historia literatury włoskiej XVIII w, Notatki z Italianistyka

Pobierz historia literatury włoskiej XVIII w i więcej Notatki w PDF z Italianistyka tylko na Docsity! 1. ARKADIA 2. ILLUMINISMO 3. GIORNALISMO 4. LE PRINCIPALI PROBLEMATICHE 5. KWESTIA JĘZYKA 6. REFORMA MELODRAMATU 7. LITERATURA NAUKOWA I POLEMIKA W OŚWIECENIU (BECCARIA) 8. PIETRO METASTASTIO 9. CESARE BECCARIA 10. GIUSEPPE PARINI 12. Lingua e dialePo nella lePeratura secentesca e sePecentesca: GiambaYsta Basile e Carlo Goldoni chiabrera chiabrera 12. Lingua e dialePo ?? Neapol&Mediolan (języki i dialekty, maryniści w N.), słownik pod koniec XV w. Akademii della Crusca, toskański językiem literackim, dodawanie nowych słów, dialekt w poważnych utworach, dialekt w Kampanii i Lombardii, N: GiambaLsta Basile, T: Galileusz, KDA nośni- kiem włoskiego w Europie Ważna relacja między językiem a dialektem w Oświeceniu Teatr: - Goldoni używa dialektu jako języka mówionego pewnej klasy społecznej, co ma słu- żyć realizmowi, a nie parodii - wprowadza na scenę także język mówiony i codzienny GiambaLsta Basile „Pentamerone” – napisany w dwa lata, duża wartość artystyczna, struk- tura z Dekameronu, nowela, historie w ciągu 5 dni, opowieści ludowe, język soczysty, bogaty dialekt neapolitański, fantazja ludowa, bogactwo językowe, ironia, paradoksy, NEAPOLITAŃSKI 1. ARKADIA Akademia Arkadyjska - powstała 5 października 1690 r. w Rzymie w kręgu myślicieli skupionych wokół sz- wedzkiej królowej Krystyny, która zamieszkała w Rzymie po abdykacji i zmianie wy- znania z protestanckiego na katolickie. - założona przez 14 członków, wśród których m.in. Gian Vincenzo Gravina, Giovan Ma- ria Crescimbeni, Vincenzo da Filicaia, Francesco Redi, GiambaYsta Felice Zappi Motywy: chęć odnowy włoskiej literatury i kultury, wpływy nowej myśli filozoficznej (Kartezju- sz, Bacon) - krytyka ze strony Francji, zacięta polemika literacka z teoretykami francuskimi, zapoczątko- wana rozprawą Dominique!a Bouhours De la manière de bien penser dans les ouvrages de l!espirit (Sposób słusznego rozumowania w dziełach umysłu) tj. racjonalistycznym atakiem na włoską poezję - literatura włoska jako przykład złego gustu, smaku - odpowiada mu Gian Gioseffo Felice Orsi dziełem Considerazioni sulla maniera di ben pensa- re - rozważania dotyczące powrotu włoskiej literatury do dobrego smaku nazwa ARKADIA - antyczny region Grecji, legendarna kraina zamieszkała przez nimfy i paste- rzy + nawiązanie do romansu pasterskiego Arcadia Jacopo Sannazzaro, który wprowadził ten topos do tradycji włoskiej literatury (łącznik między antykiem, a klasycyzmem renesansowym) Członkowie przyjmują greckie imiona w ramach pseudonimów, którymi często podpisują swoje dzieła. Akademia Arkadyjska: - przewodził Kustosz (Custode), któremu pomagał Wikariusz (Vicario) oraz Kolegium złożone z 12 „pasterzy” (14 założycieli utworzyło pierwszy „organ rządzący” Akade- mią) - Crescimbeni pierwszym Kustoszem aż do swojej śmierci w 1728 r. - 1711 r. – podział wewnątrz Akademii, odchodzi Gravina i razem z Metastasiem i Rol- lim tworzy Accademia dei Quirini, która nie działała długo - powodem rozłamu wewnętrznego były różnice w koncepcji odnowy kultury włoskiej TEORETYCY AKADEMII: Crescimbeni: sprzeciwiał się degeneracji barokowej, jako drogę do ponownego ożywienia po- ezji włoskiej wskazywał naśladownictwo Petrarki; zwracał uwagę przede wszystkim na formę, a nie na tematykę (tematy przez niego proponowane były dosyć banale – opowieści o miłości, nimfach, pasterzach itd.) Gravina: uważał, że właściwości poezji są stałe, niezmienne, wieczne, są taki samymi warto- ściami jak dobro czy piękno; ważniejszy od estetyki jest aspekt moralny; bardzo doceniał Dan- - wprowadzenie racjonalizmu kartezjańskiego do włoskiej kultury, - podkreślanie znaczenia badania źródeł historycznych, - tworzenie „kolonii” w różnych włoskich miastach - pojawiła się pierwsza akademia o zasięgu krajowym, - unifikacja językowa (standaryzacja języka włoskiego), - zjednoczenie kulturowe Półwyspu - miała większy wpływ na rozwój kultury i historiografii niż samej literatury - związała ze sobą wykształconych z całej Italii - przyczyniła się do rozbudzenia poczucia jedności narodowej - do upowszechnienia kultury w różnych środowiskach - poetom arkadyjskim zarzucano często „literacką miernotę” - poezja arkadyjska stanowiła rodzaj ucieczki od rzeczywistości, - była pełna westchnień i banalnych frazesów, cechowała ją powtarzalna tematyka - w kręgu literackim istotny był teatr - poeci-libreciciści, teatr pisany do muzyki (Metastasio, Rolli – uczniowie Graviny) - koncepcja poezji wg Graviny – poezja zaangażowana, poruszająca poważną i trudną tematykę społeczną, niosąca wartości - Metastasio i Rolli – w pewnym momencie odcinają się od koncepcji nauczyciela, skupiają się na teatrze i na poezji lżejszej (pewna forma rokoko – uproszczona, złagodzona wersja baroku, pewnego rodzaju połączenie klasycyzmu z barokiem) Kiedy Gravina umiera, Metastasio dołącza do Akademii Arkadyjskiej, z której Gravina odszedł. 2. ILLUMINISMO - przełom w historii cywilizacji - odchodzenie od ancien regime (stare rządy, określenie panującego systemu społecz- no-politycznego) i zwrot w kierunku nowoczesności. - koniec władzy takich autorytetów jak monarchia i kościół. - koniec przyzwolenia na istnienie mocno zhierarchizowanego społeczeństwa - powolny wzrost znaczenia mieszczaństwa - dyskusja dotycząca wyższości wokół Starego i Nowego porządku, - wiara w postęp cywilizacyjny - rozwiązanie w 1773 r. Towarzystwa Jezusowego (Compagnia di Gesù) przez papieża Klemensa XIV Racjonalizm – wiara w nieograniczone możliwości poznawcze rozumu, który pomaga człowie- kowi uwolnić się od uprzedzeń i doskonalić w sensie intelektualnym i etycznym Racjonalizm kartezjański ma swój początek w XVII w. a w XVIII zostaje dodatkowo przefiltro- wany przez empiryzm angielski Antyklerykalizm – zmniejszanie roli i wpływów kościoła w całej Europie, nawet w Italii Prymat w kulturze oświeceniowej: FRANCJA Istotna rola filozofów, pisarzy i uczonych takich jak Monteskiusz, Wolter, Diderot, Rousseau, D!Alembert, Condillac. Powstanie Wielkiej Encyklopedii, która zostaje wydana również w Italii. ANGLIA Empiryzm i sensualizm angielski – Hobbes, Locke, Hume. Badania dotyczące społeczeństwa i polityki (Anglia była wtedy monarchią konstytucyjną) Rozwój powieści – Daniel Defoe (Przypadki Robinsona Cruzoe), Jonathan Swi~ (Podróże Guli- wera), Jane Austen, Samuel Richardson (prekursor powieści epistolarnej), Henry Fielding, Lau- rence Stern, W obszarze polityki: w połowie XVIII w. rodzi się ABSOLUTYZM OŚWIECONY → Wpływ myśli oświeceniowej na monarchie absolutne Prusy – Fryderyk II (wielbiciel Woltera) Rosja – Piotr I Wielki i Katarzyna II Wielka Austria – Habsburgowie, Maria Teresa i Józef II; liczne reformy oświeceniowe, Austria zdecy- dowanie przodowała jeżeli chodzi o myśl oświeceniową i wcielanie jej w życie, reformy m.in. aparatu biurokratycznego, wprowadzenie wolność wyznania, zniesienie pańszczyzny Wszystko to nie powstrzymuje jednak zamieszek pod koniec wieku. Oświecenie rozpoczyna się z końcem XVII wieku, a jego początkiem i zwieńczeniem są dwie rewolucje: -> rewolucja angielska - 1688 r. - kończy się ograniczeniami absolutnej do tej pory monarchii -> rewolucja francuska - 1789 r. - obaliła ancien regime - Bastylia była symbolem absolutyzmu monarszego 1776 r. – proklamowanie niepodległości przez Stany Zjednoczone 1789 r. – wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1795 r. – rozbiór Rzeczpospolitej między Rosją, Prusami a Austrią ABSOLUTYZM OŚWIECONY WE WŁOSZECH - Italia - reformy przeprowadzane przez dynasze europejskie rządzące na półwyspie - rozpoczyna się jednak stosunkowo późno ze względu na rozbicie polityczne półwyspu i słabość warstwy mieszczańskiej - ludzie włoskiego oświecenia wywodzą się przede wszystkim ze szlachty i duchowień- stwa - myśl oświeceniowa rozwijała się nierównomiernie w różnych regionach - silne były oczywiście wpływy francuskie - czyta się w oryginale i szybko tłumaczy dzieła filozofów Lombardia, Toskania – Habsburgowie Neapol, Sycylia – Burbonowie (Francja) Parma, Piacenza – Burbonowie - Włochy pozostają w tyle za Europą, jeżeli chodzi o postęp cywilizacyjny LOMBARDIA - najbardziej rozinięta pod wzgl gospodarczym i rolniczym - wyroby rozprzestrzeniane na terenie całego kraju - wysokie podatki idące do Cesarstwa Austryjackiego - uproszczenie i uregulowanie chaotycznego systemu prawnego (Lombardia), - podważenie wpływów wielkich posiadaczy ziemskich - Mediolan - najwazniejszy osrodek włoskiego oswiecenia, - absolutyzm oswiecony - władza absolutna zgodna z rozumem, - władca odpowiedzialny za poddanych - Habsburgowie - mieszczaństwo - pod konieć XVIII w staje się kolebką ruchu oporu Podstawowe problemy: 1. Nieefektywne i nieuregulowane ustawodawstwo, 2. Bardzo duże znaczenie przywilejów kościelnych 3. Wciąż istotne znaczenie resztkowej władzy feudalnej (przywileje gospodarcze, niespra- wiedliwy podział własności ziemskiej i wynikająca z niego skrajna nędza warstw chłop- skich) 4. Bardzo słaby rozwój działalności gospodarczo-produkcyjnej (zacofanie technologiczne w np. rolnictwie) Głęboka potrzeba reform: 1. Uproszczenie i uregulowanie chaotycznego systemu prawnego (Lombardia), 2. Zniesienie przywilejów gospodarczych kościoła (Neapol) 3. Zmniejszenie wpływów władzy feudalnej (Toskania, Lombardia) 4. Unowocześnienie rolnictwa, ogólna modernizacja wsi - powstanie nowej warstwy intelektualnej - W TOSKANII - zmniejszenie ilości osób duchownych Neapol – klasa sądownicza? - - PRAWNICY, SĘDZIOWIE zacofajnie gospodarcze, Oświecenie włoskie: - w porównaniu do francuskiego było mniej radykalne, mniej antyklerykalne, zdecydo- wanie bardziej praktyczne - włoscy działacze woleli zajmować się kweszami konkretnymi, dotyczącymi sytuacji gospodarczej i społecznej, interesowały ich przede wszystkim możliwości zastosowa- nia reform w praktyce, szczególnie w Lombardii. 5. KWESTIA JĘZYKA Proza: - uproszczenie i racjonalizacja wg modelu francuskiego - uproszczania na poziomie składniowym, zapożyczenia i neologizmy związane z rozwo- jem nauk - wpływ dziennikarstwa i nowych form komunikacji, takich jak listy, artykuły, eseje Poezja: - język wciąż silnie klasyczny z licznymi grecyzmami i latynizmami Ważna relacja między językiem a dialektem Teatr: - Goldoni używa dialektu jako języka mówionego pewnej klasy społecznej, co ma służyć realizmowi, a nie parodii - wprowadza na scenę także język mówiony i codzienny Le principali problematiche, oggetto di polemiche degli intelletuali nella II meta del '700 4. CZTERY GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU OŚWIECENIOWEJ MYŚLI WE WŁOSZE- CH: 1) Problem ekonomiczny Pietro Verri, Mediolan, Meditazioni sull!economia poli>ca (1771) Ferdinando Galiani, Neapol, Dialogues sur la commerce des blés (1770), Della moneta (1750) Antnio Genovesi, Neapol, Lezioni sul commercio ossia l!economia civile (1765) Gospodarka włoska związana wciąż z naukami humanistycznymi i moralnością. 2) Problem etyczno-polityczny Pietro Verri, Discorso sulla felicità (1763) Ludovico Antonio Muratori, Emilia-Romagna, Della pubblica felicità ogge@o di buonim principi (1763) - szczęście jako cel życia ludzkiego, często zbiega się z przyjemnością → człowiek osią- ga szczęście poprzez przyjemność - stawiano pytania czy szczęście jest możliwe, jak się je osiąga, co jest przeszkodzą w osiągnięciu szczęścia? Czy szczęście publiczne jest sumą indywidualnego szczęścia? - niektórzy uważali, że przeszkodą jest bogactwo i wierzyli, że można je osiągać po- przez cnotę - mogła je zapewnić edukacja - byli też tacy, którzy uważali, że całkowite szczęście w ogóle nie jest możliwe - wg. Rousseau – przyjemność wynika z równowagi między człowiekiem a naturą. 3) Problem prawno-instytucjonalny Obszar, w którym włoska myśl oświeceniowa ma największe osiągnięcia. Pietro Giannone, Puglia, Istoria civile di Napoli (1723), Il Triregno (pub.1895) Pietro Verri, Osservazioni sulla tortura (1777) Gaetano Filangieri, Neapol, Scienza della legislazione (1780-1783) Cesare Beccaria, Mediolan, Dei deli_ e delle pene (1764) Omawia się organizację państwa i system prawny. Te dyskusje są naiwne, nie wpływają na struktury społeczne, autorzy ci nie chcą burzyć istniejącego systemu społecznego, chcą je re- formować od wewnątrz, są bardzo optymistyczni w tych projektach, wierzą, że istniejące struk- tury społeczne można zreformować - pewna naiwność, w rzeczywistości czasami bardzo trud- no jest zreformować struktury bez pewnych zmian. Widzą pewne niemożliwości, pewne prze- szkody nie tyle w instytucjach, ile w naturze ludzkiej, więc pracując nad człowiekiem, instytu- cje można przebudować. Dwie koncepcje prawa: Prawo naturalne (wł. Giusnaturalismo): - porządek prawny stojący w opozycji do praw pozytywnych; prawa naturalne - określają fundamentalne prawa i obowiązki człowieka, których nie można nikomu odebrać - określają wartości uniwersalne, samoistne i ponadczasowe. - prawo ochrony życia jest przykładem prawa naturalnego, bo każdy człowiek intuicyjnie wie, że to jest złe - koncepcje filozoficzno-prawne, które potwierdzają istnienie praw naturalnych wspólnych dla całej cywilizacji i istniejących trwale - prawo pozytywne - to prawo ustanowione przez człowieka, wszystkie ustawy, kodeksy itd. - dobrze jak się wzajemnie nie wykluczają Kontraktualizm (Rousdeau) (wł. Contra@ualismo) – - koncept mówiący o tym, że państwo powstało w wyniku umowy społecznej pomiędzy oby- watelami, a rządzącymi. Każdy obywatel musi zrzec się części swojej wolności na rzecz prawo- rządnego władcy. Podstawowym celem społeczeństwa jest ochrona życia obywateli. - problemami prawno-instytucjonalnymi i etyczno-politycznymi jest związany projekt edukacyjny Antoniego Genovesi - Discorso sopra il vero fine delle le@ere e delle scienze (1751) - tematykę pedagogiczną podejmuje także Filangieri w Scienza della legislazione – różne środowiska = różne rodzaje edukacji, ale dzięki talentowi pedagogicznemu można spróbować zniszczyć bariery między klasami 4) Problem literacki Cesare Beccaria, Ricerche intorno alla natura dello s>le (1770) Pietro Verri, Pensieri sullo spirito della le@eratura in Italia (1763), Discorsco sull!indole del pia- cere e del dolore (1773) Alessandro Verri, wiele artykułów do #il Caffè” Melchiorre CesaroY, Saggio sulla filosofia del gusto (1785) Giuseppe Parini, zajęcia prowadzone w Accademia di Brera od 1765 r.: Pisarze ci omawiają literaturę i proponują pewne tezy, są to tezy, które są zgodne z nurtem Oświecenia - potwierdzenie naturalnego i społecznego charakteru działalności estetycznej - musi propo- nować wartości obywatelskie; - odrzucenie hedonizmu w sztuce (barok, Arkadia) - literatura musi sprawiać przyjemność, ale nie może być zredukowana do jednej; - problem języka, polemika z Akademią della Crusca, - istotna rola sensualizmu w estetyce (Condilac -> Parini) rzyjemność estetyczna zbiega się z przyjemnością etyczną (piękno + piękno moralne), nie wy- starczy, aby dzieło sztuki było piękne, musi być też nośnikiem wartości, powrót do klasycyzmu Horacego; - przyjemna forma + użyteczna zawartość To jest punkt oparcia włoskiego oświecenia. TWÓRCZOŚĆ LITERACKA - przede wszystkim dramaty, komedie, tragedie, melodramaty: Goldoni, bracia Gozzi, Chiari, Alieri, Metastasio, Rolli, Da Ponte, De!"Calzabigi - 1708 r. umiera jego matka i opiekę nad nim podejmuje Gian Vincenzo Gravina, poeta i dramaturg, jeden z założycieli Akademii Arkadyjskiej - zajmuje się jego edukacją, uczy go języków klasycznych, pisania i prawa Jego twórczość można podzielić na trzy okresy: OKRES NEAPOLITAŃSKI - w wieku 14 lat przetłumaczył Illiadę w oktawach - w wieku 16 lat zaczyna pisać tragedię Gius>no, opublikowaną w 1713 r. - w 1714 r. przyjmuje niższe święcenia, zaczyna pracować w kancelarii prawniczej - w 1718 r. wstępuje do Akademii Arkadyjskiej - w 1721 r. komponuje pierwszą „azione teatre” (wg podręcznika AKCJĘ TEATRALNĄ, napisał takich dużo, ta była pierwsza) - Gli or> esperidi (z muzyką Nicola Porpora) w Neapolu, występowali tam sławny kastrat Farinelli i Marianna Bulgarelli, zwana la Romanina OKRES RZYMSKI - wielkie sukcesy, m.in. jego pierwszy melodramat Didone abbandonata (1724 r.), Ca- tone in U>ca (1729 r.) – muzykę do nich stworzyli wielcy kompozytorzy epoki. WIEDEŃ - w Wiedniu przebywa od 1730 r. aż do śmierci. Był poetą na dworze cesarskim Habs- burgów – Karola IV i Marii Teresy. Utwory heroiczne/ bohaterskie (eroiche): Temistocle (1734), La clemenza di Tito (1734), A_lo Regolo (nie wystawiony na scenie w Wiedniu, dopiero w Dreznie) – wydarzenia historyczne i mitologiczne Utwory sentymentalne: Olimpiade (1733), Zenobia (1740), Il re pastore (1751) i inne – tema- tyka miłosna, bukoliki Mowy: La passione di Gesu Cristo W sumie napisał: - 27 libreY operowe, - 7 mów, - liczne azioni teatrali i complimenz – komponowane z okazji różnych uroczystości na dworze, o bardzo swobodnej budowie, wykonywane przed dworzan i zawsze przy akompaniamencie muzycznym - librePa Metastasio były bardzo popularne wśród kompozytorów z XVIII wieku Muzykę pod jego dzieła pisali: A. Caldara (Wiedeń), J.A. Hasse (Drezno) ale też D. Sarro, L.Vinci, G.B. Pergolesi (Rzym), D.ScarlaY, A. Salieri, W.A. Mozart, Vivaldi F.G., Haendel i inni Metastasio zyskał wielką sławę w Europie od Madrytu aż po Warszawę i Petersburg ze względu na swoją REFORMĘ OPERY, regularną i przejrzystą strukturę libreP, a także elegancki i bardzo poetycki język. W swoich librePach korzysta z formy ode-canzonePy Chiabrery i tworzy na tej podstawie swoje arie. Był bardzo płodnym poetą. Pisał sonety (ok.20), canzoni i canozneY, które wraz ze skompo- nowaną pod nie muzyką zyskały wielką sławę w Europie i były śpiewane na salonach w różny- ch językach. REFORMA METASTASIO melos - canto dramma, l!opera teatrale l!antecedente della opera che è aPuale - l!opera lirica -> teatr XVII wieku - teatr barokowy, w którym skupiano się bardziej na wszystkim, co wiązało się z zachwytem i zdziwieniem widza, powstał po to, by zadziwiać publiczność, opierał się przede wszystkim na umiejętnościach wokalnych śpiewaków, którzy poprzez “giochi canori” i wirtuozerie robiły wrażenie na publiczności - w XVIII wieku - akademia i wszyscy intelektualiści, głównie Metastasio, w bardzo gwałtowny sposób zdyskredytowali barokowe zwyczaje, które według nich uchodziły za nieeleganckie i były symbolem złego smaku - starali się stworzyć mniej przesadny melodramat, który przywróci znaczenie części pisemnej, - następnie ważność librePo (tekst stanowiący podstawę dzieł sceniczno-muzycznych) - sło- wa, wszystko, co wiąże się z utworem poetyckim - także muzyka, która wyraźnie towarzyszy melodramatowi, ale waga poezji i słowa powracają - częściowo są eliminowane tzw. “scene comiche” , aby spróbować przywrócić powagę temu gatunkowi - nie są całkowicie eliminowane, ale są zarezerwowane na przerwy między jed- nym aktem a drugim, - z tych “scene comiche: narodzi się w przyszłości tak zwana ’l’opera buffa” która ma nieco inny gatunek, - balety (i balleY) - to też były elementy barokowego melodramatu - wszystkie elementy za- dziwiające są zminimalizowane - mniej postaci na scenie - od teatru antycznego, teatru greckiego, w którym na scenie zawsze występowała ograniczona liczba postaci - powstaje ’biparzzone struPurale ’- opera często w trakcie aktów była podzielona na dwie części: - ’il recitazvo’ - który faktycznie był rolą odgrywaną przez aktorów, mogł być “il recitazvo sec- co’’ lub ’recitazvo accompagnato da musica.” - ale oczywiście z parzą aktorską - słowami, które miały przewagę nad muzyką, która tak naprawdę służyła tylko jako akompaniament - najważniejsza była część recytowana, wykonywana wówczas hendeksylabami (in endecasil- labi). - potem były arie, które były prawdziwymi melodiami, w których aktor śpiewał i śledził muzy- kę (to była główna część). Te części były wykonywane w wersetach septenarnych (versi set- tenari) i często oznaczały te momenty sztuki, w których bohater oddawał się monologom lub długich wypowiedziach, w których wyrażał swoje uczucia - Metastasio podsumowuje reformę zainicjowaną przez Zeno, zastępuje jego miejsce w Wiedniu. Wyjaśnia swoją teorię w Estra@o dell!arte poe>ca di Aristo>le - Starożytna tragedia → melodramat, melodramat jest następcą starożytnej tragedii, podejmuje ją ponownie, ponieważ starożytną tragedię odśpiewywano, Metastasio następnie mówi, że melodramat jest jej współczesną wersją. Poszukiwanie harmonii, klasycyzmu, klasycyzmu wciąż arkadyjskiego. - Symetryczna struktura: 3 akty, podzielone na sceny. - Często szczęśliwe zakończenie, nie zachowuje jedności tego miejsca, ale zachowuje czas i akcję; rozróżnienie między recitazvo a arią. Sceny najczęściej kończą się ariami; recitazvo popycha akcję do przodu, aria jest chwilą refleksji lub wybuchu (świeże po- wietrze); - fabuła, wyraźna linearność; kilka postaci (6 - 2 pary kochanków i 2 doradców / przyja- ciół) - Tematy: heroiczne lub sentymentalne motywy zaczerpnięte ze starożytnej historii lub mitologii, dobrze znane tematy, wysokie, pozytywne uczucia, prawowite miłości, ho- nor, lojalność, skromność - Tekst: ważne słowo, wraz z muzyką, stanowi jedność; tekst jest na pierwszym miejscu, a muzyka na drugim. Sztuka polega na doskonałym połączeniu słowa i muzyki. - Oratorium: 2 części, bez podziału na sceny, motyw religijny, reprezentowane bez sce- nografii i koszumów. Metastasio/Vivaldi Olimpiade: Da Ponte/Mozart Don Giovanni DWIE PRZYKŁADOWE ARIE: Demetrio, akt II, scena III - krótkie strofy, krótkie wersy – rytmiczność zaczerpnięta od Chiabrery - peryfrazy – wierność, lojalność kochanków jest jak mitologiczny ptak feniks - wszyscy mówią, że istnieje, ale nikt nie wie gdzie - poeta zwraca się do kobiety - jeżeli ty wiesz, gdzie feniks umiera i powraca do życia, pokaż mi to i będę mógł obiecać ci wierność - temat jest mało ważny, raczej banalny, ale struktura jest interesująca - krótkie wersy, ośmiozgłoskowiec, rime tronche – nadają rytm Olimpiade, akt II, scena X * potrzeba szybkiego i sprawnego tłumaszenia, jeśli napisane w języku narodowym Uproszczenie tzn.: - uproszczenie syntaksy - ujednolicenie terminologii (jasna i powszechna) - w miarę możliwości formy mniej literackie (mniej bogate a bardziej uporządkowane i konkretne) Używane formy: - memoria (nie wiem jak sie to tłumaczy, memoriał?) - mały traktat podzielony na krótkie rozdziały lub paragrafy; już nie prawdziwy, długi traktat. - dissertazione (rozprawa) - uproszczona wersja memorii, np bez rozdziałów - saggio (esej) - opisany jakiś jeden problem, argument, zaczynając od czyjegoś doświadczenia by zaproponować coś nowego, lub to potwierdzić. - lesera (list) - gatunek bardzo niejednorodny, zróżnicowany; może zaiwerać frgamenty opisowe, narracyjne; udaje się, że jest to jakieś pismo prywatne, może zawierać polemikę; nośnik pewnej intymności, bezpośredniości. Misza: 18. Cesare Beccaria Dei deliY e delle pene. La sua concezione del sistema legislazvo. Importanza mondiale Misza: 18. Cesare Beccaria Dei deliY e delle pene. La sua concezione del sistema legislazvo. Importanza mondiale 9. CESARE BECCARIA (milanese 1738- 1794) → członek Akademii dei Pugni, współpracownik czasopisma #Caffè” → najważniejsze dzieło Dei deli6 e delle pene (1764) - analiza polityczna i prawna kary śmierci i torturowania, która ujawnia ich nieefektywność/ nieskuteczność (przeprowadzona w opraciu o racjonalizm i pragmatyzm) RESULTATY dzieła Baccarii: → zainspirował nowy kodeks karny, księcia Pietro Leopoldo di Toscana → zainspirował niektórych ojców założycieli Stanów Zjednoczonych np. Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams → przyjęte z entuzjazmem przez francuskich philosophes - intelektualiści XVIII- wiecznego Oświecenia PODSTAWY FILOZOFICZNE dzieła: → zasada umownej koncepcji państwa i prawa (Rousseau) → proporcjonalizm kary (prawo do samoobrony) → żaden człowiek nie może rozporządzać życiem drugiego → bezużyteczność tortur i kary śmierci (utylitaryzm) NAJWAŻNIEJSZE PUNKTY jego myśli: → rozróżnienie pomiędzy grzechem a przestępstwem (grzech to nie zawsze od razu przestępstwo) → prawo musi być jasne by nie umożliwiać różnych jego interpretacji → sądy publiczne przeciw anonimowym oskarżeniom → rozróżnienie pomiędzy oskarżeniem a skazaniem → rezygnacja z tortur → rezygnacja z kary śmierci → potrzeba by kara następowała natychmiast po popełnieniu przestępstwa i by była proporcjonalna. → lepiej zpaobiegać niż karać Dei deli_ e delle pene - natychmiast przetłumaczone na rożne języki europejskie, rów- nież na język polski. TŁUMACZONE FRAGMENTY Beccaria, Dei deliL e delle pene Cap. 28 DELLA PENA DI MORTE • Beccaria zadaje serię pytań o charakterche retorycznym, które wzmacniają ekspre- sywność tesktu • pyta jakie mamy prawo by kogoś zabić • wskazuje na pewien paradoks (często posługuje się paradoksem, by pokazać, że czę- sto akceptujemy coś bezmyślnie): jeśli samobójstwo jest zabronione, to w jaki spoób mamy miec prawo, by odebrać życie komuś innemu? • według niego kara śmierci nie jest niczyim prawem • chce pokazać, że kara śmierci nie ma sensu. • pierwszy przypadek: kara śmierci mogłaby być uzasadniona tylko w waurnkach woj- ny, rewolucji, anarchii - istnieją pewne sytaucje, w których osoba uwięziona mogłaby zagrażać stabilności/ bezpieczeństwu. • po rewolucji francuskiej rozpoczął się czas terroru: król został ścięty - ta kara była tlumaczona za pośrednictwem tekstów Beccarii - nawet jeżeli wątpliwe było, że uwięziony król mógł stwarzać zagrożenie dla społeczeństwa. • drugi przypadek: mogłaby być rprzydatna kiedy nie istnieje żaden inny sposób by zahamować/powstrzymać innych od popełniania niektórych przestępstw. Beccaria zastanawia się: czy kara śmierci jest narzędziem perswazji? • refleksja: czy kara śmierci rzeczywiście odwodzi od popełnienia przestępstwa? • nie intenywność kary, ale jej trwanie! Zamiast kary śmierci, bardziej skuteczne do- żywocie - trudniej znieść powtarzające się przykre fakty, niż jeden mocny impuls. • najsilniejszym hamulcem przeciw przestępstwom nie jest przedstawienie śmierci, a przykład człowieka bezradnego, który na długo został pozbawiony wolności, który spłaca swoje winy wobec społeczeństwa. • trzeba być użytecznymi dla społeczeństwa: literatura, system sądowniczy i karny - śmierć natomiast nie jest pożyteczna • przeciw karze śmierci - reakcja publiczności na egzekucję - powoduje zgroszenie lub współczucie ku skazańcowi - nie może wzbudzać współczucia - kara śmierci jest or- ganizowana pod publikę a nie dla złoczyńca - kto obserwuje może poczuć współczu- cie, które przeważy nad zgorszeniem - traci to więc sens • bardziej przed popełnieniem przestępstwa może zrazić myśl spędzenia całego życia w więzieniu, niż kara śmierci • aby kara śmierci miała ten sam efekt należałoby zabijać częściej, a to bez sensu bo przecież ta kara ma zniechęcać do popełniania przestępstw, a nie zwiększać ich ilość • Beccaria wchodzi w psychikę przestępcy: • motyw - niesprawiedliwość społeczna - ludzie kradną, zabiają, bo zmusza ich do tego bieda: myśl przestępcy - prawa są ustalone przez ludzi bogatych, którzy znają warun- ków życia biednych • Beccaria posługuje się patosem, chce wzruszyć odbiorcę (wygłodniałe dzieci, które krzyczą, łzy żony). Mówi: łammy prawo, które jest przydatne tyranom, biedni też chcą żyć, wolą krótko a szczęsliwie, kara śmierci za przestępstwo potrwa tylko chwilę • pojawia się oskarżenie społeczne: klasy wyższe są winne, bo nie dbają o biednych, wojny są złe, więc chociaż w czasie pokoju nie pomnażajmy trupów • by zniechęcić do zabijania - zabijamy – paradoks • aby poznać nasze odczucia co do kary śmierci - należy przyjrzeć się temu jakie odczu- cia mamy co do kata. Kto chciałby pracować w tym zawodzie...? Dlaczego więc kat nie jest takim samym funkcjonariuszem, który ochrania społeczeństwo (tak jak to robią żołnierze)? Skąd się wzięła ta sprzeczność? Bo w duszy człowieka istnieje naturalne przekonanie, że życie jest czymś czego nie można odebrać ani sobie ani nikomu, je- dynie Bóg może zabrać życie. NATURALNE PRAWO CZŁOWIEKA DO ŻYCIA - giusnatu- ralismo (prawo naturalne) • wzmocnienie ekspresywności tekstu • patos, język trochę przesadzony - aby pokazać gorszący obraz egzekucji • aparat państwowy (narzędzie represji tych co mają władzę) który z zimną krwią od- biera życie drugiemu człowiekowi VS skazaniec i jego tragedia • aparat sprawiedliwości - kto uważa że sprawiedliwość społeczna jest ważna, zalezy mu również na niezależności sądownictwa - mówili o tym często filozofowie francu- scy, wiedział o tym Beccaria i wiemy my • kiedy widz egezekucji zaczyna myśleć w ten sposób, zaczyna widzieć skazańca w nie- co inny sposób: czy naprawdę ten człowiek musi zostać ukarany śmiercią? Czy to nie jest przypadkiem jedynie rodzaj przemocy ze strony tych co mają władzę? • aby poruszyć czytelnika, używa się języka, który jest czasami zbyt patezco, który musi stwo- rzyć klimat grozy, ważne jest także uczucie przygnębienia • użyte czasowniki ruchu i przemocy. Poprzez hiperbaton (przekładnia/przestawnia – zabieg retoryczny polegający na przestawieniu szyku wyrazów w zdaniu, odbiegającym od normy językowej, np. Pospolita Rzecz zamiast Rzeczpospolita). Poeta osiąga efekt zaskoczenia, ude- rzenia. Wykorzystanie pojęć, nazw i historii z czasów starożytnych (Temide - bogini sprawie- dliwości). To nie przypadek, że Parini podejmuje temat Beccarii, ponieważ w tamtym okresie dużo o nim mówiono. Mówiono również o reformach systemu prawnego – problem ten więc się łączył. Dzieła: 1752 – Alcune poesie di Ripano Eupilino – tracce dell!Arcadia, ma anche Realismo 1757 – Dialogo sopra la nobiltà – Dialog o szlachectwie - dialog prozą, w którym rozma- wiają dwie osoby pogrzebane w jednym grobowcu – chłop i szlachcic - rodzaj satyry 1762 – Il Giorno (Il MaYno) (Ranek) 1765 – Il Giorno (Il Mezzogiorno) (Południe) 1791, 1795 – Odi (między 1757 e 1795) – dwa wydania, il Bisogno należy do tego zbioru 1801 – Il Giorno (Il Vespro e La NoPe, pubblicaz postumi – wydane pośmiertnie) Zmierzch i Noc Parini był także autorem tekstów teoretycznych – klasycyzm i sensualizm Pariniego.: 1761 – Discorso sopra la poesia – Rozprawa o poezji 1773 – Sul decadimento delle belle lePere e delle belle arz 1773-1775 – Principi generali e parzcolari delle belle lePere e delle bel- le arz Funkcja literatury: - poezja rodzi się z silnych uczuć i pobudza ludzkie namiętności - wzbudza przyjemność i cierpienie – śladowy sensualizm, oparta jest na myśli angiel- skich empirystów, rozwinięta we Włoszech - Parini jest jednym z tych poetów, który akceptuje tę poetykę jednocześnie ją opraco- wując - sensualizm zakładał, że poezja powinna budzić w człowieku efekt przyjemności i cier- pienia, tak jak i inne elementy otaczającego świata, - jednak wersja włoska sensualizmu mówi, że poczucie przyjemności nie rodzi się jedynie z estetyki, lecz z połączenia estetyki z etyką - każde dzieło musi więc być nośnikiem wartości - zaczyna się myśleć, że forma i zawartość dzieła są tą samą rzeczą - poezja zawiera idee i okoliczności z historii cywilizacji ludzkiej. Dotyczy to np. religii, prawa, polityki Parini wykorzystuje oświecenie. Może też być rozważany jako poeta neoklasycystyczny przez formę, jaką się posługuje. Jedność zmysłowości i moralizmu → przyjemność estetyczna i odpowiedzialność etyczna Neoklasycyzm Historia sztuki: odkrycia Herkulanum, Pompeje, Paestum około połowy XVIII wieku (rzym- skie kopie greckich posągów) → wznowione zainteresowanie sztuką grecką Johann Joachim Winckelmann, Geschichte der Kunst der Alterthums, 1763, próbuje znaleźć klucz do rozwoju historii sztuki, rozważał szczyt, pełnię sztuki starożytnej w V/IV wieku pne, jednak nie wziął pod uwagę faktu, że greckie posągi nie były autentyczne, były jedynie kopia- mi stworzonymi do celów komercyjnych) Sztuka grecka bardzo ważna dla kultury niemieckiej, we Francji natomiast ważna była sztuka rzymska. Ideał piękna klasycznego (harmonia, wyraźne linie, jasny kolor - biały marmur, wymiary) znajduje odzwierciedlenie sztukach pięknych (np. Rzeźba - Antonio Canova), a także staje się ideałem o charakterze polityczno-ideologicznym (np. Napoleon - styl „Empire”) Literatura: - w literaturze widzimy przede wszystkim formę harmoniczną, treść i obrazy pochodzą- ce z mitologii lub aluzje do starożytności - styl harmonijny, ale wyrafinowany: grecyzm, epitety homeryczne, latynizmy; staro- żytne struktury składniowe: ACI, biernik grecki - formy pochodzenia antycznego → werset pindaryczny (nie wiem jak to przetłumaczyć – ode pindarica), ode oraziana – oracja, anakreontyczna, stroda saffica (wersety set- tenari – 7 lub jedenastozgłoskowe, strosy o tej samej strukturze) - to nie nowość, Chiabrera już wprowadził te formy, teraz pojawiają się ponownie – mniej sonetów i więcej od. Tematy i obrazy: malarstwo portretowe, środowisko rodzinne Le odi ok. 1795 Teksty nad którymi pracuje, aż do śmierci - 22 poematy (I edycja); 25 poematów (II edycja); bogactwo metryczne i tematyczne. Stosuje modele greckie, Chiabrera, Metastasio. Ułożone według tematów: - poematy o tematyce cywilnej (charakter oświeceniowy); - tematy prasowe, bardziej publicystyczne niż poetyczne -> La vita ruszca (Życie na wsi), La salubrità dell!aria (Zdrowotność powietrza), Il bisogno (Niedostatek), La im- postura (Oszustwo), L!innesto contro il vaiuolo (Szczepienie ospy) -> tytuły przetłu- maczone z książki Żaboklickiego - celebrujące i pochwalające poematy: dedykacje dla ważnych osobistości La laurea , La magistratura (Urząd), La graztudine - zabawne: Il brindisi, Il piacere e la virtù, La primavera - oematy o charakterze osobistym i lirycznym: należą do późnego okresu - La caduta (Upadek), Il dono (Dar), Il pericolo (Niebezpieczeństwo) Podsumowanie: Alla Musa (Do muzy) – forma testamentu, ostatnia oda, zwraca się do jed- nego ze swoich uczniów który się żeni i po ślubie pomija swoją aktywność poetyczną. Parini mówi mu, że rozumie jego szczęście i nawet trochę mu zazdrości, jednak radzi mu nie opuszczać poezji. Ten poemat prezentuje także w sposób nostalgiczny portret żony owego mężczyzny. - Struktura tego zbioru koresponduje z drogą Parini – Człowiek: od publicznego do- świadczenia i chęci interwencji do dojrzałego odosobnienia -> w bolesną wewnętrz- ną medytację - związek zaangażowania obywatelskiego i rozpatrzenie tematów społecznie użytecz- nych (oświecenie) - wyrafinowany i wyszukany styl: formy poetyckie, leksyka, składnia, retoryka (neo- klasycyzm) Il Giorno - wiersz dydaktyczny w jedenastozgłoskowcach, strofach o różnej długości - temat - rozwój dnia przeżywanego przez przedstawiciela klasy arystokratycznej - Gio- vin Signore; narrator (poeta) przedstawia się jako ekspert i wychowawca prozaicznych zwyczajów i zwyczajów tego społeczeństwa → ironia, sarkazm → satyra - źródło tematyczne - osobiste doświadczenia poety jako wychowawcy dzieci w doma- ch arystokratów; zainteresowanie malarstwem portretowym (nawet karykaturą) XVIII wieku Struktura: 4 części: Rano, Południe, Zmierzch, Wieczór Forma cyklu: główny bohater - Giovin Signore, wielbiciel żon innych mężczyzn (Amant) w po- równaniu z nieczułym i obojętnym mężem (niemoralność); jego cele (amanta): Luksus i przy- jemność; rytuał dnia pełnego daremnych działań i $pusta!"(bezwartościowa) w ludzkim znacze- niu; społeczna bezużyteczność klasy $pasożytów! Giuseppe Parini La vergine cuccia Or le sovviene il giorno, ahi fero giorno! allor che la sua bella vergine cuccia de le Grazie alunna, giovenilmente vezzeggiando, il piede P 5 villan del servo con l'eburneo dente segnò di lieve nota: ed egli audace con sacrilego piè lanciolla: e quella tre volte rotolò; tre volte scosse gli scompigliati peli, e da le molli 1 0 nari soffiò la polvere rodente. Indi i gemiti alzando: aìta aìta parea dicesse; e da le aurate volte a lei l'impietosita Eco rispose: e dagl'infimi chiostri i mesti servi 1 5 asceser tutti; e da le somme stanze le damigelle pallide tremanti precipitâro. Accorse ognuno; il volto fu spruzzato d'essenze a la tua Dama; ella rinvenne alfin: l'ira, il dolore 2 0 l'agitavano ancor; fulminei sguardi gettò sul servo, e con languida voce chiamò tre volte la sua cuccia: e questa al sen le corse; in suo tenor vendetta chieder sembrolle: e tu vendetta avesti, 2 5 vergine cuccia de le Grazie alunna. L'empio servo tremò; con gli occhi al suolo udì la sua condanna. A lui non valse merito quadrilustre; a lui non valse zelo d'arcani ufici; in van per lui 3 0 fu pregato e promesso; ei nudo andonne dell'assisa spogliato ond'era un giorno venerabile al vulgo. In van novello signor sperò; ché le pietose dame inorridîro, e del misfatto atroce 3 5 odiâr l'autore. Il misero si giacque con la squallida prole, e con la nuda consorte a lato, su la via spargendo al passeggiere inutile lamento: e tu vergine cuccia, idol placato 4 0 da le vittime umane, isti superba. GIUSEPPE PARINI ’SUCZKA DZIEWICZA’ Wspomina dzień, straszny dzień, kiedy jego suczka dziewicza, uczennica Łask (alunna delle grazie), podczas zabawy lekko ugryzła stopę niegrzecznej służącej zębami z kości słoniowej; i śmiało uderzył ją stopą; przetoczył się trzykrotnie, trzykrotnie potrząsnął futrem i zdmuchnął nozdrzami kurz. Jęcząc, wydawała się prosić o pomoc, a Echo odpowiedziała jej ze złoconych sufitów, a smutni słudzy wybiegli z pokoi poniżej, a blade i drżące druhny wybiegły z pokoi powyżej. Wszyscy rzucili się. Kobieta zemdlała, a potem spryskała twarz i doszła do siebie. Cała była poruszona bólem i złością i spojrzała na służącego. Trzy razy zawołał sukę słabym głosem, a ona schroniła się w jego ramionach i najwyraźniej prosiła o zemstę. A ty piesku, suczko dziewicza, l’alunna delle Grazie, zemściłaś się. Winny sługa z drżeniem spuścił oczy i usłyszał swoje potępienie. Nie miała znaczenia jego 20-letnia służba, pomoc w potajemnych przedsięwzięciach. Na próżno się za niego modlono. On, bez swojego munduru, tak podziwianego przez ludność, został zwolniony. Nie mógł znaleźć nowego pana, ponieważ jego czyn przerażał panie i wszyscy go nienawidzili. On i jego rodzina znaleźli się bezdomnym i bez pracy narzekając na próżno przechodniom, a ty suczko dziewicza, której złość została zaspokojona przez ludzką ofiarę (służąca staje się ofiarą ofiarowaną psu traktowanemu jak bóstwo) możesz czuć dumę. O wydarzeniu opowiada się podczas kolacji, podczas której omawiany jest wegetarianizm i leczenie zwierząt. Historia w przesadnym, żałosnym stylu ironicznie przedstawia dysproporcję, z jaką zwierzę i człowiek są traktowane w posiadłości. Sługa i jego rodzina są warci mniej niż pies, któremu tak naprawdę nic poważnego się nie stało. Styl i słownictwo - kontrast pomiędzy wyrafinowanym stylem, a banalnym, daremnym tematem (staje się poważny tylko wtedy, gdy przychodzi do losu służącej) • Uso delle parole rare, lePerarie, di provenienza lazna o greca • Forme dei verbi • AggeYvazione patezca esagerata • Richiami alla mitologia e szlemi “omerici” • Perifrasi spesso iperboliche - Użycie rzadkich, literackich słów pochodzenia łacińskiego lub greckiego - Formy czasowników - patetyczne przymiotniki - przesadzone - nawiązania do mitologii i cech stylistycznych „homeryckich” - często hiperboliczne peryfrazy Wyolbrzymienie stylu „klasycznego”, polegającego na użyciu wyrafinowanego leksykonu, złożonej składni (inwersje, hiperbaty) figur retorycznych, w opowiadaniu bardzo daremnego faktu, który ma jednak dramatyczne konsekwencje, prowadzi do ironicznego, wysoce krytycznego spojrzenia wobec klasy arystokratycznej. Postać narratora, który najwyraźniej stoi po stronie pani, która opowiada wydarzenie, jest w rzeczywistości kamuflażem. Najbardziej oczywisty przykład ironii: vergine cuccia delle grazie alunna (dziewicza suczka wychowanka Łask) = młody pies Pod koniec XVIII wieku - wyczerpanie propozycji metastazjańskiej - nowe propozycje: Wiedeń 1762 Orfeusz i Eurydyka, muzyka Christoph Willibald Gluck, tekst Ranieri de !Calzabigi - zmiana funkcji arii - Mniej schematyczna aria, wyrzekająca się wirtuozerii arii „da capo”, aria zbliża się do recita- zvo, jest częścią akcji. Nie może być „przetransportowana” do innego dzieła - recitazvo jest teraz „accompagnato” - niej scen ale są one dłuższe, wprowadzenie baletów, zwiększenie funkcji chóru. - muzyka jest częścią akcji - ścisła współpraca poety z kompozytorem, doskonały przykład: Lorenzo Da Ponte i Wolfgang Amadeus Mozart - Le nozze di Figaro 1786 Don Giovanni 1787 Cosi fan tu@e 1790 - elementy komiczne, od powagi po zabawną operę - mniej wyraźne przejścia między recitazvo a aria - muzyka odpowiada akcji i tworzy dramatyczne napięcie - wykorzystanie „concertaz” (chóry, duety, trio) {zaczerpnięte z opery buffa} Wielcy kompozytorzy: Pasquale Anfossi, Giuseppe Gazzaniga, Antonio Salieri, Domenico Cima- rosa OPERA BUFFA Zabawne dramaty - Wenecja Genesi – intermezzi – wstawki 1733 Neapol La serva padrona librePo Gennaro Antonio Federico, muzyka Giovan BaYsta Pergolesi (1710-1736)