Historia instytucji politycznych, ćwiczenia - Notatki - Politologia - Część 3, Notatki z Politologia

Pobierz Historia instytucji politycznych, ćwiczenia - Notatki - Politologia - Część 3 i więcej Notatki w PDF z Politologia tylko na Docsity!

RZĄD I GABINET

Specyficzną cechą ustroju jest rozróżnienie pomiędzy rządem a gabinetem. Rządem nazywa się ogół ministrów powoływanych przez premiera lub monarchę; ich liczba sięga stu osób. Gabinet to znacznie węższy (21), właściwy organ rządowy , który zbiera się na wspólnych posiedzeniach. Po ogłoszeniu wyników wyborów do Izby Gmin monarcha powierza liderowi zwycięskiej partii stanowisko premiera ( prime minister - pierwszy minister) i powierza mu sformowanie rządu. Premier musi być członkiem Izby Lordów lub Izby Gmin. Lider najsilniejszej w parlamencie partii opozycyjnej obejmuje stanowisko Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości****. Otrzymuje przy tym służbową pensję w wysokości trzech piątych pensji premiera. Partia opozycyjna powołuje własny rząd z pełną obsadą ministerialną (tak zwany gabinet cieni ), dzięki czemu jest w każdej chwili gotowa by przejąć władzę. Ponadto, członkowie gabinetu cieni mają rywalizować w trakcie debat parlamentarnych ze swoimi rządowymi odpowiednikami. Skład oraz strukturę gabinetu oraz liczbę ministerstw i zakres ich obowiązków ustala premier. Liczba członków gabinetu nie jest limitowana prawnie. Rząd dzieli się na senior ministers (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (ministrowie młodsi), zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin.

Gabinet - kolegialny organ władzy wykonawczej w Wielkiej Brytanii , w skład którego wchodzi brytyjski premier oraz najważniejsi ministrowie - łącznie ok. 20 osób. Gabinet wywodzi swe uprawnienia od Tajnej Rady Wielkiej Brytanii.

Parlamentarny Sekretarz Stanu (Stały Sekretarz Stanu) – w momencie gdy upada Gabinet, i cały Gabinet (solidarnie) podaje się do dymisji, jedynie on zachowuje swoją funkcję. Jest on gwarantem ciągłości zachowania władzy.

Ukształtowanie takiego systemu w Wielkiej Brytanii miało istotny wpływ na Kontynent.

FRANCJA W OKRESIE MONARCHII KONSTYTUCYJNYCH

I MONARCHIA FRANCUSKA

Królestwo Francuzów (I Monarchia Francuska) - krótkotrwałe państwo w historii Francji, istniało w latach 1791-1792. Królestwo Francuzów to organizm przejściowy istniejący jako monarchia konstytucyjna pomiędzy zniesieniem absolutyzmu a wprowadzeniem republiki. Uchwalona 3 września 1791 Konstytucji Francji przekształciła Francję w monarchię konstytucyjną.

Konstytucja Francji 3 września 1791 – pierwszy akt prawny rangi konstytucyjnej we Francji. Utrzymała ustrój monarchii, przekształcając ją z absolutyzmu w monarchię konstytucyjną.

Władza ustawodawcza Została przekazana jednoizbowemu Zgromadzeniu Prawodawczemu z wyraźną przewagą nad władzą wykonawczą. Złożona z 745 posłów w wyborach pośrednich i dwustopniowych wybieranych raz na 2 lata. Zgromadzenie to posiadało wyłączne prawo inicjatywy

ustawodawczej. Zgromadzenie decydowało o wojnie i pokoju oraz ratyfikowało traktaty międzynarodowe.

Ordynacja wyborcza Prawo wyborcze posiadał tylko „obywatel czynny” (mężczyzna) spełniający następujące warunki (mamy tutaj do czynienia z kategoryzacją obywateli – na czynnych i biernych):

- cenzus wieku – ukończone 25 lat,

• cenzus majątkowy – opłacanie podatku bezpośredniego minimalnej wartości 3 dniom pracy,
• zamieszkiwali w mieście lub kantonie ,
• nie byli pracownikami najemnymi (na służbie),
• byli zapisani na liście Gwardii Narodowej. Na 26 mln. obywateli tylko ok. 4 mln. było obywatelami „czynnymi”.

Władza wykonawcza Sprawował ją związany z prawem dziedziczny król i powołani, politycznie przed nim odpowiedzialni ministrowie. Sam monarcha jako osoba nietykalna i święta nie ponosił odpowiedzialności (odpowiedzialność tą brali za niego ministrowie). Wszelkie jego akty wymagały kontrasygnaty. W przypadku złamania któregoś z praw konstytucji władca mógł zostać usunięty z tronu. Monarcha nie posiadał inicjatywy ustawodawczej ani prawa sankcji wobec uchwał Zgromadzenia Prawodawczego. Również nie miał możliwości rozwiązania Zgromadzenia. Był zwierzchnikiem armii i posiadał prawo łaski. Jedną z jego prerogatyw było weto, lecz i ono nie dawało mu zbyt szeroko zakrojonej władzy, ponieważ w wyniku ponownego uchwalenia tego samego projektu przez Zgromadzenie było uchylane. Było to weto zawieszające. Sami ministrowie odpowiedzialni politycznie przed królem, przed Zgromadzeniem byli odpowiedzialni jedynie konstytucyjnie (czyli tylko prawnie, nie byli odpowiedzialni politycznie).

II MONARCHIA FRANCUSKA

Restauracja Burbonów (II Monarchia Francuska) – okres w historii Francji wyznaczony datami 1814-1830 (od powrotu na tron dynastii Burbonów po upadku Napoleona I do rewolucji lipcowej). Okres formalnej monarchii parlamentarnej, z Kartą konstytucyjną jako podstawowym dokumentem państwowym.

Uchwalenie dokumentu Po wprowadzeniu nowej władzy senat pracował nad wprowadzeniem nowej konstytucji wzorowanej na angielskich zasadach konstytucyjnych. Projekt ten został przyjęty, z pewnymi zmianami, przez Ludwika XVIII. Król zgodnie z tradycją absolutnej władzy królewskiej nie chciał, by nową konstytucję uchwalało jakiekolwiek zgromadzenie parlamentarne, lecz nadał konstytucję krajowi formalnie z własnej woli. Była to tzw. konstytucja oktrojowana , której w celu odcięcia się od tradycji rewolucyjnej nie nadano tytułu konstytucji, lecz akt ten został określony jako Karta Konstytucyjna.

Postanowienia Karty Konstytucyjnej Oficjalnie akt konstytucyjny został nadany 4 czerwca 1814 roku. Tekst nowej konstytucji składał się z obszernej preambuły króla oraz z 76 zwięzłych artykułów. Powrócono w tym dokumencie do formuły – „Król z Bożej łaski”. W kwestii ustroju w Karcie zostały określone jedynie najważniejsze elementy i pewne zasady ogólne: równość wobec prawa, wolność osobista, wolność wyznania, ale z zachowaniem katolicyzmu jako religii panującej

wysoki cenzus majątkowy. W 1912 r. zostaje wprowadzone powszechne prawo wyborcze (obowiązuje jednak cenzus oświatowy – cenzus wieku)

Holandia Do 1848 r. – rządy absolutne. Po 1848 r. – monarchia konstytucyjna.

Hiszpania W 1812 r. została uchwalona przez Kortezy (jednoizbowy parlament Hiszpanii) konstytucja. Była to najdłuższa konstytucji Hiszpanii. Składała się ona z 10 rozdziałów i 348 artykułów. Hiszpania miła być monarchią parlamentarną opartą na podziale władzy czyli ustawodawcza , wykonawcza , sądownicza. Władz ustawodawcza należała do Kortezów. Zaś władza wykonawcza miała być sprawowana przez króla i jego ministrów. Monarcha w swojej osobie został ograniczony w wielu dziedzinach i poddany kontroli parlamentu , który miał prawo veta zawieszającego. Natomiast konstytucja gwarantowała wolność druku, nietykalność osobistą, wszyscy obywatele byli równi wobec prawa. Przedstawicieli do Kortezów mieli wybierać mężczyźni powyżej 25 roku życia. Ponadto konstytucja znosiła inkwizycję ale potwierdzała tez religię panującą – katolicyzm. W 1834 r. wchodzi w życie formuła dwuizbowa (bikameralizm). W kolejnych latach ukazuje się kilka konstytucji, które nie wprowadzają większych zmian. Od 1868 r. wybory powszechne. W 1876 r. przywrócono cenzus majątkowy.

Szwecja W 1809 roku , po obaleniu króla Gustawa Adolfa, parlament uchwalił pierwszą w dziejach Szwecji konstytucję. Tzw. Forma Rządzenia – na jej mocy powstały 4 izby (reprezentacje stanów – rycerstwa, duchowieństwa, mieszczaństwa i chłopstwa). Wybory odbywały się wedle formuły cenzusowej. W 1866 roku wprowadzono reformę parlamentu, który znosił podział na stany. Dopiero wtedy wprowadzono 2 izby – obowiązywał duży cenzus majątkowy i wiekowy (do prawa czynnego i biernego).

Norwegia Konstytucja Norwegii – ustawa zasadnicza Królestwa Norwegii, uchwalona przez Norweskie Zgromadzenie Konstytucyjne w dniu 16 maja 1814 r. Obowiązuje do dziś, jednakże była wielokrotnie zmieniana (ostatnia zmiana z 19 czerwca 1992). Inspiracją dla stworzenia konstytucji Norwegii była Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych z

1776. Ponadto opierała się na tradycjach zarówno rewolucji francuskiej, jak i angielskiego systemu parlamentarno-gabinetowego.

 Konstytucja proklamowała niepodległość Norwegii jako monarchii konstytucyjnej , a nie jak dotąd monarchii absolutnej.  Wprowadziła wolność praktyk religijnych.  Ustanowiła religię ewangelicko-augsburską religią państwową.  Ustaliła, że Król powinien wyznawać religię ewangelicko-augsburską.  Wprowadziła trójpodział władz: o Władza ustawodawcza: parlament - Storting (dzieli się na dwie izby : Lagting i Odelsting – wybory odbywają się do izby niższej i dopiero ona po wyborach wyłania izbę wyższą. Obowiązywały cenzusy – wiekowy i majątkowy. W 1907 r. kobiety otrzymały prawo wyborcze); do zadań Stortingu należy: uchwalanie ustaw, podatków, opłat , ceł i innych należności publicznych, uchwalanie budżetu , przyjmowanie informacji o

umowach i traktatach, które Król w imieniu państwa zawarł z innymi państwami. o Władza wykonawcza : Król , Rada Państwa oraz Rząd ;  Król jest nieodpowiedzialny konstytucyjnie i politycznie (odpowiedzialność ponosi Rada Państwa). Wszystkie decyzje Króla dla swej ważności wymagają kontrasygnaty Premiera lub podczas jego nieobecności najstarszego rangą członka Rady Państwa. Sukcesja tronu następuje tylko w linii prostej (początkowo tylko mężczyźni, później także kobiety, jednakże mężczyźni mają pierwszeństwo), a objęcie tronu następuje po osiągnięciu pełnoletniości (18 lat). Król powołuje Premiera oraz pozostałych członków Rady Państwa, jak i wszystkich najważniejszych urzędników w państwie, zarówno cywilnych, kościelnych, jak i wojskowych. Może przedstawić rządowi projekt ustawy. Król egzekwuje podatki i opłaty ustalone przez Storting. Król w Radzie Państwa ma prawo łaski. Król jest naczelnym dowódcą sił lądowych i morskich Królestwa. Król zarządza powszechną mobilizację, wypowiada wojnę i zawiera pokój, a także zawiera i wypowiada umowy międzynarodowe oraz wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych. Nadaje według swojego uznania ordery i odznaczenia.  Rada Państwa : W skład Rady wchodzi Premier oraz co najmniej siedmiu członków (wszyscy są powoływani przez Króla). Rada opiniuje wnioski o mianowanie wszystkich wyższych urzędników cywilnych, kościelnych i wojskowych. Premier i pozostali członkowie Rady Państwa, jak i sekretarze stanu, mogą być odwołani przez Króla bez uzyskania orzeczenia sądowego, ale konieczne jest zasięgnięcie opinii Rady Państwa. Członkowie Rady Państwa mogą być pociągnięci przez Odelsting do odpowiedzialności przed Trybunałem Królestwa, za przestępstwa karne popełnione w czasie sprawowania urzędu. o Władza sądownicza: niezależne sądy.

Przez XIX wiek słabnie władza królewska !!!!

MONARCHIE POSTABSOLUTNE

Rosja – monarcha posiadał władzę absolutną. W 1802 r. na miejsce Kolegiów powołane zostają Ministerstwa z ministrami na czele , ponoszącymi odpowiedzialność. Dopiero w 1905 r. powołana została Rada Ministrów. Senat Rządzący stał się Sądem Najwyższym. Kancelaria Cesarska była bardzo ważną instytucją sprawowania władzy.

Austria – cesarz powoływał ministrów, którzy tworzyli Radę Ministrów. Brak odpowiedzialności politycznej. Ciało ustawodawcze składało się z dwóch izb (wyższa – Izba Parów – członkowie tylko mianowani przez cesarza; niższa – Izba Posłów – 4 kurie – wybory pośrednie)

Prusy – w 1814 r. Premier staje na czele Rady Ministrów. Cały Gabinet odpowiedzialny przed carem. Istnieją 2 gabinety – Cywilny i Wojskowy. W 1906 r. zostaje utworzony dwuizbowy Parlament (Rada Państwa – połowę członków mianował car, reszta mianowana

możliwa, a należące do niego państwa niemieckie miały zakaz jednoczenia się. Dowodem trwałości tej polityki jest fakt, że od czasów kongresu wiedeńskiego przez pół wieku nie podnoszono tej kwestii oficjalnie, tj. zjednoczenia Niemiec. Związek Niemiecki został rozwiązany po wojnie austriacko-pruskiej o Holsztyn, na mocy pokoju praskiego ( 1866 r .). Od 1866 r. wzrosła rola Prus. W 1866 roku został utworzony Związek Północnoniemiecki, składający się tym razem tylko z 21 państw, tworzących ścisłą federację. Na czele tych państw zawsze występowały Prusy. Władza wykonawcza należała do Prezydium Rady Związkowej. Na jej czele stał król Prus, Rada przygotowywała projekty ustaw. Prusy po wygranej w 1871 r. wojnie z Francją zjednoczyły Niemcy (Kleindeutschland – czyli Niemcy bez Austrii). W 1871 r. utworzono II Rzeszę Niemiecką (Cesarstwo Niemieckie), której pierwszym cesarzem został Wilhelm I Hohenzollern (król Prus). Cesarstwo Niemieckie było monarchią konstytucyjną i państwem federalnym , złożonym z państw wchodzących w skład Rzeszy będących monarchiami oraz wolnych miast. Godność cesarską sprawował zawsze król największego państwa, czyli Prus. Władza wykonawcza należała do Kanclerza (wykonywał ją w imieniu cesarza i był przez niego powoływany). Cesarzem był król Pruski. Istniało 10 Ministerstw (Urzędów), powstały one z Kancelarii. Na ich czele stali Sekretarze Stanu.

Cesarstwo Austriackie i Austro-Węgry Cesarstwo Austriackie – państwo powstałe w 1804. Patent lutowy – konstytucyjny akt prawny wydany 26 lutego 1861 roku w Cesarstwie Austriackim. Kompetencje Sejmów Krajowych zostały zmniejszone, natomiast większość zadań powierzono dwuizbowej Radzie Państwa. Rada Państwa składała się ona z Izby Panów oraz Izby Posłów. Do Izby Panów wchodzili członkowie domu cesarskiego, arcybiskupi, biskupi z tytułem książęcym, a także powoływani przez cesarza przedstawiciele rodów szlacheckich oraz zasłużeni politycy, duchowni, ludzie nauki i sztuki. W Izbie Posłów mieli zasiadać posłowie oddelegowani przez Sejmy Krajowe. Obie Izby miały stanowisko równorzędne: ustawy wymagały ich zgody, podejmowanej większością głosów, a następnie sankcji cesarskiej. Rada Państwa mogła obradować jako pełna (obejmująca całość państwa) lub jako ściślejsza (z wyłączeniem posłów z krajów węgierskich, o ile sprawy nie dotyczyły tych krajów) Sejmy krajowe były równorzędne z Radą Państwa w przyznanym sobie zakresie ustawodawstwa, równorzędne także wobec siebie. Były to organy jednoizbowe, ale składały się z dwóch rodzajów reprezentantów: wirylistów, zasiadających w Sejmach z racji piastowanej godności (arcybiskupów i biskupów obrządków katolickich, rektorów uniwersytetów) oraz z posłów. Przewodniczył im Marszałek powołany przez cesarza. Prawo wyborcze do sejmów krajowych było niedemokratyczne. Wyborcy podzieleni zostali na cztery kurie: kurię wielkiej własności ziemskiej (reprezentującą arystokrację i ziemian) kurię izb przemysłowo-handlowych (reprezentującą kupców i przemysłowców) kurię miast większych (reprezentującą zamożne mieszczaństwo, inteligencję i urzędników) kurię reszty gmin (reprezentującą zamożniejszych mieszkańców miasteczek i wsi) Przydział mandatów poszczególnym kuriom był tak pomyślany, aby zapewnić przewagę wielkim właścicielom ziemskim, to jest dawnej szlachcie. Najubożsi mieszkańcy miast i wsi, wobec wysokiego cenzusu majątkowego, pozbawieni byli prawa wyborczego. Nie miały go też kobiety. W Galicji mogła się swobodnie rozwijac kultura polska, swobodnie mogły działac partie polityczne. Namiestnicy byli zawsze Polakami. 10 grudnia 1866 r. Sejm Galicyjski złożył na ręce cesarza Franciszka Józefa I adres wiernopoddańczy. Ostatnie słowa tekstu brzmiały: „Przy Tobie Najjaśniejszy Panie stoimy i stać chcemy”.

Austro-Węgry – państwo związkowe w Europie Środkowej istniejące w latach 1867–. Austro-Węgry stanowiły państwo związkowe (ściślej: dualistyczne) powstałe z połączenia Cesarstwa Austriackiego i Królestwa Węgier unią realną. Oba państwa były połączone unią personalną pod berłem cesarskiej dynastii Habsburgów, a także unią wojskową, monetarną i celną , zagwarantowany był swobodny przepływ ludzi i kapitału. Posiadały natomiast oddzielne parlamenty, sądownictwo, rządy i ustroje prawne. Ponieważ nie było wspólnego parlamentu austriacko-węgierskiego, władzę ustawodawczą czyli w praktyce uchwalanie budżetu na cele wspólne pełniły tak zwane delegacje obydwu parlamentów, obradujące na przemian w Wiedniu i w Budapeszcie. Po 60 deputowanych z Wiednia i Budapesztu. Zbierali się raz na rok, debatowali oddzielnie. Razem zasiadali tylko po to, aby zagłosować, nie odbywała się wtedy żadna dyskusja.

Ustrój monarchii austro-węgierskiej opierał się na trzech aktach prawnych:

 ugodzie austriacko-węgierskiej, zawartej na lat dziesięć i kolejno odnawialnej  konstytucji austriackiej, przyjętej z końcem 1867 roku  konstytucji węgierskiej z 1848 roku, uchylonej w roku 1851 i przywróconej w roku 1867

Ustrój Austrii czyli Przedlitawii (łącznie z Galicją) opierał się na konstytucji z 21 grudnia

1867. Nie była ona aktem jednolitym, gdyż składała się z pięciu ustaw:

 ustawy o reprezentacji państwa  ustawy o pełnieniu władzy rządowej i wykonawczej  ustawy o władzy sędziowskiej  ustawy o powszechnych prawach obywateli  ustawy o Trybunale Państwa

Zachował też moc prawną wcześniejszy, oktrojowany akt konstytucyjny – Patent lutowy****.

USTRÓJ POLITYCZNY STANÓW ZJEDNOCZONYCH

Stany Zjednoczone Ameryki są państwem federalnym , w którym podmiotami federacji są stany. W kraju tym obowiązuje jako najwyższy akt prawny konstytucja z 1787 roku, będąca najstarszą spisaną konstytucją na świecie. Ustanawia ona klasyczny trójpodział władz , w których to jednak najszersze uprawnienia posiada prezydent (chociaż poszczególne instytucje władzy blokują się i ograniczają nawzajem, co ma zapobiec próbom zagarnięcia całej władzy przez jeden organ). Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych (wyborca wybiera skład Kolegium Elektorów - w większości stanów "zwycięzca bierze wszystko", tzn. wszyscy elektorzy są kandydatami zgłoszonymi przez zwycięzcę w danym stanie; elektorzy nie są związani z kandydatem, którzy ich wyznaczył - zdarzały się przypadki głosowania na innego kandydata). Prezydent tworzy rząd (nazywany administracją, gabinetem) i sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką państwową. Dlatego też ustrój USA określa się jako prezydencjalizm. Parlament amerykański (Kongres) składa się z dwóch izb : niższej Izby Reprezentantów i wyższej Senatu , w których zasiadają w przytłaczającej większości członkowie tylko dwóch partii politycznych - Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej. Wybierani są oni w wyborach powszechnych , jako przedstawiciele (odpowiednio) jednomandatowych okręgów wyborczych (z ordynacją większościową) i stanów. Badaniem zgodności działania administracji rządowej z zasadami konstytucji zajmuje

Prezydent Ustrój polityczny w USA określa się jako system prezydencki , ponieważ w porównaniu z europejskim modelem parlamentarno-gabinetowym, rola prezydenta jest nieporównanie większa. Według konstytucji, prezydent jest równorzędnym z Kongresem przedstawicielem narodu. Dodatkowo nie jest przed Kongresem odpowiedzialny politycznie, a jego złożenie z urzędu może nastąpić tylko w wypadku złamania prawa (impeachment). Prezydent jest głową państwa i naczelnym dowódcą sił zbrojnych, a także przywódcą partyjnym. Pomimo formalnego braku prawa inicjatywy ustawodawczej, jest także promotorem ustaw - jako lider partii ma wpływ na to, jakie dana partia składa projekty ustaw. Przede wszystkim jest kierownikiem administracji. Powołuje funkcjonariuszy państwowych (w tym sędziów sądów federalnych, ambasadorów), najważniejsi z nich to 15 Sekretarzy – kierowników Resortów (departamentów), którzy tworzą gabinet (to nie rząd, to tylko organ doradczy prezydenta) – ale wszystkich tych funkcjonariuszy powołuje za zgodą Senatu (odwołać ich może już sam prezydent – bez zgody Senatu). Prezydent powołuje także kierownika polityki zagranicznej państwa – Sekretarza Stanu. Ma prawo łaski, decyduje o wojnie i pokoju – ale też za zgodą Senatu. Stany Zjednoczone mogą jednak „interweniować zbrojnie” – nie jest to uznane za wojnę i wtedy prezydent sam podejmuje taką decyzję. Można więc uznać, że amerykański prezydent posiada uprawnienia zarówno premiera, jak i prezydenta z modelu parlamentarno- gabinetowego. Prezydent posiada prawo weta trzech rodzajów: regularne – odmowa podpisania ustawy, która może być odrzucona większością 2/3 głosów Kongresu (co zdarza się bardzo rzadko), tzw. kieszonkowe – w sytuacji gdy projekt ustawy trafia do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu, prezydent może nie zająć stanowiska wobec tego projektu, co nie pozwala na wejście ustawy w życie, nieformalne - prezydent nie wydaje aktów wykonawczych do ustawy. Orędzie Prezydenta o Stanie Państwa – Roosvelt spowodował że stały się one swoistym programem. Prezydent po wyborach ma do obsadzenia kilka tysięcy stanowisk – obowiązuje tzw. system łupów (zwyczaj, w praktyce politycznej w Stanów Zjednoczonych, obsadzania urzędów przez stronników partii, która zwyciężyła w wyborach na prezydenta).

Wybory prezydenckie Kandydować ma prawo obywatel USA nie naturalizowany, mający minimum 35 lat, zamieszkujący w Stanach Zjednoczonych przez co najmniej 14 lat, posiadający pełnię praw publicznych. Ta sama osoba może sprawować urząd maksymalnie przez dwie 4- letnie kadencje (Franklin Delano Roosevelt - czterokrotnie wybierany, z ramienia Partii Demokratycznej, w latach 1933-1945. Jedyny w historii prezydent USA pełniący urząd dłużej niż dwie kadencje, co doprowadziło do uchwalenia w 1947 roku XXII Poprawki do konstytucji, ograniczającej liczbę kadencji do dwóch (wcześniej był to tylko konwenans konstytucyjny oparty na decyzji pierwszego prezydenta USA George'a Washingtona, który zrezygnował z ubiegania się o trzecią kadencję, twierdząc że byłaby ona niedemokratyczna)). Zgłaszać kandydatów mogą grupy wyborców, partie polityczne, a także sama osoba zainteresowana kandydowaniem. Nominacje kandydatów przez partie polityczne odbywają się na ich konwencjach krajowych, za pomocą prawyborów. Za poszczególnymi kandydatami opowiadają się delegaci reprezentujący poszczególne stany. W wyborach powszechnych obywatele posiadający czynne prawo wyborcze decydują o tym, który z kandydatów otrzyma głosy elektorskie przypisane do poszczególnych stanów

( wybory pośrednie, elektorskie – wybory przez to, może wygrać kandydat który nie zdobędzie większej liczby głosów wyborców, ponieważ ostatecznie decydują elektorzy). Z każdego stanu pochodzi tylu elektorów, ilu ma on przedstawicieli w Kongresie. Wybór elektora zgadza się z preferencjami wyborców, ponieważ ma on obowiązek respektować ich zdanie. Kolegium elektorów liczy 538 członków. Głosowanie powszechne odbywa się w listopadzie roku wyborczego, a głosowanie w kolegium w grudniu. W praktyce wyniki znane są już jednak jesienią, ponieważ wygrywa ten kandydat, który uzyska minimum połowę głosów (270). Formalnie prawa wyborcze zrównano w roku 1870. Jednak tak naprawdę dopiero w latach 60-tych XX wieku prawa te zostały zrównane. W 1920 r. prawa wyborcze zostają przyznane kobietom.

Wiceprezydent Pierwotnie, na początku historii konstytucjonalizmu amerykańskiego, wiceprezydentem zostawała ta osoba, która uzyskała drugą liczbę głosów podczas głosowania w kolegium elektorów. Twórcy konstytucji nie przewidzieli jednak ważnej roli kwestii partyjnych. W przypadku kiedy obaj kandydaci pochodzili z różnych ugrupowań, taki układ przestawał być funkcjonalny (w 1796 roku prezydentem został John Adams będący federalistą, wiceprezydentem Thomas Jefferson z demokratycznych republikanów). XII poprawka do konstytucji z 1804 roku zmieniła sposób wyboru prezydenta, ustanawiając osobne wybory na prezydenta i wiceprezydenta. Od tego czasu parę tę wyznaczają partie na swoich konwencjach. Podczas partyjnych prawyborów, ubiegający się o kandydowanie na prezydenta, wyznacza osobę, którą przewiduje na wiceprezydenta w razie wygranej. Nie może ona pochodzić z tego samego stanu, co kandydat na prezydenta. Wiceprezydent jest przede wszystkim przewodniczącym Senatu i kieruje jego pracami. Przyjęła się zasada, że na początku kadencji wiceprezydent mianuje kogoś innego na przewodniczącego Senatu pro tempore. Jeżeli prezydent umrze w czasie sprawowania urzędu albo jest w stanie trwałej niezdolności do jego sprawowania, zastępuje go wiceprezydent, który pełni to stanowisko do końca kadencji. Jeżeli wiceprezydent umrze lub jest w stanie trwałej niezdolności do sprawowania urzędu, prezydent wyznacza osobę na to stanowisko. Nowy wiceprezydent musi zostać zaakceptowany przez obie izby, które muszą udzielić mu poparcia większością głosów.

Kongres Kongres USA jest bikameralny , tzn. składa się z dwóch izb:

 Izba Reprezentantów – członkowie pochodzący z okręgów wyborczych, na które podzielone są stany,  Senat – członkowie pochodzący z poszczególnych stanów.

Kompetencje Kongresu można podzielić na kilka rodzajów: ustrojodawcze (znaczna rola w procesie zmiany konstytucji), ustawodawcze (uchwalanie ustaw), kreacyjne (w pewnych sytuacjach wybór prezydenta i wiceprezydenta), sądownicze i śledcze (np. impeachment), kontrolne (komisje, jako część checks and balances ). Droga ustawodawcza w Kongresie rozpoczyna się od inicjatywy ustawodawczej, którą posiadają tylko członkowie Kongresu i komisje, ale pomimo tego i tak uważa się, iż ponad 3/4 wszystkich inicjatyw to dzieło administracji prezydenckiej. Projekty uważane za kontrowersyjne wnoszone są najpierw do tej izby, w której istnieją większe szanse na szybkie przyjęcie. Najczęściej jednak wnosi się projekt jednocześnie do obu izb. Następnie projekt staje się obiektem prac komisji, które przekazują go najpierw do podkomisji, a następnie w

Obie partie są do siebie bardzo zbliżone pod względem programowym i organizacyjnym. Dzieje się tak z powodu stabilizacji sytuacji ekonomiczno-społecznej, poszczególne ugrupowania muszą odwoływać się do jak najszerszego elektoratu. Partie unikają więc zajmowania jednoznacznego, zdecydowanego stanowiska w wielu kwestiach. Struktury partyjne „ożywiają” się przede wszystkim na czas wyborów prezydenckich. W razie wygranej, prezydent jest jednocześnie liderem partii mającej większość w Kongresie.

REPUBLIKI NOWOŻYTNE

Republika (łac. res publica - dosł. rzecz pospolita, rzecz publiczna ) – zgodnie ze współczesną definicją ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas.

Do czasów II wojny światowej w języku polskim w nomenklaturze polityczno-prasowej używano słowa Rzeczpospolita. Odnoszono je nie tylko do Polski (jak się to obecnie robi), ale również do innych państw o ustroju republikańskim, np. Rzeczpospolita Francuska itp.

W republice występują różne systemy rządów, zależnie od organu sprawującego władzę, którym może być:

 prezydent wybierany na określony czas, z ograniczoną (albo z nieograniczoną) możliwością ponownego wyboru; prezydent może być odpowiedzialny przed innym organem państwa, albo przed Historią (lub Bogiem);  rząd odpowiedzialny przed parlamentem lub przed prezydentem.

REPUBLIKI FRANCUSKIE

Punktem wyjścia do powstania konstytucji była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela została uchwalona 26 sierpnia 1789 r. Stworzona przez rewolucję francuską, wywodziła się z filozoficznych i politycznych nurtów oświecenia i masonerii. W jej treści można było wyodrębnić dwie podstawowe grupy zagadnień:

 Zasady organizacji państwa: o suwerenność narodu francuskiego o trójpodział władzy (wzorowana na podziale Monteskiusza)

 Wolności i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne): o wolność fizyczna i duchowa (wolność słowa i wyznania) o prawo własności o bezpieczeństwo o opór przeciwko wszelkim formom ucisku o równość wobec prawa i sądu o nietykalność osobistą o równy dostęp do urzędów i stanowisk

Była daleko posuniętym osiągnięciem z dziedziny praw człowieka, dając im konstytucyjną wręcz gwarancję.

Deklaracja pojawiła się w preambule Konstytucji francuskiej z 1791 r. i stanowiła inspirację dla powstających konstytucji w niektórych państwach.

Konstytucja 1791 r. – pierwszy akt prawny rangi konstytucyjnej we Francji. Prace trwające 2 lata poskutkowały włączeniem do niej szeregu zbiorów praw wydanych przez Konstytuantę w okresie 1789–1791, jako preambuły używając Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Dzięki niej król przestał być jedynym wszechwładnym organem, a stał się jednym z podmiotów reprezentującym naród (z łaski narodu i Boga). Utrzymała ustrój monarchii, przekształcając ją z absolutyzmu w monarchię konstytucyjną. Ustanowiła zasadę trójpodziału władzy jako jedną z głównych norm zaraz po suwerenności narodu.

I REPUBLIKA FRANCUSKA

I Republika Francuska – okres w historii Francji od 22 września 1792 (zniesienie monarchii i ogłoszenie nowej konstytucji) do 9 listopada 1799 r., a formalnie do 18 maja 1804.

Konstytucja jakobińska - to ustawa zasadnicza Francji opracowana przez klub polityczny jakobinów i uchwalona przez Konwent Narodowy 24 czerwca 1793 r. Uznana za jedną z najbardziej postępowych Konstytucji burżuazyjnych została przyjęta przygniatającą liczbą głosów w referendum i miała wejść w życie po zakończeniu wojny. Nigdy jednak do tego nie doszło z powodu trudnej sytuacji, w jakiej znalazła się Francja. W okresie proklamowania republiki, pod rządami Konwentu (1792-1793) od samego początku jakobini byli w ostrym konflikcie z żyrondystami. Pod naciskiem jakobinów w grudniu 1792 r. rozpoczął się proces króla Ludwika XVI skazanego na śmierć i ściętego 21 stycznia 1793 r. Długotrwała walka tych dwóch frakcji doprowadziła do przewagi jakobinów w Konwencie po aresztowaniu 29 żyrondystów. Konstytucja ta zwierała Deklarację praw, która miała bardziej radykalny charakter od swojej poprzedniczki z 1789 r. Wysunięto zasadę równości przed zasadę wolności. Równość społeczną miały gwarantować m.in. prawo do pracy, prawo do opieki publicznej i bezpłatnej oświaty. Za najświętsze prawo uznano prawo do oporu ludu wobec rządu który gwałci prawo ludu****. Odrzucając zasadę trójpodziału władzy spopularyzowaną przez Monteskiusza, legislatywa została przejęta przez jednoizbowe Ciało Ustawodawcze wybierane w wyborach bezpośrednich, powszechnych, równych i jawnych (deputowani wybierani są na tzw. zebraniach pierwiastkowych , gromadzących po 200-600 obywateli) na roczną kadencję. Prawo wyborcze posiadali mężczyźni, którzy ukończyli 21 lat i zamieszkiwali w danym okręgu minimum 6 miesięcy. Władzę wykonawczą miała pełnić Rada Wykonawcza złożona z 24 członków wybieranymi raz na 2 lata, całkowicie podporządkowana Ciału Ustawodawczemu. Co roku połowa jej składu miała ustępować. Jej zadaniem było kierownictwo i nadzór nad administracją Republiki. Mogła ona działać jedynie w zakresie ustaw i dekretów wydawanych przez władzę ustawodawczą.

OKRES DYREKTORIATU

Okres Dyrektoriatu – okres w dziejach Francji od obalenia jakobinów do zamachu stanu Napoleona (1794-1799).

Konstytucja Dyrektorialna – trzecia francuska konstytucja została uchwalona przez Konwent Narodowy 22 sierpnia 1795 r. Jej przyjęcie było związane z obaleniem władzy jakobinów. Konstytucja dyrektorialna była znacznie mniej demokratyczna, zdecydowanie odrzucała idee konstytucji jakobińskiej. Deklaracja w zarysie nawiązywała do Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. Gwarancji poddano podstawowe prawa człowieka i obywatela, położono ponownie nacisk na istnienie trójpodziału władzy, a także jako novum wprowadzono obowiązki obywatelskie. Władza wykonawcza należała do

Konstytucja III Republiki – Konstytucja Francji obowiązująca od 1875 roku. Władza ustawodawcza należała do Parlamentu składającego się z dwóch izb : Izby Deputowanych – w jej skład wchodziło 600 posłów wybieranych na 4 lata w wyborach powszechnych. Czynne i bierne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom którzy ukończyli 21 lat ( prócz kobiet i wojskowych w służbie czynnej ). Izba Deputowanych stawiała w stan oskarżenia prezydenta oraz ministrów. Senatu – składał się z 300 senatorów w tym 75 nieusuwalnych i dożywotnich wchodzących w jego skład w drodze kooptacji (do zmian w konstytucji z 1884 roku) oraz 225 wybieranych przez kolegia wyborcze (złożonych z osób pełniących określone funkcje państwowe oraz przedstawicieli rad departamentalnych, okręgowych i gminnych) na okres 9 lat (z tym, że co 3 lata zmieniano skład 1/3 senatorów). Senatorem mogła być osoba która ukończyła 40 lat. Senat sądził prezydenta i ministrów oskarżonych o przestępstwo przez Izbę Deputowanych i wyrażał zgodę na rozwiązanie przez prezydenta Izby Deputowanych przed końcem kadencji. Obie izby miały stanowisko równorzędne – każda ustawa musiała być uchwalona zarówno przez Izbę Deputowanych jak i przez Senat. Łączyły się one także w Zgromadzenie Narodowe, aby wybrać prezydenta albo, by dokonać zmian w konstytucji. Władza wykonawcza należała do prezydenta i ministrów. Prezydent :

• głowa państwa
• wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów
• kierował polityką wewnętrzną i zagraniczną Republiki
• mianował ministrów
• przewodniczył Radzie Ministrów
• miał prawo do nadzwyczajnego zwoływania izb
• miał inicjatywę ustawodawczą
• przysługiwało mu weto ustawodawcze (zawieszające do czasu ponownego rozpatrzenia ustawy przez izby)
• ogłaszał ustawy
• za zgodą Senatu mógł skrócić kadencję Izby Deputowanych
• przysługiwało mu prawo łaski
• dysponował siłami zbrojnymi
• ponosił odpowiedzialność konstytucyjną za zdradę (w stan oskarżenia stawiała go Izba Deputowanych, a sądził Senat) Ministrowie :
• ich kontrasygnata była konieczna na aktach podpisywanych przez prezydenta
• ponosili odpowiedzialność konstytucyjną przed Senatem
• odpowiadali solidarnie za politykę rządu i indywidualnie za swe akty osobiste (przed obiema izbami Parlamentu) Konstytucja ta czyniła władzę prezydenta jeszcze mocniejszą niż w II Republice. W 1879 r. doszło do kryzysu konstytucyjnego i upadku gabinetu. Ówczesny prezydent rozwiązał Izbę Deputowanych. Obalony został kolejny rząd i prezydent podał się do dymisji. Po tym wydarzeniu prezydent już nigdy nie rozwiązał parlamentu. Władza prezydenta stała się tylko symboliczna aż do 1958 r. Nastąpił okres dominacji władzy ustawodawczej nad wykonawczą.

IV REPUBLIKA FRANCUSKA

Czwarta Republika – okres ustrojowy we Francji w latach 1946-1958 pod rządami czwartej konstytucji republikańskiej. Była to pod wieloma aspektami kontynuacja Trzeciej Republiki, która istniała przed II wojną światową. Francja przyjęła konstytucję

Czwartej Republiki 13 października 1946 r. Poczyniono szereg prób wzmocnienia władzy wykonawczej, aby zapobiec chwiejnej sytuacji politycznej, która miała miejsce przed wojną, jednak niestabilność pozostała i doprowadzała do częstych zmian w rządzie. Sytuacja zaostrzyła się szczególnie w 1958 r., w czasie wojny algierskiej, która spowodowała gwałtowną polaryzację społeczeństwa na algierskich kolonistów, prawicę i armię z jednej strony, a szeroko rozumianą lewicę, dążącą do rozmów pokojowych, z drugiej. Aby uporać się z tym problemem, zwrócono się do bohatera z II wojny światowej, generała Charles'a de Gaulle'a, który przyjął zaoferowaną mu władzę pod warunkiem, że zostanie przyjęta nowa konstytucja, wprowadzająca silną władzę prezydencką. Zmiany te doprowadziły do powstania Piątej Republiki.

V REPUBLIKA FRANCUSKA

Piąta Republika – okres piątej konstytucji republikańskiej Francji, który rozpoczął się 5 października 1958 r. Piąta Republika jest bezpośrednią następczynią IV Republiki i zastępuje kontrowersyjny, podzielony na frakcje parlamentarne rząd bardziej scentralizowaną demokracją.

Impulsem do dokonania zmian była wojna algierska. Chociaż Francja zrezygnowała z wielu swoich kolonii, jak posiadłości w Afryce Zachodniej czy Azji Południowo-Wschodniej, ciągle utrzymywała status kolonialny w Algierii, w której mieszkała duża liczba Francuzów. Algieria uzyskała ostatecznie niepodległość 5 lipca 1962 r.

Generał Charles de Gaulle wykorzystał kryzys algierski jako okazję do utworzenia nowego rządu francuskiego z silniejszym urzędem prezydenta, który poprzednio był jedynie figurantem. Francuscy prezydenci zyskali większą władzę niż większość ich europejskich odpowiedników w demokracjach parlamentarnych. 28 września 1958 r. miało miejsce referendum i 79,2% głosujących poparło projekt nowej konstytucji. To konstytucja bardzo krótka w której wielu rzeczy nie wyjaśniono. Silna władza wykonawcza, parlament mocno ograniczony. Przywrócono Senat. Prezydent był poprzednio wybierany przez ciało elektorskie, ale w 1962 r. de Gaulle zaproponował, aby prezydent był wybierany przez obywateli w bezpośrednich wyborach. Chociaż metoda i intencje de Gaulle'a w tym referendum były kontestowane przez wiele ugrupowań politycznych, zmiana została przyjęta przez francuski elektorat. System ten daje prezydentowi republiki dostateczną legitymację, gdyż zwycięzca wyborów prezydenckich musi uzyskać większość bezwzględną głosów w pierwszej lub ostatecznie w drugiej turze głosowania. Do 2002 kadencja prezydenta Republiki trwała 7 lat, zaś począwszy od drugiej kadencji Jacques'a Chiraca (2002- 2007) trwa 5 lat. Decyzja o skróceniu długości i zsynchronizowaniu kadencji prezydenta z kadencją parlamentu zapadła w drodze referendum przeprowadzonego 24 września 2000 r. (opowiedziało się za nią 73% głosujących).

Następcami de Gaulle'a na stanowisku prezydenta Francji byli Georges Pompidou (1969– 1974), Valéry Giscard d'Estaing (1974–1981), François Mitterrand (1981–1995), Jacques Chirac (1995-2007) i Nicolas Sarkozy (od 2007).

USTRÓJ POLITYCZNY FRANCJI

Ustrój polityczny Francji opiera się na konstytucji Francji z 1958 r., która głosi, że państwo francuskie jest niepodzielną, laicką, demokratyczną oraz socjalną republiką.

wykładnię prawa. Pełni funkcje sądownicze odnośnie administracji jako Najwyższy Trybunał Administracyjny. Jest również sądem I Instancji dla wszystkich decyzji podjętych przez ministrów. Pełni rolę obrony obywatela przed państwem. Praca podzielona jest pomiędzy poszczególne sekcje.

UZUPEŁNIENIE

 Francja bywa określana mianem "laboratorium konstytucji" ze względu na liczbę do tej pory uchwalonych aktów tej rangi.  Francja była drugim krajem w Europie i trzecim na świecie (po USA i Polsce), któremu nadano konstytucję.

Na Konstytucję Francji składa się tzw. Blok konstytucyjny , w którym zawarte są:

 konstytucja z 1958 roku  Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku  wstęp do Konstytucji z 1946 roku (dotyczący głównie praw socjalnych)  zasady podstawowe wyznaczone przez ustawy Republiki  cele działalności państwa o randze konstytucyjnej

Jest to konstytucja sztywna, dlatego tryb jej zmiany jest utrudniony. Wniosek o zmianę składa premier, prezydent lub deputowani francuskiego parlamentu. Zmiany są uchwalane przez Zgromadzenie Narodowe i Senat. Następnie muszą zostać zaakceptowane w ogólnokrajowym referendum, jeśli zostaną przyjęte, zmiany wchodzą w życie. W przypadku projektu prezydenta, jest on ponownie przedstawiany obu izbom (Kongresowi), który przyjmuje go większością kwalifikowaną 3/5.

REPUBLIKA WEIMARSKA

Republika Weimarska – potoczna nazwa państwa niemieckiego istniejącego w latach 1919- 1933 (nazwa urzędowa: Rzesza Niemiecka). Powstała w wyniku rewolucji listopadowej. Było to państwo federalne, demokratyczne, z mieszaną prezydencko-parlamentarną formą rządów. Parlamentem był Reichstag, stolicą – Berlin. Nazwa republiki pochodzi od miasta Weimar, w którym obradowało zgromadzenie narodowe, uchwalające konstytucję. Na powstanie republiki bezpośredni wpływ miały skutki I wojny światowej. Upadek republiki spowodowało powstanie i umocnienie się nazizmu.

Konstytucja Weimarska - konstytucja niemiecka z 11 sierpnia 1919 r., uchwalona przez rewolucyjne Zgromadzenie Narodowe. Niemcy stały się republiką, a władza pochodziła bezpośrednio od narodu. Na obszar Rzeszy składało się 18 (początkowo 21). Prezydent Rzeszy Wybierany jest przez naród na 7-letnią kadencję w wyborach powszechnych. Mógł nim zostać każdy Niemiec, który ukończył 35 lat. Prezydent reprezentował państwo na zewnątrz, zawierał w imieniu Rzeszy traktaty, przyjmował ambasadorów, mianował kanclerza (szefa rządu) oraz na jego wniosek ministrów, był zwierzchnikiem sił zbrojnych, podpisywał i ogłaszał ustawy oraz posiadał prawo łaski. Wszystkie rozporządzenia prezydenta wymagały kontrasygnaty kanclerza lub odpowiedniego ministra. Był odpowiedzialny konstytucyjnie jak i mógł zostać odwołany poprzez referendum ludowe na wniosek 2/3 posłów. Zwoływał

obrady parlamentu. Jeżeli 1/3 posłów bądź 1/20 obywateli tego sobie zażyczyło – prezydent musiał ogłosić referendum. Sejm Rzeszy Składa się z posłów wybranych przez naród w ilości proporcjonalnej do ludności danego kraju, lecz ich liczba nie mogła przekroczyć 40% ( Prusy pozostały państwem dominującym , to właśnie one miały 40% przedstawicieli w Reichstagu, oraz posiadały własną konstytucję). Prawa wyborcze posiadali zarówno mężczyźni jak i kobiety a cenzus wieku obniżono do lat 20. Miał obowiązek zbierania się minimum co roku, na żądanie prezydenta lub 1/3 posłów. Jego kadencja trwała 4 lata przy czym mógł zostać rozwiązany przez prezydenta. Posiadał inicjatywę ustawodawczą jak i wyznaczał kierunek polityce rządu, który kontrolował. Rada Rzeszy Kraje związkowe reprezentowane były przez członków swoich rządów. Każdy posiadał jeden głos. Więksi członkowie 1 delegata na 1 milion mieszkańców, przy czym nie można było przekroczyć 40% ilości głosów w celu uniknięcia dominacji jednego z krajów. Rada jako tako nie posiadała prawa inicjatywy ustawodawczej. Składane były do niej projekty ustaw przez rządy krajowe, a ta przekazywała je do Sejmu. Posiadała weto zawieszające. Mogło zostać odrzucone kwalifikowaną większością 2/3 głosów Reichstagu. Miała być kontynuacją Rady Związkowej działającej w II Rzeszy. W rzeczywistości posiadała o wiele mniejsze znaczenie. Konstytucja nie zawierała dokładnego opisu zadań i kompetencji, przez co jej rola znacznie zmalała w porównaniu do pierwowzoru. Rząd Rzeszy Składał się z kanclerza i ministrów. Rząd musiał uzyskać poparcie parlamentu, był przed nim odpowiedzialny politycznie i konstytucyjnie. Wytyczne jego polityki określał kanclerz.

Każdy z krajów miał swój sejm, złożony z członków wybranych w pięcioprzymiotnikowych wyborach (równych, proporcjonalnych, bezpośrednich, powszechnych i tajnych), parlament jak i rząd. W art. 6 wyliczono 20 spraw, które były w kompetencji głównych organów federacji. Były m.in. polityka finansowa, polityka zagraniczna, administracja kolonii, sprawy łączności (poczta, kolej etc.). Ustawodawstwo organów centralnych miało pierwszeństwo przed prawem krajowym a to nie mogło być z nim sprzeczne. System utworzony w Niemczech był demokratyczny, liberalny i nowoczesny. Silny akcent socjalny i ekonomiczny. Ale ta demokracja była powierzchowna i słaba, niezakorzeniona. Doszedł do tego kryzys ekonomiczny i antysemityzm – wszystko to doprowadziło do zwycięstwa Hitlera.