Historia myśli psychologicznej, Notatki z Psychologia

Pobierz Historia myśli psychologicznej i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity! HMP-jej przedmiot, związki z filozofią. Zagadnienia i dzieje przed rozpoczęciem się psychologii naukowej czyli przed rokiem 1879 r. Psychologia jako nauka niejednolita poszukująca swojego przedmiotu. Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy).Filozofów różniły poglądy dotyczące natury człowieka i rzeczywistości, podobnie psychologów – twórca teorii psychologicznych. Poglądy te podlegały zmianom historycznym. Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii to Platon (jako pierwszy opisał konflikty wewnętrzne), Arystoteles - myśliciel (systematyczna klasyfikacja procesów psychicznych, prawa kojarzenia), św. Augustyn, Kartezjusz, John Stuart Mill. -Historia psychologii to także dzieje człowieka usiłującego zrozumieć siebie, tzn. znaleźć związek pomiędzy wiedzą o sobie i swoim postępowaniem. Postępowanie człowieka kształtuje wiedzę o nim, a to wpływa na sposób w jaki chce żyć. Zarówno zachowaniem jak i wiedzą rządzą normy, które jako zjawiska historyczne są zmienne. Z tego powodu poglądy na przedmiot i metodą psychologii ulegają historycznym zmianom. -Nie ma jednej psychologii – termin : psychologia , użyty w licznie pojedynczej, nie odzwierciedla różnorodności poglądów na temat jej przedmiotu badań, wynikającą stąd wielkość metod badawczych naukowych psychologów, niejednomyślności w określeniu celu i zadań psychologii oraz podziałów w obrębie specjalizacji naukowej i zawodowej psychologia w. wundta. 1879 rok – Wilhelm Wundt zakłada na Uniwersytecie Lipskim pierwszą pracownie eksperymentalnych badań psychologicznych. • Psychologia uniezależnia się od filozofii. • Wilhelma Wundta ( 1832 – 1920) uważa się za ojca naukowej psychologii • Pomysł miejsca, w którym za pomocą różnych urządzeń bada się procesy psychiczne, nawiązywał do idei laboratorium fizycznego lub chemicznego. • Wundt pragnął aby psychologia także stała się nauką przyrodniczą – objaśniając, a nie tylko opisową. Introspekcja jest tutaj niewystarczająca, trzeba do niej dodać doświadczenie. • Uważa psychologię za podstawę wszystkich nauk. • Otwarta jesienią w 1879 roku pracownia psychologii mieściła się w kilku budynkach wygospodarowanych po dawnym konwikcie uniwersyteckim. • Nie odbyła się oficjalna ceremonia otwarcia pracowni • Wundt zgromadził tu przyrządy do badania zmysłów i reakcji motorycznych • Pracownia szybko zaczęła przyciągać studentów z całego świata. Miał 186 doktorantów w tym 57 polskiego pochodzenia. • Pierwszym doktorantem Wundta w Lipsku był polski pisarz, krytyk Aleksander Świętochowski. Pierwszym doktorantem w zakresie psychologii był niemiec, Max Friedrich. • 16 doktorantów Wundta z USA przyczyniło się potem do rozwoju amerykańskiej psychologi, m.in. James McKeen Cattell – promotor stosowania testów umysłowych oraz Lighter Witmer – uznawany za pioniera psychologii klinicznej. • Kontynuatorami idei Wundta byli : Edward Tichener ( 1867 – 1927) reprezentant strukturalizmu, Dimitri Gusti ( 1880 – 1955) oraz Dymitr Czertelew (1852 – 1911) rosyjski prawnik i filozog. • Wilhelm Wundt budził zarówno podziw jak i niechęć. • Trzykrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie filozofii i medycyny: w 1907 r, 1909 r, 1916 r. Nobla nigdy jednak nie otrzymał. • David Hume ( 1711 – 1776) w swoim dziele „ Traktat o naturze ludzkiej” (1739) uznał rozwinięcie nauki o człowieku za sprawę podstawowej wagi. • Do programu Hume'a nawiąże 100 lat później John S. Mill ( 1806 – 1873) w „ Systemie logiki” . • Wundt wyodrębnił i ustabilizował pewne znaczenie nazwy „psychologia” , ale to właśnie dzięki niemy określenie „ naukowa” oraz „eksperymentalna” miały zdominować znaczenie tego terminu. • Zdaniem Titchenera, myśl zreformowania metody psychologii oraz konkretnych środków tej reformy: statystki oraz eksperymentu zawdzięcza Wundt szóstej księdze „Systemu logiki” Johna S.Milla – dla Milla psychologia jest nauką posługującą się obserwacją oraz eksperymentem • Do wprowadzenia przez Wundta metody eksperymentalnej przyczynił się również jego udział w toczącym się wówczas sporze między XIX wiecznym materializmem przyrodników niemieckich a jego przeciwnikami z obozu spirytualistów. • Za największe zagrożenie dla przyszłej psychologii Wundt uważał właśnie materializm psychologiczny, wg którego zjawiska psychiczne są pochodne od zjawisk fizycznych, • Wundt uważał, że życie duchowe ma jakościowo odmienną naturę, której nie da się sprowadzić do zjawisk fizjologicznych. Kryterium wyjątkowości życia duchowego jest zasada przyczynowości psychicznej. • Odrzuca Kartezjański pogląd na dusze jako niematerialną substancję niemniej jego psychologii zostało podtrzymane podstawowe założenie kartezjanizmu – dualizm „bezpośredniości” świadomości oraz pośredniości świata zewnętrznego • Wundt nie musiał tworzyć własnej wersji psychologii. Przedmiot badania – dusza jako ogół bieżących procesów świadomości, suma treści doświadczenia bezpośredniego – nie był nowy , gdyż takie jej ujęcie zapoczątkował Arystoteles. Nowa musiała być metoda badania doświadczenia bezpośredniego. • Wprowadzenie metody eksperymentalnej miało dla psychologii znaczenie symboliczne, ponieważ w rzeczywistości została powołana do życia nie dziedzina lecz metoda. • Wprowadziwszy metodę do pracowni, Wundt zastosował w praktyce to, co zapowiadali przed nimi Hume i Mill. Zrealizował własny program „nowej” psychologii, opracowanych kilkanaście lat wcześniej, w tzw. okresie heidelberskim. • Dwa najważniejsze dzieła Wundta, które powstały w okresie heidelberskim: „Przyczynki do teorii spostrzegania zmysłowego” oraz Wykłady o duszy ludzkiej i zwierzęcej” • Psychologia eksperymentalna ( z powodu stosowanych w niej metod zwana także fizjologiczną) jest ze swej natury psychologią indywidualistyczną • Podstawową metodą badania indywidualnej świadomości jest samoobserwacja, czyli introspekcja • Metodę introspekcji stosowali już dawniej psychologowie fizjologiczni, ale w tym zastosowaniu nie można było dokonywać bezpośredniej analizy zjawisk psychicznych. Dlatego należy wspomóc samoobserwację , prowadząc ją w warunkach nadzoru eksperymentalnego – to różni Wundowską samoobserwację od filozoficznej. • Anna O. była 21letną, atrakcyjną, inteligentną kobietą, która cierpiała z powodu ostrych dolegliwości historycznych (paraliż, utrata pamięci, jadłowstręt, zaburzenia widzenia) • Objawy po raz pierwszy pojawiły się, gdy pielęgnowała swojego chorego ojca, który zawsze ją rozpieszczał. Mówiono, że darzy go namiętną miłością. • Zażyła relacja emocjonalna między Anną O. a Breurem – przeniesienie • Nieskuteczność leczenia Anny O. metodą katartyczną (leczeniem rozmową) • Umieszczenie Berty Pappenheim (prawdziwe nazwisko Anny O.) w sanatorium po zaprzestaniu leczenia przez Breuera – omamy konwulsje, zaburzenia mowy, uzależnienie od morfiny • Ostatecznie przezwyciężyła swoje problemy, stała się działaczką społeczną, feministką, orędowniczką edukacji kobiet W przypadku Freuda, sens objawów wszelkich schorzeń nerwicowych jest zawsze przed chorym ukryty. • Nieświadoma świadomość • Świadome procesy psychiczne są pełne luk. Te luki są punktami, w których treści świadome zostały zastąpione nieświadomymi, nie przestając być procesami psychicznymi • Freud przeciwstawiał się zatem powszechnemu w jego epoce utożsamianiu procesów świadomych z psychicznymi. Uważał, że „nieświadomość to właściwie realna psychiczność” • Przyjmując założenia o nieświadomej psychice pragnął równocześnie oprzeć psychologię na podobnej podstawie na jakiej oparte są wszelkie inne nauki przyrodnicze. Termin „nieświadome” ma u Freuda podwójne znaczenie – jako zjawisko jak i system. Procesy psychiczne, które z trudem zostają uświadomione, ponieważ ich treścią są wyparte wspomnienia i skłonności, Freud nazywa nieświadomością właściwą. Radzi też, by trzymać się z daleka od terminów : nadświadomość i podświadomość. Początkowo Freud posługiwał się terminem „podświadomość”, ale bardzo szybko go porzucił. Do koncepcji „nieświadomego” jako przestrzennego, rozciągłego, mającego charakter celowy systemu Freud doszedł badając indywidualny rozwój człowieka. Ten system Freud nazywa aparatem psychicznym. W rzeczywistości jest to teoria osobowości złożona z trzech instancji: id, ego i superego. Nieświadome opisuje nie tylko id, ale także częściowo ego i superego. W ten sposób psychoanaliza jako psychologia głębi, która w oparciu o analizę objawów histerycznych, marzeń sennych i czynności pomyłkowych, która miała dać odnowioną wiedzę o świadomej duszy, z zastosowaniem w obszarze literatury, sztuki i religii przekształciła się w psychoanalizę jako psychologię osobowości. Odzwierciedla to również niezdecydowanie Freuda między biologiczno-instynktownym ujęciem „nieświadomego” a dominującym w późniejszych pracach ujęciem nieświadomości jako wiedzy tajemnej. Uwiedzeniowa teoria histerii • W 1896 roku Freud przedstawił etiologię histerii – uwiedzeniową teorię histerii. Zgodnie z tą koncepcją, dominującą rolę w etiologii psychonerwic odgrywały zrekonstruowane wspomnienia uwiedzenia seksualnego we wczesnym dzieciństwie. • 21 kwietnia 1896 roku Freud, na forum Wiedeńskiego Towarzystwa Psychiatrii i Neurologii, Freud wygłosił wykład na temat etiologii histerii. Ukazał, ze u podstaw każdego przypadku histerii leżało jedno lub kilka przeżyć przedwczesnego doświadczenia seksualnego. • Freud sformułował te wnioski na podstawie badania 18 przypadków (12 kobiet i 6 mężczyzn) W zależności od tego, kim byli uwodziciele przypadki podzielił te podzielił na grupy: • Dojrzałe, obce indywidua • Niańka, matka, guwernantka, nauczyciel, bliski powinowaty (w dziewczynek – często ojciec) • Dzieci obojga płci, najczęściej rodzeństwo Wykład Freuda został przyjęty chłodno, nie było pytań ani dyskusji. • Decydującą rolę w etiologii psychonerwic zajmie teraz rzeczywistość psychiczna (narracyjna) zamiast rzeczywistości materialnej (historycznej). • Powodem porzucenia pierwotnej teorii miało być przekonanie Freuda, ze jego pacjentki reprodukowały swoje nieświadome fantazje erotyczne z okresu wczesnego dzieciństwa, a nie prawdziwe sceny uwiedzenia. Dlaczego Freud porzucił swoją uwiedzeniową teorię histerii? J. Masson (1984) twierdził, że Freud naprawdę odkrył zjawisko wczesnodziecięcego uwiedzenia jako prawdziwą przyczyną histerii, ale nie chcą się narazić ostracyzm wiedeńskiego środowiska medycznego oraz społeczeństwa epoki wiktoriańskiej porzucił swoją teorię. Masson wydał listy Freuda do jego przyjaciela W. Fliessa. Ujawnił tym samym nowe fakty (np. zły stan pacjentki Freuda po operacji laryngologiczne, interpretowany jako reakcja histeryczna, spowodowany był pozostawieniem gazy w przegrodzie nosowej. Intelektualne i polityczne następstwa porzucenia przez Freuda uwiedzeniowej teorii histerii • Amerykański ruch feministyczny • Ruch odzyskanej pamięci – włączyli się do niego psychoterapeuci, którzy pacjentkom nieświadomym wczesnodziecięcego uwiedzenia „pomagali” odzyskać wyparte do nieświadomości wspomnianej owych scen. • Wzrost liczby fałszywych przypadków pozytywnych, czyli kobiet, które nigdy nie były molestowane, ale które zostały nakierowane do takiego przekonania (fałszywe wspomnienia). W roku 1992 narodził się kontrruch pod nazwą Ruch Fałszywych Wspomnień przeciwstawiający się fałszywym oskarżeniom oraz służący pomocą ofiarom fałszywych wspomnień. Ruch fałszywych wspomnień zyskał wsparcie nauki w postaci wyników badań prowadzonych przez Elizabeth Loftus (naoczni świadkowie). Następny Freuda: • Ruch psychoanalityczny otoczony był aurą religii (Sulloway, 1979) • Kwestionowanie poglądów Freuda prowadziło do ekskomunikacji i banicji • Rozłam poglądów wśród pierwszych zwolenników psychoanalizy, skupionych wokół Freuda. • Od teorii Freuda odstąpili m.in. Karen Horney, Alfred Adler, Carl Gustav Jung • Zaproponowane przez nich systemy teoretyczne nie były prostymi przeformułowaniem psychoanalizy, ale powstały wcześniej, jako pomysły na własną psychologię ich twórców. Karen Horney • Podważyła poglądy Freuda na temat zazdrości o członek i poczucia niższości kobiety • Siła napędowa osobowości jest lęk podstawowy (Neurotyczna osobowość naszych czasów - książka) Relacje międzyludzkie: • Do ludzi (miłość, współpraca) • Od ludzi, obok ludzi (samowystarczalność) • Przeciw ludziom (rywalizacja, krytyka, dominacja) Alfred Adler • Psychologia indywidualna • Dążenie do mocy (potrzeba samodoskonalenia) • Dążenie do doskonałości wyznacza indywidualny styl życia • Powszechność dążenia do mocy oraz jego doniosły wpływ na życie psychicznej • Teoria zbieżna z zaproponowaną wcześnie przez Witwickiego teorią kratyzmu Carl Gustav Jung • Psychologia analityczna • Nieświadomość zbiorowa ( uniwersalne wspomnienia i dzieje rodzaju ludzkiego) • Archetypy (uniwersalne, symboliczne wyobrażenia występujące w mitach, snach, folklorze różnych kultur jako wyraz nieświadomości zbiorowej) • Wielka Matka, Stary Mędrzec, Cień • Animus (męska strona kobiety) – mądrość, odwaga, Anima (męska strona kobiety) – naiwność, opiekuńczość, • Persona (maska) aspekty osobowości ukazywane innym ludziom – absolutnie naturalne, inaczej zachowujemy się w różnych sytuacjach (przy znajomych, przy narzeczonym, przy cioci) – Najgłębsze rejony psychiki mają, według Junga, naturę duchową. Za główny cel rozwoju osobistego uznał on samorealizację, którą nazwał indywidualizacją (stawanie się sobą). Indywidualizację rozumiał jako stawanie się sobą, które polega na integrowaniu sprzecznych treści i archetypowych procesów nieświadomości. Kategoria „świadomości” pojawiła się w języku polskim już w XV wieku, w dokumentach sądowych i tłumaczeniach Pisma Świętego – wcześniej niż w językach zachodnioeuropejskich (po roku 1600). Zanim kategoria świadomości zdobyła pierwszeństwo jako podstawowy termin psychologiczny, w polskiej myśli psychologicznej stosowano kategorie bliskoznaczne – wiedzenie, baczenie, sumienie (umienie samego siebie). ZAPOWIEDZI POWSTANIA ODRĘBNEJ NAUKI EMPIRYCZNEJ I połowa XIX wieku. Prace jeszcze nie naukowe ale prekursorskie. Józef Kalasanty Szaniawski (1764 – 1843) „Rady przyjacielskie młodemu czcicielowi nauk i filozofii, pragnącemu znaleźć pewniejsą drogę do prawdziwej i wyższego oświecenia” (1805). *Technologia pracy umysłowej: samopoznanie, samokształcenie, samodoskonalenie *Narzędzie psychologiczne – kwestionariusz pozwalający diagnozować typ umysłowości (np. „głowa teoretyczna i rozumiejąca” vs. „głowa praktyczna”. Jędrzej Śniadecki ✓ Lekarz, biolog, chemik, filozof ✓ Problematyka różnic indywidualnych, zagadnienia z obszaru współczesnej psychologii rozwojowej, wychowawczej, psychologii osobowości i psychologii społecznej. ✓ „Uwagi o fizycznym wychowaniu dzieci” (1805) – harmonijne i równomierne rozwijanie wszystkich dyspozycji cielesnych i umysłowych człowieka”. Jan Śniadecki (1756 – 1830) ✓ „Filozofia umysłu ludzkiego, czyli rozważny wywód sił i działań umysłowych” (1822) ✓ Źródłem wiedzy są zmysły, więc nasze poznanie kształtuje się najpierw w odniesieniu do świata zewnętrznego, a samowiedza i samoświadomość kształtują się później, w trakcie rozwoju ✓ Podstawową siłą decydującą o aktywności umysłu jest mechanizmem kojarzenia ✓ Problem zachowań z pogranicza snu, somnabulizm i hipnozy Michał Wiszniewski (1794 – 1865) ✓ „Charaktery rozumów ludzkich” (1842) ✓ Typologia ludzkich intelektów, ze wskazaniem czynników odpowiedzialnych za istniejące między nimi różnice ✓ Jeden z rozdziałów dotyczy upośledzenia umysłowego – Wiszniewski wyróżnia 16 typów, m.in. „głupiuteńki, gap, głupiec sprzeczający się, głupiec zapytujący, głupiec płaczliwy, półgłówek, półgłupiec, głupiec przesądny” ✓ Zapowiedź psycholingwistyka ✓ Geneza umysłowości w przyrodzie ✓ Psychologia poznawcza ✓ Ojciec polskiej psychologii naukowej PIERWSZE PROJEKTY UPRAWNIANIA PSYCHOLOGII NAUKOWEJ Józef Kremer Pierwsza całościowa propozycja ujęcia umysłu ( w tym duszy, ducha, świadomości). -Główny obszar zainteresowania to trzy powiązane ze sobą dyscypliny: pneumatologia, antropologia i psychologia. -Systematycznie przeprowadzony podział zjawisk psychicznych na świadome i nieświadome -Antropologia jako nauki relacjach między świadomością i nieświadomością Mikołaj Lipiński (1806-11874) -„Zarys antropologii psychicznej, czyli psychologii empirycznej dla użytku dojrzalszej młodzieży polskiej” (1867) -Psychologia jako nauka oparta przede wszystkim na doświadczeniu. Przedmiotem psychologii jest dusza, działania psychiczne i życie psychiczne człowieka. Odrzucenie metody opisowej na rzecz metody genetycznej. Doniosłość i pierwszeństwo badań empirycznych, spekulacje filozoficzne traktowane służebnie. Wiktor Feliks Szokalski (1811 – 1891) Problematyka psychopatologii i parapsychologii. Naturalizacja psychiki – traktowanie jej jako jednego z elementów przyrody, podlegającego takim samym prawom, jako reszta wszechświata Julian Ochorowicz (1850 – 1917) Pierwszy w kraju i jeden z pierwszych w Europie docentów psychologii empirycznej Zmiana poglądów – początkowo dusza traktowana w sposób przyrodniczy, pozytywistycznym, potem: badania nad mediumizmem, spirytyzmem, hipnozą.