Historia instytucji politycznych, ćwiczenia - Notatki - Politologia - Część 2, Notatki z Politologia

Pobierz Historia instytucji politycznych, ćwiczenia - Notatki - Politologia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!

Głównym wnioskiem płynącym z tych reguł – reguł, które przez całe stulecia określały stosunki międzynarodowe – było to, że kluczowym elementem w powiększeniu przez dany kraj swoich zasobów metali szlachetnych jest korzystny bilans handlowy. Każdy kraj musiał eksportować więcej dóbr i usług niż importował, oczywiście o ile nie był w stanie zwyczajnie wytwarzać dużych ilości własnych metali szlachetnych. Przykładowo, Anglia założyła kolonie na półkuli zachodniej po części aby posiadać własne źródło drewna i nie musieć kupować go w obszarze bałtyckim. Było to ważne dla przemysłu stoczniowego, a więc w tworzeniu potęgi morskiej. Merkantylizm był siłą napędową kolonializmu, w myśl zasady, że wielkie imperium to klucz do bogactwa.

Makiawelizm – doktryna polityczna sformułowana przez Niccolò Machiavellego, autora Księcia****. Głosi ona, że najważniejszym celem w polityce jest racja państwa, dobro państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i okrucieństwa) – nie ma żadnych kryteriów moralnych. Polityka wg Machiavellego to sztuka skutecznego działania, która musi być oddzielona od moralności – w polityce chodzi o skuteczność, a nie o czynienie dobra. Mąż stanu, aby prowadzić skuteczną politykę, musi także sięgać po środki i metody sprzeczne z zasadami moralnymi. Rządzenie powinno polegać na wytwarzaniu przeświadczenia, że działania rządzącego są w istocie dobre. Władca powinien zachowywać pozory łaskawości, prawości, człowieczeństwa, a siłę i terror powinien łączyć z podstępem i zdradą. Pożądane jest, by poddani szanowali i kochali swojego władcę, a przynajmniej – by wywoływał on lęk. Potocznie makiawelizm oznacza postawę charakteryzująca się cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu do celu.

MONARCHIE ABSOLUTNE

Absolutyzm polityczny – to pogląd z dziedziny myśli politycznej, wg którego jest dobrze uzasadnione, by władza przysługująca jednemu człowiekowi lub grupie ludzi sprawujących ją w państwie przysługiwała im bez ograniczeń , przy czym ma się na myśli ograniczenia prawne, a czasem nawet moralne. Władzę absolutną można sprawować w ramach rozmaitych ustrojów i nie jest ona ograniczona tylko do monarchii absolutnej. Absolutyzm władzy polega nie tyle na formalnej stronie ustroju, lecz na tym kto w rzeczywistości sprawuje władzę i czy osoba lub grupa ją sprawująca jest ograniczona prawnie, np. przez konstytucję, czy też stoi całkowicie ponad prawem.

Absolutyzm klasyczny (ludwikowski, francuski) – węższe znaczenie absolutyzmu. Jest to forma rządów monarchicznych, która pojawiła się w Europie w XVI wieku. Wywodzi się z idei starożytnej i średniowiecznej. Podwaliny nowożytnej koncepcji absolutyzmu stworzyli Niccolò Machiavelli i Jean Bodin. Absolutyzm, oparty na idei pełnej suwerenności monarchy, mogącego ingerować we wszystkie sfery życia społecznego dzięki swobodzie prawodawczej oraz silnemu aparatowi biurokratycznemu, rozwinął się w pełni w wiekach XVII i XVIII (Anglia za Jakuba I, Francja za Ludwika XIV). W ramach absolutyzmu nastąpiła maksymalna koncentracja władzy politycznej w rękach monarchy, powodująca ograniczenie wpływów arystokracji i szlachty, a zarazem tłumienie aspiracji politycznej bogatej burżuazji. Głównymi ideologami klasycznej formy absolutyzmu byli kardynał Armand Jean Richelieu i Jacques-Bénigne Bossuet we Francji, Robert Filmer w Anglii. Cechy absolutyzmu klasycznego:

 centralizm - władza skupiona w rękach króla  biurokratyzm - nadmiernie rozbudowany aparat administracyjny

 etatyzm - przejmowanie przez państwo administracji nad prywatnymi przedsiębiorstwami lub tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych przy pomocy kapitału państwowego. W szerszym znaczeniu często utożsamiany z interwencjonizmem państwowym.  militaryzm - tworzenie zawodowej armii  ekspansjonizm - powiększanie terytorium państwa kosztem sąsiadów

W dalszym rozwoju absolutyzm uległ przemianom w miarę rozpowszechniania się idei oświeceniowej, tworząc w Prusach, Austrii oraz częściowo w Rosji formę absolutyzmu oświeconego. Francja nie przeszła reform oświeceniowych.

Francja – XVII wiek – istniało 16 lokalnych parlamentów. Parlament mógł blokować ordonanse królewskie (królewskie akty prawodawcze wydawane we Francji za panowania Kapetyngów i Burbonów (do 1789) oraz w Anglii (do XV w.) ). Parlament musiał jednak zaakceptować ordynanse wtedy, gdy król sam zaprezentował i ogłosił je w danym parlamencie. Organy centralne – urząd kanclerza (jedynie on pozostał z dawnych funkcji) – kontrolował przepływ dokumentów, był przewodniczącym jednej z rad królewskich (Radzie Stron Procesowych - tej, która miał kompetencje sądownicze) – tym samym zbliżał się do pozycji ministra sprawiedliwości. Reszta organów przekształciła się w funkcje reprezentatywne. Sekretarze stanu – czterech , pełnili funkcję raczej jako przedstawiciele króla. Pełnili nadzór nad sądownictwem, finansami, administracją. Mogli utrzymywać stosunki z sąsiadującymi krajami. Koniec XVI wieku – zmiana funkcji sekretarza w funkcję ministra. Jeden z sekretarzy został ministrem spraw zagranicznych , jeden ministrem marynarki , jeden ministrem dworu królewskiego , jeden ministrem wojny. Szóstym ważnym urzędnikiem był Generalny Kontroler Finansów – zajmował się ściąganie podatków i nakładaniem ceł. Zajmował się wszystkimi sprawami związanymi z handlem, przemysłem i rolnictwem. Od początku XVIII wieku tych sześciu urzędników zaczęło się nazywać „ministrami”. Nie wytworzyła się jednak jeszcze formuła Rządu. Francja zatrzymała się w drodze ku nowoczesności. Rada Królewska – zasiadali w niej dawni arystokraci oraz nowi urzędnicy z nadania królewskiego (posiadali oni większość). Istniały 4 sekcje – Rada Stron Procesowych (przewodniczył jej kanclerz, pewne cechy sądu administracyjnego, głównie jednak pełniła funkcje sądu kasacyjnego). Rada Tajna (przewodniczył jej król, który również ustalał jej skład. Zajmowała się polityką zagraniczną państwa, zawieraniem pokoju, wypowiedzeniem wojny). Rada Depesz (przewodniczył jej król, zajmowała się sprawami wewnętrznymi państwa). Rada Finansów (zajmowała się budżetem państwa). Cała Rada Królewska miała charakter jedynie doradczy, ale to z niej wykształcił się parlament. Postanowienia Rady – akty wydawane przez Radę Królewską.

W dalszym rozwoju absolutyzm uległ przemianom w miarę rozpowszechniania się idei oświeceniowej, tworząc w Prusach, Austrii oraz częściowo w Rosji formę absolutyzmu oświeconego. Francja nie przeszła reform oświeceniowych.

Anglia (lata 1485-1548, 1558-1603) – absolutyzm nie rozwinął się w takim stopniu jak w innych krajach. Umocnieniu absolutyzmu sprzyjał jednak rozdział katolicyzmu na anglikanizm. 1539 rok – parlament przyjął ustawę na mocy której upoważniono króla do wydawania proklamacji (ustawa która wchodzi w życie). Tym samym parlament po 1539 roku stał się królowi zbędny do ustanawiania prawa. Jednocześnie Anglia przeżywa

przeciwko Karolowi I wystąpiła Szkocja. Oba kraje pomimo wojny, którą wygrała Szkocja doszły do kompromisu. Król postanowił ponownie zwołać parlament. W końcu w kwietniu 1640 roku po jedenastu latach w Londynie zebrał się nowy parlament. Jednak nie działał on długo. W tym samym roku kościół anglikański potwierdził boskie pochodzenie władzy. Kiedy purytanie zawarli porozumienie ze Szkotami, Karol I zorientował się, iż ponowne zwołanie parlamentu było błędem. Po trzech tygodniach rozwiązał go. Kiedy Szkocja zerwała rozejm i wkroczyła do hrabstwa, król, by uratować sytuację, ponownie sięgnął po pomoc parlamentu. Był to początek rewolucji. Parlament zażądał od króla usunięcia doradców królewskich – Strafforda i Lauda, domagał się dla nich kary śmierci. Lord Strafford został przez Izbę Gmin skazany na karę śmierci. Arcybiskup Laud został uwięziony. Parlament wystąpił z programem reform nastawionych przeciwko absolutyzmowi. Król został zmuszony do podpisania aktu odbierającego mu prawo do rozwiązania parlamentu bez zgody tego organu.

Absolutyzm oświecony – odmiana absolutyzmu - forma ustroju państwa rozpowszechniona w Europie w II połowie XVIII w. , w której władca uznaje niektóre zasady umowy społecznej między sobą a społeczeństwem , przyznaje mu pewne wolności np. tolerancję religijną, jednocześnie jednak pozostając monarchą absolutnym, sprawującym władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej. Mianuje się pierwszym sługą państwa. Z teorii tej korzystali władcy chcąc umocnić swoje rządy. Jako idea wywodziła się z filozofii oświecenia i zakładała, że władza panującego pochodzi od ludu, który zrezygnował ze swoich praw politycznych na rzecz monarchy. Charakterystyczna dla absolutyzmu oświeconego była centralizacja władzy przy jednoczesnym tworzeniu różnych organów administracji. Era absolutyzmu oświeconego to złoty okres biurokracji. Szczególnie widoczna była wówczas troska monarchy o silną pozycję międzynarodową państwa. Przeprowadzano reformy administracji, finansów, wystawiano nowoczesne armie, inwestowano w rozwój nauki. Absolutyzm oświecony najpełniej rozwinął się w Prusach (Fryderyk II Wielki), Austrii (Maria Teresa i Józef II), w państwach skandynawskich (Gustaw III). Miał duży wpływ na monarchię w Hiszpanii i Portugalii. W Rosji część idei absolutyzmu oświeconego przyjęła Katarzyna II Wielka.

Fryderyk II Wielki – król Prus w latach 1740-1786. Pod jego rządami Prusy stały się jednym z najpotężniejszych państw europejskich. „Filozof z Sanssouci” – tytuł który pruski monarcha sam sobie nadał. Przykład króla – biurokraty. Jego filozofia władzy była bardzo konsekwentna. Wychodząc od teorii umowy społecznej, doszedł do wniosku, że rządy jednostki – oświeconego absolutysty - są optymalną formą rządów. Zakładając, że „ludzie poddali się władcom, aby zapewnić sobie porządek prawny” udowadniał następnie, iż owa władza jest dana raz na zawsze, nie podlega żadnej kontroli, a władca nie odpowiada przed nikim ze swoich czynów (przed społeczeństwem, potomnością etc.). Fakt pozbawienia poddanych praw wobec władcy, nie wykluczał jednak posiadania rozległych obowiązków tego władcy wobec swych poddanych. Władca miał identyfikować się tylko z państwem i jemu miał służyć. W jego przekonaniu: ”król jest pierwszym sługą i pierwszym urzędnikiem państwa” a „osobiste rządy króla są jego moralnym obowiązkiem”. Sprowadzało się to do wprowadzenia gabinetowych, opartych na zdyscyplinowanej administracji i biurokracji rządów jednostki. Już od pierwszych dni panowania, większość uprawnień Fryderyk koncentrował we własnych rękach. Chociaż sprawował władzę w sposób absolutny, to wierzył, że celem polityki jest dobrobyt jego obywateli. Na tym właśnie miała polegać idea absolutyzmu oświeconego, zakładająca, że władca, kierujący się oświeconym rozumem, podejmuje świadome decyzje na rzecz dobra swoich poddanych i rozwoju państwa (Fryderyk ściśle wiązał jedno z drugim). Tą też retoryką uzasadniał swoje działania.

Siebie uważał więc za sługę Prus i tego wymagał też od obywateli, w myśl dewizy, że czasem trzeba poświęcić szczęście i wygodę w imię dobra całego kraju. Fryderyk Wielki sam zajmował się najważniejszymi, ale także i pomniejszymi a nawet po prostu błahymi sprawami dotyczącymi państwa, ze swoich urzędników czyniąc jedynie ślepych wykonawców własnych poleceń. Wszelkie próby zastrzeżeń, przejawianie własnych poglądów połączone z próbą ich wprowadzania czy nawet samowolna interpretacja poleceń króla kończyła się zazwyczaj odsunięciem od urzędu a nawet uwięzieniem w osławionej twierdzy Spandau. Jednym z najczęściej wymienianych jest przykład Zachariasza Ursinusa, radcy finansów, który opracował krytykę systemu monopoli odnośnie kawy, soli i tytoniu. Za tę nieproszoną uwagę został zesłany do twierdzy koło Berlina. Rozbudowywał armię i administrację, usprawniał sądownictwo, kładąc nacisk na posłuszeństwo i wierność rozkazom. W chwili gdy obejmował władzę armia liczyła 83 tys. żołnierzy, gdy umierał było ich już 190 tys. (z czego jedynie połowę stanowiła ludność Prus). Wprowadził wiele ważnych reform. Jedną z jego pierwszych decyzji było zniesienie tortur (dekret z 1740 r., wprowadzony w 1754 r.). Powołanej przez ojca komisji kodyfikacyjnej polecił dokonanie reformy sądownictwa i skodyfikowanie prawa sądowego (za jego życia udało się tylko to pierwsze). W 1763 podjął próbę stworzenia systemu szkolnictwa podstawowego, wprowadzając przymus szkolny. Za jego panowania rozwinął się też nowy typ szkoły średniej nastawionej na umiejętności praktyczne (tzw. szkoła realna). Sam będąc agnostykiem, tolerował w swoim państwie różne wyznania, będąc bodaj pierwszym królem, który tak otwarcie dystansował się do spraw religii.

W 1713 roku w Prusach wyodrębnia się Generalna Dyrekcja Finansów oraz Urząd Generalnego Komisarza Wojny. Dodatkowo unifikacja z 1723 roku stworzyła Generalny Dyrektoriat. Ministerstwem Gabinetowym (Ministerstwo Spraw Zagranicznych) od 1728 roku kieruje król. W 1737 roku powstaje Ministerstwo Sprawiedliwości. Powstają również inne urzędy centralne typu ministerialnego – jednak również nie wykształca się Rząd.

Samodzierżawie (tł. bezpośrednie: samowładztwo ) lub absolutyzm carski – jedna z form monarchii absolutnej. Termin, ukształtowany na przełomie XVIII i XIX w, stosowany jest przede wszystkim do określenia systemu rządów w Imperium Rosyjskim ok. XVII-XIX w. Wywodzi się z doktryny religijno-politycznej i prawnej w Rosji, wyrósł na gruncie bizantyjskich prawosławnych nauk o charakterze władzy ziemskiej i cesarzu jako pośredniku między Bogiem i chrześcijańską społecznością. Po upadku Bizancjum w 1453 i przyjęciu przez wielkiego księcia moskiewskiego 1547 Iwana Groźnego tytułu cara całej Rusi teoria samodzierżawia została zastosowana do jego monarszych prerogatyw. Od absolutyzmu klasycznego i oświeconego odróżnia samodzierżawie brak fundamentalnych praw monarchii, od despotyzmu samodzierżawie różni się tym, że władca nie jest uznawany za żywego boga.

Iwan IV Groźny - car Wszechrusi w latach 1547-1584. Był pierwszym władcą Rosji, który koronował się na cara - 16 stycznia 1547. Przyjmuje tytuł Cara Rosji i Wszechrusi. Iwan IV wstąpił na tron w wieku 17 lat. W 1555 r. przeprowadził gruntowną reformę systemu prawnego państwa i usprawnił jego administrację. Ofiarami tej reformy byli bojarzy (wyższa szlachta feudalna, magnaci, wielcy właściciele ziemscy), którzy zostali wysiedleni na wyznaczone tereny zwane ziemszczyzną i prześladowani. Prowadził niezwykle agresywną politykę wobec swoich sąsiadów – umacnianie potęgi państwa. Iwan IV zasłynął jako człowiek okrutny. Począwszy od 1560 roku z jego polecenia stracono tysiące ludzi, w 1581 roku w napadzie szału zamordował drugiego syna, Iwana. Czynami tymi

zastępował monarchę podczas jego nieobecności , ale posiadał również szerokie uprawnienia podczas kiedy władca przebywał na miejscu. należało do nich m.in.:

 zarząd finansami i troska o zwiększenie dochodów skarbu  nadzór nad działalnością administracji i sądownictwa  kontrola nad wykonywaniem ustaw  opracowywanie projektów ustaw  sprawowanie sądownictwa w najwyższej instancji

Pierwotne szerokie kompetencje Senatu z czasem uległy ograniczeniu do kontroli nad administracją i sądownictwem. Ważny moment to powołanie Kolegium. Kolegia były centralnymi organami rządu Imperium Rosyjskiego, utworzonymi w 1718 w miejsce Prikazów. Działały do 1802 , kiedy to zostały zastąpione przez ministerstwa. Były to urzędy kolegialne , coś na kształt urzędów resortowych. Ich słabością jednak było to, że rozpływała się odpowiedzialność (ponieważ były kolegialne). W 1722 roku została powołana Generalna Prokuratura. Piotr I wprowadził nowy podział administracyjny , dzieląc kraj na gubernie (na ich czele stali gubernatorzy powołani przez cara), prowincje i dystrykty (na czele komisarze). Wprowadził również zmiany w systemie zarządzania miastami, tworząc magistraty z burmistrzami na czele. Istniał samorząd lokalny ale nie miał on zbyt wielkich kompetencji. Jedną z reform wprowadzonych przez cara Piotra I była Tabela Rang. Pojawiła się ona w roku 1722 i przetrwała do upadku caratu. System służby państwowej – cywilnej i wojskowej. Ujęto w niej jednolity schemat przewidujący 14 stopni (rang), według których mogli awansować urzędnicy i oficerowie. Car zorganizował w ten sposób funkcjonowanie państwem. Otrzymanie wysokiej rangi dawało prawo zdobycia szlachectwa. Każdy z urzędników zaczynał karierę od najniższego szczebla. Najwyższą rangą wojskową był stopień generała-feldmarszałka, w marynarce natomiast – stopień generała- admirała. W cywilnej służbie rangą pierwszą był kanclerz, ostatnią natomiast pisarz kolegialny. Car posiadał władzę absolutną, niczym nieograniczoną i przez nikogo niekontrolowaną , mógł mianować następców, ustanawiał prawo. Działał już w duchu monarchii oświeconej. Oparł swój system na szlachcie. W Rosji monarchia dotrwała aż do XIX wieku , a można nawet powiedzieć że aż do Rewolucji, więc nawet do początków XX w.

SĄDOWNICTWO

Francja – Sady prewotalne : sprawy drobne, ludność nieszlachecka, instancja odwoławcza od wyroków sądów patrymonialnych. Sądy baliwalne : odwoławcze od wyroków sądów prewotalnych; właściwe dla ludności szlacheckie. Sądy prezydialne (sądy cywilne i karne): sądy odwoławcze od baliwalnych, pierwsza instancja w ciężkich sprawach kryminalnych. Parlament : można było do nich apelować od wyroków sądów prezydialnych, spełniał funkcję Sądu Najwyższego. Członkostwo w Parlamencie można było sobie kupić. W przypadku naruszenia prawa przez sąd można było zwrócić się o kasację do Rady Stron Procesowych. Postępował proces oddzielania sądownictwa od administracji. Występowały również sądy na dworze królewskim – tzw. Prewory – rozpatrywały one przestępstwa wojskowe oraz przestępstwa na dworze królewskim. Król mógł powoływać sądy specjalne , nadzwyczajne, które spełniały jego oczekiwania. Sądownictwo było uzależnione od monarchy aż do Rewolucji Francuskiej.

Hiszpania – Rada Królewska spełniała funkcje Sądu Najwyższego. Sądy wykonywali urzędnicy królewscy. Występowały sądy lokalne. Działał również Trybunał Inkwizycyjny

który formalno-prawnie był sądem królewskim. Na jego czele stał Inkwizytor (dominikanin). Działał do 1834 roku.

Niemcy – Sąd Kameralny Rzeszy (niem. Kammer - izba ) - najwyższa instancja sądownictwa niemieckiego w epoce nowożytnej (XVI - XVIII w.), najwyższy organ sądowniczy Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Został ustanowiony przez cesarza Maksymiliana I Habsburga i Sejm Rzeszy obradujący w Wormacji w 1495 roku. Postulat utworzenia tej instytucji był elementem programu reformy Rzeszy wysuwanego przez niektórych książąt niemieckich, dążących do ograniczenia władzy cesarskiej. Sąd Kamery składał się z 28 członków : przewodniczącego mianowanego przez cesarza, dwóch prezydentów i dwudziestu pięciu asesorów (z których pięciu mianował cesarz a dwudziestu stany (kraje) Rzeszy). 50% składu Sądu Kameralnego musieli stanowic prawnicy. Jako podstawę wyrokowania przyjmował ustawy Rzeszy oraz prawo rzymskie. Sędzią Kameralnym był zawsze katolik. Sąd ten sądził w sprawach najistotniejszych – konflikty, nieporozumienia między krajami, urzędnikami. Sąd Kamery zbierał się w Spirze, a od końca XVII w. w Weltzarze. Działał do 1806 roku. Obok Sądu Kamery istniał także Sąd Nadworny Rzeszy. Istniało również sądownictwo lokalne w krajach. Własny Sąd Kameralny znajdował się w Berlinie.

Rosja – Senat Rządzący pełnił funkcje sądownicze. Kompetencje sądo wnicze posiadali również przewodniczący Kolegiów.

Prusy – Najwyższy Trybunał dla Prus.

REPUBLIKA ANGIELSKA

25 lipca 1603 roku na tronie zasiadają Stuartowie , a konkretnie Jakub I Stuart (król w latach 1603-1625). Król Jakub jest uważany za pierwszego monarchę, który rządził całą Wyspą Brytanii (wcześniej był on królem Szkocji jako Jakub VI). Jego panowanie było początkiem unii personalnej Anglii ze Szkocją. Jedna grupa szczególnie wiązała nadzieje z nowym władcą. Byli to angielscy katolicy , gdyż swego czasu Jakub okazywał sympatię ich współwyznawcom w Szkocji. Liczyli oni na to, że pod panowanie Stuarta odbudują swoją pozycję i przywrócą Anglię na łono Kościoła Katolickiego. Zapomnieli jednak, że Jakub był zdecydowanym anglikaninem i już po upływie krótkiego czasu katolicy poczuli się rozczarowani nowymi rządami. Ich coraz częstsze sprzeciwy doprowadziły do zaostrzenia polityki władz wobec katolików. Wkrótce zaostrzenia zaczęły przechodzić w represje. Katolicy odpowiedzieli na to "spiskiem prochowym". Spisek prochowy W 1604 r. grupa angielskich katolików ułożyła plan zamachu na króla przez wysadzenie w powietrze budynku Parlamentu podczas ceremonii otwarcia. Najbliższe otwarcie przewidziano na 5 listopada 1605 r. Głównym celem spiskowców był król, którego chciano zastąpić jego najstarszą córką Elżbietą. Planowano wychować ją na katoliczkę. Początkowo wszystko biegło zgodnie z planem. Jakimś cudem udało się zgromadzić pod sklepieniem sali obrad całą górę beczek z prochem strzelniczym oraz znaleźć ochotnika do samobójczej misji podpalenia lontu. Był nim Guy Fawkes , trzydziestoparoletni były członek wojsk hiszpańskich w Niderlandach. Spiskowcy święcie wierzyli, że udany spisek przywróci katolicyzm w Anglii, co prawdopodobnie było niemożliwe. Niedługo przed planowanym dniem zamachu któryś ze spiskowców wyjawił cały plan. Niezwłocznie przeszukano gmach i zabrano beczki z prochem. Wkrótce aresztowano Fawkesa. Na torturach wydał wszystkich wspólników. Części udało się uciec, ale

o tym decydować sami deputowani. Na pierwszy ogień poszedł hrabia Strafford. Karol zdecydował się go poświęcić, podobno sam Strafford go do tego przekonywał. Hrabia został ścięty w 1641 r. Była to wielka wygrana Parlamentu. Po wieloletniej wojnie między zwolennikami króla a siłami Parlamentu, 27 stycznia 1649 r. król został skazany na śmierć. W międzyczasie na czoło Parlamentu wysunął się Oliver Cromwell.

W 1649 r. Anglia została ogłoszona republiką. Po śmierci króla Parlament powołał Radę Stanu. Liczyła ona 50 osób (kworum – 9 osób). Rada była ciałem kolegialnym, ale w pełni podlegała ona Cromwellowi. Mamy więc tutaj do czynienia z ukrytą dyktaturą. Cromwell powołał tzw. Mały Parlament, który jednak szybko upadł, nie spełniając praktycznie żadnej funkcji został rozpędzony przez Cromwella. Spowodowało to przyjęcie przez Cromwella 16 grudnia 1653 tytułu lorda protektora i wydanie tego samego dnia konstytucji pod tytułem: „Instrument rządzenia", która dawała Cromwellowi pełnię władzy. Instrument Rządzenia to jedyna pisemna konstytucja Wielkiej Brytanii. Zgodnie z nią w Anglii miał istnieć jednoizbowy Parlament składający się z 460 członków (większość w nim posiadała Anglia i Walia, po 30 członków ze Szkocji i Irlandii). Obowiązywał cenzus majątkowy. Zgodnie z Instrumentem Rządzenia, Rada Stanu była organem wykonawczym , na jej czele stał lord Protektor, była całkowicie od niego zależna. W późniejszym czasie Rada Stanu została zastąpiona Tajną Radą. Lord Protektor posiadał również prawo rozwiązywania Parlamentu. 3 września 1658, Oliver Cromwell , lord protektor Anglii Szkocji i Irlandii zmarł. Dwa lata później Parlament przywrócił monarchię i tron dynastii Stuartów (Karol II Stuart). Królowie musieli jednak pożegnać się z marzeniami o absolutyzmie. Król musiał przyjąć szereg żądań Parlamentu , m. in.: król nie mógł rozwiązać ani odroczyć Parlamentu , a w ciągu 3 lat musiał on być chociaż raz zwołany, Parlament zajmuje się podatkami i finansami , nikt nie może być skazany bez wyroku sądu. Anglia tym samym stała się monarchią parlamentarną. Król zaakceptował rolę Parlamentu, ale posiadał prawo dyspensy i suspensy (król mógł zawiesić stosowanie jakiegoś prawa uchwalonego przez Parlament względem konkretnej osoby lub grupy osób ). W 1679 r. Parlament uchwalił Habeas Corpus Act – akt wprowadzający zasadę nietykalności jednostki. W myśl jego przepisów nikt nie mógł zostać aresztowany bez wyroku sądu, a aresztowany miał prawo w ciągu 24 godzin poznać stawiane mu zarzuty. Nie wolno było również przetrzymywać oskarżonego dłużej niż 3 do 20 dni przed rozprawą. Karol II Stuart zmarł w roku 1685. Jego następcą został książę Yorku – Jakub II. Jego niepopularne rządy trwały do 1688 r ., kiedy to został obalony przez „chwalebną rewolucję” i zmuszony do ucieczki do Francji.

Chwalebna rewolucja , wspaniała rewolucja (ang. Glorious Revolution ), 1688–1689 zwana też czasem bezkrwawą rewolucją. Wiążę się ona z przybyciem protestanckiego Wilhelma III Orańskiego – męża Marii Stuart do Anglii i ucieczką prokatolickiego Jakuba II (ojca Marii). Parlament postanowił definitywnie rozprawić się z rządzącą dynastią Stuartów w 1688 i w tym celu usunął z tronu Jakuba II. Do Anglii wezwano Wilhelma i Marię, i koronowano ich jako Wilhelma III i Marię II. Wszystko odbyło się na drodze bezkrwawego przewrotu.

Pierwszym aktem Wilhelma jako króla Anglii był Akt o Tolerancji z 1689 r. w którym gwarantował tolerancję religijną. Utrzymała się jednak dyskryminacja katolików. Przez kolejne 5 lat Wilhelm współrządził ze swoją żoną. Kiedy Wilhelm przebywał za granicą Maria rządziła w jego imieniu, kiedy Wilhelm przebywał w kraju sprawował pełnię władzy.

13 lutego 1689 r. Parlament uchwalił Bill of Rights.

Deklaracja praw ( Bill of Rights ) – wydana w Anglii w 1689. Zaprzysiągł ją Wilhelm III Orański. W trzynastu punktach wyliczała podstawowe nadużycia władzy, popełnione przez dynastię Stuartów. Jednocześnie przy każdym z tych punktów sformułowano nowe zasady prawne, które odnosiły się do uprawnień monarszych. Ich celem było zapobieżenie nawrotowi absolutyzmu.

Najważniejsze postanowienia Bill of Rights :

 król nie mógł wykonywać prawa suspensy (czyli zawieszania ustaw parlamentu wobec wszystkich osób) bez zgody parlamentu ;  bezwzględny zakaz udzielania dyspensy (czyli uchylania ustaw parlamentu w odniesieniu do niektórych osób bądź czynności);  król nie mógł nakładać podatków bez zgody parlamentu ;  zakaz utrzymywania stałej armii w czasie pokoju;  poddani mogli odtąd wnosić petycje w sprawach zarówno publicznych, jak i prywatnych;  postulat częstszego zwoływania sesji parlamentu oraz wprowadzenie wolności słowa oraz debat ;  zniesiono restytuowany przez Jakuba II Sąd Wysokiej Komisji;  postulat powoływania na sędziów przysięgłych ludzi uczciwych, którzy nie są stronnikami monarchy.

W roku 1690 rozszerzono postanowienia Bill of Rights o dalsze dwa:

 władca, przed wstąpieniem na tron, miał potępić katolicki dogmat o transsubstancjacji;  królem nie mógł zostać katolik, ani też osoba wstępująca w związek małżeński z przedstawicielem tego wyznania.

Od momentu wydania przedmiotowego dokumentu faktyczna władza w państwie należała zatem do parlamentu. Władza królewska poddana została bowiem kontroli parlamentu, co uczyniło Anglię pierwszą na świecie monarchią parlamentarną. Religią panującą pozostał anglikanizm.

Act of Settlement ( Ustawa o następstwie tronu, Ustawa sukcesyjna ) – ustawa angielska z 1701, jeden z podstawowych brytyjskich aktów ustrojowych. Ustawa przeniosła prawa sukcesji , po śmierci Wilhelma III Orańskiego i Anny Stuart, z dynastii Stuartów na dynastię hanowerską, ustaliła wyznanie monarchii (anglikanizm), odsunęła od dziedziczenia tronu katolików oraz usankcjonowała primogeniturę z preferencją mężczyzn (synowie monarchy i ich następcy w każdym wypadku wchodzą przed córki, które mogą dziedziczyć dopiero w sytuacji braku męskich potomków). Uzupełniła postanowienia Bill of Rights z 1689 w zakresie ograniczenia swobody władzy króla i wzmocnienia niezależności sędziów, m.in. zasada odpowiedzialności przed parlamentem , kontrasygnowanie decyzji królewskich oraz nieusuwalność sędziów przez króla. Do dziś zgodnie z jej zasadami ustalana jest kolejność dziedziczenia tronu Zjednoczonego Królestwa.

Te dwie ustawy – Bill of Rights z 1689 roku i Act of Settlement z roku 1701 roku – to akty szczególnej wagi w historii Wielkiej Brytanii.

z którym wszystkie inne akty muszą być zgodne. W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno- gospodarczego państwa , ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych , oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela. Za pierwszą historycznie uznaje się konstytucję USA (17 września 1787). Za drugą na świecie, a pierwszą w Europie , uznaje się najczęściej polską Konstytucję 3 Maja z 1791 r. Należy zaznaczyć, że czasami za pierwszą na świecie i pierwszą w Europie uznawana jest Konstytucja Korsyki z 1755 r.

Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:

 formę – pisane (ustawa zasadnicza w formie jednego lub kilku aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, szczególnej treści oraz specjalnym trybie uchwalania i zmiany. Do konstytucji pisanych zalicza się większość współczesnych konstytucji) i niepisane (forma ustawy zasadniczej, w której całość prawa konstytucyjnego obejmuje zarówno akty prawne, jak i normy niepisane występujące w postaci zwyczajów, konwenansów i precedensów sądowych. Przykładami państw, w których forma ta obowiązuje są Izrael, Wielka Brytania oraz Nowa Zelandia );  sposób zapisania – akt normatywny (książkowa) i rozproszona (niespisana – pojedyncze ustawy w wielu miejscach);  treść – pełne (ustawa zasadnicza regulująca wszystkie zagadnienia ustroju państwa, zwykle posiada charakter trwały. Do konstytucji pełnych zalicza się większość współczesnych konstytucji) i niepełne (tzw. małe konstytucje. Konstytucje regulujące tylko ustrój naczelnych organów państwa. Przeważnie mają charakter przejściowy. Przykładem są polskie konstytucje z lat 1919, 1947 oraz 1992)  procedurę powstawania – uchwalane (przez organ przedstawicielski społeczeństwa

• parlament, lub poprzez akceptację przez społeczeństwa – referendum) i oktrojowane (konstytucja nadana przez władzę zwierzchnią, władcę, z pominięciem procedur ustawodawczych; konstytucja narzucona)  sposób zmiany – sztywne (wymagające specjalnej procedury w przypadku przeprowadzania zmian, bardzo trudno wprowadzić zmiany – np. wysoki próg zmian, czas obowiązywania jako czynnik utrudniający zmiany lub pewne prawa w ogóle nie zmienialne. Do konstytucji sztywnych należą m. in. konstytucje Austrii, Belgii, Holandii, Grecji, Hiszpanii) i elastyczne (w miarę łatwo ją zmienić, zmiana ta nie wymaga szczególnych procedur, ma taki sam przebieg jak w przypadku zwykłych ustaw. Przykładem państwa, w którym występuje tego rodzaju konstytucja jest Wielka Brytania)  okres obowiązywania – stałe (ustawa zasadnicza, która nie posiada wyznaczonego terminu obowiązywania. Do konstytucji stałych zalicza się większość współcześnie występujących konstytucji) i czasowe (ustawa zasadnicza, której okres obowiązywania jest ograniczony. Do konstytucji czasowych zalicza się m.in. dawne konstytucje Sudanu oraz Jemeńskiej Republiki Arabskiej)

Konstytucje mogą różnic się również objętością. Wynika to z dwóch dróg myślenia o konstytucji – albo konstytucja bardzo szeroka, zawierająca wszystkie prawa; albo zawierająca jedynie prawa tylko najważniejsze, ogólne (np. konstytucja amerykańska zawierająca jedynie 7 artykułów; konstytucja francuska zawierająca ok. 300 artykułów).

Preambuła – wstęp do konstytucji, w niej mogą się znaleźć bardzo różne sformułowania i odwołania. („My Naród...”)

Zasada suwerenności narodu – pierwsza i podstawowa zasada wszystkich konstytucji.

W konstytucji znajdują się również Prawa Obywatelskie, Zasada Podziału Władzy oraz Zasady Funkcjonowania Państwa. Konstytucje wprowadzają instytucje demokracji pośredniej jak i bezpośredniej.

Państwo unitarne — forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym , które określają ich ustrój i właściwość.

Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane.

 Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.  Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwo złożone – to państwo składające się z części zwanych stanami, landami , które posiadają pełną autonomię. Każda z części składowych państwa ma własny system prawny i administracyjny. Państwa złożone dzielą się na: federacje, konfederacje oraz unie.

Federacja (łac. foederatio – sprzymierzenie) – państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd. Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę. Do państw federalnych należą między innymi: Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia i Meksyk (na kontynencie amerykańskim), Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia, Rosja (w Europie), Indie, Pakistan i Malezja (w Azji), Nigeria i Etiopia (w Afryce) czy Związek Australijski. Państwa federacyjne należą w świecie do mniejszości – jak podaje prof. Wojtaszczyk – z ponad 160 państw członkowskich ONZ tylko około 30 to różne formy państw złożonych.

Konfederacja – związek państw utworzony dla osiągnięcia określonych celów. Taka forma stowarzyszenia zakłada zachowanie pełnej równości.

Państwo demokratyczne - państwo konstytucyjne, państwo prawa, które realizuje zasady: suwerenności narodu, pluralizmu, oraz trójpodziału władz.

Zasady państwa demokratycznego (podstawowe zasady demokracji):

1. Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w referendum

Obecny system polityczny Zjednoczonego Królestwa jest wynikiem wielowiekowej ewolucji ustroju. W badaniach politologicznych stosuje się jego następującą periodyzację :

 okres kształtowania się reprezentacji narodowej - XII - XVI wiek ;  walka parlamentu z monarchią i kształtowanie się podstaw parlamentaryzmu - XVII - XVIII wiek ;  umacnianie się modelu parlamentarno-gabinetowego - XIX wiek ;  dominacja egzekutywy nad legislatywą - XX wiek.

XII – XVI wiek

W XII wieku , pod koniec panowania dynastii normandzkiej ważnym ośrodkiem życia publicznego staje się dwór królewski (łac. ' Curia Regis ) oraz zgromadzenie wasali , które odbywać się mogło w następujących formach :

 Rada Zwykła (łac. Concilium Ordinarium ) - zgromadzenie najbliższych doradców Korony;  Wielka Rada (łac. Magnum Concilium ) - zgromadzenie króla i baronów, a od 1215 także arcybiskupów, opatów, baronów i hrabiów.

Z czasem zgromadzenie uległo rozszerzeniu o kolejne grupy - reprezentantów rycerstwa oraz miast i miasteczek. Za panowania Henryka III wobec rady królewskiej w najszerszym gronie po raz pierwszy użyto określenia „parlament”. Zakres jej uprawnień obejmował kwestie ustawodawcze, administracyjne, finansowe oraz sądownicze. W 1215 roku Parlament doprowadził do uchwalenia Wielkiej Karty Swobód (łac. Magna Charta Libertatum ), czyli przywileju m.in. ograniczającego prawa monarchy w zakresie nakładania podatków oraz dającego feudałom prawo do oporu wobec króla. W wieku XII dokonał się już wyraźny podział Parlamentu na dwie odrębne izby - Izbę Gmin i Izbę Lordów. Na początku XIV stulecia ukształtowała się zasada, według której ważność każdej nowej ustawy zależała od zgody króla, lordów i gmin. W wieku kolejnym parlament sam zaczął redagować ustawy jedynie przedstawiając je do podpisu królewskiego. W tym czasie wykształciły się również nowe organy sądowe, przez co funkcje sądownicze Izby Gmin zostały zredukowane. Z kolei zwiększyła ona swe uprawnienia w kwestiach finansowych. W roku 1377 ukształtowała się procedura impeachmentu , przyznająca Izbie Gmin prawo skargi do Izby Lordów przeciwko doradcom królewskim oskarżanym o nadużycia władzy.

XVII – XVIII wiek

Brytyjski parlamentaryzm w XVIII wieku - wśród historyków brytyjskich powszechne jest przekonanie o wielkiej estymie, jaką darzono obradujący w Westminsterze parlament, mimo że jego wpływ na życie polityczne kraju nie był tak przemożny jak w wieku XIX. Posłowie porównywali się z antycznymi rzymskimi senatorami i uważali za przedstawicieli całego narodu. IZBA LORDÓW Dominująca jeszcze w XVII wieku izba wyższa ( Upper House ), czyli Izba Lordów lub inaczej Izba Parów, w wieku XVIII oddała faktycznie przewodnictwo w ręce Izby Gmin. Parowie angielscy czyli najważniejsi arystokraci kraju piastujący swój urząd dożywotnio i przeznaczani nań częstokroć już jako dzieci, pełnili funkcje kontrolne wobec Izby Gmin i sądownicze, gdyż Izba Lordów była najwyższym sądem apelacyjnym Anglii. Zgłaszali też pretensje do wskrzeszenia swej dawnej roli jako rady królewskiej.

IZBA GMIN

Dyskusje prowadzone w Izbie Lordów nie dorównywały jednak znaczeniem tym, które prowadzone były w Izbie Gmin (House of Commons), głównym organie ustawodawczym kraju. WYBORY Wybory do Izby Gmin odbywały się jeszcze w 1689 roku, co trzy lata a po 1716 co siedem lat. Kraj podzielony był na okręgi wyborcze, które dzieliły się na wiejskie i miejskie. 40 hrabstw angielskich z elektoratem liczącym ok. 160 tys. głosujących (szlachta, bogacze wiejscy, oficerowie i przedstawiciele wolnych zawodów) wybierało 409 posłów. 203 miasta z elektoratem liczącym około 100 tys. głosujących (kupcy, oficerowie, przedstawiciele wolnych zawodów, urzędnicy, oficerowie armii i floty) wybierały 80 posłów. Do tego dodać należy 24 posłów walijskich wybieranych przez około dwudziestotysięczną elitę tego kraju. Po unii z 1707 doszło jeszcze 45 reprezentantów szkockich wybieranych przez uderzająco małą grupę dwóch tysięcy elektorów. Około 280-tysięczna rzesza elektorów wybierająca łącznie 558 posłów stanowiła elitę dziewięciomilionowej w pierwszych dekadach XVIII Wielkiej Brytanii. Pięciokrotna przewaga liczebna posłów wiejskich nad miejskimi była reliktem dawniejszych czasów, tak jak anachroniczny podział głosów między miastami. Władze miast miały prawie żadnego wpływu na skład Izby Gmin, ponieważ jeszcze w 1760 roku zaledwie 22 z nich mogło poszczycić się ponad tysięcznym elektoratem a jedna trzecia wszystkich miast miała poniżej stu głosujących. Nawet ogromny Londyn (700 tys. mieszkańców) wybierał jedynie 4 posłów, podczas gdy słabo zaludniona Kornwalia (ok. 150 tys. mieszkańców) wybierała ich dziesięć razy tyle. Na początku wieku anachroniczny podział głosów między poszczególne miasta nie był jeszcze tak rażący jak to miało miejsce pod sam koniec XVIII wieku, kiedy to potężniejące dzięki rewolucji w przemyśle Leeds i Manchester zachowają małą liczbę kandydatów, właściwą małym miasteczkom. KONTROLA RZĄDU NAD PARLAMENTEM Kontrolowanie parlamentu (zwłaszcza Izby Gmin) przez gabinet (tj. najważniejszych ministrów tworzących najbliższą rade królewską) miało charakter nieformalny. Do tego celu służyła przede wszystkim polityka manipulowania patronatem królewskim, która sprowadzała się do przekupywania posłów za pomocą intratnych posad, których mimo skutecznego czasem zmniejszania ich liczby pod naciskiem opozycji nigdy rządowi nie brakowało. W samej polityce tego rodzaju współcześni nie widzieli zazwyczaj nic złego, tym bardziej, że pod względem różnego rodzaju (także pieniężnego) przekupstwa Brytyjczycy nie odbiegali od reszty Europejczyków. Robert Walpole (w latach 1721-1742 był pierwszym lordem skarbu i Kanclerzem Skarbu – premierem Wielkiej Brytanii w nowoczesnym znaczeniu tego słowa) uważał zawsze politykę używania patronatu królewskiego dla tworzenia większości parlamentarnej za najlepszy sposób osiągnięcia dobra publicznego poprzez personalne korzyści. Minister miał ponoć użyć zdania, że woli zapłacić posłom „ich cenę” niż doprowadzać do rozlewu krwi. KONTROLA PARLAMENTU NAD RZĄDEM Parlament dysponował ukonstytuowaną procedurą usuwania ministrów. Był nią impeachment. Do jego przeprowadzenia potrzebna była większość głosów. Ministrów można było usuwać jedynie za udowodnione ciężkie przestępstwa wobec państwa.

XIX wiek

Ustrój polityczno-administracyjny Wielkiej Brytanii w XIX w. – system parlamentarno- gabinetowy Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii – ukształtowany w XIX w. na mocy konwenansów konstytucyjnych. Wielka Brytania jest monarchią parlamentarną. W państwie tym nie istnieje do dziś konwencjonalnie pojęta konstytucja

zwiększyły liczbę wyborców. W 1872 wprowadzono głosowanie tajne. Reforma W. E. Gladstone'a w latach 1884-85 określała, że deputowany do Izby jest reprezentantem obywateli, a nie hrabstw i miast. Wprowadzono jednomandatowe okręgi wyborcze , poza

27. miastami liczącymi od 50 do 165 tys. mieszkańców, które stały się okręgami dwumandatowymi – ogólna liczba okręgów wynosiła 600. Obniżono znacznie cenzus majątkowy , który spowodował wzrost liczby wyborców do 40% ogółu ludności. Umożliwiono również głosowanie kobietom (najpierw od 30 roku życia, później zniesiono ten cenzus). PARLAMENT Parlament w Wielkiej Brytanii (władza ustawodawcza) złożony był z trzech części , a mianowicie izby niższej parlamentu zwanej Izbą Gmin , izby wyższej zwanej Izbą Lordów oraz monarchy. Ten ostatni posiadał prawo zwoływania parlamentu na sesje, jednakże za kontrasygnatą oraz na wniosek szefa rządu. Jednocześnie, władca był tym, który otwierał i zamykał posiedzenia, gdyż parlament pracował w trybie sesyjnym. Parlament był suwerenny i wszechwładny. Sprawował kontrolę nad władzą wykonawczą oraz posiadał wyłączne prawo uchwalania wszelkich podatków i opłat. Parlament decydował o wykonywaniu dyspensy i suspensy. WŁADCA Władca – król/królowa lub inaczej monarcha, sprawował swoją władzę na zasadach dziedziczności. Jego władza przekształciła się w czysto reprezentacyjną. Wyroki sądowe wydawane w imieniu króla z czasem przeszły na parlament, gabinet i sądy. Obowiązywała przy tym maksyma, która oddawała charakter panujących w Wielkiej Brytanii XIX- wiecznych stosunków, mianowicie: Król nie może działać sam i Król panuje, ale nie rządzi. Monarcha ponadto był nietykalny i nieodpowiedzialny. Pełnił również funkcję głowy Kościoła anglikańskiego i zwierzchnika sił zbrojnych. Mógł decydować o wojnie i pokoju. W jego imieniu były wydawane także ustawy, które mógł sankcjonować. Posiadał prawo zwoływania i rozwiązywania parlamentu, oraz prezentowania planów rządowych. Cała rzeczywista władza znajdowała się w rękach parlamentu, gabinetu oraz sądów. Współpraca króla z gabinetem odbywała się za pośrednictwem premiera. Tajna Rada liczyła 300 osób. Należeli do niej ministrowie wchodzący w skład gabinetu oraz dostojnicy. Król w radzie wydawał rozporządzenia, a ministrowie brali za nie odpowiedzialność parlamentarną. W rękach monarchy pozostały pewne uprawnienia tzw. prerogatywy królewskie, o całkowicie reprezentacyjnym i fasadowym znaczeniu. Kolejną ogólną była zasada, która wymagała podpisu (kontrasygnaty) odpowiednich ministrów (1-4) przy decyzjach podejmowanych przez monarchę. Władca był dokładnie zorientowany w wydarzeniach politycznych, i biegu spraw parlamentarnych, gdyż regularnie uzyskiwał sprawozdania z prac tego organu oraz co tydzień udzielał audiencji szefowi rządu IZBA LORDÓW Izba Lordów składała się z lordów dziedzicznych i dożywotnich. Lordowie dziedziczni wyznaczali ze swojego kręgu tych, którzy mieliby pełnić funkcje (tzw. lordowie funkcyjni) oraz tzw. niefunkcyjnych. W Izbie Lordów dziedziczny był tylko tytuł, jednakże nie dotyczył on miejsca. Przewodnictwo w Izbie Lordów należała do Lorda Kanclerza. Izba Lordów zachowała prawo veta zawieszającego w stosunku do ustaw o charakterze finansowym. Izba Lordów posiadała ograniczoną władzę w zakresie stanowienia prawa. Izbie nie przysługiwało prawo veta zwieszającego, mogła jedynie proponować poprawki. Uległy też ograniczeniu uprawnienia sądowe Izby, nadal jednak pozostała Trybunałem Apelacyjnym Najwyższej Instancji. IZBA GMIN Izba Gmin liczyła średnio 658 członków wybieranych w wyborach powszechnych według ordynacji większościowej, w jednomandatowych okręgach wyborczych. Okres

pełnomocnictw (nie kadencji) mógł trwać maksymalnie siedem lat (od 1716), uregulowany ustawą z 1715 r. Izba ta wyłoniła się już w XVII w. Wiązało się to z tym, że na początku XVIII w. na tronie angielskim zasiadała dynastia hanowerska. Król rzadko bywał w Anglii i do zarządzania administracją wyznaczał pierwszego ministra czyli premiera. Na czele Izby Gmin stał Leader , natomiast obradom przewodniczył Speaker****. Wprowadzono zasadę odpowiedzialności solidarnej, tzw. votum nieufności (pierwsza na świecie). W 1809 parlament wydał ustawę, która zakazywała sprzedaży miejsc w Izbie Gmin, praktyki dość często dotąd stosowanej, w celu poparcia projektów ustaw. Istniały jednak pewne ograniczenia dotyczące zasiadania w Izbie Gmin np. zakaz sprawowania mandatu dotyczył m.in. urzędników służby cywilnej, pracowników sił zbrojnych i policjantów. W strukturze Izby Gmin funkcjonowały dwa ugrupowania – torysów (tzw. konserwatystów) i wigów (tzw. liberałów) Izba była organem przedstawicielskim, spełniała rolę władzy ustawodawczej , prowadziła kontrolę w zakresie finansów publicznych i kontrolę nad rządem brytyjskim. Rozstrzygała w kwestii kształtu projektów ustaw publicznych przedstawianych monarsze. Siedzibą parlamentu brytyjskiego został Westminster. RZĄD I GABINET W ustroju Wielkiej Brytanii funkcjonował trójpodział władzy wykonawczej. Pierwszą był rząd , w którego skład wchodzili ministrowie będący powoływanymi przez premiera bądź przez władcę reprezentującego jednocześnie jednoosobowy organ władzy wykonawczej. Premier przyjmował godność Pierwszego Lorda Skarbu. Funkcje ministra skarbu reprezentował natomiast Kanclerz. Kolejnym organem był tzw. gabinet (kolegialny, właściwy organ rządowy). Wywodził się z Tajnej Rady Królewskiej (ciało polityczne znacznie mniejsze liczebnie od rządu) będącego właściwym ośrodkiem władzy. Gabinet liczył kilkunastu ministrów. Zasiadali w nim m.in. Lord Kanclerz, Lord Prezydent Rady Prywatnej, Sekretarz Stanu do spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych i wojny. Przywódca ugrupowania, które wygrało wybory do Izby Gmin był desygnowany przez monarchę na stanowisko premiera , z powierzeniem mu misji tworzenia rządu. Przywódca najsilniejszego ugrupowania, będącego w opozycji, uzyskiwał pozycję Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Członkowie ugrupowania opozycyjnego formowali swój własny rząd zwany gabinetem cieni (koncepcji wypracowanej przez Partię Konserwatywną). Każdy minister w prawowitym rządzie miał swój odpowiednik w gabinecie cieni. Dzięki tej praktyce ugrupowanie opozycyjne było przygotowane do ewentualnego przejęcia władzy. Rząd, inaczej słudzy Korony , mógł hamować niezależną inicjatywę ustawodawczą, uchylać się od odpowiedzialności za prowadzone działania polityczne, mógł unikać działań korygujących i dokonywania zmian, także kształtować porządek prawny w Wielkiej Brytanii. Rząd dzielił się na senior ministers (pol. ministrowie właściwi lub ministrowie Korony – obecnie 100 członków), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (pol. ministrowie młodsi, 40-60 członków ) zadaniem, których było przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosił solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbami.

XX WIEK

KONSTYTUCJA

Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa informuje konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy.

Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z pięciu źródeł: