwerenności, terytorium , na którym władza jest sprawowana oraz ludność tej władzy poddaną.

Państwo widziane przez pryzmat prawa międzynarodowego:

• odzyskanie niepodległości
• oderwanie (np. Kosowo)
• rozpad (np. ZSRR, Jugosławia)
• łączenie się
• utworzenie państwa mocą prawa (decyzji) międzynarodowego (np. Izrael)

Teorie powstania państwa

 teistyczna – teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu  teologiczna – jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.  patriarchalna – koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii  patrymonialna – poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.  umowy społecznej – według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji był Thomas Hobbes, a wybitnym przedstawicielem m.in. Jan Jakub Rousseau.  podboju i przemocy – zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.  solidarystyczna – twórcą był Émile Durkheim: państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.  psychologistyczna – twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych – bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.  marksistowska (bazy i nadbudowy) – państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels.  teoria państwa w katolickiej nauce społecznej – według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli.  funkcjonalna – dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy. Twórca: Aureliusz Augustyn.

Pochodzenie państwa – pojawieniu się organizacji państwa towarzyszył długotrwały proces historyczny. Powstało wiele teorii związanych z pochodzeniem państwa. Proces powstawania instytucji państwa był długotrwały. Było to wynikiem rozwoju kultury i cywilizacji ludzkiej.

Powstanie państwa w drodze umowy społecznej

Myśl tę zapoczątkowali Tomasz Hobbes (1588-1679) - Wlk. Brytania oraz Jan Jakub Rousseau (1712-1788) - Francja. Koncepcja ta opierała sie na umowie między władcą a poddanymi. Człowiek stał się istotą społeczną. Hobbes zwrócił uwagę na to, że poszczególnym jednostkom bardziej opłaca się żyć w pokoju niż w ciągłej wojnie. Ludzie zawierają umowę "każdy z każdym" i powierzają władzę suwerenowi, który przestrzega określone wcześniej prawa. Powstaje państwo zwane Lewiatanem, któremu wszyscy poddani są bezwzględnie posłuszni i podporządkowani. Hobbes pisze: Przez to bowiem upoważnienie, jakie mu daje każdy poszczególny człowiek w państwie, rozporządza on tak wielką mocą i siłą mu przekazaną, że strachem jest przed tą mocą kształtować wolę wszystkich ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym. Drugi przedstawiciel tej koncepcji uważał, że rozwój materialny z czym wiązał sie również rozwój rolnictwa przyczyniły sie do pojawienia się organizacji państwa. Rozwój tych dwóch dziedzin spowodował wykształcenie się życia społecznego oraz pojawienie się prywatnej własności. Społeczeństwo zgodziło się na tzw. umowę zrzeszenia, która zapoczątkowała powstanie państwa. Pojawił się nowy podział społeczeństwa : rządzący i rządzeni. Umowa zrzeszenia spowodowała ukształtowanie się rządów despotycznych dlatego też część społeczeństwa chciała wrócić do umowy społecznej, która nawoływała do wolności dla wszystkich ludzi. Obaj myśliciele utrzymywali, że to państwo powinno służyć ludziom.

Powstanie państwa w drodze rozpadu wspólnot ludzkich

Przedstawicielem tej teorii jest Fryderyk Engels (1820-1895). Zakłada ona, że w wyniku rozpadu małych wspólnot ludzkich powstają poszczególne grupy społeczne. Wspólna własność zaczyna przekształcać się w gospodarkę indywidualną. Doskonalenie metod pracy powoduje podział społeczeństwa na rodzaj wykonywanej pracy i tym samym powstają zróżnicowane klasy społeczne. W społeczeństwie rodzi się nietolerancja dla klas niższych. Rody przekształcają się w państwo. Droga do tej zmiany jest dość długa. Grupą rządzącą staje się stan najbogatszy. Engels pisze :(...) klasy o sprzecznych interesach ekonomicznych - nie pożarły nawzajem siebie i społeczeństwa w bezpłodnej walce, stała się niezbędna potęga stojąca pozornie ponad społeczeństwem, która miała tłumić te konflikty, utrzymywać je w granicach porządku. Tą potęga wyrosłą ze społeczeństwa, ale stawiającą się nad nim i coraz bardziej wyobcowującą się z niego, jest państwo. Koncepcję tę popierał również Włodzimierz Ulianow - Lenin (1870 -1924), który również uważał, że początkiem państwa było wyodrębnienie się poszczególnych klas społecznych. Engels oraz Lenin stworzyli marksistowską doktrynę pochodzenia państwa, która głosi, że niezbędne do prawidłowego rozwoju państwa jest zniesienie podziału społeczeństwa na klasy.

Historyczny model powstania państwa

Koncepcję tę stworzył polski historyk Henryk Łowmiański w oparciu o powstanie państwa u ludów słowiańskich. Opisał on dwa modele państwa: model ustroju plemiennego w jego późnej fazie oraz model ustroju państwowego we wczesnej fazie. Zauważył on, że niektóre elementy poszczególnych modeli są bardzo podobne. Proces przechodzenia z jednego ustroju do drugiego spowodowany był problemami wewnętrznymi. W ustroju plemiennym znalazły się następujące elementy:

 podstawową jednostką jest plemię,  występuje tam demokracja,

 decyzje podejmuje wiec,  klasą panującą jest starszyzna plemienna,  ludność, nawet najbiedniejsi są wolni,  system skarbowy kontrolowany przez wiec,  siła militarna oparta na pospolitym ruszeniu,  występują tam sądy plemienne i sędziowskie.

Elementy znajdujące się w ustroju państwowym:

 podstawą państwa są dawne terytoria plemienne, małe plemiona tracą znaczenie,  na czele państwa stoi książę uzależniony od plemienia,  podział na klasy,  wojownicy przekształcają się w rycerstwo,  rolnicy przekształcają się w klasę chłopską, stają się coraz bardziej uzależnieni,  książę przejmuje skarb plemienny,  rycerze służą jako wasale, ludność mobilizowana jest w razie najazdu wroga,  sądy plemienne przekształcają się w sądy książęce.

Na podstawie powyższych modeli możemy przyjrzeć się ewolucji, która doprowadziła do powstania instytucji państwa.

Typy państw współczesnych

"Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi" (E. Zieliński). Na podstawie tej definicji wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:

 Państwo niewolnicze – cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.  państwo feudalne – występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik – podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.  państwo kapitalistyczne – charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na: o państwo wczesnokapitalistyczne o państwo liberalno-demokratyczne o państwo faszystowskie o państwa trzeciego świata

 państwo socjalistyczne – Charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach. Istotną różnicą pomiędzy państwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma własności – w państwach kapitalistycznych większość dóbr skupiona jest w rękach tzw. klasy średniej oraz wyżej, w krajach

o obrona granic – zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw o kontakt z innymi państwami – państwo powinno organizować współpracę z innymi państwami

Klasyfikacja współczesnych państw

Powszechnie stosuje się następujące sposoby podziału państw:

 ze względu na zasady organizacji aparatu państwowego ; o charakter głowy państwa;  monarchia;  absolutna;  konstytucyjna;  parlamentarna;  republika;  arystokratyczna;  demokratyczna; o relacje między organami państwowymi;  system dyrektoriatu;  system parlamentarny;  system kanclerski;  system parlamentarno-gabinetowy;  system gabinetowo-parlamentarny;  system parlamentarno-komitetowy;  system prezydencki;  system semiprezydencki;  ze względu na strukturę terytorialno-prawną państwa ; o państwo unitarne; o państwo złożone;  unia personalna;  unia realna;  federacja;  konfederacja;  ze względu na reżim polityczny ; o państwo demokratyczne; o państwo autorytarne; o państwo totalitarne

Państwo prawa – termin ten pojawił się w Niemczech w XIX w. To zasada odpowiedzialności ludzi władzy i przestrzeganie prawa. Wszelkie działania państwa w stosunku do obywateli muszą być unormowane prawnie. Brak ingerencji państwa w sferę prywatną obywatela. Państwo powinno zapewnić obywatelom stabilność prawną, pewność prawną (nadrzędność ustaw, postępowanie zgodne z przepisami prawa, sądowa ochrona prawna, zakaz stanowienia ustaw działających wstecz). Elementy państwa prawa – konstytucjonalizm, suwerenność narodu, zapewnienie podziału władzy, wszystkie ustawy zgodne z konstytucją, niezawisłość sądów, prawa i obowiązki obywatela zapisane w konstytucji, samorząd terytorialny.

Państwo prawa , koncepcja prawna, ewoluująca od czasów oświecenia. Jej genezą było ograniczenie wszechwładzy suwerennego monarchy, który tworząc prawa był równocześnie ponad nimi. W państwie prawa wzajemne stosunki między poszczególnymi organami władzy państwowej, jak również pomiędzy organami państwa a obywatelami i ich organizacjami są ściśle określone przez stabilne i w praktyce stosowane normy prawne. Koncepcja państwa prawa opiera się na założeniu, iż zadaniem prawa jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem państwa.

Podstawą państwa prawnego jest system norm prawnych. Pod względem formalnym państwo prawa charakteryzuje się hierarchicznie uporządkowanym, spójnym wewnętrznie systemem prawnym. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja wraz ze zgodnymi z nią ustawami i wszystkie będące poniżej normy prawa nie mogą być z nimi sprzeczne. Ponadto system państwa prawa przestrzega kompetencji organów państwa do tworzenia zapisów prawa, prawo musi być nie tylko hierarchicznie spójne, ale również musi być tworzone przez prawnie wyznaczone do tego organy państwa.

Cały ten system jest nadzorowany i kontrolowany przez specjalne sądownictwo konstytucyjne (w Polsce Trybunał Konstytucyjny). Również działalność administracji państwowej podlega kontroli pod względem legalności decyzji, czuwa nad tym niezawisłe sądownictwo administracyjne. Poszczególne organy i przedstawiciele państwa nie stoją ponad prawem, muszą działać w ramach istniejących norm prawnych. Z punktu widzenia obywatela bardzo istotny jest system sądownictwa, który kontroluje władzę, przed którym można dochodzić naruszenia przez państwo prawa.

Dla państwa – jego organów i przedstawicieli – przyjęto zasadę, że co nie jest jasno konkretnie nakazane przez normy prawne jest zabronione, natomiast obywatele mogą robić wszystko czego im prawo wyraźnie nie zabrania.

Według współczesnej koncepcji państwa prawa znaczenie ma także sama treść, duch tworzonego prawa. Proponowane przez parlament rozwiązania prawne powinny odpowiadać nie tylko większości obywateli (tzn. być tworzone w zgodzie z dominującym systemem norm społecznych), ale także przestrzegać praw i wolności człowieka (prawa człowieka). W państwie prawa normom prawnym podporządkowany jest nie tylko obywatel, ale także władza państwowa.

Najbardziej charakterystyczne cechy państwa prawa:

1. zabezpieczenie wolności (ograniczenie wolności poprzez państwowe unormowanie – prawa człowieka granicą działania państwa);
2. równość wobec prawa (zniesienie podziałów stanowych);
3. pewność prawa (nadrzędność ustaw, postępowanie zgodne z przepisami prawa, sądowa ochrona prawna, zakaz stanowienia ustaw działających wstecz);
4. podział władzy (prawodawcza, wykonawcza, sądownicza).

Zgodnie z konstytucją, Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Pierwsze organizacje państwowe – pojawiły się one nad Tygrysem i Eufratem (np. Ur). Następnie mamy do czynienia z potęgami semickimi oraz potęgą babilońską (kodeks Hammurabiego). Państwa te nazywano despotiami – jednowładztwo, ustrój, w którym jednostka sprawuje nieograniczoną władzę, będąc jednocześnie zwierzchnikiem religijnym

podniesienia rąk kładziono kamienie albo głosowni na piśmie. Za udział w Zgromadzeniu obywatel pobierał niewielkie wynagrodzenie pieniężne. Było to ważne ze względu na cel, jakim było szerokie uczestnictwo obywateli w sprawowaniu władzy. Wysokość tego wynagrodzenia była wyznaczona tak, by choć częściowo zrekompensować opuszczony dzień w pracy. Wszystkich uprawnionych do udziału w obradach i głosowaniach było 30-40 tys. dorosłych obywateli. Przy takiej ilości osób istotnym ograniczeniem były rozmiary miejsc obradowania. Początkowo zgromadzenia odbywały się na Agorze. Potem obrady przeniesiono na Pnyks. Pnyks mógł pomieścić ok. 6000 obywateli, po rozbudowie (I poł. IV w p.n.e.)

8000. Zatem wszyscy uprawnieni nie mogli na raz uczestniczyć w obradach. Praktycznie jednak nie ograniczało to demokracji, bo nie każdy obywatel był zaangażowany w każdą sprawę. Wielu przedkładało inne zajęcia nad obrady. Uczestnictwo nie było obowiązkowe i zwykle starczało miejsca.

Rada Pięciuset Rada Pięciuset nadawała rytm wszystkim oficjalnym działaniom ateńskiej demokracji. Na zgromadzeniach w każdym ze 139 demów (podstawowa jednostka administracyjna) zgłaszali się kandydaci do Rady. Wiek kandydata minimum 30 lat. W centralnym losowaniu wyłaniano 1000 osób. Spośród nich losowano 500 radnych , pozostali byli jako zmiennicy. W ten sposób każdy radny miał swojego zmiennika, na wypadek śmierci. W Radzie każda z fyl (jednostka terytorialna) była reprezentowana po równo, każdy dem był reprezentowany proporcjonalnie do liczby jego obywateli. Kadencja Rady trwała rok. Ogólną zasadą obsadzania ateńskich urzędów było, że nie wolno powtórnie obsadzić urzędu tą samą osobą. W przypadku Rady czasem pozwalano pełnić urząd radnego dwa razy, lecz nie pod rząd, bo z racji dużej liczebności Rady mogłoby zabraknąć chętnych. Rada obradowała codziennie , z wyjątkiem większości świąt i tzw. dni zakazanych. Szczególnym tematem obrad Rady były finanse i polityka zewnętrzna. Zadaniem Rady było wyznaczać porządek obrad Zgromadzenia, ustalać hierarchię spraw do debaty, w porozumieniu z urzędnikami czuwała nad wykonaniem uchwał. Szczególne uprawnienia miała w sferze finansów, polityki zagranicznej (ale nie mogła wypowiadać wojen), nadzoru administracji, sądzenia obywateli. Większość decyzji i działań Rady wymagała akceptacji Zgromadzenia, ale i tak mogła ona prowadzić wiele działań samodzielnie, a jej (Rady) uprawnienia i faktyczny zakres prac były szerokie. W Radzie Pięciuset sporządzano uchwałę wstępną. Zgromadzeniu Ludowemu nie wolno było nic uchwalać bez uchwały wstępnej. Każdy wniosek, zanim trafił przed Zgromadzenie, był dyskutowany w Radzie. Rada mogła sformułować wniosek w sposób zamknięty albo otwarty. Jeśli wniosek był otwarty, Zgromadzenie w drodze debaty mogło dokonywać swobodnie zmian w pierwotnej wersji, dopracowywać go. W przypadku wniosku zamkniętego, Zgromadzenie mogło wniosek tylko przyjąć lub odrzucić. To było oczywiste pole do manipulacji ze strony Rady, ale ewentualna próba manipulacji mogła spotkać się z ostrym sprzeciwem ze strony uczestników Zgromadzenia, dlatego roli Rady nie można traktować jako faktycznego ograniczenia demokracji. Pozycja Rady w ustroju Aten była potężna, jednak w praktyce nie stanowiła zaprzeczenia demokracji, zwłaszcza że sama była organem bardzo demokratycznym, tak od strony rekrutacji członków, jak i funkcjonowania.

Ostracyzm - W Atenach obowiązywało prawo pozwalające wygnać z miasta człowieka uważanego za wroga demokracji. Podczas obrad zgromadzenia ludowego każdy obywatel mógł wydrapać na glinianych skorupkach imię Ateńczyka, którego uznał za niebezpiecznego dla polis. Ten, kto otrzymał najwięcej głosów, musiał opuścić Ateny na 10 lat. Od greckiego słowa „ostrakon”, oznaczającego skorupę, pochodzi nazwa tego rodzaju głosowania.

Grecja – Polis (gr. pierwotnie "miejsce warowne") – forma państwa w starożytnej Grecji, Fenicji i Mezopotamii, nazywanego także miastem-państwem. Terytorialnie polis obejmowała najczęściej samo macierzyste miasto z otaczającymi je wiejskimi terenami. Bywały duże poleis (jak np. ateńska), w skład których wchodziły osiedla o charakterze miejskim, niebędące odrębnymi organizmami, a także poleis, które w ogóle nie posiadały ośrodka miejskiego. Liczyła od kilku do kilkunastu tysięcy obywateli.

Polis była wspólnotą wolnych obywateli, w której decyzje o ich życiu były podejmowane przez zgromadzenie ludowe (mężczyzn). Poza wspólnotą znajdowali się niewolnicy, a mieszkający w niej na stałe cudzoziemcy nie mieli prawa głosu, podobnie jak kobiety. Najczęstszymi ustrojami w poleis były demokracja i oligarchia. Zdarzało się również, że władzę w państwie przejmował tyran (zazwyczaj przy poparciu części obywateli).

Dla Greka polis była pewnym ośrodkiem identyfikacji obywatelskiej i głównym środowiskiem politycznym, w życiu którego brał udział czyli określić ją można w pewnym sensie mianem ojczyzny.

Polis wobec innych poleis

Modelowa polis miała być niezależna politycznie, ale w praktyce miasta nie żyły w izolacji. Duże, ważniejsze miasta-państwa wpływały na decyzje mniejszych, sąsiadujących z nimi. Silniejsze poleis często podporządkowywały sobie słabsze państwa, sprawowały nad nimi przywództwo (hegemonię). Miasta będące mniejszymi, często nie mogły konkurować z potężnymi ośrodkami, takimi jak Ateny, czy Sparta, nie tylko pod względem militarnym (nie bez znaczenia była liczba obywateli polis), lecz także kulturowym.

Solon i jego reformy – (ok. 635 – ok. 560 p.n.e.) – ateński mąż stanu, poeta i prawodawca. W 594 p.n.e. wybrany został na pierwszego archonta (gr_. archon_ - rządzący) – najwyższy urzędnik polis w starożytnych Atenach, który przewodniczył radzie areopagu ( Areopag (gr_. Areios pagos_ - "wzgórze Aresa") – w starożytnych Atenach najwyższa rada złożona z 501 byłych archontów. Nazwa rady pochodzi od miejsca obrad – wzgórza Aresa , które poświęcone było bogu wojny i Eryniom, ich świątynia u stóp wzgórza była azylem dla zabójców. Nie jest znany dokładny czas powstania rady areopagu. W skład Areopagu do czasów reform demokratycznych wchodzili wyłącznie przedstawiciele arystokracji. Areopagici mieli najwyższą władzę sądowniczą i polityczną w starożytnej Grecji. W gestii Areopagu leżało prowadzenie polityki oraz ogólnego nadzoru nad sądownictwem i prawami. W sprawach wielkiej wagi państwowej zajmowali się wymierzaniem kar za najcięższe przestępstwa i kontrolowaniem wszelkich urzędników, w tym archontów. Areopag miał prawo odwołać ich z urzędu. Radę Starszych zreformował w 594 r. p.n.e archont Solon(Za Solona Areopag nabrał cech organu strzegącego praw, obyczajów i moralności), która to stopniowo zostawała ograniczana. Upadek jej znaczenia na rzecz instytucji stworzonych przez Solona, Klejstenesa i Peryklesa miał wielki wpływ na kształtowanie się początków demokratyzacji Aten) i zajmował się najważniejszymi sprawami ateńskiej polis. Urzędnicy ci pojawili się w VIII w. p.n.e.

Reformy Solona

króla objąć stanowisko głównodowodzącego. W Atenach od czasów Klejstenesa był to stały urząd – rokrocznie eklezja (zgromadzenie ludowe) wybierała 10 strategów, po jednym z każdej fyli; każdy z nich dowodził oddziałem hoplitów (ciężkozbrojnych piechurów) wystawianych przez odpowiednią fylę. O urząd można było się ubiegać wielokrotnie. Do roku 487 p.n.e., gdy zniesiono urząd archonta polemarcha , stratedzy byli jego pomocnikami, później urząd stratega stał się jednym z ważniejszych. Początkowo w wypadku wojny wyruszali na nią wszyscy stratedzy , sprawując dowództwo codziennie na zmianę, po wojnach perskich wysyłano nie więcej niż trzech, a czasem jednego stratega. Od tego też czasu pojawiła się funkcja pierwszego stratega i urząd zaczął nabierać znaczenia politycznego. W latach 443-429 p.n.e. nieprzerwanie funkcję tę sprawował Perykles, który praktycznie kierował w tym okresie polityką Aten. Wprowadzona za jego rządów zasada wynagradzania za sprawowanie urzędów i ich obsada drogą losowania nie obejmowała urzędu stratega, dlatego mogły go obejmować jedynie osoby zamożne. Od połowy IV wieku nastąpiła zmiana obowiązków stratega. Dotychczas każdy strateg dowodził oddziałami wyłącznie ze swojej fyli a od połowy IV wieku 5 strategów miało dokładnie określony zakres obowiązków.

STAROŻYTNY RZYM – REPUBLIKA RZYMSKA

Starożytny Rzym – Historia starożytnego Rzymu zaczyna się wraz z założeniem miasta w 753 roku p.n.e., a kończy obaleniem cesarza Romulusa Augustulusa w 476 roku n.e. Historię starożytnego Rzymy można podzielić na trzy etapy: Etap monarchii – 753-509 r. p. n. e. Etap republiki – 509-27 r. p. n. e. Etap cesarstwa – 27-476 r. n. e.

Etap monarchii (753 – 509 r. p. n. e.) – Królestwo rzymskie (łac. Regnum Romanum ) - królestwo istniejące na terenie miasta Rzymu i jego okolic od założenia miasta przez legendarnego Romulusa w 753 p.n.e. do obalenia monarchii w 508 p.n.e. i wprowadzenia Republiki. W okresie królewskim na tronie zasiadało siedmiu władców, jednak jedynie trzej ostatni są uważani za postaci w pełni historyczne. Okres monarchii zakończył się wygnaniem z Rzymu jego ostatniego władcy, Tarkwiniusza Pysznego. Serwiusz Tuliusz - król, władca Rzymu w latach 578-543 p.n.e. Dokonał podziału społeczeństwa według posiadanego przez nich majątku (w przeciwieństwie do Solona w Grecji, który podzielił społeczeństwo według ich dochodu), co oznaczało także odejście od systemu rodowego. Oznaczało to, że najbogatsi mieli najwięcej praw. Zmodyfikował także okręgi wyborcze. Każda klasa majątkowa otrzymała odpowiedni okrąg (centuria), który miał jeden głos.

 I klasa majątkowa 80 głosów + 18 głosów (ekwici) = 98 głosów  II, III, IV, V klasa majątkowa = 95 głosów

Głosowanie zaczynała pierwsza klasa majątkowa, jeżeli głosowała jednogłośnie, decyzja zapadała bez głosowania kolejnych klas majątkowych. Istniała także tzw. Centuria praerogativa , czyli głosowanie sondażowe przez wyborami właściwymi. Nowy system głosowania miał także wpływ na wojsko. Każdy okrąg (centuria) wystawiała 100 żołnierzy. Obywatele zbroili się sami. I klasa majątkowa wystawiała 80 centurii żołnierzy ciężkozbrojnych i 18 centurii jazdy ekwickiej. II-IV wystawiała piechotę lekkozbrojną, V klasa zwolniona ze służby wojskowej, musiała za to służyć jako pomoc (kucharze, trębacze).

Etap republiki (509 – 27 r. p. n. e.) – Republika rzymska – państwo powstałe w starożytnym Rzymie, istniejące w latach 509 p.n.e.–27 p.n.e., które rozwinęło się z niewielkiego, monarchicznego państwa-miasta w środkowej części Półwyspu Apenińskiego do największej potęgi świata antycznego kontrolującej cały basen Morza Śródziemnego, po

czym przekształciło się w cesarstwo rzymskie. Za początek republiki przyjmuje się upadek króla Tarkwiniusza Pysznego, a za koniec przyjęcie przez Oktawiana tytułu "augustus" (wywyższony przez bogów). W 509 p.n.e. zrażeni do monarchii mieszkańcy Rzymu usunęli króla Tarkwiniusza Pysznego i ustanowili republikę. W momencie obalenia ostatniego króla Rzym dysponował rozległym (jak na miasto-państwo) terytorium, silną armią, szerokimi kontaktami handlowymi i dyplomatycznymi, nie tylko z sąsiednimi miastami latyńskimi, ale również z miastami etruskimi, greckimi koloniami na południu Półwyspu Apenińskiego oraz z odległą Kartaginą.

Ustrój

Władza w republice rzymskiej była podzielona między lud, senat i urzędników:

 najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą sprawował lud i wykonywał ją poprzez skomplikowany system zgromadzeń ludowych – zebrań całego ludu. Te różnego rodzaju zgromadzenia to komicja trybusowe (wybór niższych urzędników), komicja centurialne, komicja kurialne i concilium plebis czyli "zgromadzenie plebejskie".  najwyższą władzę polityczną i administracyjną sprawował złożony z patrycjuszy (łac. patres - ojcowie) to uprzywilejowana, wyższa warstwa społeczna, która pojawiła się w okresie republiki, w starożytnym Rzymie. Posiadali pełne prawa polityczne (do pewnego momentu) i wyłączność na obejmowanie urzędów. Wywodzili się oni z zamożnych rodzin. Początkowo prawdopodobnie potomkowie arystokracji rodowej, która we wczesnym okresie państwa (okres królewski i wczesnej republiki) cieszyła się pełnią praw politycznych) senat. Senat staje się najistotniejszym organem władzy. Zajmował się sprawami bezpieczeństwa, wyznaczał wodzów, zajmował się sprawami podatków, decydował o wyborze urzędników.  władzę wykonawczą, w tym realizację uchwał senatu i ludu, sprawowali urzędnicy o ograniczonych kompetencjach i kadencji.

Urzędnicy dzielili się na zwyczajnych ( ordinarii ), regularnie wybieranych na kadencyjne urzędy (przeważnie również obowiązywał dualizm):

 konsulowie - było ich dwóch, wybierani na roczną kadencję, dowódcy armii. Najwyżsi urzędnicy rzymscy, po zakończeniu kadencji zostawali namiestnikami najważniejszych prowincji. Posiadali inicjatywę ustawodawczą, przysługiwało im prawo zwoływania zgromadzeń oraz przewodzenie senatowi.  pretorzy – powoływani na roczną kadencję, prowadzili nadzór nad sądownictwem, powoływali sędziów, posiadali prawo wydawania edyktów.  cenzorzy – Urzędnik wybierany był na to stanowisko wraz z drugą osobą (cenzorów było zawsze dwóch) na okres potrzebny do wykonania powierzonych funkcji, nie dłużej niż 18 miesięcy raz na 5 lat. Prowadzili spis ludności (status majątkowy, liczba dzieci), sporządzali listy senatorów, oraz zajmowali się robotami publicznymi. Dbali o budżet Rzymu oraz stali na straży moralności obywateli.  edylowie plebejscy i kurialni - zajmowali się porządkiem publicznym (np. sprzątanie ulic), organizowali także igrzyska oraz rozdawali zboże. Sprawowali swój urząd przez rok. Edyl plebejski był pomocnikiem trybuna ludowego w sprawach karnych.  trybuni ludowi - urząd w republice rzymskiej utworzony w 494 roku p.n.e., którego podstawowym zadaniem była ochrona interesów obywateli, a zwłaszcza plebejuszy przed arbitrażem patrycjuszy w senacie. Trybuni ludowi ochraniali prawa plebejuszy. Wprowadzenie urzędu trybuna ludowego było wielkim ich sukcesem. Mogli oni

Rada cesarska – organ doradczy powoływany przez cesarza.

Prefekt – tytuł wyższych oficerów i urzędników w starożytnym Rzymie. Rzymski urzędnik, który reprezentował władcę, a także wykonywał niektóre czynności w jego zastępstwie.

Dioklecjan (cesarz rzymski od 20 listopada 284 roku do 1 maja 305 roku) - Od jego panowania rozpoczyna się okres w Rzymie, który nazywamy dominatem , jest to zarazem system polityczny. Wprowadził monarchię opartą na armii i scentralizowanej biurokracji.

Dominat (łac. dominus et deus - pan i bóg) – termin używany przez współczesnych historyków na określenie ustroju Cesarstwa rzymskiego (III w.) po reformach Dioklecjana. Charakteryzowała go absolutna władza cesarza używającego tytułu dominus et deus (pan i bóg).

Dioklecjan przeprowadził reformę państwa rzymskiego , konieczną ze względu na rozległość terytorialną. Wprowadził rządy, nazwane tetrarchią (rządy czterech, czwórwładza), która polegała na tym, iż Imperium rządzi dwóch augustów, oni natomiast mianują swoich zastępców zwanych cezarami, po 20. latach sprawowania władzy, w teorii, mają zrzec się tytułu augusta na swojego zastępcę, który po kolejnych 20. latach ma zrzec się władzy na swego cezara itd. Dioklecjan, pozostając na Wschodzie, zachował władzę zwierzchnią nad całością cesarstwa. Jednocześnie, zrywając całkowicie z pozorami republiki, wprowadził jawną władzę absolutną, czego wyrazem był też pełen przepychu, wzorowany na tradycjach wschodnich rytuał dworski.

Reforma podwajała liczbę prowincji z 50 do około 110 , wprowadzała jednostki wobec nich nadrzędne ( diecezje ), kilka prowincji stanowiło jedną diecezję na czele z wikariuszem. Nowy podział terytorialny miał zdecentralizować państwo, zmniejszyć władzę namiestników prowincji, zwiększając przy tym wydajność tychże terytoriów. Wojsko zostało podzielone na dwa rodzaje: stacjonujące tuż przy granicy , mające przyjmować pierwsze uderzenie wroga (bardziej defensywne) oraz lotne (bardziej ofensywne), składające się głównie z konnicy, mające interweniować w miejscach szczególnie zagrożonych. Reforma rozdzielała też władzę cywilną od wojskowej. Sam system tetrarchii nie przetrwał po abdykacji Dioklecjana, jednak jego reformy umocniły państwo rzymskie na kolejne 200 lat.

Za czasów Dioklecjana pojawili się również liczni urzędnicy dworscy , tacy jak magister officiorum ( kanclerz, odpowiedzialny za ceremoniał dworski, transport i tajną policję ), quaestor sacri palatii ( sekretarz cesarski ), praepositus sacri cubiculi ( naczelnik dworu ). Pojawiło się wiele urzędów związanych z zarządzaniem finansami ( rationales , magistri rei privatae , comes sacrarum largitionum - odpowiedzialny za kopalnie, mennice i podatki). Aby podnieść autorytet urzędu cesarza Dioklecjan wprowadził ceremoniał dworski (w większości zaczerpnięty z sassanidzkiej Persji) i skomplikowany system rang. Zaczął nosić wyszukany strój z jedwabiu, barwiony purpurą, oraz diadem. Tytulatura cesarska uległa dalszemu rozbudowaniu, zwłaszcza o tytuł dominus noster. Wszystko, co dotyczyło osoby cesarza zaczęto określać jako boskie lub święte.

Edykt mediolański – edykt ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 roku w Mediolanie. Zaprowadzał wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię – zniósł prześladowanie

chrześcijan. Na mocy edyktu nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim.

Teodozjusz I Wielki (ur. 11 stycznia 347, zm. 17 stycznia 395) – ostatni cesarz całego imperium rzymskiego. W 392 roku (niektóre źródła podają 380 oraz 395 rok) zakazał wyznawania innych religii niż chrześcijaństwo, podnosząc je do rangi religii państwowej. Zakazał organizacji starożytnych igrzysk olimpijskich (393 rok), uznając je za relikt pogaństwa. Podzielił Imperium Romanum na wschodnie – greckie i zachodnie – łacińsko-romańskie, w 395 r.

416 rok – usunięto z urzędów wszystkich niechrześcijan, a następnie wprowadzono kary śmierci dla wszystkich wyznawców innych religii.

Chrześcijaństwo było traktowane przez rzymian jako czynnik spajający państwo. Ale jednocześnie zachowana została sfera „sacrum” i „profanum”. Ostatnie próby ratowania cesarstwa to próba jego podziału na 4 części. Upadek cesarstwa – rok 476. Nie upada jednak idea mocnego, silnego państwa. Pozostaje jedna mocna i ważna instytucja – Kościół.

MONARCHIE WCZESNOFEUDALNE

Państwo Franków – państwo feudalne ( feudalizm śrdw. łac. feudum – prawo do rzeczy cudzej, lenno – ustrój społeczno-polityczno-ekonomiczny, który opierał się na zależności ziemskiej. Wasal podlegał seniorowi, ponieważ użytkował ziemię, która należała formalnie do owego seniora. Senior mógł podlegać innemu seniorowi z tego samego powodu (np. zależność księcia wobec króla). Analogicznie wasal mógł jednocześnie być seniorem i mieć własnego wasala). Frankowie byli grupą plemion germańskich, która w 356 roku osiedliła się, za zgodą Rzymian, na terenach między Mozą a Skaldą (tereny północno-wschodniej Francji). Początkowo widoczna była religijna i kulturowa separacja Germanów od mieszkającej tam ludności romańskiej. Rzymianie z góry patrzyli na przybyszów z północy traktując ich jako wpółdzikich. Ale Frankowie mieli jedną przewagę w stosunku do innych plemion germańskich. Za sprawą swojego króla Chlodwiga , wywodzącego się od legendarnego Meroweusza, przyjęli w roku 496 chrześcijaństwo w wersji katolickiej. To pozwoliło im na zapoczątkowanie procesu integracji z ludnością romańską i uzyskania opieki ze strony papiestwa. Inne istniejące państwa germańskie przyjęły chrześcijaństwo, co prawda, wcześniej, ale w wersji ariańskiej , uznawanej przez Rzym za herezję.

Państwo Franków wyrosło na gruncie demokracji wojennej. Najwyższa władza należała do wiecu, który tworzyli wszyscy, zdolni do noszenia broni, mężczyźni. Wiec odbywał się raz do roku w marcu i podejmował najważniejsze decyzje dotyczące państwa. To wiec decydował o wojnie i pokoju, o podziale łupów wojennych, do niego należał wybór władcy. Dokonywał się on przez podniesienie elekta na tarczy.

Chlodwig starał się ograniczyć uprawnienia wiecu, sprowadzając go do corocznego przeglądu wojsk. Od jego czasów elekcja zacieśniła się do członków jego rodu czyli dynastii Merowingów. Można przyjąć, że właśnie za panowania Chlodwiga zaczęła w państwie Franków funkcjonować monarchia patrymonialna , czyli typ monarchii, gdzie władca uważa państwo za swoja osobistą własność. To rodziło liczne konsekwencje. Na przykład naturalną rzeczą wydawał się podział państwa między synów po śmierci władcy. Tak jak dzieli się ojcowiznę, tak dzielono władzę i ziemie pomiędzy potomków władcy. Państwo patrymonialne nie znało pojęcia urzędów państwowych. Dwór królewski składał się z

Osoba Karola Wielkiego była jednym z najważniejszych czynników spajających państwo Franków. Jego autorytet i osobiste talenty pomagały sprawnie funkcjonować temu rozległemu terytorium. Po jego śmierci dały znać o sobie czynniki odśrodkowe. Ziemie wchodzące w skład państwo Karola Wielkiego różniły się stopniem rozwoju gospodarczego, strukturą społeczną, tradycjami, a nawet używanymi przez ludność językami. Tak więc fakt, że utrzymało się po jego śmierci przez blisko 30 lat, gdy rządził jego syn - Ludwik Pobożny , należy przypisać szczęśliwemu zbiegowi okoliczności.

Jednak wnukowie Karola Wielkiego doprowadzili do rozpadu stworzonej przez niego jedności. W 843 roku na mocy traktatu z Verdun państwo frankijskie zostało podzielone na trzy części. Karol Łysy odziedziczył część zachodnią, zamieszkana przez ludność romańską, Ludwik Niemiecki część wschodnią, zamieszkaną przez ludność germańską. Trzecia z wydzielonych części, środkowa, przypadła w udziale najstarszemu Lotarowi , który odziedziczył także tytuł cesarski. Znaczenie podziału dokonanego w Verdun polegało na tym, że w jego ramach zaczęły kształtować się dwa nowe państwa narodowe : Francja i Niemcy. Plemienne państwo Franków stało się przeszłością. Jedynie terytorium Lotara nie stworzyło podstaw do powstania trwałej jedności państwowej.

Sytuacja chłopa feudalnego była jednak inna niż wcześniej niewolnika. Chłop posiadał pewne prawa publiczne. Istniała możliwość porzucenia poddaństwa. Jeżeli chłop uciekł ze wsi i przez rok i jeden dzień przebywał w mieście stawał się człowiekiem wolnym.

MONARCHIE STANOWE

Od XIV wieku państwa zaczynają zmieniać się w monarchie stanowe (duchowieństwo, mieszczaństwo, rycerstwo, chłopstwo). Król coraz bardziej musi się liczyć z poszczególnymi stanami.

Cezaropapizm – to tendencja nazywana też cezaryzmem , prowadząca do przypisywania państwu zwierzchności nad Kościołem. Zwierzchność cesarza nad papieżem. Cezaropapizm w Rzymie i Bizancjum - Religia w Cesarstwie Rzymskim była narzędziem politycznym, służącym do utrzymania jedności państwa (kult cesarza wspólny dla wszystkich ludów Imperium). Toteż gdy w 380 roku chrześcijaństwo stało się religią państwową, to ono zaczęło pełnić podobną rolę w państwie. Władza cesarska, dążąc do podporządkowania sobie kościoła, rozstrzygała spory dogmatyczne, brała udział w obsadzie stanowisk kościelnych, karała za odstępstwo od chrześcijaństwa. Cesarz był najwyższą władzą zarówno świecką, jak i duchowną. Przez to kościół został włączony w struktury państwa i stał się jednym z instrumentów sprawowania władzy. System ten przetrwał aż do upadku Cesarstwa Wschodniorzymskiego w roku 1453.

W drugiej połowie XI wieku papieżem zostaje Grzegorz VII (lata 1075 – 1085). Z jego okresu pochodzi dokument tzw. Dictatus Papae. Jest to program reformy – sformułowano w nim m.in. zasady uniwersalizmu papieskiego (idea popularna w średniowieczu, zgodnie z którą papież miał sprawować pełnię władzy nad całym światem chrześcijańskim, a więc i władcami świeckimi). Grzegorz VII był zwolennikiem reformy Kościoła – wprowadza kanoniczny wybór papieża, decyduje o mianowaniu biskupów, wprowadza obowiązek celibatu. Papocezaryzm – zwierzchnictwo papieża nad cesarzem. W 1075 roku papież Grzegorz VII sporządził notatkę "Dictatus Papae". Dokument ten dawał zwierzchnictwo papieża nad cesarzem. Tym samym pojawia się drugi, oprócz cesarza, pretendent do rządzenia w postaci papieża.

Francja – „korona królestwa” – państwo staje się publiczno-prawnym podmiotem. Król jako najwyższy urzędnik w państwie ma służyć społeczeństwu. Dużą rolę we wzmocnieniu monarchii francuskiej odegrali Legiści. Legiści (łac. lex - prawo) - znawcy prawa , pojęcie odnosi się zwłaszcza do średniowiecznych znawców prawa rzymskiego. Odegrali bardzo istotną rolę we Francji, dokąd jako wykształceni prawnicy od XIII w. zaczęli przenosić na jej teren znajomość prawa rzymskiego, a nawet zaszczepiać jego zasady w praktyce. Było to widoczne szczególnie tam, gdzie chodziło o teoretyczną podbudowę praw monarchy, przyczyniając się tym do wzrostu znaczenia władzy królewskiej Kapetyngów i wzmocnienia monarchii francuskiej. Tylko król, władca jest w pełni suwerenem – XIII-XIV w. Zaczynają wyodrębniać się stany , przeważnie dzieliło się to na stan: pierwszy, drugi i trzeci. Stany te zaczynają zyskiwać swoje przedstawicielstwa, tym samym władza króla zaczyna słabnąc. Mamy więc do czynienia z początkami monarchii stanowej – XIV wiek.

Anglia – tutaj inaczej kształtował się system stanowy. Król Anglii – Wilhelm Zdobywca (lata 1066-1087) – nadawał swoim rycerzom lenna, ale nigdy nie były one zwarte, zbite, były one porozrzucane. Urzędy nie były związane z lennem. Hrabowie stawali się pierwszymi lennikami króla, ale nie byli najważniejsi w hrabstwie, ponieważ króla w każdym hrabstwie miał swojego przedstawiciela – szeryfa. Szeryfowie odpowiedzialni byli za zbieranie podatków i utrzymanie pokoju w podległym im królestwie. W ich kompetencji znalazło się również sądownictwo. W Anglii zawsze zależność wasalna dotyczyła również wasali drugiego stopnia (w przeciwieństwie do kontynentu).

 feudalizm kontynentalny , który kierował się zasadą: wasal mego wasala nie jest moim wasalem. I taki układ dominował np. we Francji, czy późniejszym okresie średniowiecza w Polsce, co w końcu doprowadziło do rozbicia dzielnicowego. Odmiana ta miała charakter decentralizujący (odśrodkowy);  feudalizm wyspiarski , który kierował się zasadą: wasal mego wasala jest moim wasalem. Ta odmiana feudalizmu dominowała na dzisiejszych Wyspach Brytyjskich. Odmiana ta nie miała tendencji decentralizujących (odśrodkowych). Wiązało się to z tym, że Anglia nigdy nie przeszła rozdrobnienia feudalnego.

Wszystkie te działania prowadziły do nie wykształcenia się odrębnych księstw, jak na kontynencie. Różnica w zamożności stanów również nie była tak wielka i stany te nie były aż tak zamknięte. Te zjawiska sprzyjały innemu kształtowaniu się państwa.

Kancelaria – pełni funkcje czysto formalne. Pojawia się funkcja kanclerza.. Zaczyna się pojawiać biurokracja (Francja)

Zgromadzenia stanowe – prawzór późniejszych parlamentów. Ciała doradcze króla. Powoływane w czasie konfliktów zbrojnych bądź innych ważnych wydarzeń.

Stany Generalne (fr. États-Généraux ) - zgromadzenie reprezentujące przedstawicieli 3 stanów: szlachty, duchowieństwa i stanu trzeciego, czyli reszty społeczeństwa we Francji, zwoływane jako doradczy organ króla, zwłaszcza w sprawach ustalania podatków. Historia Stanów Generalnych sięga 1302 roku , kiedy zostały zwołane dla rozstrzygnięcia sporu między Filipem Pięknym i papieżem Bonifacym VIII. Dotyczył on przede wszystkim podatków, jakie nałożył na duchowieństwo Filip IV. Papież wysyła wówczas bullę do Filipa, w której w dość drastyczny sposób stara się go odwieść od tej decyzji. (Bulla zaczyna się słowami "Słuchaj synu"). 1308 rok - Filip IV zwołuje Stany Generalne, oczekując poparcia w sprawie likwidacji zakonu templariuszy. Władca, mający problemy finansowe,