Historia myśli psychologicznej, Schematy z Psychologia

Pobierz Historia myśli psychologicznej i więcej Schematy w PDF z Psychologia tylko na Docsity! WYDZIAŁ NAUK STOSOWANYCH Opracowanie obszarów wiedzy z zakresu historii myśli psychologicznej Projekt napisany pod kierunkiem dr Tomasza Niemca Hanna Nogal Kierunek: Psychologia Rok: 3 Numer albumu: 43494 Specjalność: Psychologia kliniczna i zdrowia Wrocław 2023 2 Obszar 1: Psychoanaliza na podstawie Oleś, P. K. (2003), podrozdział 2.1.: „Popędy i nieświadomość indywidualna: psychoanaliza Zygmunta Freuda” Fundamentalnymi założeniami przy definiowaniu pojęcia psychoanalizy są następujące dogmaty: - determinizm - konflikt - nieświadomość. Z. Freud (1856-1939) utrzymywał, że wszelkie zachowania i przeżycia człowieka są determinowane przez siły, których człowiek nie może kontrolować, a finalną przyczyną każdej ludzkiej aktywności jest popęd jako podstawowy czynnik motywacyjny. Oleś, P.K. (2003) wskazuje, że wyobrażenia psychiczne zostają naładowane energią popędową, a zjawisko to jest nazywane kateksją (obsadzeniem). Człowiek funkcjonuje wg następującego wzorca – energia biologiczna wywołuje wzrost pobudzenia, odczuwany jako pragnienie, a celem określonej aktywności jest przynosząca ulgę redukcja napięcia. Freud początkowo zakładał istnienie jednego, szeroko pojmowanego popędu, tj. popędu seksualnego z energią libido. Następnie, z czasem, twierdził, że obok instynktu życia istnieje także instynkt śmierci (tanatos), którego zewnętrznym wyrazem może się stać agresja. Popęd życia zwrócony ku sobie określa się jako narcyzm, a zwrócony ku innym to wybór obiektu (miłości). W przypadku popędu śmierci – ten skierowany ku sobie to masochizm, a skierowany ku innym to agresja lub sadyzm. Między opisanymi wyżej popędami rodzi się nieuchronny konflikt, stanowiący drugi z wyżej wymienionych dogmatów psychoanalizy. Konflikty mogą występować na następujących płaszczyznach: - między popędami; - między id i superego; - między ego a rzeczywistością. Skutkiem występowania w/w konfliktów jest pojawienie się lęku. Wyróżnia się trzy rodzaje lęku: - lęk realistyczny (pojawiający się na skutek konkretnego zagrożenia występującego w środowisku) 5 pojawiająca się na etapie treningu czystości fiksacja na wstrzymywaniu skutkuje pojawieniem się typu osobowości analno-retencyjnej (którą charakteryzują takie cechy jak upór, skąpstwo, brak spontaniczności, pedanteria), zaś fiksacja na uwalnianiu objawia się typem analno-ekspulsywnym (charakteryzującym się nieuporządkowaniem, skłonnością do dezorganizacji życia, napadami złego humoru, upodobaniem do niszczenia, ale też okrucieństwem i destrukcją); ✓ faza falliczna (między 3. a 5. rokiem życia), kiedy energia libido koncentruje się w okolicy genitalnej, a dziecko przejawia naturalne zainteresowanie własnym ciałem, płcią i różnicami anatomicznymi występującymi między kobietą a mężczyzną. Głównym problemem tej fazy rozwoju jest możliwość pojawienia się kompleksu Edypa w tym zrodzenie się lęku kastracyjnego. Fiksacja na tej fazie powoduje ukształtowanie się typu osobowości fallicznej (u mężczyzn objawia się pragnieniem stałego potwierdzania swojej męskości, a u kobiet koncentrowaniem się na seksualności poprzez skłonność do nadmiernego podkreślania swojej kobiecości oraz tendencją do uwodzenia); ✓ faza latencji (między 6. a ok. 13 rokiem życia), w której energia libido nie wyraża się wprost, a poprzez zabawę, naukę i kontakty z rówieśnikami; ✓ faza genitalna (w okresie dojrzewania), w której energia popędowa jest skierowana na miłość (idealistyczne, wysublimowane relacje uczuciowe z płcią przeciwną) i pracę. 6 Obszar 2: Psychologia głębi na podstawie Gasiul, H. (2006) rozdział VII pkt 2: „Podmiot i kultura wpisana w naturę a indywidualna linia rozwoju – C. J. Jung” Za prekursora i głównego twórcę teorii psychologii głębi uznaje się szwajcarskiego psychiatrę i psychologa Carla Gustawa Junga (1875-1961). Teorię tę umiejscawia się w grupie teorii psychoanalitycznych, przy czym w odróżnieniu od teorii Z. Freuda, C.G. Jung akcentuje ścisły związek osobowości człowieka z procesem ewolucji kultury, w tym sensie, że kultura i jej przejawy są podstawowym faktorem wpływającym na kształt życia psychicznego jednostki. Kluczowe znaczenie dla teorii Junga mają pojęcia: - nieświadomości osobistej rozumianej jako treści zakumulowanych przeszłych doświadczeń, które zostały przez jednostkę zapomniane z uwagi na ich nieistotność, albo wyparte z uwagi na ich obciążenie trudnymi stanami emocjonalnymi oraz - nieświadomości zbiorowej (nieosobniczej), która – jako produkt ewolucji – składa się ze zgromadzonych przez zbiorowość doświadczeń, które ujawniają się w zachowaniach każdej składającej się na daną zbiorowość jednostki. Wśród tych doświadczeń można wskazać na lęk przed śmiercią, złem, ciemnością, etc. Nieświadomość zbiorową tworzą: - archetypy, tj. swoiste formy gotowości do tworzenia takich samych lub bardzo podobnych idei mitycznych. Wśród nich, za Gasiul, H. (2006) podstawowe i szczególne znaczenie mają archetypy, które rozwinęły się w samodzielne systemy, tj. ego, persona, cień, anima i animus oraz self (jaźń) i - instynkty, stanowiące dziedziczne właściwości biologiczne, reprezentujące siły natury. Przechodząc do omówienia archetypów, jako podstawowych czynników dla zrozumienia osobowości człowieka, należy dokonać ich następującej charakterystyki: 1) ego – wywodzi się z nieświadomości, ale inaczej jak u Z. Freuda, nie ma w sobie żadnych elementów nieświadomych. Stanowi w pełni świadomą strukturę psychiki ludzkiej jako suma przeżytych doświadczeń i istniejących wspomnień. Zapewnia człowiekowi poczucie własnej 7 tożsamości, samoświadomości, jak również przejmuje funkcje kontrolująco-sterujące życiem jednostki, ma zatem charakter dynamiczno-funkcjonalny. Gasiul, H. (2006) wskazuje, że właściwy rozwój osobowości przebiega w kierunku identyfikacji ego z jaźnią, która jest symbolem jedności energii płynącej z różnych obszarów psyche. Natomiast, jeżeli wystąpi izolacja ego od innych struktur psychicznych, to taki stan może prowadzić do patologii; 2) persona – inaczej maska, fałszywe oblicze, tj. sposób prezentacji siebie wobec innych ludzi, uwzględniający oczekiwania innych i pełnione role społeczne. Pełni funkcje obronne, komunikacyjne i asymilacyjne jednostki, będąc formą kompromisu między potrzebą indywidualności a koniecznością dostosowania się do oczekiwań kulturowo-społecznych; 3) cień – archetyp pozostający poza sferą świadomości, reprezentujący nasze wrodzone, prymitywne instynkty zwierzęce. Uświadomienie sobie jego istnienia pozwala na harmonijny rozwój osobowości, gdyż jego rozpoznanie zmusza człowieka do stałego wysiłku rozwojowego. Negacja lub nieświadomość cienia może, z kolei, prowadzić do postaw wyższości moralnej oraz projekcji cienia na inne osoby w postaci przypisywania im złych motywacji i niecnych intencji. Nieuświadomiony problem cienia może prowadzić do powstania różnych kompleksów (np. poczucia mniejszej wartości, poczucia winy, kompleksu mocy, kompleksu ciała, etc.), jak również do uaktywnienia zachowań sado-masochistycznych; 4) anima - archetyp kobiecości występujący u każdego mężczyzny, reprezentujący cechy kobiety idealnej; 5) animus – archetyp męskości występujący u każdej kobiety wyobrażający cechy natury idealnego mężczyzny. Wskazane w ad. 4) i ad. 5) powyżej archetypy kształtują się zdaniem Junga na skutek doświadczeń wyniesionych z kontaktów z rodzicami – tj. z matką (w przypadku syna) i ojcem (w przypadku córki). Odrzucenie tych archetypów prowadzi do nieprawidłowości w rozwoju relacji międzypłciowych, zaś osiągnięcie dojrzałości i zdolności rozwiązania problemów animusa i animy jest efektem uwzględnienia własnej cielesności oczekiwań kulturowych i własnych doświadczeń (Gasiul, H. 2006); 6) jaźń (self) – najważniejszy i najbardziej nieświadomy archetyp wyrażający z jednej strony jedność i zintegrowanie całej psychiki (osobowości człowieka), a z drugiej pokazujący przyszłe centrum osobowości, którego uzyskanie jest celem rozwoju jednostki. Za Gasiul, H. (2006) 10 Wymienione wyżej typy postaw i funkcje świadomości są bazą do tworzenia typologii, w ramach której można wyróżnić następujące typy osobowości: - ekstrawertyczny lub introwertyczny typ myślowy; - ekstrawertyczny lub introwertyczny typ uczuciowy; - ekstrawertyczny lub introwertyczny typ doznaniowy; - ekstrawertyczny lub introwertyczny typ intuicyjny. 11 Obszar 3: Cechowe ujęcia osobowości na podstawie: ✓ Oleś, P. K. (2003) Podrozdział 6.1.6. i Blok rozszerzający 14; Podrozdziały 6.3.- 6.3.1. i Blok rozszerzający 17; Podrozdział 7.1. ✓ Gasiul, H. (2006), Podrozdział III. 4.1. Za Oleś, P. K. (2003) należy wskazać, że uznawany za twórcę teorii osobowości amerykański psycholog Gordon W. Allport (1897- 1967) wyróżnił kryteria dojrzałej osobowości, tj. takiej która postępuje w sposób świadomy, racjonalny i spójny (w odróżnieniu od osobowości z zaburzeniami zdrowia psychicznego, tj. takiej, u której występują zafałszowania świadomości motywów postępowania na skutek wyparcia lub zniekształcenia mechanizmami obronnymi takimi jak racjonalizacja czy projekcja). Do w/w kryteriów Allport zaliczył: - poszerzanie zasięgu „ja” (rozumiane jako zainteresowanie światem, otwarcie na nowe idee i doświadczenia, skupienie się na zadaniach oraz realizacji planów, a nie na sobie); - serdeczne kontakty z ludźmi (zdolność do bezinteresownej przyjaźni i miłości, traktowanie ludzi w sposób nieinstrumentalny z poszanowaniem ich odmienności); - poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i samoakceptację (tj. dojrzałość emocjonalną przejawiającą się w braku nadmiernej reakcji na sytuacje lękowe i stresowe, opanowaniem popędów, akceptacją własnych słabości); - realizm (tj. zdrowy rozsądek w podejściu do siebie i świata, postrzeganie zdarzeń we właściwych proporcjach, zdolność do przewidywania skutków podjętych działań); - obiektywizację samego siebie (tj. właściwą, zdystansowaną ocenę swojego wyglądu, niezłośliwe poczucie humoru, w tym na własny temat, odnajdowanie radości w zwykłych czynnościach życia codziennego, pozytywny stosunek do siebie i innych ludzi); - jednocząca filozofię życia (tj. brak uprzedzeń i kierowania się stereotypami, posiadanie świadomości celu życia i kierowanie się wybraną orientacją wartościującą taką jak: prawda, miłość, piękno, doskonałość, władza lub użyteczność). G. W. Allport (za Oleś, P. K. 2003) dokonał także wyróżnienia następujących typów ludzi: • typ teoretyczny – tj. człowiek, u którego dominującym zainteresowaniem jest odkrywanie prawdy, cechujący się postawą poznawczą polegającą na obserwacji, wnioskowaniu i 12 wyszukiwaniu podobieństw i różnic; jego naczelnym celem życiowym jest porządkowanie i systematyzowanie wiedzy (intelektualista, naukowiec, filozof); • typ ekonomiczny – tj. człowiek zainteresowany praktyczną stroną życia, kierujący się użytecznością, dążący do zaspokojenia w pierwszej kolejności potrzeb cielesnych, zwykle konfliktowy (biznesmen, marketingowiec, bankier); • typ estetyczny – tj. człowiek poszukujący wartości w pięknie, formie i harmonii, oceniający świat pod kątem kryteriów estetycznych. Ma skłonność do indywidualizmu i zwykle lekceważy wartości ekonomiczne (artysta, esteta); • typ społeczny – tj. człowiek, dla którego najwyższą wartością jest umiłowanie drugiego człowieka, doceniający głównie potęgę miłości, a inne wartości odrzucający jako zagrażające integracji osobowości. Jest życzliwy, serdeczny, pomocny i odznaczający się bezinteresownością; • typ polityczny – zainteresowany przede wszystkim władzą i siłą, człowiek czynu, lubiący rywalizację i walkę o przywództwo; • typ religijny – dla którego najwyższą wartość stanowi jedność i doskonałość, a w sposobie myślenia przejawia inklinacje mistyczne. Stara się zrozumieć tajemnice kosmosu, dąży do zjednoczenia z wyższą rzeczywistością m.in. dzięki modlitwom lub medytacji, jest skłonny do wyrzeczeń. Z kolei, Raymond B. Cattell (1905-1998), amerykański psycholog uznawany za jednego z pionierów badań nad osobowością przy wykorzystaniu metod psychologii naukowej (polegającej na budowaniu teorii na bazie danych empirycznych uzyskiwanych przy zastosowaniu metod pomiarowych) założył, że osobowość człowieka jest stała (lub względnie stała), albowiem tworzą ją cechy. Za Oleś, P. K. (2003) należy wskazać na definicję cechy rozumianej jako struktura psychiczna, wywnioskowana z obserwowanego zachowania i służąca wyjaśnianiu regularności i spójności zachowania. Zgodnie z tym definiowaniem cechy mogą się dzielić na: - powierzchniowe (dostępne obserwacji), - źródłowe (niedostępne obserwacji, ukryte). W oparciu o kryterium pochodzenia cechy można podzielić na: - konstytucjonalne, - środowiskowe. Z kolei, ze względu na rodzaj, dokonuje się podziału cech na: - temperamentalne (odpowiadają na pytanie: „jak ktoś coś robi”?), 15 ➢ norepinefryny. Za Gasiul, H. (2006) należy wskazać, że Cloninger wskazuje na trzy podstawowe cechy osobowości, przez pryzmat których można zróżnicować posiadane przez wszystkich ludzi zdolności adaptacyjne, tj.: 1) cecha związana z poziomem serotoniny (ang. harm avoidance - tj. unikanie straty/szkody przejawiające się u osób z niskim poziomem serotoniny wysoką ostrożnością w reagowaniu na zmiany w otoczeniu, nieśmiałością, pesymizmem, a u osób z wysokim poziomem tego neurotransmitera – reagowaniem energicznym, optymistycznym, bez lęku czy zahamowań); 2) cecha związana z poziomem norepinefryny (ang. reward dependence – tj. zależność od nagrody, która u osób z niskim poziomem tego neurotransmitera przejawia się tendencją do nieangażowania się, niezależnością wobec zewnętrznych nacisków, emocjonalną odpornością, wytrwałością i pracowitością, a u osób z wysokim poziomem norepinefryny – skłonnością do sentymentalizmu i nastrojowości); 3) cecha związana z poziomem dopaminy (ang. novelty seeking – tj. poszukiwanie nowości, przejawiająca się u osób z niskim poziomem dopaminy impulsywnością i skłonnością do podejmowania ryzykownych działań. Z kolei, osoby z wysokim poziomem tego neurotransmitera cechuje konserwatyzm, rozwaga i refleksyjność). Za Gasiul, H. (2006) należy wskazać, że uaktywnienie się tendencji opisanych w ramach wyżej scharakteryzowanych cech zależy zawsze od rodzaju interakcji z otoczeniem i to dopiero pozwala na ich określony rozwój. Oprócz w/w wymiarów osobowości Cloninger wyznacza także czwarty wymiar o podłożu biologicznym, tj. wytrwałość (ang. persistence), a biorąc pod uwagę element dojrzałości traktowany przez autora jako kluczowy faktor dla zrozumienia ludzkiej osobowości, wyróżnia także trzy dodatkowe wymiary osobowości, które dojrzewają w dorosłości. Są to: ➢ kierowanie sobą (stopień, w jakim człowiek postrzega siebie jako autonomiczny podmiot), ➢ kooperatywność (gotowość do współpracy ze społecznością), ➢ transcendencja (bycie integralną częścią wszechświata). 16 Obszar 4: Psychologia humanistyczna na podstawie: ✓ Oleś, P. K. (2003) Podrozdział 11.2.: „Jak człowiek realizuje program indywidualny – psychologia humanistyczna”. Przedmiot psychologii humanistycznej stanowią możliwości rozwojowe człowieka oraz uczynienie z organizmu ludzkiego wzorca dla funkcjonowania i rozwoju osobowości. Organizm należy traktować jako system (idea holizmu), zwracając uwagę na wewnętrzną integrację i spójność działań. W tym kontekście, zdrowy organizm jest wyposażony w mechanizmy samoregulacji i samorozwoju. Za Oleś, P.K. (2003) należy wskazać, że początki psychologii humanistycznej wiążą się z założeniem w 1961r. czasopisma „Journal of Humanistic Psychology”, a podstawowe postulaty tego nurtu sprowadzają się do poniższych tez wskazujących, że człowiek: ✓ jest czymś więcej niż sumą swoich części ✓ istnieje w środowisku ludzkim ✓ jest świadomy ✓ dysponuje wyborem ✓ działa celowo. Za autorów wiodących teorii w obrębie nurtu psychologii humanistycznej uznaje się amerykańskich psychologów: 1) Abrahama Maslowa (1908-1970) – twórcę teorii samoaktualizacji oraz 2) Carla R. Rogersa (1902-1987) – twórcę teorii fenomenologicznej. Przechodząc do omówienia założeń teorii samoaktualizacji Maslowa należy zwrócić uwagę, że koncentrując swoje obserwacje na biografiach ludzi żyjących pełnią życia i harmonijnie rozwijających własny potencjał, autor doszedł do wniosku, że człowiek w naturalny sposób dąży do aktualizacji wewnętrznych potencjałów, przy czym presja otoczenia (obowiązujące wzorce kulturowe i niesprzyjające środowisko) stanowią przyczynę większości zaburzeń tego procesu. Maslow wskazuje, że samoaktualizacja jest podstawowym dążeniem człowieka, jednak przed nią występują cztery potrzeby mające bardziej podstawowe znaczenie. Są to: 17 1) potrzeby fizjologiczne, 2) potrzeba bezpieczeństwa, 3) potrzeba przynależności i miłości, 4) potrzeba szacunku. Potrzeby podstawowe (inaczej: instynktowne) dzielą się na świadome i nieświadome i są ułożone hierarchicznie w tym sensie, że zaspokojenie potrzeb plasujących się niżej w hierarchii odbywa się niejako kosztem tych umiejscowionych wyżej. Realizacja potrzeb podstawowych jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania, a trwałe zaburzenia w ich zaspokajaniu powodują zaburzenia zdrowia psychicznego. Niezaspokojone potrzeby podstawowe mogą skutkować zdominowaniem dążeń człowieka, który funkcjonuje z motywacją braku. Należy przy tym jednak zaznaczyć, że im bardziej potrzeby podstawowe zostaną zaspokojone na wczesnym etapie życia człowieka, tym większa będzie jego odporność na ich frustrację w życiu dorosłym. W przypadku, w którym podstawowe potrzeby człowieka zostają zaspokojone, pojawia się przestrzeń na ujawnienie się potrzeby samoaktualizacji i grupy potrzeb wyższych wchodzących w jej skład, takich jak: ✓ potrzeby poznawcze, ✓ potrzeby estetyczne, ✓ potrzeby moralne, ✓ potrzeby religijne. Spełnienie potrzeb wyższych jest kwestią dokonanego przez człowieka wyboru. Motywacja do zaspokajania potrzeb wyższych określana jest przez Maslowa jako motywacja istnienia i funkcjonuje zgodnie z powiedzeniem: „apetyt rośnie w miarę jedzenia”. Innymi słowy, aktywność służąca zaspokojeniu potrzeb wyższych nie słabnie, ale się nasila (Oleś, P.K. 2003). Wskazane wyżej motywacje działają wg odmiennych zasad: motyw braku jest związany z dążeniem do wyrównania braku i zredukowania związanego z brakiem napięcia, z kolei motywy istnienia implikują dążenia do wzrostu i wzbogacania doświadczeń. Zdaniem Maslowa proces samoaktualizacji dokonuje się przez realizację wartości, których efektem jest autonomia i twórcze podejście do życia, wewnętrzna integracja i wewnętrzne bogactwo, otwartość na nowe doświadczenia, tolerancja, altruizm, troska o innych, etc. Wskaźnikiem tego procesu są doświadczenia szczytowe opisywane jako chwile ekstazy, szczęścia, przekraczania ograniczeń, poczucia zjednoczenia ze światem/wszechświatem. 20 Obszar 5: Psychologia ewolucyjna na podstawie: ✓ Oleś, P. K. (2003) Podrozdział 11.1. „Jak program biologiczny determinuje osobowość – socjobiologia” Obszarem zainteresowania socjobiologii jest powiązanie praw ewolucji występujących w świecie przyrody z zasadami wpływającymi na zachowanie i funkcjonowanie człowieka, który jest taktowany jako wytwór ewolucji i element świata przyrody. Oleś, P. K. (2003) wskazuje, że zgodnie z teorią socjobiologiczną motywy, emocje i sposoby zachowania człowieka zostały ukształtowane poprzez dobór naturalny w toku rozwiązywania problemów adaptacyjnych w ciągu całej, stanowiącej kilka milionów lat historii człowieka. Mają więc one wartość przystosowawczą, zapewniając przetrwanie i przekazywanie życia, o których – z kolei – decyduje dostęp do źródeł pożywienia i reprodukcja. O funkcjonowaniu indywidualnym i społecznym człowieka decydują więc mechanizmy psychiczne i wzorce zachowań, które - jako ukształtowane w drodze selekcji naturalnej i utrwalone genetycznie – są w dużym stopniu automatyczne i nieświadome. W świecie zwierząt takie naturalne wzorce zachowań, stanowiące automatyczne programy aktywności zapewniające przetrwanie, zdobywanie pożywienia, rozmnażanie i hierarchię w stadzie opisali twórcy teorii etologii Konrad Lorenz i Niko Tinbergen, nazywając je etogramami. W przypadku funkcjonowania człowieka, wpływ na jego zachowania w istotnym stopniu ma środowisko fizyczne i społeczne w jakim żyje. Granice możliwych wariantów wzorców zachowań wyznaczają instynkty, które są zakorzenionymi w biologii adaptacyjnymi tendencjami motywacyjnymi człowieka. Zgodnie z teorią socjobiologii, badanie osobowości człowieka sprowadza się do studium jego adaptacyjnych zachowań mających podłoże biologiczne (instynktowne) i utrwalonych w genach, które decydują o wrodzonej gotowości do uczenia się pewnych zachowań i unikania innych. Kultura pełni w tej koncepcji istotną rolę, sprowadzającą się jednak do proponowania optymalnych rozwiązań służącym przetrwaniu, przy czym stworzone przez cywilizację normy, instytucje i obyczaje stoją na straży ustalonego porządku (Oleś, P. K., 2003). Z punktu widzenia socjobiologii najistotniejszą kwestią jest łączenie się w pary i związane z tym strategie prokreacyjne, w ramach których kobiety i mężczyźni realizują pewne wspólne wzorce adaptacyjne mające na celu zrealizowanie biologicznej zasady przetrwania, mimo istniejących w różnych kulturach odmienności obyczajowych. W ramach tych wzorców różnice 21 między kobietami i mężczyznami odnośnie do strategii łączenia się w pary sprowadzają się do tego, że mężczyźni dążą do jak najszybszego przekazania genów, a kobiety starają się jak najdłużej przeciągać okres próby, przy czym można zaobserwować prawidłowość, zgodnie z którą mężczyźni często wybierają na partnerki kobiety młodsze, zaś kobiety są skłonne wiązać się z dużo starszymi partnerami. Wyjaśnienie powyższej prawidłowości zostało rozwinięte w ramach teorii stworzonych przez amerykańskiego profesora psychologii Dawida Bussa (ur. 1953), tj. w: ➢ teorii inwestycji rodzicielskich (zgodnie z którą kobiety, jako inwestujące więcej w sensie fizycznym i emocjonalnym w urodzenie i wychowanie dziecka, poszukują partnerów pewnych, wiernych i o możliwie wysokim statusie finansowym. Z kolei, mężczyźni szukają partnerek o dużym potencjale rozrodczym, czego gwarantem jest młodość, dobre zdrowie i uroda. Wobec powyższego, kobieta chcąc zdobyć mężczyznę inwestuje przede wszystkim w atrakcyjny wygląd, a mężczyźni usiłują zdobywać kobiety imponując im zasobnością materialną lub ambicjami, kompetencjami i pracowitością, które pozwolą im osiągnąć zasobność w przyszłości) oraz ➢ teorii pewności rodzicielstwa (według której wśród uczuć i zachowań mających służyć trwałości związku najistotniejszą rolę gra zazdrość, której źródła u kobiet i mężczyzn są różne. Skoro tylko kobieta może być całkowicie pewna, że jest matką swoich dzieci, a mężczyzna takiej 100% pewności mieć nie może, to mężczyznom bardziej zagraża zdrada fizyczna i o nią są bardziej zazdrośni, podczas gdy kobietom bardziej zagraża zdrada emocjonalna i ona stanowi główną przyczynę ich zazdrości). Kolejną teorią prezentowaną w nurcie socjobiologicznym jest stworzona przez brytyjskiego psychiatrę Johna Bowlby (1907- 1990) i amerykańsko-kanadyjską psycholożkę Mary Ainsworh (1913-1999): ➢ teoria przywiązania (zgodnie z którą więź między matką a dzieckiem jest złożonym, instynktoidalnie ugruntowanym systemem zachowań, który w procesie ewolucji służył potwierdzeniu bliskości między matką i dzieckiem, co miało chronić je przed potencjalnymi agresorami. Tworzy się ona w pierwszych latach życia i buduje wzorzec oczekiwań dotyczących przyszłych stosunków międzyludzkich (Oleś, P. K., 2003)). Odnośnie do adaptacyjnych wartości przywiązania warto także zwrócić uwagę na stworzoną przez amerykańskich psychologów Jay Belsky, Laurence Steinberg i Patricia Draper 22 ➢ ewolucyjną teorię socjalizacji w ramach której autorzy wskazują, iż istnieją dwa adaptacyjne modele przekazywania genów: a) maksymalizowanie jakości (odpowiedzialne, harmonijne, troskliwe rodzicielstwo i zapewnienie potomstwu optymalnych warunków rozwoju przygotowuje ludzi do życia w warunkach dobrobytu i stabilności, a wysoka jakość życia pozwala na przetrwanie także słabszych organizmów. Nazwa modelu pochodzi stąd, że w takich rodzinach jest z reguły mało dzieci, a dużą wagę przywiązuje się do stworzenia im jak najlepszych warunków) i b) maksymalizowanie ilości (braki materialne i emocjonalne w procesie wychowania dzieci, związane z wczesnym rodzicielstwem, niestabilnością związków, jak też stresogennymi warunkami rozwoju dzieci przygotowują ludzi do funkcjonowania w warunkach stresu i niedoborów środków koniecznych do życia. Nazwa modelu ma związek z faktem, że w takim układzie kobiety mają zazwyczaj dużo dzieci, często z różnymi partnerami i z reguły nie zajmują się w odpowiedni sposób potomstwem, które dość szybko musi zacząć sobie radzić samo. W takim środowisku szanse przeżycia mają organizmy najmocniejsze). Zgodnie z tą teorią małe zaangażowanie rodziców w opiekę nad dziećmi, skutkujące niską wartością przywiązania i związanym z tym brakiem poczucia bezpieczeństwa potomstwa ma wartość adaptacyjną, gdyż selekcja naturalna sprzyja przetrwaniu najsilniejszych jednostek, które potrafią sobie poradzić najlepiej nawet w ekstremalnie trudnych warunkach. Za Oleś, P. K. (2003) należy także zauważyć, że socjobiologia nie ogranicza się do teorii konkretnych zachowań, ale aspiruje też do całościowej teorii osobowości. Najbardziej reprezentatywnym przykładem tego dążenia jest stworzona przez amerykańskiego psychologa Roberta Hogana (ur. 1937) ➢ teoria socjoanalityczna zgodnie z którą ewolucja człowieka polegała na powstaniu wysoko zhierarchizowanych grup społecznych dających jednostkom zarówno status, jak i wsparcie niezbędne do przetrwania i reprodukcji, przy czym im wyższy status w danej grupie osiąga jednostka, tym większy uzyskuje dostęp do zasobów umożliwiających przetrwanie i zapewnia sobie lepsze możliwości reprodukcyjne. Zdaniem Hogana (za Oleś, P. K., 2003) podstawą natury ludzkiej są następujące motywy lub potrzeby: ✓ akceptacji i aprobaty grupy, w której człowiek żyje,