Historia myśli ekonomicznej - Notatki - Ekonomia, Notatki z Ekonomia

Pobierz Historia myśli ekonomicznej - Notatki - Ekonomia i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity! H ISTORIA MYŚLI EKONOMIC ZNEJ 1. Metodologia nauki mówi o dwóch tradycjach: euklidesowo- kartezjańskiej i babilońskiej (stoickiej). Czym one różnią się i jakie ma to znaczenie dla nauki e konomicznej? tradycja- przekazywanie pewnych sposobów my ślenia i reguł postępowania. Współczesna metodologia nauk mówi o dwóch tradycjach, które w dziejach my śli naukowej zwalczały się i na przemian dominowały . A. TRADYCJA EUKLIDESOWO- KARTEZJAŃSKA Jak sama nazwa wskazuje przesłankami owej tradycji są poglądy dwóch my ślicieli: Euklidesa i Kartezjusza. Inną stosowaną nazwa tej tradycji jest: podejście aksjomatyczno-dedukcyjne. EUKLIDES - opierał się na aksjomatach (twierdzeniach bez dowodów ) oraz metodach wnioskowania. W ten sposób zbudowa ł cały gmach geometrii. KARTEZJUSZ - usi łował sformułować metodę my ślenia całkowicie niezawodną, opartą na wzorcach matematyki. Podstawową przesłanka w jego mniemaniu jest pewność naszego my ślenia (cogito ergo sum). W tradycji tej mieści się również: • Mechanika klasyczna - utrwala ona podejścia aksjomatyczne i dedukcyjne, opisuje przy rodę jako układ deterministyczny tzn. uwarunkowany przyczynowo i rządzący się różnymi prawami • Myślenie redukcyjne - (atomizm)polega na dzieleniu badanego obiektu na coraz mniejsze części • Dualizm - skłonność do dwoistego ujmowania zagadnień B. TRADYCJA BABILOŃSKA Zrodzona została przez filozofów stoików i doktrynę religijną judaizmu opartą na wykładzie Talmudu babilońskiego. Podjęto tu próbę wyjaśnienia świata bez emocji, w zgodzie z przy rodą i rozumem oraz podkreśleniem znaczenia norm moralnych w życiu człowieka. Zwolennicy wychodzą z założenia, że każdy łańcuch rozumowania ma słabe ogniwa jeżeli rozumowanie to próbujemy skonfrontować z rzeczywistością. My ślicielem propagującym tę metodę jest FRANCIS BACON- zwalczał on metodę dedukcyjną i scholastykę popierając metodę empiryczna (doświadczenie i wnioskowanie indukcyjne). Wnioskowanie indukcy jne podzielił on na dwa rodzaje: • Eliminacyjne - gdy zgromadzone fakty usuwają pewne twierdzenia • Enumeratywne- gdy odpowiednia liczba faktów pozwala wyciągnąć ogólny wniosek. Bacon twierdził, że należy liczy ć się z błędami wynikającymi z niepewności i z tym, że wyniki badań będą nieeleganckie i nieestetyczne gdy ż badanego projektu nie da się wypreparować z otoczenia. Nosi to miano holizmu (ujęcie całościowe badanego zjawiska) Występowanie praw logiki uznawał on wy łącznie w ramach części badanych systemów. My śl ekonomiczna zawsze związana by ła z dwiema tradycjami nauki. Spory , czy ekonomia jest nauka toczy ły się tak jak w całej filozofii nauki. Poglądy będące przesłankami tradycji miały swoje odbicie w poglądach głoszonych przez ekonomistów. Przykładem może być tu spór w I połowie XIX w. O metodę nauki ekonomicznej , który powstał między przedstawicielami kierunku historycznego ci klasycznego. Spierano się czy należy szukać praw w ekonomii (klasycy) czy wystarczy dobry opis rzeczywistości społ -gosp i jej przemian (historycy ). Zarówno ten spór jak i wiele następnych pozostał nie rozstrzygnięty , obie tradycje miały bowiem swoich zwolenników i przeciwników. 2. Podaj definicje historii myśli e konomic znej i doktryny e konomicznej. Czym różnią się pojęcia „obiekt" i „przedmiot" w nauce ekonomicznej? Historia my śli ekonomicznej sygnalizuje związki naszej dyscyplina naukowej co najmniej trzema rodzinami nauk tj . historycznymi, filozoficznymi i ekonomicznymi. Obiektem badań historii jest proces rozwoju życia społecznego albo przeszłości. Natomiast przedmiot (program) badań to opis tej przeszłości lub poszukiwanie w niej pewnych prawidłowości. Filozofia za obie kt badań obrała całą rzeczywistość, a jej przedmiotem są rozważania nad szeroko rozumianą mysią Indyka. Obiektem badań ekonomii jest życie gospodarcze, przedmiotem zaś jego opis, poszukiwanie prawidłowości i zasad służących praktyce. Historia my śli ekonomicznej jest dyscyplina naukowa w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłości my śli ekonomicznej , opisuje ją i poszukuje prawidłowości służących praktyce gospodarczej . Często zdarza się, ze obiekt i przedmiot utożsamiane są ze sobą, co prowadzi do nieporozumień. Obiekt jest cząstką rzeczywistości wyodrębniona przez obserwatora. Od zdolności obserwatora i programu przez niego realizowanego zależy przede wszystkim jasna identyfikacja tj . ustalenie tożsamości obiektu i jego wyodrębnienie z wysoce złożonego świata zjawisk. Właśnie program badawczy nazywamy tu przedmiotem dyscypliny naukowe. Występuje makroskopowe tzw. „czarnej skrzynki" i mikroskopowe tzw. Otwarcie ”czarnej skrzynki" ujecie my śli ekonomicznej . 3. Jaką rolę w koncepcjach myślicieli antycznej Grecji przypisywano instytucji pa ństwa (polis)? Grecja rozwinęła się w ramach niewolnictwa, od VIII do VI p.n.e. niewolnictwo miało charakter patriarchalny (niewolnik pracowa ł z właścicielem), podstawowym działem gosp. By ło rolnictwo. Rozwijał się handel, trwały liczne wojny . Interesy rożnych warstw społecznych znajdowały się często w głębokiej sprzeczności i pojawiające się konflikty coraz częściej musiało rozwiązywać państwo. W Grecji pojawia się szczególny twór „miasio- państwo" głoszony jako polis. By ło ono wspólnota skupioną wokół umocnionego centrum władzy i obejmującą stosunkowo mały obszar. Mała odległość od centrum pozwala zwoływać wszystkich dorosłych obywateli na zgromadzenia w celu omówienia spraw państwa, nie dotyczy ło to niewolników i ludności napływowej czy li „metojków", którzy razem stanowili większość polis. Władza tu by ła w rękach obywateli i miała różne formy w rożnych okresach w zależności od układu sił społecznych: demokracja, ty rania, oligarchia i timokracja. Polis buło ośrodkiem życia kulturalnego. Zaczęły rozwijać się tam różne nauki. Kiedy zaczęto wzrastać niewolnictwo (w niewolę skazywano niewypłacalnych dłużników) polis zaczęto potrzebować więcej marynarzy i wojowników nie ty lko ze względu na handel morski. konta kty z koloniami i obronę granic, lecz także ze względu na konieczność utrzymania lądu wewnętrznego w tym zapewnienia posłuszeństwa niewolników. Solon zaczął wprowadzać w polis reformy , które doprowadziły do timokracj i (sprawowanie władzy przez osoby charakteryzujące się posiadaniem szczególnych wartości np. bogactwa). Demokry t uznawał państwo za wynik harmonizacj i sprzecznych interesów jednostek, osiąganych w ramach demokracj i i pod hasłem umiaru we wszystkich poczynaniach. Sokrates by ł żołnierzem. urzędnikiem, a także bezpłatnym nauczycielem. Głosił w polis, ze dobro moralne jest celem działań. Jednym z jego uczniów by ł Platon, który przedstawił koncepcję idealnego państwa. By ło to po zlikwidowaniu ustroju greckiego polis przez Macedonię. Podstawy idealnego państwa opierały się na sprawiedliwości. Platon sadził, że społeczny podział pracy zależy od wykształcenia, tego czy pracuje w rzemiośle, rolnictwie, czy jest jako niewolnik „narzędziem". Struktura klasowa ma trzy części: potrzebująca, wojująca, my śląca, twierdził, ze pogoń za bogactwem prowadzi do demokracj i i osłabia społeczeństwo. U schy łku życia postulował o zniesienie własności prywatnej . Rządy w państwie ma sprawować prawo przy pomocy wyznaczonych władz. 6. Jaki wpływ wywierała etyka wczesnego chrześcijaństwa na koncepcje społecznoekonomiczne patrystyki? PATRYSTYKA- nazwa przy jęta dla określenia poglądów najwybitniejszych postaci rodzącego się Kościoła. Rozróżnia się: • Patry stykę wsch. (język- greka, ośrodek- Aleksandria) • Patry stykę zach. (język- łacina, ośrodek- Rzym) Pierwsze 5 wieków n. e. to powstanie, rozkwit i upadek cesarstwa rzymskiego. Ogromna rolę w przemianach ustrojowych odegrało chrześcijaństwo, które w IV w. n. e. Uzyskało status religii państwowej. By ła to rewolucja w sferze ideologii i etyki. My śl społ-ekonom. Uzyskała nowe ramy . Sięgała ona do Pisma Świętego, które Ojcowie Kościoła starali się interpretować stosownie do potrzeb ówczesnej rzeczywistości. Rodząca się chrześcijańska nauka społeczno •ekonom, podejmuje wątki dotyczące: • Stosunku do bogactwa i nędzy • Stosunku do pracy • Stosunku do państwa i religii My śliciele tamtej epoki (Augustyn, Klemens Aleksandryjski, Cyprian... ) postulowali: • Harmonię między cesarstwem i chrześcijaństwem (które są reprezentantami dwóch społeczności: ziemskiej i boskiej ), którą może zapewnić jedność etyki indywidualnej i społecznej • Jednostka i wspólnoty musza dokonać wyboru miedzy ułudami tego świata a szczęściem wiekuistym • Warunkiem zgody jest stan pokoju co odnosi się zarówno do relacj i między państwami jak i jednostką • Konieczność wyrzeczenia się pogoni za bogactwem będącym ty lko narzędziem, które można wykorzystać dobrze lub źle, własność prywatna jest moralnie uzasadniona • Bogaty ma obowiązek wobec wspólnoty ,wobec biednych i potrzebujących • Dostrzegano nadmierny przyrost naturalny będący przyczyną ubóstwa 7. Przedstaw główne cechy doktryny społeczno- ekonomicznej Tomasza z A kw inu, a zwłaszcza jego koncepcję ceny sprawiedliwej. Kościół będący potęga naukowo- gospodarczą rozwijał nauczanie zgodnie z patry styką. Uczonych nazywano kanonistami. Uprawiali oni teologię, filozofię i etykę zwane łącznie scholastyką. Za klasyczne ujecie doktryny kanonistycznej uznaje się nauczanie Tomasza z Akwinu. Podjął on trud scalania my śli sakralnej i świeckiej , wykazania zgodności objawienia i doświadczenia, wiar\ i rozumu. By ło to niezbędne z tego względu, że Kościół w owym czasie ostro zwalczał pojawiające się często koncepcję tzw. Awerroizmu łacińskiego, który by ł niebezpieczny ze względu na głoszoną teorię dwóch prawd: naukowej i religijnej . Według Tomasza z Akwinu występuje hierarchiczna spójność praw : • Wiecznego (z woli Boga) • Naturalnego (reguł prawa wiecznego „odciśniętych w rozumie") • Pozy tywnego (stanowionego przez ludzi ale pod warunkiem zgodności z prawem naturalnym) • Boskiego (objawionego w Piśmie Świętym) Wokół tych praw i uznania Boga jako ostatecznego celu i miary czynów ludzkich zbudował on etykę, w ramach której wyróżniamy etykę społ- gosp ETYKA SPOŁ-GOSP.: - 4 - Teoria własności - nierówność posiadania nie jest sprzeczna z porządkiem natury jednak prawa własności nie wolno nadużywać i należy by ć hojnym dla ubogich i potrzebujących. Teoria stos. społ.- zaadaptowana na potrzeby ustroju feudalnego i jego głównej insty tucj i- poddaństwa głosiła, że urodzenie się w niższym stanie jest kara za grzech pierworodny zaś podporządkowanie jednego człowieka drugiemu zaś odbiciem porządku naturalnego. Obie teorie są pochodnymi teorii ceny sprawiedliwej , na która zapotrzebowanie zgłosiła rozwijająca się dynamicznie gospodarka towarowo- pieniężna. Powszechne nawoływanie do działań sprawiedliwych należało przełoży ć na język zrozumiały dla sądów, kupców. Kościoła. Polegała ona na możliwości zaskarżenia sprzedawcy , który pobrał cenę mniejszą lub większą o 50% od uznanej za sprawiedliwą. Główna teza tej teorii by ła zasada ekwiwalentności wymiany czy li równości wymienianych dóbr. Pojawiła się więc kwestia jak mierzy ć wartość. Tomasz z Akwinu określił ją jako sumę nakładów pracy , materiałów i usług. Przy czym: • W nakładach pracy występują dwa czynniki: - Ilościowy - można zmierzy ć czasem pracy - Jakościowy - można jedynie opisać • W nakładach rzeczowych jako miernika można doszukać się uprzedmiotowionej pracy • Usługi również wiążą się z pewnym wysiłkiem Ponieważ Tomasz by ł wnikliwym obserwatorem zjawisk rynkowych oraz poczynań cechów mających często monopol uznawał więc przybliżony charakter postulowanej równości cen rynkowych z cena sprawiedliwą. 8. Omów ewolucję nauki o pieniądzu i procencie, która dokonała s ię u schyłku średniowiecza. Nad zagadnieniem procentu długo ciąży ł grzech uprawiania lichwy . Sobór Laterański w 1139 r. zabronił wszelkich po życzek na "%”. Pierwszy wy łom uczynił już Tomasz z Akwinu wprowadzając rozróżnienie między dobrami konsumpcyjnymi a niekonsumpcyjnymi oraz pożyczką i dzierżawą. Dobra konsumpcyjne- ulegają zniszczeniu i można jedynie domagać się ich zwrotu bez dodatkowych Teoria własności Teoria stosunków spo ł. Teoria ceny sprawiedliwej - 5 - korzy ści. Dzierżawa domu (dobra nie konsump.) oznacza zaś pozbawienie korzy ści i stad wynika uzasadnienie zwrotu wraz z nadwy żką za jej używanie. Pożyczka pieniężna i żądanie zwrotu zapłaty za używanie pieniądza uznano jednak za niesprawiedliwe. Po tym pojawiły się inne wy jątki zaś u schy łku średniowiecza rozpowszechniła się operacja kredy towa kupna- sprzedaży renty . Właściciel nieruchomości zaciągał pożyczkę pod jej zastaw i zobowiązywał się oddać płynące z niej dochody spłacając dług ratami rocznymi, przy danej stopie %. Tym sposobem jakiś czas później % od pożyczek rozciągnął się również na lokaty kapitałowe. Pieniądz stał się źródłem zysku a nie ty lko pośrednikiem. Podejmowano reformy ustroju monetarnego. W kolejnych krajach pojawiały się coraz to nowe monety . Na skutek „psucia monety" (zmiana składu, wartości, formy przez kolejnych władców ) pojawiła się konieczność ustalenia pewnych reguł. Ustalono, że biciem monety zajmować się będzie władza państwowa zaś zmiany ciężaru i znaku są dopuszczalne jedynie w interesie kraju. Przełomem w polityce monetarnej okazał się traktat niejakiego Mikołaja z Oresme z 1360 r., który jednak dopiero po pewnym czasie zdoby ł uznanie i począł być stosowany . Głosił on mianowicie, że podstawa polityki pieniężnej powinna być uży teczność monety jako środka wymiany . Moneta musi być: poręczna, lekka, zrobiona z substancji kosztownej i w miarę rzadkiej . Władca opatruje monetę swoim stemplem ale nie jest ona jego własnością. Właścicielem jej jest społeczeństwo i poszczególne jednostki. Mikołaj z o. Wskazuje też na skutki ekonomiczne psucia monety : • Utrudnienia w wymianie • Utrata zaufania do pieniądza • Odpływ złota i srebra z kraju • Przypływ fałszywych pieniędzy • Upadek handlu zagranicznego • Handel wewnętrzny bogaci nieuczciwych Na uwagę zasługują tez nowe ujęcia ceny sprawiedliwej : • Antonin z Florencji Na uwagę zasługują 3 stopnie ceny sprawiedliwej: Niższy -gdy występuje wymiana ekwiwalentna Średni- gdy występuje transakcja gotówkowa Wy ższy - gdy występuje zapłata późniejsza • Bernard ze Sieny Proponował uwzględnić w cenie spr.: Wkład kwalifikacj i Rzadkość Indywidualne gusty • Gabriel Biel Oprócz pracy , kosztów i rzadkości proponował on uwzględnić w cenie: Konieczność - 6 - Popy t Ryzyko Troski Trud pozyskania Możliwe szkody 9. Przypomnij treść utopii społecznych Morusa, Campanell i o Bacona. Thomas Morus 1516 r. „Prawdziwie złota książeczka o naj lepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii". Jest to rozwinięcie koncepcji Platona, ale tez kry tyka aktualnych przemian gospodarczych i szczegółowy opis idealnego porządku państwowego zwanego utopią. Ustrój w utopii polega na braku własności prywatnej i osobistej co umożliwia racjonalną organizację produkcji i podziału. Podstawową jednostką społeczną jest rodzin składająca się około czterdziestu osób. Jej pierwsza połowa pracuje w rzemiośle, druga zaś na roli. Po roku następuje zamiana. Ciężkie prace wykonują niewolnicy jeńcy wojenni, przestępcy . Sześć godzin pracy dziennie zaspokaja potrzeby wspólnoty . Wytworzone produkty znoszone są na plac miejski, gdzie każdy może wziąć bez zapłaty co jest mu potrzebne. Państwo jest federacją miast na której czele stoją dożywotnio książęta. Tomaso Campanella 1602 r. „Miasto słońca" W państwie tym panuje wspólna własność środków produkcji i konsumpcji. Władza należy do mędrców, którzy są jednocześnie kapłanami. 10 oni kwalifikują m łodych obywateli do odpowiednich zawodów. Wszelkie decyzje podejmowane są na zgromadzeniu ludności. Trzy cztery godziny pracy dziennie wystarczy aby dostarczyć wspólnocie niezbędnych środków do życia. Reszta czasu przeznaczona jest na dyskusje, czy tanie, spacery , gimnastykę. Francis Bacon 1627 r. „Nowa Atlantyda" Bacon opisuje wyspę Bensalem na której ży je wspólnota. Insty tut badań naukowych „Dom Salomona" świadczy wspólnocie usługi, liczeni insty tutu prowadzą skomplikowane eksperymenty , budują maszyny , opracowują technologie. Sterowanie rozwojem badań i wdrażanie ich efektów należy do obowiązków światłej władzy . 10. Opisz koncepcje bulionistów i ich krytykę w rozprawach T. Muna. Bulioniści (ang. bullion – złoto lub srebro w sztabach) wprowadzili do historii my śli ekonomicznej koncepcję monetarną tzw. ilościową teorię pieniądza. Bulioniści zafascynowani by li pieniądzem kruszcowym (co wiązało się z dwoma zjawiskami: rewolucją cen i ujawnieniem się nowej funkcji pieniądza – tworzeniem kapitału). Przyczynami tego zjawiska by ło m.in. praktyka psucia monety (o czym pisał m.in. Mikołaj Kopernik w „Sposobie bicia monety”). Bulioniści uważali, że wartość monety rośnie wtedy , kiedy popy t na nią przewy ższa podaż. Odbija się to na cenach – rosną one w warunkach obfitości monety w obiegu, a spadają przy niedostatku kruszcu. Dlatego też bulioniści zaczęli kształtować politykę, której celem by ła akumulacja kruszcu we własnym kraju. John Hales twierdził, że jednostka powinna kierować sobą godnie i z własną korzy ścią, podobnie musi działać rodzina i tak samo mają by ć - 7 - zarządzane miasta i państwo. Stosunki handlowe z zagranicą są koniecznością, ale należy dbać o ich efekt końcowy – bogacenie własnego kraju. Thomas Mun (czołowy przedstawiciel angielskiego merkanty lizmu) twierdził, że dobrym lekarstwem jest raczej pobudzanie oszczędności, redukcja importu przedmiotów zby tku i wzrost eksportu, niż postulowana deprecjacja monety . Kraj powinien jak najwięcej eksportować, ale głównie wyroby przetworzone, a nie surowce. Importować należy ty lko towary niezbędne i surowce pozwalające na reeksport. Mun przestrzegał przed nadmierną dy skryminacją kupców zagranicznych, ponieważ grozi to odwetem i spadkiem eksportu. 11. Jakie podobieństwa i różnice dostrzegasz w poglądach kolbertyzmu i kameralistyki. Kolbertyzm – merkanizm francuski Kameralistyka – sy stem poglądów merkanistycznych, wyrastających na stosunkowo zacofanej strukturze gospodarczej , społecznej i politycznej krajów niemieckich. Podobieństwa: polityka protekcjonalizmu wychowawczego, odbudowa życia gospodarczego kraju, zapełnienie skarbca (poprzez nakładanie podatków, zwłaszcza na konsumpcję przedmiotów zby tku), rozwój prawa gospodarczego i administracj i. Różnice: Kolbertyzm: polityka fiskalna obciążała głównie chłopów, zakazano emigracj i z kraju, tworzono manufaktury królewskie, których produkcję chroniły cła importowe, popierano handel zamorski i tworzenie ko lonii. Kameralistyka: tworzenie okresowych spisów ludności, tworzenie kolegi handlowych, gdzie by ły zatrudniane wszystkie stany , ochrona chłopstwa przed nadmiernym opodatkowaniem, poluzowanie przepisów cechowych w miastach. 12. Czy zasadne jest nazywanie poglądów polskich e konomistów XVI i XVII wie ku miane m „szlachec kiego mer kantylizmu” ? Tak, ponieważ również w Polsce rozwinęła się my śl merkanty listyczna, którą „reprezentowała” szlachta. Jan Ostroróg domagał się opodatkowania duchowieństwa, umocnienia władzy królewskiej , zwiększenie wpływów mieszczaństwa i chłopstwa. Potępiał praktyki zwią zane z „psuciem” monety . Andrzej Frycz Modrzewski w dziele „O poprawie Rzeczypospolitej” wprowadził platońską tezę o potrzebie moralnej jedności wspólnoty , przestrzegania sprawiedliwości i ustanowionych praw. Bronił chłopów przed uciskiem pańszczy źnianym, mieszczan przed uzurpacją szlachty . Twierdził, że o bogactwie kraju decyduje pracowita ludność, zatrudniona w rolnictwie i rzemiośle. Państwo powinno ingerować w handel zagraniczny , zwłaszcza regulując cła na zboże. Jan Grodwagner twierdził, że sam prawny zakaz wywozu kruszców jest nieskuteczny , istotne jest bowiem zapewnienie krajowi dodatniego bilansu handlowego. W tym celu należy wspierać rozwój rodzimego przemysłu, ograniczać eksport surowców i import produktów gotowych. Andrzej Maksymilian Fredro uważał, że oprócz wydajnego rolnictwa konieczne są rozwinięte rzemiosło, handel i komunikacja. Warto organizować warsztaty dla włóczęgów, gromadzić fachowców zagranicznych i zakładać kompanie handlu zagranicznego. 13. Opisz istotę „porządku naturalnego” i teorię produktu c zystego w ujęciu fizjokratów. Według fizjokratów porządek naturalny to jedyny stan doskonały , wynika bowiem z praw przy rody . Koncepcja porządku naturalnego wywodzi się z filozofii Kartezjusza. Przy roda - 8 - rządzi się swoimi prawami, które człowiek poznaje w procesie doświadczenia, w kontakcie z naturą i za pomocą rozumu. Jednostka ludzka ma znaczny obszar wolności działania, ograniczony warunkami praw naturalnych człowieka. Ogólna idea wolności w procesie gospodarowania opiera się na dodatkowym kry terium, materialistycznym. „...prawo naturalne człowieka jest to prawo do rzeczy przynoszących mu poży tek, i które jest on w stanie uzyskać dzięki swojej pracy . Właściwe korzystanie z wolności oznacza czyny zgodne z porządkiem naturalnym i prawami przy rody .” Teoria czystego produktu (rpoduit net) głosi, że ty lko w rolnictwie zachodzi proces otrzymywania nadwy żki ponad wy łożone nakłady . Natura- ziemia dostarcza produkt fizyczny większy od wydatków i kosztów utrzymania. Nadwy żka ta utrzymuje nie ty lko farmera, ale całe społeczeństwo. Sama ziemia, bez nakładów, też daje produkt, ale zwykle jest ona skąpa i daje niewiele. Nakłady podnoszą naturalną urodzajność gleby i można dowieść, że są one także produktem ziemi-natury . 14. Jakie walory analityczne mia ła Tablica ekonomiczna F. Q uesnaya ? Tablica ekonomiczna zapoczątkowała w my śli ekonomicznej nowy rozdział – badanie procesów i cy rkulacj i produktu społecznego. Można na niej prześledzić reprodukcję produktu społecznego oraz cy rkulację towarów i pieniądza, ujętą w pięciu kolejnych aktach: Cyrkulacja między właścicielami a farmerami Transakcje między właścicielami a klasą jałową (np. rzemieślnikami) Cyrkulacja między klasą jałową a farmerami Akt, w którym farmerzy kupują u klasy jałowej potrzebne narzędzia Akt za kupu przez klasę jałową surowców u farmerów 15. Dlaczego idee fizjokratów nie przyjęły się w Polsce ? Nasze rolnictwo tkwiło głęboko w s truktur ze feudalnej , nie miało gospodarstw farmerskich i warstwy dzierżawców-kapitalistów. Chłop egzystował w poddaństwie i pańszczy źnie. Na luksus leseferyzmu można by ło pozwolić sobie w warunkach trwałości państwa, a nie w systemie anarchii zwanej demokracj ą szlachecką. Stan trzeci stanowił we Francji główną siłę reformatorską, a w Polsce dopiero się rodził. Nic dziwnego, że garść oświeconej ary stokracj i i nieliczni przedstawiciele szlachty nie doprowadzili dzie ła naprawy Rzeczypospolitej do zwycięskiego końca. Rozbiory przekreśliły ostatecznie nadzieję na przebudowę struktury społecznej . 16. Przypomnij w kład Williama Petty’ego do budowy zrębów ekonomii klasycznej. Zwróć uwagę na znac zenie jego „arytmetyki politycznej”. Petty wprowadził nową metodę dociekań – staty stykę, zwaną przez niego „ary tmetykę polityczną”. Mamy tu do czynienia z wprowadzeniem do badań ekonomicznych metody ilościowej, odwoływaniem się do nauk przy rodniczych i akceptacją kauzalizmu, tj . więzi przyczynowo-skutkowej w zjawiskach społeczno- gospodarczych. Staty styka opisowa pozwala m.in. porównywać wielkość i potęgę państw, z którymi Anglia prowadziła wojny lub konkurowała na rynkach zagranicznych. Centralne miejsce w systemie poglądów ekonomicznych Petty ’ego zajmuje teoria bogactwa narodowego, która wyraźnie świadczy o zerwaniu z podej ściem merkanty listów. Rola handlu zagranicznego zostaje ograniczona i ustępuje miejsca procesowi produkcji. Petty stał się prekursorem rachunku dochodu narodowego, ale zrozumienie wagi tego zagadnienia nastąpiło dopiero w XX w. Z teorii bogactwa naturalnego wypływają lub pozostają w ścisłym powiązaniu zręby pozostałych teorii: pieniądza, renty i ceny oraz słabo jeszcze zarysowanej teorii wartości. - 9 - Petty postulował tworzenie banku emitującego noty , a więc pieniądz papierowy wypełniający czasową lukę w okresach braku monety kruszcowej. 22. Istota protekcjonizmu wychowawczego w ujęciu F.Lista. F.List (1789-1846) - odrzucał klasyczny podział pracy na produkcyjną i nie produkcyjną. List w swych rozważaniach nie traci z pola widzenia postulowanej polityki protekcjonizmu wychowawczego. Pisze , że bariera celna może początkowo obniżyć dopływ dóbr świadczących o bogactwie , ale w dłuższym okresie zapewni także wzrost potencjału wy twórczego , który pomnoży bogactwo narodu. Chronić trzeba głównie przemysł , który pobudzac będzie rozwój rolnictwa i pozostałych działów gospodarki. 23. Za lety i ograniczenia metody dedukcji i indukcji w świetle " sporu o metodzie". Schmoller(1838 - 1917) - twórca m łodszej szkoły historycznej zasłuży ł się jako autor i wydawca literatury ekonomicznej oraz współzałożyciel w 1872 towarzystwa polityki społecznej .Towarzystwo grupowa ło wielu naukowców i działaczy , którzy by li przekonani ,że poprzez reformy państwowe uda się rozwiązać konflikty między pracą a kapitałem . działalność tego towarzystwa miała charakter opiniotwórczy i czasami wchodziła w konflikt z polityką kanclerza Bismarcka .Atak na Schmollera przyszedł , że strony założyciela nowej szkoły psychologicznej Carla Mengera jednego z twórców nowego kierunku w my śli ekonomicznej . Polemika między Mengerem ,a Schmollerem przerodziałą się w ostrą dyskusje między ich zwolennikami , która otrzyma łą nazwę "spór o metodę" . Typ dyskusj i nie mógł przynieść zwycięstwa żadnej ze stron , ponieważ by ł to spór o dwóch kierunkach my śli ekonomicznej . 24. Uzasadnienie polityki protekcjonizmu w koncepcjach amerykańskich e konomistów H.C.Carey `a i H.Georga`a . Czołowym przedstawicielem amerykańskiego protekcjonizmu by ł Henry Charles Carey (1793-1879) Carey skoncentrował się na teori podziału bogactwa i funkcjonowaniu gospodarki amerykańskiej . Dowodził , że w ameryce jest możliwy szybszy wzrost kapitału i produkcji niż ludności , co zapewnia absolutny wzrost zy sku oraz absolutny i relatywny wzrost płac .Carey w teori wartości opowiedział się , za jej wersją kosztową i tworzeniem wartości w procesie wymiany .Carey by ł zwolennikiem handlu łączącego bezpośrednio producenta z konsumentem i przeciwnikiem wielkiego handlu w którym występuje pośrednik i przewoźnik . H.George (1839-1897) - kry tykował kapitalizm z pozycji drobnego wy twórcy zwłaszcza farmera .Podstawowe zło wynika jego zdaniem z insty tucj i własności ziemi i renty gruntowej.Głosił program nacjonalizacj i ziemi za pomocą jedynego podatku gruntowego. 25. Przypomnij główne poglądy Saint-Simon`a , Fouriera i Owena . Jakie słabo ści dostrzegasz w koncepcjach socjalizmu zrzeszeniowego? Saint-Simon(1760-1825) - w swoim podstawowym dziele "O systemie industrialnym" wy łoży ł koncepcje historycznego industrializmu , która zasługuje na miano " Socjalizm technokratyczny". Zdaniem Saint-Simona motorem rozwoju społecznego jest działalność - 10 - klasy wy twórców i postępy ducha ludzkiego .Głosił on program budowy doskonalszego ustroju , w którym prawdziwa władza należeć będzie do ciał kolegialnych i parlamentu. Fourier (1772-1837) - stworzy ł spójny sy stem ideologiczny i dał wizję przebudowy ustroju , opartego na wspólnocie produkcyjno konsumpcy jnej . Światopogląd Fouriera opierał się na filozofii idealistycznej i przekonaniu o podobieństwie wszechświata do jego stwórcy .Szczególne wspólnoty organizowane przez Fouriera - falangi. Owen (1771-1858)-podstawą nowych metod zarządzania jest teza , iż charakter człowieka jest pochodną wizerunków , w których jest on wychowywany .Owen postanowił zmienić wizerunki pracy i egzystencji ponad 2000 robotników. Skrócił dzień pracy do 10,5 h i zakazał zatrudnienia dzieci .pomógł utworzy ć osiedlowy samorząd , propagował walkę z alkoholizmem . 26. Omów krytykę wczesnego kapitalizmu głoszona przez Sismondiego i Proudhona . Sismondi (1773-1842) uwagę jego przyciągnęły pierwsze kryzy sy związane z nadprodukcją. Ekonomia polityczna jest wg Niego częścią nauki zarządzania. Bogactwem jest produkt pracy - zgromadzony , ale jeszcze nie skonsumowany . Bogactwo rośnie szybciej dzięki podziałowi pracy i zastosowaniu maszyn Sismondi otworzy ł dyskusje nad przyczynami kryzysów w gospodarce kapitalistycznej . Wg. Niego konieczna jest polityka podatkowa obciążajaca głównie bogatych. Sismondi opowiadał się za prawem robotników do zr zeszania się . Proudhon (1809-1865) usiłował rozwiązac sprzecznośc między insty tucją własności środków produkcji a potrzebą wolności . likwidacja prywatnej własnosci zagraża wolności człowieka . Proudhon lansował postulat likwidacji władzy pieniądza dzięki utworzeniu specjalnego banku narodowego , który miałby udzielać robotnikom darmowych kredy tów .Rządy rewolucyjne odrzuciły w 1849 projekt powołania specjalnego banku pomocy robotnikom. 26. Omów krytykę wczesnego kapitalizmu, głoszoną przez Sismondiego i Proudhona. Sismondi początkowo zafascynowany nauką Adama Smitha, szybko zmienił cel swoich zainteresowań. Pod wpływem obserwacji negatywnych następstw wolnej gry rynkowej, która prowadziła do ruiny gospodarki chłopskiej i drobnego rzemiosła, zajął się kry tyką kapitalizmu. Zadecydował o tym przede wszystkim problem z nadprodukcją, kiedy to zubożałe masy konsumentów nie zapewniają efektywnego popy tu na towary wy twarzane przez coraz wydajniejsze maszyny . Najlepszym sposobem zwalczenia tego problemu jest przywrócenie równowagi pomiędzy popy tem a podażą, a także właściwa relacja między zjawiskami demograficznymi a gromadzonym bogactwem. Konieczna jest polityka podatkowa obciążająca głównie bogatych - 11 - i chroniąca drobnych przedsiębiorców. Opowiadał się również za prawem robotników do zrzeszania się i stworzeniem im możliwości awansu do warstwy drobnych wy twórców. Natomiast Proudhon usiłował rozwiązać sprzeczność między insty tucją własności środków produkcji a potrzebą wolności. Otóż jego zdaniem właściciel zabiera robotnikowi część jego produktu, która powstała dzięki spo łecznemu podziałowi pracy . Likwidacja prywatnej własności zagraża wolności człowieka. Ponieważ insty tucja własności prywatnej pojawiła się wraz z insty tucją wymiany , dlatego zniknie ona w procesie racjonalizacj i wymiany . Taką właśnie wymianę mogą zapewnić autonomiczne jednostki gospodarcze w ramach wzajemnie świadczonych usług. Opowiadał się również za postulatem likwidacji władzy pieniądza dzięki utworzeniu specjalnego banku narodowego, który udzielałby robotnikom darmowe kredy ty na rozwinięcie własnej produkcji. Jako środek wymiany by łyby jedynie bony . Poglądy socjalistów głównie opierały się na stworzeniu lepszego ustroju, opierającego się przede wszystkim na społecznej własności środków produkcji. 29. Na podstawie „trójkąta Mengera" przedstaw ogólną zasadę optymalnego rozdysponowania zasobów. Składniki ogólnych zasad ekonomii: teoria potrzeb, teoria dóbr, mierzenie wielkości potrzeb i dostępnych dóbr. Podstawowa część systemu Mengera, - subie ktywna teoria wartości. O wartości dobra gospodarczego decyduje subiektywny punkt widzenia jednostki gospodarującej . To ona dokonuje oceny znaczenia, czy li wartości dobra, posługując się znajomością rangi swoich po- trzeb i stopniem ich zaspokojenia. Zdaniem Mengera przy mierzeniu tak rozumianej wartości należy uwzględnić dwa momenty — subiektywny i obiektywny . Pierwszy pozwala wydzielić klasy potrzeb w zależności od ważności. Potrzeby ważniejsze wymagają intensywniejszego (ilościowego i jakościowego) zaspokojenia. Zasadą jest również to, że człowiek najpierw zaspokaja potrzeby pilniejsze i ważniejsze dla jego życia. Każdy akt zaspokojenia danej potrzeby przynosi mniejszą porcję zadowolenia. (np. jeżeli człowiek zakupi jakieś dobro np. mieszkanie to mimo iż to była jego dotychczasowo ważna potrzeba to teraz chciałby więcej np. dom i mimo tego ze powinien być zaspokojony to nie jest) Można więc kolejnym aktom zaspokajania potrzeb przypisać malejące znaczenia. Drugi moment — obiektywny — określa granice dostępnych zasobów dóbr gospodarczych. Oba momenty powinny by ć uwzględniane w rachunku podmiotu gospodarującego, pragnącego maksymalizować swoje zadowolenie w warunkach ograniczeń Trójkąt Mengera Klasa potrzeb: l II I II IV V VI VII VIII IX X Wskaźni k (ranga): 10 9 8 7 6 5 4 3 1 1 9 8 7 6 5 4 3 2 2 0 8 7 6 5 4 3 2 1 0 7 6 5 4 3 2 1 0 6 5 4 3 2 1 0 5 4 3 2 1 0 4 3 2 1 0 3 2 1 0 2 1 0 1 0 0 - 12 - Całość potrzeb jednostki gospodarującej jest podzielona na klasy oznaczone cy frami rzymskimi, od najważniejszej I do najmniej ważnej X. Z kolei ranga każdego aktu zaspokojenia potrzeb (ich kolejność jest liczona od góry w dół) jest oznaczona cyframi arabskimi od 10 do 0. Na zaspokojenie swych potrzeb podmiot ma ograniczony zasób katedra ekonomii politycznej funkcjonowa ła na Politechnice Warszawskiej . - 22 - Kraków: Wy ższe Studium Handlowe, przekształconego potem w Akademię Handlową. Akademia Górnicza. Z kolei Lwów mia ł niedużą Akademię Handlu Zagranicznego i silną Politechnikę Lwowską, Poznań miał także Akademię Handlową i małe Wy ższe Katolickie Studium Społeczne. Również Katowice doczekały się w 1937 r. utworzenia Wy ższego Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych. 40. Opisz zjawisko s łabnięcia kierunku historycznego w ośrodku lwowskim i krakowskim. Uniwersy tet i politechnika we Lwowie przekaza ły swoje doświadczenia i nawet część kadr Warszawie i innym ośrodkom odrodzonego państwa. Nadal jednak pozostał na miejscu mistrz szkoły Stanisław Głąbiński Wykład ekonomiki narodowej Głąbiński podzielił na dwie części — teorię i politykę ekonomiczną. Osią rozważań teoretycznych pozostaje, zgodnie z doktryną historyzmu, kategoria „naród" jako dziejowo ukształtowana jedność społeczna, stanowiąca podstawę insty tucj i państwa. Można jednak zauważyć, że już w treściach innych pojęć ekonomicznych ukazują się zapożyczenia ze szkół psychologicznej i anglo-amerykańskiej . Teoria wartości krańcowej pojawia się w wywodach na temat roli uży teczności, rzadkości, warunków wymiany i stosunków społecznych określających wartość. Oczywiście Głąbiński pisze o konieczności obserwacji konkretnych zjawisk społeczno-gospodarczych i metody indukcji zamiast wnioskowania na podstawie zbioru przyjętych z góry założeń, jak to czyniła, według niego, ekonomia klasyczna. Koncepcja polityki ekonomicznej w uj ęciu Głąbińskiego by ła zgodna z programem gospodarczym Narodowej Demokracj i. Podstawową zasadą miała być samowystarczalność (autarkia) — pełne wykorzystanie narodowych zasobów ludzkich, materiałowych i kapitałowych. Taki cel miała osiągnąć prywatna przedsiębiorczość, wspierana w umiarkowany sposób przez państwo. Głąbiński z całą mocą podkreślał rolę etyki w budowaniu jedności my śli narodowej. Dostrzegał ogromne trudności w przekształcaniu struktury gospodarczej kraju. Głąbiński by ł zwolennikiem umiarkowanej reformy społecznej , zwiększenia opieki państwa nad masami pracującymi i nawet dopuszczenia robotników do udziału w zyskach. Wybitną postacią w dziejach II Rzeczpospolitej by ł Stanisław Grabski (1871-1949). Stanisława Grabskiego zalicza się do przedstawicieli nurtu socjologicznego, wyrastającego z m łodszej szkoły historycznej . dzieło Ekonomia społeczna- Autor odchodzi od ciasnego normatywizmu szkół h istorycznych i pisze o gospodarstwie społecznym jako nauce poszukującej i wyjaśniającej przyczyny kształtowania się i rozwoju norm współżycia, form organizacyjnych gospodarki i mechanizmów regulacj i procesów gospodarczo-społecznych. Kapitalizm nie pojawił się jako konieczność dziejowa, jak twierdzą marksiści, ale też nie musi się gwałtownie załamać, ponieważ dowiódł swej wysokiej elastyczności i nie ma dowodów na wyczerpanie się jego sił napędowych. Na uży tek polityki narodowej Grabski proponował wspieranie państwa w dziedzinie wychowania społeczno-gospodarczego narodu, reformę ustroju rolnego i znane środki nakręcania koniunktury , które jednak okazały się tak nieskuteczne w okresie wielkiego kryzysu 42. Ośrodek warszawski i twórczość Lipińskiego, Brzeskiego, i Zawadzkiego. W Warszawie skupiał się powoli główny potencjał my śli ekonomicznej . Działo się tak za sprawą istnienia w mieście kilku sporych placówek edukacyjnych (SGH, Uniwersy tet Warszawski, czy SGGW). Głównymi przedstawicielami Warszawskiej my śli ekonomicznej by li: Tadeusz Brzeski(1884-1958) - 23 - -Rozprawa nobilitacyjna z 1916 pt. „O granicach ekonomii społecznej” nawiązywała do trudnych zagadnień metodologicznych -Rozprawa „Psychologiczna teoria gospodarcza w zarysie”(1921 r.) -Rozprawa „Ustrój pieniężny , teoria” (1928 r.) -Rozprawa „Polityka pieniężna” (1932 r.) -Rozprawa „Ekonomia. Teoria gospodarowania” (1938 r.) Edward Lipiński(1888-1986) -Publikacja w „Przedświt” „Teorie ekonomiczne Erazma Majewskiego” -Dwa artykuły zamieszczone w „Ekonomista” pt. „Z problemów gospodarczych wzrostu”(1929) „Uwagi o kryzysie” (1931) Władysław Marian Zawadzki(1885-1939) -Rozprawa „Zastosowanie matematyki do ekonomii politycznej” (1914) (przedstawienie koncepcji Cournota, Walrasa i Pareto. -„Teoria produkcji” czy li „Próba zbadania społecznych warunków produkcji” 41. Spory o etatyzm. Poglądy A. Krzy żanowskiego, Rybarskiego i obu Grabskich. Zapotrzebowanie insty tucjonalne koncentrowa ło się wokół państwa i jego ogniw administracy jnych. Pojawiła się zasadnicza kwestia, którą usiłowała rozwiązywać my śl ekonomiczna przez cały okres istnienia II Rzeczpospolitej , a mianowicie — jaki ma być udział państwa w życiu gospodarczym. Kwestia ta otrzymała nazwę etatyzmu (fr. etat — państwo) i należała do priory tetowych zadań badawczych środowiska polskich ekonomistów. Pole tych badań by ło obszarem krzy żujących się interesów wielu grup społecznych i administracj i rządowej. Polityka gospodarcza przechodziła przez ko lejne odmiany etatyzmu: wojennego, demobilizacj i, stabilizacj i, wysokiej koniunktury , kryzysu i inwestycj i zbrojeniowych. Dla zapewnienia dochodów by ły tworzone monopole państwowe (solny , zapałczany , spiry tusowy , ty toniowy , loteryjny ) i przedsiębiorstwa państwowe funkcjonujące w takich dziedzinach, jak komunikacja i przemysł zbrojeniowy . Warto pamiętać, że w ręku państwa by ło ok. 20% majątku narodowego. Pilnego zaspokojenia wymagały duże potrzeby państwa w sferze finansów publicznych i kontroli administracy jnej . Polityka podatkowa zawsze by ła przedmiotem troski rządu, podobnie jak regulacja obiegu pieniężnego, stabilizacja waluty i kontrola handlu zagranicznego trzeba powiedzieć, że wyzwaniom odradzającego się życia społeczno-gospodarczego usiłowały sprostać naród i władza państwowa, rozbudowując potencjał naukowy uczelni i placówek badawczych. W pierwszych latach niepodległości korzystano z pomocy dwóch ośrodków galicyjskich, które zasil iły uniwersy tety i prywatne wy ższe uczelnie Warszawy i Poznania. Wkrótce jednak ośrodek stołeczny zdominował pozostałe, co trzeba uznać za rzecz naturalną. Należy powiedzieć, że w tak krótkim historycznie czasie uzyskano wyjątkowo dobre wyniki W dyskusj i na temat etatyzmu Grabski wspierał w umiarkowany sposób poglądy zwolenników wię kszego udziału państwa w życiu gospodarczym. W tym miejscu pragnę przypomnieć dorobek brata Stanisława Grabskiego, który wprawdzie nie by ł związany bezpośrednio z Lwowem, poddał się wpływom historyzmu. Władysław Grabski (1874-1938) zapisał się w naszych dziejach jako ekonomista-agrarnik i przede wszystkim jako minister skarbu i premier, który przeprowadził w 1924 r. udaną reformę walutową. równie skutecznie rozwijał teorię ekonomiki rolnictwa. Stosując metodę historyczną, baczną uwagę zwracał na badania empiryczne oraz łączenie etyki z ekonomią i polityką Głosił w nich hasła solidaryzmu klasowego i program przekształcania rolnictwa w kierunku gospodarstw farmerskich, uwzględniający warunki glebowe i rynkowe Rybarski w dyskusj i na temat etatyzmu opowiada ł się za umiarkowaną ingerencją państwa, nie naruszającą podstaw własności prywatnej , ale realizującą cele narodowe. W - 24 - sugestywnych wywodach, jak np. na stronicach rozprawy Przyszłość gospodarcza Polski (1933) oraz Programu gospodarczego (1937) i szkicu Idee przewodnie gospodarcze Polski (1939), odnajdujemy echa protekcjonizmu wychowawczego i pochwałę polityki zmierzającej do samowystarczalności gospodarczej . Rozważania teoretyczne Rybarskiego zostały zawarte także w licznych publikacjach. Jedną z pierwszych by ła książka — Wartość, kapitał i dochód (1922), w której autor dowodził, że nie ma istotnej sprzeczności między tradycyjnym pojęciem wartości wymiennej a pojęciem wartości opartej na krańcowej uży teczności. Wskazywał m.in. na fakt, iż nie wszystkie sądy o uży teczności dobra w równym stopniu określają jego wartość wymienną, która po prostu może by ć przybliżoną miarą bogactwa. Tom pierwszy jest zwięzłym wykładem ewolucji życia gospodarczego i związanej z nią my śli ekonomicznej , Tom drugi jest poświęcony teorii gospodarstwa społecznego, określonej przez autora jako świadome zawężenie dociekań do ram racjonalnej działalności człowieka. Rybarski korzystał szeroko z dorobku marginalistów wszystkich trzech szkół. Prezentuje koncepcję uży teczności krańcowej i podstawowe kategorie ekonomiczne, tom trzeci traktuje o psychologii społeczno-gospodarczej . Rybarski prezentuje i analizuje motywy działalności gospodarczej , opisuje i klasy fikuje potrzeby , roztrząsa problem uży teczności i wprowadza czynnik niepewności w podejmowaniu decyzji. Krzyżanowski stał na czele neoliberałów w czasie ostrych sporów na temat polskiego etatyzmu. W jego licznych publikacjach i wystąpieniach (także jako posła) obserwuje się pewną elastyczność wobec polityki interwencjonizmu. Krzy żanowski zwalczał nawet politykę W. Grabskiego i jego reformę walutową, ale z zadowoleniem przyjął przewrót majowy Piłsudskiego i współdziałał z nową władzą do 1931 r., kiedy po znanej sprawie brzeskiej opuścił sejm i podjął kry tykę sanacji. Krzy żanowski uzależniał dopuszczalny zakres etatyzmu od sy tuacj i walutowej i finansowej kraju. Ingerencja państwa jest nadmierna, jeżeli obciąża ona budżet tak mocno, iż potrzebne jest zwiększenie opodatkowania, i kiedy powoduje wyczerpanie kapitałów obrotowych oraz wzrost stopy procentowej, Krzy żanowski i neoliberałowie nie potrafili przewidzieć nadciągającego wielkiego kryzysu, a ich środki zaradcze miały charakter techniczno-organizacy jny . Trzeba jednak powiedzieć, że mieli oni rację, zwalczając politykę deflacj i i utrzymywania za wszelką cenę silnej waluty . Krzy żanowski proponował nawet odejście od sztywnego złotego pary tetu. Nie mógł on natomiast zrozumieć głębszych przyczyn wielkiego kryzysu niż ty lko finansowe. 42. Ośrodek warszawski i twórczość Lipińskiego, Brzeskiego i Zawadzkiego. Tadeusz Brzeski (1884-1958), którego rozprawa habilitacyjna przedłożona w 1916 r. na Uniwersy tecie Lwowskim już wzbudziła spore zainteresowanie. Nosiła ona ty tuł O granicach ekonomii społecznej i nawiązywała do trudnych zagadnień metodologicznych. Brzeski współtworzy ł Uniwersy tet Poznański, a od 1922 r. do wybuchu wojny by ł profesorem Uniwersy tetu Warszawskiego. Godne uwagi są koncepcje Brzeskiego, który pragnął scalić historyzm z podejściem socjologicznym, psychologicznym i prakseologicznym. System ekonomii, lansowany przez Brzeskiego, opiera się na założeniu jedności materialnopsychicznej działań pojedynczego człowieka i takiej wspólnoty społecznej , jak „gospodarstwo". Rozwój historyczny wy łaniał różne formy gospodarowania, w tym dwie główne — gospodarstwa izolowane i wymienne, przy czym w tej drugiej istotną rolę odgrywają kredy t i siła najemna. Brzeski posługuje się dwiema idealnymi konstrukcjami jako narzędziami do analizy zarówno jednostki, jak i wspólnoty gospodarującej , ". Są to: dawna homo oeconomicus, wzbogacona cechami nowszej psychologii, i własna koncepcja państwa gospodarczego, jako typu idealnej , a przeto niejako przejaskrawionej rzeczywistości. Mniej oryginalne ujęcie znajdujemy w rozważaniach Brzeskiego na temat teorii pieniądza i polityki finansowej oraz rachunku wartości i ceny w „państwie gospodarczym" - 25 - Marian Zawadzki W roku 1914 ukazała się jego rozprawa Zastosowanie matematyki do ekonomii politycznej, w której przedstawił koncepcje Cournota, Walrasa i Pareto, konfrontując je z ujęciami pozostałych szkół kierunku subiektywno-mar-ginalistycznego. Na Uniwersy tecie Wileńskim wykładał w latach 1921- 1936, a następnie związał się już z warszawską Szkołą Główną Handlową. W latach 1932- 1935 by ł ministrem skarbu. W roku 1930 został członkiem założycielem, powstałego w Stanach Zjednoczonych, The Econometric Society (Towarzystwa Ekonometrycznego). Zawadzki nie dał się zwieść pokusie formalizacj i wykładu ekonomii i umiejętnie godził język matematyczny z wywodami werbalnymi. Świadczy o tym treść jego Teorii produkcji (1923), której nadał podty tuł — Próba zbadania społecznych warunków produkcji. Nie chodziło przeto autorowi o prezentację matematycznego modelu produkcji, lecz o ukazanie także jakościowych czynników kształtujących strukturę wytwórczości. Zawadzki wskazywał na bogactwo podłoża produkcji, warunki przy rodnicze, kulturowe, technologiczne i insty tucjonalne. By ć może pod wpływem Webera i Sombarta analizował przemiany w ramach pięciu typów produkcji: pierwotnego, przymusowego, patriarchalnego, towarowo- indywidualistycznego i kolektywistycznego. Edward Lipiński Jego zasługą by ło zorganizowanie w latach okupacji I Miejskiej Szkoły Handlowej, która stała się ośrodkiem tajnego nauczania i pozwoliła uratować pewną liczbę polskich ekonomistów. Lipiński by ł inicjatorem powstania w 1928 r. Insty tutu Badania Koniunktur i Cen. Lipiński w latach m łodości by ł bliski poglądom PPS-Lewicy , a w czasie studiów wykazywał zainteresowanie marksizmem i anarchosyndykalizmem. Lipiński by ł kry tykowany i nawet szykanowany (np. w latach trzydziestych przez środowiska faszyzujące), a w Polsce Ludowej traktowany co najmniej z podejrzliwością jako „burżuazy jny" ekonomista. Prawda jest taka, że w latach międzywojnia Lipiński odchodzi ł w swoich wykładach ekonomii od marksizmu i uprawiał ekonomię neoklasyczną, a po wojnie próbował zapewnić naukowość w trudnych warunkach zdogmatyzowanej ekonomii marksistowskiej . W publikacjach Lipińskiego w omawianym tu okresie znajdujemy różne wątki teoretyczne, ale przede wszystkim odczy tujemy ogromne zaangażowanie w sprawy społeczne i troskę o naukowe zbadanie problemów naszej gospodarki. Lipiński jako redaktor naczelny „Ekonomisty" (od 1929 r.) wiele uczynił, aby czasopismo to stało się najlepszym organem polskiej nauki ekonomicznej . Sam publikowa ł wiele, ale by ły to przeważnie ujęcia przyczynkowe, związane z badaniami nad koniunkturą. 43. Przed jakimi wyzwaniami stanęła e konomia neoklasyczną w latach 30-ch? Wielki kryzys lat trzydziestych, który nie dawa ł się zlikwidować metodami i środkami znajdującymi się w arsenale jeszcze słabo zarysowanego paradygmatu ekonomii neoklasycznej . Co gorsza, kryzys by ł tak głęboki i ogarniający tak wiele państw, że by ły uzasadnione obawy o losy całej formacji społeczno- gospodarczej . Gwałtowny spadek produkcji i wymiany handlowej, załamanie się systemów walutowych i międzynarodowego układu finansowego oraz nie znana dotąd skala bezrobocia — wszystko to zrodziło p ilne zapotrzebowanie społeczne i insty tucjonalne na radykalny program już nie ty lko doraźnej poprawy sy tuacj i, lecz także usunięcia głębszych przy czyn choroby ustrojowej. Kryzysowi gospodarczemu towarzyszy ły napięcia międzynarodowe. Musimy pamiętać, że I wojna światowa zmieniła poważnie układ sił między wielkimi mocarstwami, osłabiając Wielką Bry tanię i wzmacniając Stany Zjednoczone, a jednocześnie powołując w drodze rewolucji pierwsze państwo oficjalnie realizujące cele doktryny marksistowskiej — Związek Radziecki. Desperacja mas pracujących w warunkach kryzysu czyniła atrakcyjną nawet wizję rewolucji i przymusowej likwidacji bezrobocia. Eksperyment socjalistyczny na Wschodzie można by ło potraktować jako alternatywę likwidacji kryzysu, nabierającego cech strukturalnych. - 26 - 44. Wyjaśnij istotę pojęć użytych przez Keynesa: skłonność do konsumpcji i inwestowania, preferencja płynności i krańcowa wydajność kapitału. Teoria konsumpcji jest częścią teorii popy tu efektywnego i może być także nazywana teorią efektywnego popy tu konsumpcy jnego. Popy t efektywny jest bowiem sumą popy tu konsumpcyjnego i inwestycy jnego. W trzeciej księdze Ogólnej teorii Keynes zajął się zjawiskiem skłonności do konsumpcji, krańcową skłonnością do konsumpcji i pojęciem mnożnika. Społeczeństwo zawsze musi przeznaczać część swojego dochodu na konsumpcję, ale o wielkości tej części decydują różne czynniki. Skłonność (ang. propensity) w tym przypadku możemy określać jako posiadanie pewnej cechy , podatności do konsumowania, utrwalonej w długim okresie. Keynes sprawę ujął najpierw w prostym wzorze zależności funkcjonalnej , jako relację między danym poziomem dochodu, wyrażonym w jednostkach płacy (subskrypt w), a wydatkami na konsumpcję przy tym poziomie dochodu. Jeżeli skłonność do konsumpcji oznaczymy grecką literą (chi), to funkcja przyjmie postać: Cw=X(Yw) Chociaż wysokość dochodu jest podstawowym czynnikiem wpływającym na skłonność do konsumpcji, istnieje także wiele innych czynników — obiektywnych i subiektywnych, które kształtują taką skłonność. Keynes wskazywał na sześć obiektywnych czynników, mających mniejszy lub większy wpływ na kształtowanie skłonności do konsumpcji. Pierwszym takim czynnikiem, dość zmiennym nawet w relatywnie krótkim okresie, jest zmiana jednostki płac. Tu trzeba przypomnieć, że Keynes „jednostką płacy" nazywał płacę pieniężną jednostki pracy , która z kolei jest równa jednogodzinnemu zatrudnieniu pracy niewykwalifikowanej . Konsumpcja jest raczej funkcją dochodu realnego niż nominalnego. Postęp techniczny , zmiany w preferencjach społecznych i stosunkach podziału wpływają na tak rozumianą jednostkę płacy . Drugim czynnikiem jest zmiana różnicy między dochodem a dochodem netto. Dość oczywisty jest wniosek, że na rozmiary konsumpcji większy wpływ ma dochód netto. Zmiana tradycyjnej proporcj i podziału dochodu na niekorzy ść dochodu netto może obniży ć skłonność do konsumpcji. Jako trzeci czynnik obie ktywny wymienił niespodziewane zmiany w wartościach kapitałowych, nie uwzględniane przy obliczaniu dochodu netto. Takie zmiany nie są zależne od wielkości dochodu. Mają one krótkotrwały wpływ na skłonność do konsumpcji klas posiadających. Czwarty czynnik to zmiany stopy dyskontowania przyszłości (the ratę of timediscounting), czy li zmiany w relacj i wymiennej między dobrami obecnymi a przyszłymi. Stopa ta jest bliska stopie procentowej, ale dodatkowo uwzględnia przewidywanie zmian w sile nabywczej pieniądza. Czynnik piąty — zmiany polityki fiskalnej — nie wymaga komentarza. Trzeba ty lko pamiętać, że takie zmiany , zwłaszcza w polityce podatkowej, mogą by ć narzędziem sterowania skłonnością do konsumpcji. Jako ostatni czynnik Keynes wymieniał zmiany w przewidywaniach co do relacj i obecnego i przyszłego poziomu dochodu. Sądził jednak, że takie zmiany mają wpływ na skłonność do konsumpcji jakiejś jednostki, natomiast w obrębie społeczeństwa zmiany te przypuszczalnie się kompensują. Analiza obiektywnych czynników — innych niż łączny dochód — prowadziła Keynesa do wniosku, że ich wpływ na skłonność społeczeństwa do konsumpcji w krótkim okresie jest ma ły . W rozważaniach nad krótkim okresem skłonność do konsumpcji może być traktowana jako wielkość stała i zależna głównie od dochodu. 51. omów modele wzrostu gospodarczego Harroda – Domara oraz koncepcje Solowa i Kuznetsa Roy Forbes Harrod (1900-1978) przyczynił się do upowszechnienia keynesizmu. Zajmował się z powodzeniem problemami metodologii i próbował rozwiązać problem - 27 - indukcji. W swych pracach Harrod przedstawił swój model zrównoważonego wzrostu gospodarczego. Postulat tego wzrostu gosp. Wymaga, aby zamierzone oszczędności równały się zamierzonym inwestycjom „gwarantowana stopa wzrostu”. Harrod wprowadził czynnik” naturalną stopę wzrostu, który uwzględnia przy rost naturalny ludności i postęp techniczny . Za pomocą modelu wzrostu zrównoważonego można wyjaśnić przebieg cyklu gospodarczego. E. David Domar (ur1914) zwrócił on uwagę na dwoisty charakter skutków inwestowania, które rodzi nie ty lko dodatkowy popy t, lecz także dodatkowe zdolności produkcyjne. Domar wskazywał, że do pełnego zatrudnienia niezbędna jest równość stopy przy rostu naturalnego ze stopą wydajności pracy i stopą wzrostu dochodu. Robert M. Solow (ur.1924) deklarował się jako keinesista oprócz teorii wzrostu gospodarczego Solow rozwijał interesującą teorię zasobów nieodnawialnych, teorię bezrobocia i podstawy teoretyczne polityki gospodarczej . Solow rozpatruje szczególny rodzaj wymiany międzypokoleniowej, wskazując na fakt przekazywania uszczuplonych zasobów, ale jednocześnie wydajniejszego aparatu wy twórczego Simon Kuznets (1901-1985) dokonał gruntownej analizy procesu wzrostu (rozwoju) gospodarczego. Obiektem jego badań by ły wielkie agregaty produktu narodowego i jego składowych. Stworzy ł on zręby współczesnej staty styki dochodu narodowego, wskaza ł na różne metody jego szacowania i na niektóre trendy zmian wy jaśniających dynamikę wzrostu gosp. 52. Przedstaw krót ko dorobe k ameryka ńskiego post keinesizmu. Robert Wayne Clower (1962) jest autorem hipotezy dualnej decyzji podejmowanej przez dwa podmioty i stanowiącej bazę oczekiwań i wydatków konsumenta. Wprowadził rozróżnienie popy tu :wyobrażonego i efektywnego. Zajmuje się także zagadnieniami monetaryzmu Axel Stig Bengt odrzucał zarzut sztywności płac nominalnych, wskazując ty lko, że wszystkie ceny i płace zmieniają się powoli. Analiza koncepcji Clowera i Benghta wnioskuje, że pragnęli zrezygnować z równowagi na rzecz gospodarowania w nierównowadze. Coraz częściej poglądy tych ekonomistów nazywa się postkeinesizmem. Cechą wyróżniającą postkeinesizm jest opis sy stemu gospodarczego w procesie jego rozwoju – przejście od staty styki do dynamiki. Istotnym wyróżnikiem jest również integralne ujęcie podziału dochodu z wyjaśnieniem całej działalności gospodarczej . 53. Opisz istotę dwóch nurtów współczesnego keinesizmu – neoricardiańskiego i ka leckia ńskiego. Pani Robinson (wchodziła do rady naukowej) ułatwiła zdobycie uznania w kręgu keinesa Michałowi Kaleckiemu. W latach 60- tych umieściła niektóre koncepcje Kaleckiego w kwartalniku szkoły Cambridge. Odczy tywanie dzie ł kaleckiego osiągnęło poziom uzasadniający wyodrębnienie nowej gałęzi we współczesnym Keinesizmie – ekonomika kaleckiańska. Neoricardiańska- 54. F Hayek – mistrz szkoły neoaustriackiej – oroli państwa w procesach gospodarczych Friedrich August von Hayek (1899-1992) jako źródło kryzysu eksponował wzrost ilości pieniądza, zwłaszcza kredy towego, w okresach ożywienia. Wg. Hayeka inwestorzy pragną doskonalić technikę wytwarzania i produkować dobra lepszej jakości. Uczestniczy ł także w dyskusj i na temat możliwości prowadzenia rachunku ekonomicznego w ustroju socjalistycznym. Atakował te ustroje społeczne, w których demokracja zaczyna realizować cele rzekomej sprawiedliwości społecznej . Rząd pragnący działać na rzecz takiego celu sięga - 28 - zwykle po narzędzie kontroli nad cenami i integruje w procesy rynkowe. Przestrzega ł przed nadmiernym korzystaniem z monetarnych form polityki gospodarczej . 55. Co wiesz o współczesnej ekonomice ewolucyjnej (neoinstytucjonaliźmie) W 1965r powstało Stowarzyszenie Ekonomiki Ewolucy jnej . Dla rozwoju doktryny insty tucjonalizmu wiele uczynił jej historyk i rekonstruktor Allan Garfield Gruchy (1906- 1990) ekonomika ewolucy jna odzyskuje teren utracony w czasie dominacji keinesizmu, szuka sojuszu z postkeinesizmem i neomarksizmem oraz pozyskuje zwolenników poza stanami zjednoczonymi. Ten nurt jest atrakcyjny w krajach słabszych gospodarczo i tam gdzie problemy społeczne rodzą poważne konflikty . 59. Omów stan współc zesnej ekonomii mar ksistowskiej na Zachodzie. Na gruncie amerykańskim najbardziej znani, cieszący się sławą autory tetów w dziedzinie ekonomii marksistowskiej by li dwaj naukowcy Paul Alexander Baran Paul Marlor Sweezy Obaj opublikowali w 1966r. Obszerne dzieło Kapitał monopolistyczny , w którym uogólnili zjawiska współczesnej gospodarki amerykańskiej . Wskazywali w niej na tendencje stagnacyjne, występujące po osiągnięciu poziomu dojrzałości sy stemu, deficy tu siły roboczej , relatywnego obniżenia zy sków, stopy akumulacj i i inwestycj i. Bez interwencji państwa kapitalizm monopolistyczny nie może już funkcjonować. Uważali także, że istnieją nowe elementy w procesach kierowania np. wzrost planowania i demokracj i, które mogą sprzyjać pokojowej transformacji socjalistycznej . Na gruncie angielskim wysoki autory tet zdoby ł Maurice Herbert Dobb By ł wieloletnim wykładowcą i profesorem na uniwersy tecie w Cambridge. Propagowa ł radziecką interpretację ekonomii marksistowskiej i wiele uczynił dla poprawy wizerunku ZSRR na Zachodzie. Wśród ekonomistów francuskich na wyróżnienie zasługuje Charles Bettelheim Spośród jego licznych publikacji szczytowe miejsce zajmuje książka Planowanie a przyspieszony wzrost . autor analizuje w niej cały kompleks warunków określających priory tety , powiązania, środki i sposoby planowania społeczno- gospodarczego. By ł on zawsze sceptycznie i nawet kry tycznie nastawiony do planowania radzieckiego, które znalazło się w rękach biurokracj i. Przychy lnie odnosił się do chińskiej „rewolucji kulturalnej” i popierał ideę walki klas, upatrując w m łodzieży czynnika zdolnego zdynamizować przemiany społeczne. Przedstawiciel tzw. neotrockizmu profesor Wolnego Uniwersy tetu w Berlinie Ernest Mandel Autor: Marksistowska teoria ekonomiczna, Późny kapitalizm, Długie fale rozwoju kapitalistycznego. Uważał się za ortodoksy jnego marksistę, który kry tykuje wszystkie istniejące ustroje i odrzuca tezę o budowaniu socjalizmu na bazie krajów gospodarczo zacofanych. Jego zdaniem trzeba wykorzystać tendencje występujące w krajach rozwiniętych, przyspieszać wdrażanie postępu technicznego- automatyzacj i i komputeryzacj i, który jest hamowany przez monopole. Pozy tywne tendencje tkwią także w procesie integracj i zachodnioeuropejskiej , natomiast w krajach realnego socjalizmu Mandel dostrzegał negatywne zjawiska – rozwój biurokracj i i zrastanie się aparatu administracyjnego z partyjnym. Pewną odmianą ekonomii marksistowskiej by ła ekonomia radykalna, która rozwinęła się głównie na gruncie amerykańskim. Punktem wyjścia jest przekonanie, że - 29 - problemy społeczne i ekonomiczne współczesności można rozwiązać ty lko za pomocą radykalnych środków, chociaż bez uciekania się do rewoluji 60. Jakie znaczenie miała encyklika „ Rerum Novarum” dla rozwoju katolic kiej doktryny społeczno- e konomic znej. Katolicka my śl społeczno- ekonomiczna uzyskała poważne wsparcie oficjalnie dopiero za czasów Leona XIII. Kościół uznał porządek feudalny za definitywną przeszłość i włączy ł się aktywnie w dzieło naprawy kapitalistycznej rzeczywistości. Leon XIII w kilku encyklikach uzasadnił boskie pochodzenie nierówności społecznej i władzy oraz naturalny rodowód własności prywatnej . Papież popierał także ruch chrześcijańskiej demokracj i jako przeciwwagę dla radykalnego ruchu socjalistycznego. Największy rozgłos zdoby ła jednak jego encyklika Rerum novarum (rzeczy nowe ) opublikowana 15.V.1891r. i poświęcona w całości rozwiązaniu palącej wówczas kwestii społecznej- sprawie robotniczej . Sposób analizy tego zagadnienia i niektóre tezy tej encykliki przy jęła współczesna katolicka my śl społeczno- ekonomiczna. Konstrukcja Rerum novarum odpowiada klasycznej zasadzie przechodzenia od analizy do diagnozy i terapii. Punktem wyj ścia jest krótki rozbiór dziejów kwestii robotniczej , ocena stanu i rozwiązanie problemu zgodnie z filozofią neotomizmu i teologią chrześcijańską, łącznie z konkretnym programem dzia łania. Narodziny kwestii socjalnej encyklika tłumaczy żądzą nowości, postępem w dziedzinie produkcji, który przyniósł zmianę stosunków między przedsiębiorcami i pracownikami najemnymi oraz napływ bogactwa do nielicznych członków społeczeństwa przy równoczesnym zubożeniu mas ludności. Robotnicy zaczęli się jednoczy ć i podjęli walkę z ustrojem, chociaż ich obyczaje i stan moralny się pogorszy ły . 61. Zreferuj wątki ekonomiczne zawarte w encyklikach spo łecznych Jana Pawła II. (A) Encyklika „Laborem exercens”(1981r.). Encyklika ta dokonuje głębokiej reinterpretacj i kwestii społecznej . Punktem odniesienia są przede wszystkim źródła pierwotne nauki katolic kiej (Biblia i sy stem św. Tomasza z Akwinu). Teza wyjściowa encykliki: kwestia społeczna może być sprowadzona do zagadnień pracy ludzkiej. Problem pracy ludzkiej jest stałym elementem życia społecznego i doktryny katolic kiej . W naszych czasach praca ludzka stanowi być może naj istotniejszy klucz do rozwiązania całej kwestii społecznej („... praca stanowi podstawowy wymiar by towania człowieka na Ziemi”). Zerwanie z tradycyjnym ujmowaniem pracy jako kary za grzech pierworodny – przeciwnie, ma ona zbliżyć człowieka do Boga. Pracę można rozpatrywać w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. Pierwsza industrializacja i kolejne przemiany przemysłowe pokazują, iż właściwym podmiotem pracy jest nadal człowiek. Teza o podmiotowym i etycznym wymiarze pracy służy tu do pośredniej kry tyki marksizmu i niektórych koncepcji nurtu głównego ekonomii. Wysuwanie na pierwszy plan przedmiotowego aspektu pracy zagraża tworzeniu właściwego porządku wartości. Analiza konflikt u pracy i kapitału na obecnym etapie historycznym. Punkt wyjścia: Problem pracy został ulokowany w ramach konflikt u, który wraz z rozwojem przemysłu ujawnił s ię między światem kapitału a światem pracy (tzn. między wąską ale wpływową grupą właścicieli środków produkcji a ogromną rzeszą ludzi pozbawionych tych środków i uczestniczących w produkcji wyłącznie poprzez pracę). Kry tyka marksistowskiego programu rozwiązania tego problemu poprzez walkę klasową, eliminację klasy posiadaczy i uspołecznienia środków produkcji; - 30 - ! Zdanie Kościoła na ten temat: propozycja współwłasności środków produkcji i udziału robotników w zyskach przedsiębiorstw – może to jednak nastąpić ty lko w drodze reformowania a nie likwidowania przez rewolucję insty tucj i własności prywatnej . Koncepcja pracodawcy pośredniego – np. osoby i insty tucje ustalające zasady społeczne i politykę pracy . Pracodawca pośredni odpowiada za politykę zatrudnienia, bezrobocie i koordynację współpracy międzynarodowej, natomiast pracodawca bezpośredni za konkretne wynagrodzenie za pracę. Zasada sprawiedliwej zap łaty zapewniającej funkcjonowanie rodziny bez konieczności podejmowania pracy poza domem przez matki wychowujące dzieci. + system innych świadc zeń społecznych. Prawo do zrzeszania się w celu obrony interesów pracowników. Uwagi o godności pracy rolnika, o ciężkim położeniu robotników najemnych, zatrudnianiu osób upośledzonych i emigracj i zarobkowej. (B) Encyklika „Centesimus annus”. Encyklika ta jest przypomnieniem Rerum Novarum, jej miejsca w doktrynie społecznej Kościoła oraz spojrzeniem na ‘rzeczy nowe’ naszych czasów. Przypomnienie przemian politycznych, ekonomicznych i społecznych XIXw: rozpad tradycyjnego systemu władzy , pojawienie się takich form własności jak kapitał i takiej formy pracy jak praca najemna. Wskazanie na pozy tywne przemiany w skali światowej po II W.Ś. – reformy społeczne, działalność związków zawodowych, upowszechnienie zdobyczy technicznych, dekolonizacja i utrzymanie globalnego pokoju. Polityka budowy państwa dobroby tu (alternatywa marksizmu) może być szkodliwa, jeśli będzie oparta na zaspokajaniu wy łącznie materialnych potrzeb człowieka. Relacja między prawem o powszechnym przeznaczeniu dóbr ziemi (stanowiącej dar Boga) a instytucją własności prywatnej: ! Wszyst kie dobra są wynikiem współdziałania ziemi i pracy (wzrost znaczenia zespołowej pracy ludzkiej, wiedzy, techniki i umiejętności); ! W krajach zacofanych działają jeszcze zasady kapitalizmu typowe dla pierwszej fazy industrializacji. Tym krajom trzeba zapewnić równoprawny dostęp do rynku międzynarodowego. ! Kościół opowiada się za społeczeństwem, w którym istnieje wolność pracy, przedsiębiorczość i wolny ryne k. Osobny rozdział został poświęcony wydarzeniom 1989 roku, kiedy upadł system realnego socjalizmu i zary sowały się szerokie perspektywy przebudowy podstaw społecznogospodarczych w Europie Środkowo-Wschodniej . Papież postulował rozwiązanie problemów tych państw metodą dialogu i solidarności. Wg papieża do upadku systemów ucisku doprowadziły : pogwałcenie praw pracy (protesty robotników), niesprawiedliwość systemu gospodarczego (pogwałcenie praw człowieka do inicjatywy , własności i wolności w dziedzinie ekonomicznej), ateizm (przede wszystkim). Wydarzenia roku 1989 przyniosły dwa wielkie następstwa: (a) nowe spotkanie Kościoła z ruchem robotniczym, opanowanym do tej pory przez marksizm i materializm – Kościół oferował koncepcję alternatywną angażując się aktywnie w reformowanie życia społecznego i gospodarczego. - 31 - (b) Pojawienie się nacjonalizmów w państwach postsocjalistycznych i związanych z nimi konfliktów regionalnych – mogą one zniwelować potencjalne korzy ści z decyzji o rozbrojeniu. 62. Opisz przebieg procesu wprowadzania mar ksizmu do polskiej myśli e konomic znej w latach 1944-1950. Lata 1944-1948 to okres odbudowy po zniszc zeniach wojennych, w którym by ła jeszcze nadzieja na współżycie różnych orientacj i politycznych oraz wielu nurtów i szkół ekonomicznych. My śl ekonomiczna miała wtedy służyć realizacj i programów odbudowy gospodarczej . Nie ryzykowano jeszcze głoszenia nowych teorii i doktryn. Skupiano się na scaleniu pozyskanych ziem północnych i zachodnich, ustabilizowaniu przemieszczania się ludności oraz oświacie. Wszystkie liczące się katedry e konomiczne obsadzali kierownicy nie związani z orientacją marksistowską (m.in. UW – S.Zaleski; SGH – A.Wakar; UJ – A.Krzy żanowski), co niepokoiło nową władzę. Część z nich pozostała do końca lojalna nowej władzy . Współpracę z nową władzą podjął m.in. Stanisław Grabski, wybitny przedstawiciel my śli ekonomicznej II Rzeczpospolitej . W swoich artykułach poddał on kry tyce gospodarkę kapitalistyczną za jej tendencje do pogłębiania nierówności społecznych i wysunął program uprzemysłowienia Polski za kładający zrównanie się z Zachodem w ciągu 25 lat. Taki program może zrealizować tylko państwo o gospodarce centralnie planowanej. Grabski dostrzegał taką szansę w powstającym systemie Polski Ludowej. Również Edward Lipiński pisał o pozytywnej treści teorii ekonomii rodzącej się epoki planowego gospodarstwa. Przybliżał on czy telnikom poszczególne działy marksistowskiej ekonomii politycznej i treść dyskusj i radzieckich ekonomistów. Działacz lewicy (PPS) (ambasador Polski w USA i przedstawiciel przy Radzie Bezpieczeństwa ONZ) Oskar Lange zamieścił w „Ekonomiście” artykuł mający charakter programowego wykładu ekonomii marksistowskiej . Lewica komunistyczna nie miała własnych ekonomistów rangi akademickiej – ci z KPP padli ofiara represj i stalinowskich a ci z PPR by li angażowani do nowego aparatu administracj i gospodarczej oraz do pracy ideologicznej , politycznej i party jnej . Trwa ło jednak kształcenie kadr partyjnych i wielka akcja popularyzacji podstaw e konomii mar ksistowskiej. (Po zdobyciu władzy przez PPR wcielono w życie program ujęty w deklaracj i z XI.1943, wprowadzając coraz radykalniejsze zadania przebudowy społecznogospodarczej , kierując się wzorcem radzieckim.) Plan trzyletni 1947-1949 preferował produkcję środków konsumpcji, co wywołało sprzeciw ekonomistów PPR wykszta łconych na wzorach radzieckich. Atak na CUP sta ł się oficjalnym momentem zmiany orientacj i i początkiem likwidacji szansy na współżycie różnych nurtów polskiej my śli ekonomicznej . Drugi okres, gwałtownego uprzemys łowienia kraju w latach 1949-1956 i ostrych represj i politycznych, przyniósł monopol ekonomii marksistowskiej w jej skrajnie dogmatycznej postaci. Okres ten należy do naj trudniejszych w rozwoju polskiej my śli ekonomicznej , która musiała uczestniczyć w odgórnie narzuconym programie budowy podstaw gospodarki socjalistycznej . Nacisk ZSRR na tzw. kraje demokracj i ludowej zaostrzy ł się pod wpływem wydarzeń zimnej wojny , powstania dwóch bloków militarnych, wojny w Korei i groźby wybuchu konfliktu jądrowego. Rozwinął się system represj i wobec środowisk uznanych za opozycyjne. Społeczeństwo by ło w znacznej mierze kry tycznie nastawione wobec programu budowy socjalizmu, chociaż pragnęło stabilizacj i dla poprawy poziomu życia. Po zjednoczeniu obu partii robotniczych XII.1948 władza wy tyczy ła strategię przyspieszonego - 32 - uprzemysłowienia. Plan sześcioletni 1950-1955 forsował rozwój przemysłu ciężkiego (budowa przemysłu zbrojeniowego). Nad wykonaniem planu czuwał skrajnie scentralizowany system planowania. Zaczęto też realizować zadania kole ktywizacj i rolnictwa (mimo oporu rolników indywidualnych). Wszystko to odbywa ło się w warunkach drastycznego ograniczenia swobód obywatelskich, wielkich kampanii propagandowych i sztucznie podsycanych dyskusji ideologicznych. Myśl ekonomiczna stała się terenem ostrej walki. Szturm na pozycje ekonomii stosowanej i teoretycznej poprowadziła grupa działaczy party jnych dość dobrze przygotowana (m.in.. na studiach w ZSRR). Szybko obsadzil i oni kluczowe urzędy i stanowiska na uczelniach. 63. Próby reformowania nauki e konomicznej w Polsce w okresie 1955-70. Wkład O. Langego i M. Kaleckiego. W latach 60 i 70 polska my śl ekonomiczna próbowała wyrwać się z dotychczasowych ograniczeń ideologicznych. Ty lko przez kilka lat utrzyma ła się polityka swoboda głoszenia poglądów i znowu w partii zaczęli dochodzić do głosu przedstawiciele twardej linii walki z ‘rewizjonistami’. W 1968 rozpętano nagonkę na tzw. syjonistów i rewizjonistów, w wyniku której pozbawiono stanowisk wielu wybitnych ekonomistów, zmuszając ich do emigracj i. W grudniu 1970 tragiczne wypadki na Wybrzeżu doprowadziły do zmiany ekipy rządzącej , nieco większej liberalizacj i polityki gospodarczej i otwarcia na Zachód. Polska my śl ekonomiczna miała wspomagać politykę gospodarczą. Do pracy na uczelniach powróciła część wybitnych ekonomistów, któr zy odeszli w okresie wprowadzania marksizmu do szkolnictwa wyższego. Wykształcili oni grono swoich następców. Starsza generacja podjęła w tym okresie trud opracowania syntezy lewicowej my śli ekonomicznej i mogła uprawiać ekonomię polityczną socjalizmu w szerszych niż dotąd ramach: Oskar Lange opublikował w 1952 podręcznik ‘Teoria staty styki’ i kilka artykułów. W 1959 ukazał się natomiast I tom jego najważniejszego dzieła ‘Ekonomii po litycznej’. Obejmował on ogólne podstawy – przedmiot, prawa ekonomiczne, społeczne uwarunkowania wiedzy ekonomicznej i wykład genezy współczesnej ekonomii zachodniej . W rok po śmierci Langego ukazał się tom II zawierający teorię reprodukcji. Ostatni tom miał obejmować szczegółową analizę funkcjonowania kapitalizmu i socjalizmu. ‘Ekonomia polityczna’ miała duże znaczenie dla rozwoju polskiej my śli ekonomicznej . Autor unikał języka propagandowego, odwoływał się nie tylko do dzieł mar ksistów lecz także do literatury światowej. Wyjaśniał istotę praw ekonomicznych, do których włączy ł kry teria uporządkowania a wyodrębnił prawa postępowania ludzi, prawa splotu działań ludzkich i prawa techniczno-bilansowe. Lange przeniósł też na polski grunt ekonometrię, przyczynił się do upowszechnienia cybernetyki i teorii sy stemów – wbrew opinii głoszonej w ZSRR ukazał znaczenie metodologiczne podejścia sy stemowego. Michał Kalecki po powrocie do kraju w 1955 prowadził ożywioną działalność na polu gospodarczym, naukowo- badawczym i dydaktycznym. W ‘Teorii dynamiki’ (1954) udowodnił, że cykliczny charakter rozwoju gospodarki kapitalistycznej czyni ją niezdolną do samoczynnego wy jścia z kryzysu – ty lko wpływ czynników takich jak postęp techniczny czy interwencja państwa może utrzymać tę gospodarkę na ścieżce wzrostu gospodarczego. Kalecki jest też twórcą oryginalnej teorii wzrostu gospodar ki socjalistycznej: wy łoży ł on istotę procesów rozwojowych, ich czynniki i uwarunkowania, stany równowagi i dynamiki. - 33 - Zasłuży ł się też w rozwoju metod planowania gospodarczego i badania efektywności procesu inwestycy jnego. 64. Dyskusje polskich e konomistów nad reformą gospodar ki socjalistycznej. W latach 70 i 80 środowisko ekonomistów by ło rozdarte wewnętrznie – z jednej strony coraz wyraźniejsze by ły objawy narastania konfliktu społecznego, grożącego chaosem gospodarczym; z drugiej strony utracono wiarę w słuszność podstawowych twierdzeń mar ksizmu i e konomii politycznej socjalizmu. Do tego dochodziły napięcia wywoływane decyzjami personalnymi – dy skryminacją ‘rewizjonistów’ czy utrudnianiem kontaktów z ekonomistami nie-marksistowskimi. I.1971 odbył s ię III Krajowy Zjazd Ekonomistów. Zajął się on prowizorycznym programem wyjścia z kryzy su gospodarczego. Postulowano realizację zadań gospodarczych, ale z łączeniem ich z problematyką społeczną. Nowa ekipa rządząca Edwarda Gierka próbowała ratować sy tuację wykorzystując w większym stopniu mechanizm rynkowy i kredy ty zagraniczne. IV Krajowy Zjazd Ekonomistów (III.1981) obradował również w atmosferze napięcia społecznego, u którego podstaw leżał kryzys gospodarczy . Na scenę polityczną wkroczy ła „Solidarność” z coraz bardziej radykalnymi żądaniami zmian nie ty lko w gospodarce. Zjazd akcentował jedynie potrzebę zdynamizowania prac nad reformą gospodarczą. W tym okresie wydano wiele podręczników ekonomii politycznej , których autorzy próbowali wprowadzić nie ty lko aktualne zagadnienia, lecz także przenosić koncepcje ekonomii zachodniej . W latach 70 i 80 podejmowano coraz radykalniejsze próby zreformowania polskiej gospodarki. Ekonomiści opracowali kilka programów opartych na koncepcji dynamizacj i sił rynkowych i nadania przedsiębiorstwom większej samodzielności. Przymiotnik ‘socjalistyczny ’ stał się przykrywką dla przenoszenia zasad gospodarki rynkowej. Złagodziło to późniejszy szok przy likwidacji w Polsce realnego socjalizmu. (Aktywni ekonomiści: m.in. J.Pajestka, Z.Sadowski, L.Balcerowicz). W latach 80 rodziła się ‘Solidarność’, która przyciągnęła wielu ekonomistów w kraju i na emigracj i. W publikacjach pojawiały się zróżnicowane poglądy – od reformowania gospodarki socjalistycznej do jej likwidacji. Pojawiła się np. koncepcja budowy ustroju opartego na sy stemie samorządowym. 65. Jakie wyzwania niesie dla po lskiej myś li ekonomicznej obecna transformacja ustroju społeczno-gospodarczego? Lata 90 dostarczy ły wielu nowych koncepcji służących aktualnej polityce społecznej i gospodarczej . Do kraju powróciło z emigracj i wielu ekonomistów, konta kty z nauką zagraniczną stały się codziennością. Zakończenie dziejów polskiej my śli ekonomicznej w latach PRL by ło trudne i groziło dramatem, ale nastąpiło udane przejście do działań w odmiennych warunkach ustrojowych. Polska my śl ekonomiczna znajduje się obecnie w warunkach umożliwiających dobry rozwój koncepcji teoretycznych oraz dotarcie do insty tucj i tworzących i realizujących politykę gospodarczą. Zlikwidowano monopol jednego kierunku my śli ekonomicznej , a pluralizm metodologiczny zapewnia swobodę tworzenia i głoszenia różnych doktryn.