Historia myśli psychologicznej, Notatki z Historia

Pobierz Historia myśli psychologicznej i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! HISTORIA MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ 1. Termin „Psychologia” – podejście etymologiczne Termin psychologia pochodzi z połączenia dwóch greckich słów „psyche” i „logos”, co w brzmieniu dosłownym oznacza naukę o duszy. Z etymologicznego punktu widzenia psychologia to nauka o duszy. Termin nie występuje w zachowanych pismach greckich filozofów. Pojawia się w dziełach pisanych w XVI wieku. Powszechnie zaczęto posłygiwać sie tym pojęciem dopiero w XVIII wieku. Termin „dusza” nie występuje we współczesnej temrinologii psychologicznej – zostało zastąpione termianmi „psychika”, „osobowość”, „świadomość”, czy też „struktury Ja”, itp. Współczesnie znaczenie „nauka o duszy” jest już anachronizmem – nie odzwiercielda przedmiotu badań współczesnej psychologii. 2. Pojęcia „dusza” według starożytnych myślicieli Dusza (​hebr.​ ֶנֶפש ​/nefesz/, ​łac.​ ​anima​, ​stgr.​ ψυχή /psyche/) – w ​filozofii​ pierwiastek życia, decydujący o tym, że ​osoba ludzka​, ​zwierzę​ i ​roślina​ są bytami żywymi. W ​antropologii filozoficznej​ najczęściej przyjmuje się, że dusza ​rozumna​ jest, obok ​materialnego​ ciała, jednym z dwóch konstytutywnych elementów struktury bytu człowieka (​dualizm ontologiczny​). "Wynalezienie" pojęcia ​duszy​ (​stgr.​ ψυχή, ​psyche​) przypisywane jest Sokratesowi​[1]​. U ​filozofów przedsokratejskich​ ​psyche​ oznaczało ​tchnienie​ i łączone było z ​inteligencją​[2]​. Sokrates zmodyfikował jego znaczenie i uczynił centralnym pojęciem swojej filozofii. Sokrates​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Według ​Sokratesa​ to dusza jest właściwym człowiekiem, jego "ja". To ona odróżnia go bowiem od świata zwierząt​[1]​. Każdy człowiek jest wyposażony w indywidualną duszę, która jest siedzibą ​cnót​. Sokratejskie hasło, by "poznać samego siebie" wskazywało, że należy odejść od problematyki ​jońskiej filozofii przyrody i zwrócić się ku ​problematyce antropologicznej​. Głównym zagadnieniem miał się stać człowiek i jego dobro. Nowe znaczenie pojęcia ​psyche​ oznaczało więc także początek ​etyki​. Człowiek powinien dbać przede wszystkim o cnotę i dobro duszy. Dobra materialne są znacznie mniej istotne. Problematykę rozpoczętą przez Sokratesa kontynuował ​Platon​, a za nim ​Arystoteles​. Platon​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Platon​, czerpiąc ze słów swego nauczyciela ​Sokratesa​, uważa duszę za esencję osoby, cząstkę, która decyduje o naszym zachowaniu. Uważał tę esencję za bezcielesnego mieszkańca naszego bycia. Stwierdza on, że "człowiek jest to dusza uwięziona w ciele". Dusza według Platona składa się z trzech części: 1. rozsądku (stgr. ​logos​ czyli ​umysł​), 2. pożądliwości (pasja), 3. popędliwości (stgr. ​pathos​ czyli ​emocje​). Każda z tych części ma swoje miejsce w zrównoważonej i spokojnej duszy. Rozsądek, czyli według Platona umysł, można przyrównać do woźnicy ​rydwanu​ powożącego końmi pożądania i emocji. Pożądliwość ciągnie człowieka w kierunku zaspokajania podstawowych potrzeb cielesnych, ale gdy rządzi całkowicie, stacza się on w ​hedonizm​. Z drugiej strony popędliwość pcha nas ku wzniosłym aktom. Jednak jeśli rządzi, wiedzie do dumy, która jest przywarą. Arystoteles​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Arystoteles​ za Platonem definiował duszę jako ​esencję​ danego ​bytu​, ale nie zgadzał się z tym, że istnieje ona niezależnie. W traktacie "O duszy" czytamy, że dusza to ​forma​ ciała naturalnego, posiadającego w możności​ życie​[3]​. Na przykład jeśli nóż miałby duszę, to byłby nią ​akt​ cięcia – ponieważ "cięcie" jest esencją bycia nożem. Dlatego niezależne istnienie duszy oznaczałoby możliwość oddzielenia aktu cięcia od noża. Jako że dusza – według Arystotelesa – jest aktywnością ciała, nie może więc być nieśmiertelna (tzn. nie może istnieć po śmierci ciała, oddzielnie od niego) – kiedy nóż zostaje zniszczony, cięcie ustaje. Bardziej precyzyjnie, dusza jest "pierwotną aktywnością" żywego ciała. Jest to potencjał przejawienia się właściwej ("wtórnej") aktywności. Powiedzenie, że "topór ma ostrze, by mógł rąbać", było dla Arystotelesa analogiczne do "ludzie mają ciała, by mogli podejmować racjonalne działania". Ów potencjał do racjonalnych działań konstytuuje esencję ludzkiej duszy. Dusza ludzka (rozum, ​nous​) stała się najdoskonalszą z form; jedyną, która posiadła zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie. Jako najdoskonalsza jest też najbliższa połączenia się z Bogiem. Dusza jest jednak tylko formą​[4]​ ​materii​, nierozerwalnie z nią związaną. Dusza i materia wchodząca w skład ciała człowieka tworzą swoistą całość (cielesnego człowieka), a nie dwa oddzielne byty. Części duszy wedle Arystotelesa. Arystoteles wyróżniał trzy części duszy, odpowiadające różnym ​poziomom organizacji życia​: ● dusza wegetatywna wiąże się z ​odżywianiem​, wzrostem i rozmnażaniem; stanowi formę wszystkich istot żyjących: roślin, zwierząt i ludzi; ● dusza zmysłowa czyni zdolnym do ​postrzegania​ zmysłowego i poruszania się; stanowi formę u zwierząt i ludzi; ● dusza rozumna (rozum) występuje wyłącznie u ludzi i umożliwia im myślenie; dzieli się na: ○ rozum bierny, ​receptywny​; ○ rozum czynny, który, nie będąc powiązany z ciałem (stanowiąc czystą formę), jest jako jedyny nieśmiertelny​[5]​. Dusza jest niezależna w swym istnieniu i funkcjach od ciała. Każdy pierwiastek duszy związany jest z określonym rodzajem przyjemności. Hierarchizacja – dostrzeganie, że przyjemność płynąca z wiedzy, mądrości, jest przyjemnością najwyższego rodzaju. Koncepcja transendencji na bazie pomysłu Erosa, tj. Wszczepione w duszy ludzkiej pragnienia tego co najlepsze, dążenie do świata idei. Proces przekraczania aktualnego stanu duchowego świadomości i osiągania wyższych etapów pozonania prawdziwego (oświecenia). 6. Arystoteles jako ojciec psychologii Arystoteles (384 p.n.e. – 322 p.n.e.) – Ojciec Psychologii Filozof grecki, pochodzący ze Stagiry. Kształcił się w akademii Platońskiej w latach 366-347 p.n.e. W okresie 343-340 p.n.e. przebywał na dworze macedońskim, gdzie kształcił Aleksandra III Wielkiego, później w stagirze. W 335 p.n.e. w Atenach, gdzie założył szkołę filozficzną. Praca „O duszy” stanowi pierwszy systematyczny wykład psychologii. Duża część poglądów kształtowała się w polemice z poglądami Platona. W pracach Arystotelesach nie znajdujemy już alegorii, symboli, obrazów, przenośni, które zawarte są w pismach Platona. Obserwujemy dążenie do precyzyjnego używania terminów oraz metody opisu. Arystotelesowskie przekonania o duszy wynikają z jego rozważań metafizycznych. Dusza i ciało stają sie konkretyzacjami kategorii ogólniejszych, jakimi są „akt”, „potencja”, „materia” i „forma” 7. Metoda badań duszy wg Arystotelesa Metoda badań duszy Matodą właściwą do badania duszy jest metoda przyrodnicza polegająca na obserwacji faktów psychicznych oraz ich mierzeniu, klasyfikowaniu oraz określaniu warunków w jakich występują. Arystoteles: „Definicja [duszy] powinna wykazać nie tylko sam fakty [...], ale także podać i wyjaśnić przyczynę.” Zatem w celu zidentyfikowania danego zjawiska (związki duszy i ciała), nie wystarczy jego opis poprzez wyącznie stwierdzenie istnienia. W tym celu należy podać i wyjaśnić jego przyczynę: Arystoteles wyróżnia 4 rodzaje przyczyn: ● Przyczyna sprawcza, czyli coś co jest zdolna nadać w ruch ● Przyczyna materialna, czyli coś, co może być poruszone ● Przyczyna formalna, czyli kształt jaki ma przyjąć rzecz poruszana ● Przuczuma celowa, czyli cel ku jakiemu ruch zmierza 8. Upowszechnienie koncepcji redukcjonizmu z perspektywy historycznej Upowszechnienie koncepcji redukcjonizmu ● Mozna przewidziec zmiany jakie nastepuja w wyniku dzialania zegara, zatem i wszechswiata, poniewaz rozumiemy porzadek i regularnosc funkcjonowania ● Ludzie moga byc lepszymi i bardziej sprawnymi maszynami niz te ktore skonstruowal zegarmistrz, ale sa maszynami. Kartezjusz napisal: ​nie wyda sie to zgola dziwnym tym, ktorzy wiedza jak wiele roznych automatow czyli poruszajacych sie maszyn ludzka przemyslnosc zdolna jest wytworzyc (...) beda oni uwazali cialo to za maszyne, ktora jako wykonana reka Boga jest nieporownywalnie lepiej urzadzona i ma w sobie ruchy bardziej zadziwiajace anizeli jakiekolwiek z maszyn wymyslonych przez czlowieka ● Doktryna redukcjonizmu: wyjasnienie zjawiska, wystepujace na jednym poziomie poprzez inny poziom 9. Koncepcja dualizmu psychofizycznego wg Kartezjusza Kartezjusz (1596 -1650): ● Francuski filozof, matematyk i fizyk ● Jego dzialalnosc naukowa to symbol przejscia do nowozytnej epoki w nauce, tworzone sa podwaliny wspolczesnejpsychologii ● Pytania: czy umysl i cialo, swiat psychoczny ii materialny sa od siebie rozne? ● Poglady przedkartezjanskie: ​powszechnie przyjmowano poglad, ze oddzialywanie miedzy umyslem a cialem jest jednokierunkowe, tzn. Umysl praktycznie wylacznie wplywa na cialo. Cialo w niewielkim stopniu oddzialuje na umysl ● Kartezjusz uwalnia pojeci ducszy od abstrakcyjnej, teologicznej spekulacji i kieruje psychologie w strone naukowych badan procesow ● Rezultat: ​subiektywna analiza metafizyczna jako metoda dociekan ustapuje miejsca obiektywnej obserwacji i mozliwosci eksperymentowania Cialo i psychika ● Cialo postrzeganejako mechanizm, maszyna. Jesli maszyna ulega zepsuciu to zostaje ono opuszczone przez dusze. Dusza opuszcza dcialo poniewaz cialo zuzylo sie. D ● Cialo i psychika sa odrebnymi niezaleznymi substancjami, ktore sa konieczne do wzajemnego istnienia ● Cialo jest rozciagle, podzielne i poddawane wplywowi swiata materialnego, podlega rozmaitym prawom fizycznym. ● Cialo stanowi samoistna substancje, ktora nie zalezy od innych form bytu. Dusza przestaje byc zrodlem zycia dla ciala. ● Ruch ciala zalezy w tym od ukladu miesniowego i systemu nerowego Poglad na temat ducha – jestem rzecza myslac; cialo nie mysli, umysl jest jednostka osobna. Kartezjusz zapoczatkowal nowoczesna nauke – czlowiek daje sie zredukowac do dwoch odrebnych substancji. ● „Moja istota polega na tym jedynie, ze jestem rzecza myslaca, i chociaz moze, a raczej napewno, posiadam cialo, ktore ze mna jest bardzo scisle zlaczone, niemniej jednak jest rzecza pewna, ze zaiste jestem czyms roznym od ciala i bez niego moge istniec – poniewaz z jednej strony posiadam jasna i wyrazna idee samego siebie jako rzeczy myslacej tylko nie rozciaglej, a z drugiej strony wyrazna idee ciala jako rzeczy ciaglej, tylko niemyslacej” ● „Wielokrotnie pokazywalem, ze umysl moze pracowac niezaleznie od mozgu. Najwyrazniej bowiem mozg nie moze sie przydawac czystej inteligencji, a tylko wyobrazni i wrazliwosci doznawczej Psychika/Duch wg Kartezjusza ● Duch jest forma substancji i nie wymaga ciala czyli mozgu ● Stanowi substancje myslaca, prosta, nieodzielna, nierozciagla ● Daje sie badac introspekcyjnie ● Cecha ktora charakteryzuje ducha jest myslenie, nie wymagajace ciala. Myslenie jest funkcja ducha ● Kartezjusz rozdziela zatem czlowieka na 2 samoistne czesci, substancje: cialo ciagla i substancje myslace ducha ● Kartezjusz stawia problem ich ponownego ustalenia ich ponownego ustalenia: poniewaz identyfikuje siebie z duchem to dostrzega, ze ma rowniez cialo oraz ze cialo w jakis sposob powiazane jest z duchem Umysl wg Kartezjusza: ● Umysl dostarcza czlowiekwi informacji na temat swiata zewn ● Mimo, ze nie ma wlasciwosci materialnych, to przysluguje mu zdolnosc myslenia. Odroznia go to od swiata materialnego ● Ma wole, dlatego musi w jakis sposob wplywac na cialo i poddawac sie jego wplywowi (wspolzaleznosc) ● Uwaza, ze interakcja zachodzi gdzies w mozgu Podsumowanie pogladow Kartezjusza ● Zalozenia racjonalizmu ● Wyjasnienie fizjologicznego funkcjonowania w kategoriach fizyki David Hume - Urodził się 26 IV 1711 w Edynburgu. Teoria poznania- W teorii poznania Hume był spadkobiercą rodzimej tradycji empirycznej (F. Bacon, J. Locke, G. Berkeley). Wykluczał rozum jako podstawę poznania, za jedyne zaś źródło w tym względzie uważał wrażenia (impresje), warunkujące powstawanie w umyśle ludzkim idei. Sama myśl posiada jedynie „zdolność łączenia, przekształcania, powiększania lub umniejszania materiału dostarczanego nam przez zmysły” (​Badania dotyczące rozumu ludzkiego 1748, wydanie polskie 1919, wydanie współczesne 1977). Między ideami, według Hume’a, panuje związek asocjacyjny (​asocjacjonizm​). Sformułował on prawa kojarzenia idei, które może dokonywać się w trojaki sposób: przez podobieństwo (myśl o ranie przywołuje myśl o bólu), przez styczność w czasie i przestrzeni (np. opis wydarzeń historycznych) oraz na zasadzie związku przyczynowego (analiza następujących po sobie i wynikających z siebie faktów). Wychodząc z empirystycznych, indukcjonistycznych i sensualistycznych założeń, Hume przeprowadził znaną krytykę pojęcia związku przyczynowego. Przyczynowość nie tkwi, wg niego, w świecie obiektywnym, lecz stanowi rezultat obserwacji i kojarzenia zachodzących tam zjawisk. Szukając przyczyn lub skutków, wychodzimy poza stwierdzone fakty i domyślamy się, na podstawie przyzwyczajenia, związków między nimi. Związek przyczynowo-skutkowy jest jedynie „nawykiem”, w konsekwencji którego „po przyczynach, które wydają się podobne, spodziewamy się podobnych skutków”. Sceptyk i agnostyk Poglądy Hume’a cechuje sceptycyzm oraz ​agnostycyzm​. Sceptycyzm jego nie miał charakteru skrajnego czy tym bardziej absolutnego, lecz postulował jedynie ostrożność i bezstronność w wygłaszaniu sądów. W swym agnostycyzmie wychodził Hume od przeświadczenia, iż człowiekowi są dostępne jedynie jego, bazujące na doświadczeniu, przeżycia psychiczne, faktu zaś, czy poza nimi istnieje jakiś świat obiektywny nie można potwierdzić ani odeprzeć za pomocą doświadczenia. Z przekonania, iż poznajemy nie świat obiektywny, lecz nasze przedstawienia o nim, wypływa też fenomenalizm, rozwijany następnie (podobnie jak agnostycyzm) z innych pozycji przez I. Kanta. W swej tendencji do ustalania pewności granic poznania był Hume prekursorem stanowiska określonego później mianem pozytywizmu. Do jego programu walki z metafizyką nawiązywali „pierwsi” pozytywiści, zwłaszcza zaś empiriokrytycy (E. Mach, R. Avenarius) i neopozytywiści. Deista W poglądach na religię był Hume deistą, odnosił się sceptycznie do możliwości udowodnienia istnienia Boga. Twierdził natomiast, iż religia jest koniecznym wytworem ludzkiej psychiki i społecznej okoliczności. Faktu odwoływania się do religii nie tłumaczył nieznajomością praw przyrody czy też instynktownymi potrzebami ludzi. Religia przybiera w jego systemie wymiar naturalny w tym sensie, iż „pierwsze idee religijne nie wywodzą się z rozmyślań nad dziełami natury, lecz z troski o to, co zdarzy się w życiu” (​Dialogi o religii naturalnej​, napisane ok. 1751, wydane 1779, wydanie polskie 1962). Poglądy etyczne W poglądach etycznych był Hume umiarkowanym antyracjonalistą; głosił program etyki opisowej, bazującej na faktach i obserwacji; cele naszych działań winny być wszakże wyznaczane przez uczucie, oparte na zasadzie sympatii, stanowiącej główny czynnik moralnego postępowania. Etyka Hume’a była zorientowana społecznie, przeciwstawiała się etycznemu egoizmowi i preferowała postawę altruistyczną. Hume podkreślał takie cechy charakteru, jak miłość, przyjaźń, współczucie czy wdzięczność. Do najważniejszych zalet moralnych człowieka zaliczał życzliwość i sprawiedliwość, a także skromność, cierpliwość, pogodę ducha i umiarkowanie. Hume’a można uznać za etycznego utylitarystę; uważał, iż cnoty człowieka są zawsze pożyteczne — bądź dla jednostki (pracowitość, oszczędność), bądź dla ogółu (np. ofiarność). W pracach ekonomicznych Hume występował przeciw merkantylizmowi, był zwolennikiem wolnego handlu. Inne dzieła Inne ważniejsze dzieła Hume’a: ​Essays Moral and Political (t. 1–2 1741, polski wybór pt. ​Eseje z dziedziny moralności i literatury 1955), ​Badania dotyczące zasad moralności (1751, wydanie polskie 1975); napisał także autobiografię ​Mój żywot​ (1777, w: ​Dialogi o religii naturalnej​). 11. Znaczenie brytyjskiego empiryzmu dla psychologii naukowej Znaczenie empiryzmy dla psychologii ● Wraz z nadejsciem empiryzmy porzuca sie wczesniejsze teorie poznanai oparte na metafizyce ● Metody, za pomoca ktorych rozwija sie procesy umyslowe staja sie atomistyczne, mechanistyczne i pozytywistyczne ● Dokonuje sie proby analitycznego rozbioru subiektywnych doswiadczen na elementy skladowe ● Teoretyczne podstawy nauki o naturze czlowieka – wprowadzenie pewnych zalozen ● Akcentuje sie role wrazen sensorycznych ● Laczenie elementow skladowych w zlozone doswiadczenia psychczne na drodze tworzenia asocjacji (kojarzenia) ● Skupienie uwagi na procesach swiadomych ● Kolejny etap rozwoju to pojawienie sie prac fizjologow jako podstawy do nowej psychologii ● Jesli wiedza naukowa ma byc wykonalna to musi ograniczyc sie wylacznie do obserwowalnych faktow, tzn do tych, ktore zostaly ustalone wylacznie za pomoca metod naukowych 12. Psychofizyka w ujęciu Ernsta Webera Ernst Heinrich Weber​ (ur. ​24 czerwca​ ​1795​ w ​Wittenberdze​, zm. ​26 stycznia​ ​1878​ w ​Lipsku​) – niemiecki anatom, fizjolog i psycholog; brat fizyka ​Wilhelma Webera​. Eksperymenty psychofizyczne Procedura badawcza podnoszenia ciężarów. : W eksperymencie używano dwóch odważników. Na początku badanej osobie, która miała zasłonięte oczy wręciano pierwszy odważnik nazwany wzorcowym, po Gym „pytano osobę czy odwaźnik jest żejszy, czy cięższy czy waży tyle same, co drugi Gdważnik. Moment, w którym osoba że odróżnia dwa bodźce (odwaźniki) określano progiem różnicy lub ledwie dostrzeganą różnicą (ldr) Węber (1834) stwierdził: , porównując przedmioty i spostrzegojąt ich zróżnicowanie, spostrzegamy nie tyle różnice między tymi przedmiotami, ile stosunek tej różnicy do wielkości porównywanych przedmiotów wadze 30131 uncji wartość Np. w przypad wadze 30131 uncjiwartość parametru ldr dla odważnika wzorcowego 0 wadze 30 uncjiwynoś 3 uncję. W przypadku Pważnika o wadze 60 uncji ldr będzie wynosiła 2 uncje. powyższą zależność opisuje się jako Prawo Webera stwierdzała z dużym przekonaniem, ku osoby odróżniającej odważniki o 14. Psychofizyka w ujęciu Gustawa Fechnera 1-1887) Gustaw Theodor Fechner (180 - Niemiec zyk i filozof + W 1860 r. Ux Psychophysik” 185! zł olśnienia stwierdził, zy światem fizycznym a psychicznym światem dużą precyzją f » „Elemente dćr » 72 października że związek międ mierzony i to z może być je bac awm bie p Eksperyment Fechnera Procedura: Jeśli weźmiesz do ręki kilo, i I : e Bram ołowiu a do drugiej kilogram Pierza? Czy ołów będzie się wydawał dużo cięższy? * Nasz móżzj ęstości, ze względu na to, cięższy, Oczekiwany wynik: ze ołów jest cięższy, Doświadczanie iężaru przedmi r rzeczy ważą tyle, ile podpowiada nam nasz mózg. Eksperyment ten pokazuje, że istnieją r 8 szacuje różnice g: względu na różnice gęstości na światem psychicznym. Nie są one identyczne!!! 15. Prawo Webera-Fechnera że ołów jest duża sz mózg twierdzi, że lotów ma charakter Psychologiczny - tzn óżnice między światem fizycznym a  Psychofizyka – dział ​psychologii​, zajmujący się głównie zależnościami między fizycznymi właściwościami bodźców​ działających na zmysły a ​wrażeniami​ psychicznymi, jakie się wtedy pojawiają. W końcu ​XIX wieku​, początkowym okresie ​naukowego​ rozwoju psychologii, wyniki ​eksperymentów psychofizycznych złożyły się na treść pierwszych praw psychofizycznych (np. ​prawo Webera-Fechnera​). Współczesny kierunek badań podstawowych skupia się na odkrywaniu powiązań między rodzajami i natężeniem bodźców a charakterystyką ich reprezentacji poznawczej (np. ​potęgowe prawo Stevensa​). Za twórcę psychofizyki uważany jest niemiecki lekarz, eseista i filozof ​Gustaw Theodor Fechner​. Pierwsi przedstawiciele tej dziedziny uważali ją za klucz do zrozumienia przeżyć psychicznych człowieka (zobacz: paralelizm psychofizyczny​). Podstawowe pojęcia z zakresu psychofizyki to: ● próg absolutny​ – natężenie bodźca, przy jakim badany wykrywa jego obecność w połowie przypadków; ● próg różnicy​ – różnica w natężeniu dwóch bodźców o tej samej modalności, która sprawia, że w połowie prób bodźce te są spostrzegane jako różne (inaczej: najmniejsza spostrzegana różnica). 17. Eksperymentalna psychologia uczenia się wg Hermanna Ebbinghausa Ebbinghaus eksperymentował na własnej osobie. Uczył się na pamięć zbiorów bezsensownych zbitek liter (np. CAG, GIF, WAW - samogłoska pomiędzy dwiema spółgłoskami) i próbował przypomnieć je sobie po upływie określonego czasu (jednego dnia, dwóch dni, tygodnia, miesiąca, roku itp.). Wilhelm Maximilian Wundt (ur. 16 sierpnia 1832 w ​Neckarau​, zm. 31 sierpnia 1920 w ​Großbothen​) – niemiecki ​psycholog​ i ​filozof​, uważany za twórcę ​psychologii eksperymentalnej​. Psychologia eksperymentalna – została zapoczątkowana przez, nazywanego „ojcem psychologii”, Wilhelma Wundta​ w 1879 roku. Traktuje ona ​psychologię​ jako ​naukę przyrodniczą​, która powinna być badana ​metodami doświadczalnymi​. Termin ten oznacza raczej specyficzne podejście ​metodologiczne​ niż odrębny dział wiedzy. Początkowo dziedzina ta ograniczała się do podstawowych badań eksperymentalnych nad takimi zagadnieniami jak ​uczenie się​ i ​warunkowanie​, ​wrażenia​ i ​spostrzeganie​, motywacja​ i ​emocje​. Obecnie psychologowie eksperymentalni pracują zarówno z ludźmi jak i ze zwierzętami, przeprowadzając z nimi eksperymentalne badania laboratoryjne zmierzające do sformułowania ogólnych praw psychologii, dotyczących nie tylko jednego gatunku. Koncentrują się oni na wpływie zmienności bodźców (zob. ​bodziec w fizjologii​, ​bodziec w psychologii​, ​bodziec w behawioryzmie​, bodziec podprogowy​) na reakcję – zob. m.in. ​zachowanie​, ​reakcja upozorowana​, ​reakcja warunkowa​, reakcja sprawcza​. Celem takich badań jest m.in. identyfikowanie warunków bodźcowych, w których różne jednostki zachowują się podobnie​[1]​. 20. Świadomość vs. nieświadomość według Wundta Świadomość vs. nieświadomość z BA psychiczny tworzący świadomość jest nieświadomym OBicznym wnioskowaniem: „pierwotne sądy, stanowiące o pojedynczych cechach wrażenia, odbywają się bezświadomie i dopiero zespolone w ogólny wniosek przechodzą w świadomość.” » Istnienie nieświadomych procesów psychicznych, stanowiące podłoże tego wszystkiego, co się dzieje w świadomości. » Nieświadome sądy również pozbawione są treści umysłowej mają jednak treść materialną. "Ten zaś związek, czyli to przystosowanie wszystkich rzeczy do każdej i każdej do wszystkich sprawia, że każda substancja prosta ma stosunki, wyrażające wszystkie inne, i że jest przeto żywym i wiecznym zwierciadłem wszechświata." (G.W. Leibniz, Monadologia..., teza nr 56.) W terminologii Leibniza termin "dusza" oznacza monadę, która posiada nie tylko percepcje, ale też pamięć. Do tej kategorii należą nie tylko ludzie, ale też zwierzęta. Spośród dusz wyodrębnia "duchy", które posiadają nie tylko percepcje i pamięć, ale również obraz Bóstwa. Są ​"zdolne poznać system wszechświata i coś z niego przez architektoniczne próbki naśladować, tak że każdy duch jest jakby małym bóstwem w swoim zakresie"​. ​(G.W. Leibniz, Monadologia..., teza nr 83.)​ Zgodnie z zasadą racji dostatecznej (​principium rationis sufficientis​) oraz z założeniem doskonałej hierarchii i koordynacji monad, Leibniz wnioskuje dowód na istnienie Boga. Istnienie Boga jest w tym sensie warunkiem koniecznym zaistnienia bytów o charakterze niekoniecznym, czyli świata w ogóle. Skoro monady są tak świetnie ze sobą skoordynowane, to nie może być to przypadkowe. Bóg też jest monadą, ale monadą szczególną - będącą przyczyną i ostatecznym celem istnienia wszystkich monad. Monada-Bóg znajduje się na szczycie hierarchii monad, ponieważ w sposób doskonały "odzwierciedla" stany innych monad. Można porównać ją do idealnie odbijającego rzeczywistość lustra. W ten sposób Bóg jako monada, która "zna prawdę" staje się gwarantem obiektywności. O monadzie wspomina się też w kontekście ​arché​ ​Pitagorasa​. 25. Zymunt Freud jako twórca psychoanaliz​y Sigmund Freud (ur. jako Sigismund Schlomo Freud ​6 maja​ ​1856​ w ​Příborze​, zm. ​23 września​ ​1939​ w Londynie​) – austriacki lekarz żydowskiego pochodzenia, ​neurolog​, twórca ​psychoanalizy​. Od 1938 mieszkał w Wielkiej Brytanii. Mimo że Freud nie był filozofem w ścisłym tego słowa znaczeniu, jego koncepcje funkcjonowania umysłu ludzkiego, odrzucające racjonalność ludzkich wyborów i zachowań na rzecz czynników irracjonalnych i emocjonalnych, wywarły ogromny wpływ na filozofów, uczonych i artystów przełomu XIX i XX wieku. Ma też ogromny, wciąż żywy, wpływ na nauki o kulturze, ​religioznawstwo​ i inne nauki społeczne. Sam termin „psychoanaliza” wywodzi się z lat współpracy ​Freuda​ z ​Josefem Breuerem​. Ci dwaj wiedeńscy lekarze, próbując leczyć chorych metodą polegającą na odszyfrowywaniu sensu ​objawów​ traktowanych jako forma wyrazu ​nieświadomego​ życia psychicznego i uświadamianiu ich znaczenia pacjentowi, posługiwali się początkowo określeniem „metoda katartyczna” (od ​gr.​ ​katharsis​ = „oczyszczenie”) – w nawiązaniu do terminu znanego w teorii i praktyce ​dramatu​ greckiego. W liście do Freuda Breuer zaproponował mu, by na podstawie ​Króla Edypa​ ​Sofoklesa​ – tragedii określonej przez ​Friedricha Schillera mianem „tragicznej analizy” – nazwać wynalezioną przez nich obu metodę katartyczną „psychoanalizą”, albowiem oni obaj – podobnie jak ​Edyp​ zwalczył dręczącą ​Teby​ zarazę, tropiąc i wypowiadając prawdę – sprowadzili „histeryczne” objawy swej pacjentki do ich genezy tkwiącej w przeżyciu ​traumatycznym​ z wczesnych lat życia (list ten, przechowywany w Archiwum Freuda w Nowym Jorku, do dzisiaj nie został opublikowany w żadnym wydaniu jego korespondencji). Wyniki swych studiów Freud i Breuer opublikowali w 1895 roku w pracy pt. „​Studien über Hysterie​”. Freud i Breuer, mimo że zastosowali w medycynie praktycznej teorię o istnieniu nieświadomego życia psychicznego, nie byli jednak właściwymi odkrywcami tej teorii. Samo pojęcie nieświadomości jest znacznie starsze – jego historia sięga do przyrodoznawcy ​Carla Gustava Carusa​, filozofów ​Johanna Friedricha Herbarta​, ​Arthura Schopenhauera​ i ​Friedricha Nietzschego​. Spotkać je można również w dziełach ​Johanna Wolfganga Goethego​ i ​Fiodora Dostojewskiego​. W formie jeszcze nieostrej pojęcie to pojawia się również w filozofii ​Eduarda von Hartmanna​. Zygmunt Freud jako pierwszy wprowadził pojęcie nieświadomości do psychologii, wynalazł on także metodę badania przejawów nieświadomego życia psychicznego – metodę ​swobodnych skojarzeń​; wyniki zastosowania tej metody powiązał z modelem trzech instancji ​psyche​, z teorią dynamiki popędowej (​zasada rozkoszy​) oraz z koncepcjami mającymi służyć wyjaśnieniu patologicznych odchyleń od tego ideału. 26. Odkrycie kompleksu Edypa ompleks Edypa – ​pojęcie​ wprowadzone do ​psychoanalizy​ przez ​Zygmunta Freuda​[1]​; rodzaj konfliktu: kateksja​ lub ​antykateksja​[1]​. Mitycznym prawzorem jest ​Edyp​, grecki ​król​ Teb, który, nie znając swoich biologicznych rodziców, zabił ojca, a potem ożenił się z matką i miał z nią dzieci. Ma to być powszechne zjawisko wśród dzieci między 3. a 5. rokiem życia (​faza falliczna​ rozwoju psychoseksualnego), polegające na pragnieniu seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej, przy jednoczesnej chęci pozbycia się rodzica tej samej płci jako rywala seksualnego. Konflikt edypalny różnie przebiega zależnie od płci dziecka: ● Kazirodcze​ pożądanie matki oraz wrogość wobec ojca owocuje lękiem przed karą ze strony ojca – jest to ​lęk przed kastracją​ (​lęk kastracyjny​). Lęk ten sprawia, że ostatecznie chłopiec wypiera seksualne pożądanie matki oraz wrogość wobec ojca. Jednocześnie zaczyna się ​identyfikować​ z ojcem, co daje mu możliwość zastępczego zaspokojenia seksualnych impulsów (identyfikacja pełni tu rolę ​mechanizmu obronnego​). ​Wyparcie​ kompleksu Edypa ostatecznie powoduje ukształtowanie się ​superego​. ● Rozwój kompleksu Edypa u dziewcząt (​Carl Gustav Jung​ określał go jako ​kompleks Elektry​, Zygmunt Freud​ dystansował się od tego określenia) jest bardziej skomplikowany. O ile u chłopców ​faza falliczna​ rozpoczyna się kompleksem Edypa, a kończy kompleksem kastracyjnym, o tyle u dziewczynek jest na odwrót; ​kompleks kastracji​ wprowadza je w tematykę różnicy seksualnej i tworzy podłoże do nawiązania relacji z rodzicem płci przeciwnej. Odpowiednikiem lęku kastracyjnego jest tu ​zazdrość o członek​ (wspólnie oba zjawiska nazywa się ​kompleksem kastracyjnym​). Dziewczynka zobaczywszy, że pod względem falliczności nie może konkurować z chłopcem, odwraca się od typowo męskiej aktywności fallicznej. Rozluźnia się także jej związek z matką, a ​obiektem​ staje się ojciec – jako ten, który ma ​fallusa​. Kompleks Edypa​ u chłopców radykalnie kończy się ​kompleksem kastracyjnym​. U dziewczynek nie następuje definitywne rozwiązanie ​kompleksu Edypa​. Jednym ze skutków jest słabsze ukształtowanie superego​. Kompleks Edypa zapoczątkowuje kwestię identyfikacji seksualnej. Według ​Freuda​ wcześniejsza seksualność dzieci obu płci była niezróżnicowana (czyli męska – falliczna). Prawidłowe rozwiązanie kompleksu Edypa ma determinować życie emocjonalne dorosłego człowieka. W psychoanalizie jest to jeden z podstawowych kompleksów ​libido​. Freud usiłował tłumaczyć kompleksem Edypa mnóstwo ludzkich zachowań. W praktyce jednak nigdy nie udowodniono nawet realnego istnienia tego kompleksu. Jego domniemane skutki często łatwiej wytłumaczyć w inny sposób (np. lęk przed kobietami może być po prostu efektem traumy pierwszych prób nawiązania erotycznego kontaktu). 27. Technika swobodnych skojarzeń Wolne skojarzenia to narzędzie psychoanalizy stworzone przez Zygmunta Freuda.Ułatwia pacjentowi wyrażenie wszystkiego, co przychodzi mu na myśl podczas sesji. Chodzi o to, aby zlikwidować filtry lub osądy i łatwiej przedstawić terapeucie sposób myślenia pacjenta. Warto wiedzieć, że ​wolne skojarzenia mają podstawy teoretyczne, konkretny sposób realizacji i konkretne cele. Jest to fundamentalna część psychoanalizy, ale jest stosowana również jako technika do niektórych testów projekcyjnych, takich jak test Rorschacha i test apercepcji tematycznej Murraya (TAT). Jak powstały wolne skojarzenia Zygmunt Freud rozwijał swoją koncepcję przez 6 lat, w latach 1892-1898. Krok po kroku wykorzystywał metody hipnozy i katharsis, których używał na początku, by w końcu zastąpić je wolnym skojarzeniem. Jego celem było uniknięcie sugestii. Freud zaczął dopracowywać wolne skojarzenia po leczeniu pacjentki, pani Emmy Von N. w 1982 roku. Kobieta wyraźnie poprosiła Freuda, aby przestał przerywać jej myśl. Chciała, żeby pozwolił jej na swobodną wypowiedź. W 1904, w przedstawił metodę psychoanalityczną, a następnie mówił o tym, dlaczego dokładnie zdecydował się rzucić hipnozę. Po pracy z Breuerem Freud zdał sobie sprawę, że ​hipnoza daje tylko częściowe, tymczasowe wyniki. Dla porównania wolne skojarzenia mogą pomóc przezwyciężyć opór pacjenta. Dlatego łatwiej uzyskać dostęp do informacji z jego nieświadomego umysłu (wspomnienia, słabe punkty, symbole). Efekty stosowania metody wolnych skojarzeń są również trwałe. Ponadto metoda ta nie wymaga stosowania hipnozy. * Z tych powodów Freud zamienił hipnotyczne i oczyszczające metody na wolne skojarzenia. Następnie uczynił z nich podstawową zasadę dostępu i zagłębiania się w nieświadomy umysł. Teoretyczne podstawy swobodnych skojarzeń Kiedy mówimy, wybieramy konkretne słowa, które chcemy użyć, aby zapewnić spójność z wiadomością, którą próbujemy przekazać. Każdy człowiek wybiera słowa, niektórzy ludzie robią to szybciej, inni wolniej. Ale zawsze są błędy: przejęzyczenia, zapinanie słów, powtórzenia itp. Zazwyczaj ignorujemy te „błędy” poza otoczeniem terapeutycznym. Ale ich znaczenie jest niezwykle ważne. „Nieprzytomność jest zbudowana podobnie do języka”. -Jaques Lacan- Psychoanalitycy postrzegają te „błędy” jako przejaw nieświadomości pacjenta. To prawie tak, jakby wypowiedziane słowa pokonały mury obronne. To samo dzieje się w przypadku metody wolnych skojarzeń. przemian rozwojowych polega na ewolucji popędu seksualnego, a jego istota na zmianie sfer w których się manifestuje, oraz sposobów jego kontroli lub zaspokajania. Główną rolę w przemianach odgrywa relacja tzw. zachowań elementarnych, czyli instynktownych, ze światem zewnętrznym, który poddaje owe zachowania naciskom, a ich posiadacza - określonym, kategorycznym wymaganiom. Prowadzi to do zastępowania przedmiotów wywierających nacisk na ​emocje​ (przedmiotów katektycznych​) innymi, co w rezultacie kończy się przenoszeniem doznań ze sfery ​seksualnej​ na sferę ​psychiczną​. Ewolucja libido wedle Freuda (skrótowe przedstawienie obok) zachodzi w następujący sposób: 1. Okres pregenitalny (między 1 a 5 rokiem życia): 1. faza oralna​ - na pierwszy plan wybija się tutaj dążenie do zaspokojenia ​głodu​ i szukanie przyjemności poprzez ​wargi ust​ oraz język​. Jest to faza ścisłej symbiozy z matką. ​Fiksacja oralna​ jest przedmiotem sporów. Niektórzy uważają, że prowadzi do cech takich jak agresywność oralna, tendencja do sarkazmu oraz zamiłowanie do dyskusji​[1]​ inni, jak Freud twierdzą, że jest to raczej palenie, skłonność do gadulstwa oraz chęć nadmiernego jedzenia i picia. 2. faza analna​ - Koncentruje się na treningu czystości, czyli wymuszaniem przez rodziców wstrzymywania swoich potrzeb fizjologicznych, a co za tym idzie czerpania, w pewnym sensie, przyjemności quasi-seksualnej z tego powodu. Okres ten jest bardzo ważny, ponieważ fiksacja analna doprowadzić może do tendencji destrukcyjnych, skłonności do okrucieństwa, uporu i skąpstwa. 3. faza falliczna​ - czas połączenia różnych popędów, pod prymatem narządów płciowych. Okres ten wiąże się z pierwszymi próbami masturbacji​. Dochodzi też do przeżywania ​kompleksu Edypa​. Jest to zdecydowanie decydujący okres w życiu człowieka. Pozytywne rozwiązanie skutkuje prawidłową identyfikacją płciową. W tej fazie dochodzi też do wytworzenia się ​superego​ oraz ​sumienia​. Dziecko próbuje bardziej racjonalnie tłumaczyć świat. 2. Okres latencji (między 6 a 12 rokiem życia): 1. faza latencji​ - w tym okresie następuje względna stabilizacja i uharmonizowanie popędów płciowych. Na pierwszy plan wychodzi socjalizacja grupowa, zdobywanie wiedzy, rozwój fizyczny. Jest to związane z marginalizacją roli rodziców w życiu dziecka. Potrzeby i pytania skierowane są do świata zewnętrznego, a nie, jak było dotychczas - do rodziców, którzy są w pewnym sensie jedynymi osobami z którymi dziecko może się identyfikować. 3. Okres genitalny (między 13 a 15 rokiem życia): 1. faza genitalna​ - jest to ponowne uaktywnienie się popędu seksualnego, który odgrywa najważniejszą rolę. Jako prawidłowy proces powinien nieść za sobą umiejętność ​miłości​, wyzwolenia z zahamowań oraz pojawienia się zdolności ​altruizmu​. Brak dojrzałości pod tym względem, jest dla szkoły freudowskiej oznaką fiksacji na którejś z faz (najczęściej fallicznej). 30. Oddziaływanie psychoanalizy na nurt psychologii eksperymentalnej 31. Neofreudyzm vs. ortodoksyjna psychoanaliza, 33. Teoria neofreudowskie rozwoju człowieka Ortodoksyjna psychoanaliza, szkoła wiedeńska psychoanalizy, psychoanaliza klasyczna. Klasyczna psychoanaliza stworzona przez Zygmunta Freuda zwraca uwagę przede wszystkim na ​rozwój psychoseksualny​. Przyjemność, która w węższym znaczeniu odnosi się do tego co seksualne, zostaje w toku rozwoju ograniczona przez rzeczywistość. W miarę rozwoju człowiek musi zrezygnować z przyjemności i zaangażować się w życie w rzeczywistości, w życie społeczne. Jednym z podstawowych terminów, który odróżnia klasyczną wersję psychoanalizy od innych szkół jest ​kompleks Edypa​. W kompleksie tym skupiają się emocje skierowane do matki i do ojca (​trójkąt edypalny​). Tylko prawidłowe rozwiązanie tego kompleksu umożliwia normalną (tzn. nie- perwersyjną) seksualność, podporządkowaną prawom społecznym. Neopsychoanaliza Autorzy zaliczani do nurtu neopsychoanalizy, odeszli od koncepcji Freuda. Krytykowali go za nadawanie zbyt dużego znaczenia biologii, popędom i przeżyciom z okresu dzieciństwa. Postulowali tezę, iż główną przyczynę zaburzeń nerwicowych i psychotycznych stanowią aktualne wpływy kulturowo-środowiskowe, stosunki interpersonalne i komunikacja między ludźmi. Według nich leczenie w psychoterapii, poza analizowaniem, badaniem nieświadomości czy reakcji ​przeniesieniowych​ pacjenta, opiera się też na relacji terapeutycznej polegającej na wzajemnej ​empatii​. W ten sposób podczas psychoterapii pacjent uczy się nawiązywania i utrzymywania nowych, lepszych kontaktów z ludźmi​[1]​. Karen Horney W swojej pracy Karen Horney interpretuje siły przyczyniające się do powstania ​nerwicy​. Podobnie jak Freud stwierdziła, że przyczyną nerwicy są nierozwiązane wewnętrzne konflikty. Siłą napędową tych konfliktów są ​popędy​, które, zupełnie inaczej niż w koncepcji Freuda, są siłą specyficzną dla neurotyków​. Rodzą się one z ​poczucia wyizolowania, bezradności, strachu, wrogości​. Ich celem jest ​zdobycie poczucia bezpieczeństwa​. Cechą charakterystyczną i przyczyną nerwicy jest ​neurotyczna struktura charakteru​, ​nerwica charakteru​. W tym ujęciu charakter​ składa się ze ​sprzecznych​ (a więc ​konfliktowych​, ​wzajemnie się wykluczających​) tendencji, które neurotyk próbuje pogodzić, choć jest to całkowicie niemożliwe. Erich Fromm Erich Fromm i jego następcy rozwinęli teorię Freuda o dokładne zbadanie wpływu jaki wywiera istnienie podświadomości na kulturę oraz określenie jak ukryte, "zakodowane w symbole", treści kulturowe wpływają na świadomość i podświadomość poszczególnych ludzi. Według tego nurtu, w odróżnieniu od Freudyzmu, oddziaływania te mają charakter dwukierunkowy. Z jednej strony popędy są sublimowane w formie wytworów kultury, a z drugiej - kultura ma silny wpływ na zawartość ludzkiej podświadomości. Psychoanaliza kulturowa rozszerzyła formy terapii na terapię poprzez tworzenie​ i poddawanie się wpływowi sztuki. W ramach tej szkoły rozwinięto muzykoterapię​, religioterapię i dziecięcą terapię specjalnie pisanymi ​bajkami​. Harry Stack Sullivan Według tego autora ​osobowość​ buduje się w oparciu o względnie trwałe, powtarzające się relacje interpersonalne i tylko w tym kontekście może być rozpatrywana. Daną osobę można rozpatrywać jedynie uwzględniając jej ​pole społeczne​. Stąd badanie i terapia mogą polegać jedynie na obserwacji i zmianie relacji interpersonalnych danej osoby. Wspomniane relacje (a przede wszystkim relacja z matką) przyczyniają się do powstawania ​jaźni​ (dobre i złe 'ja'). Na tej kanwie kształtuje się także selektywność spostrzegania zdarzeń co w efekcie pełni rolę mechanizmu obronnego​. Clara Thompson Neofreudyści​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Na uwagi Klein zwróciło uwagę bardzo wielu psychoanalityków, teoria relacji dziecka z otoczeniem stała się głównym obiektem zainteresowań. Utworzyło się kilka oddzielnych frakcji: ● Pierwsza, reprezentowana przez klasyczną szkołę Freudowską uznawała, jak zostało powiedziane powyżej, wszelki rozwój za skutek rozwoju seksualnego, a wszelkie przedmioty były temu odruchowi przyporządkowane. ● Druga grupa, której najbardziej znanym przedstawicielem był ​Alfred Adler skoncentrowała się, na tzw. poczuciu mocy, która była powodowana przez bezradność okresu dziecięcego, a która manifestowała się chęcią dominacji, posiadania przewagi. 4. Pracowitość czy poczucie niższości? Latencja (6-11) Instynkt racjonalności, każe dziecku dopatrywać się porządku, prawidłowości, możliwości organizacji. Reakcja jest zależna od stanowiska rodziców: entuzjastycznego przyjęcia lub kategorycznego odrzucenia wysiłków. Porządkowanie własnego świata, pilność. Poczucie niższości. 5. Tożsamość czy zróżnicowanie? Dojrzewanie (12-18) Zdolność postrzegania sytuacji z różnych punktów widzenia może spowodować rozszczepienie, lub integracje własnej tożsamości Poczucie tożsamości jako autonomicznej Rozszczepienie tożsamości, lub przybranie roli społecznie nieakceptowanej. 6. Intymność czy izolacja? Genitalny (dojrzała młodość) Usilne dążenie do kontaktu z innymi ludźmi prowadzi, w zależności od zdobytych doświadczeń, do odpowiedniej postawy życiowej Intymność - poczucie bliskiego związku z innymi ludźmi. Izolacja i brak bliskich stosunków personalnych 7. Wielkoduszność czy egocentryzm? Dojrzałość W zależności od doświadczeń życiowych człowiek może swoją uwagę objąć szersze pole, bądź zawęzić je do samego siebie. Poczucie odpowiedzialności za rodzinę, społeczeństwo. Zainteresowania materialistyczne 8. Spełnienie czy rozpacz? Wiek starczy W zależności od jakości własnego życia człowiek przybiera odpowiednią pozę u jego schyłku. Zadowolenie z siebie Rozpacz Rozwój osobowości według Carla Junga Rozwój osobowości według Cormana (stopień intensywności koloru odzwierciedla stopień ekspansywności) Rozwój jako gra stałych tendencji​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Według ​Carla Junga​ osobowość kształtuje się nie tyle w zdeterminowanych procesach, ile w grze stałych tendencji jakimi są intro- i ekstrawersja. A więc w pierwszym okresie dziecko jest w okresie zabaw symbolicznych, umiłowania bajek, fantazji, skłonność do przekory. W drugim okresie otwiera się na świat, próbuje go naśladować - a więc buduje realizm, by w trzecim okresie znów zamknąć się w sferze ​idei​, dąży do samodzielności, odseparowania od rodziców. Podobnie sprawę traktuje L. Corman, z tym że stałymi, determinującymi rozwój są procesy ekspansji i konserwacji (samozachowania). I tak w pierwszym stadium (faza oralna u Freuda) dziecko asymiluje się ze wszystkim co przynosi środowisko - jest to ekspansja bierna. W drugim (faza analna), dziecko próbuje zdobywać otoczenie, a wszelkie "porażki" traktuje impulsywnie. W trzecim stadium (2-3 rok) rozpoczyna się agresywna ekspansja autoerotyczna. W czwartym zaś mamy do czynienia z ekspansją kontrolowaną, gdzie dziecko zostając wystawione na różne przeszkody, musi nauczyć się selekcjonować czerpanie ze świata, poznawać go na miarę własnych możliwości. Psychoanaliza kulturowa​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Klasyczna psychoanaliza, choć nie ujmowała środowisku społecznemu pewnej roli kreatora osobowości, to za główny motor uznawała dyspozycje fizyczne i psychiczne jednostki. Psychoanaliza kulturowa za taki motor uznaje właśnie szeroko pojęte oddziaływanie społeczne. K. Horney dostrzegła w relacjach społecznych, łączących dziecko z rodzicami źródło późniejszych trudności, konfliktów i nieadekwatnych oczekiwań (ze względu na iluzje autorstwa rodziców), ale koniec końców, prowadzi do wytworzenia się twardego systemu obronnego. W. Reich wysunął tezę, że osobowość człowieka ma swoje źródło w strachu przed społecznym odrzuceniem. Myśli te rozwinął ​E. Fromm​, uznając za jedną z najważniejszych potrzeb, potrzebę jedności z innymi ludźmi. Owa potrzeba, konfrontowana jest nieustannym dążeniem do egoizmu i czynności elementarnych. Można więc przyjąć, że według niego, osobowość jest pewnego rodzaju ukształtowana na matrycy systemów socjokulturowych. Struktura osobowości indywidualnej, oraz osobowości społecznej są ze sobą w ścisłym związku. Dziecko przyswaja sobie cechy, wymagania, specyfikę kultury, wzrastając ze wzorami podsuwanymi mu przez dorosłych. Okres Najważniejsze procesy Niemowlęctwo Dostrzeżenie granic i autonomiczności cielesnej Wczesne dzieciństwo Dostrzeżenie wymagań kultury, konfrontacja własnych popędów z oczekiwaniami Późne dzieciństwo Próba rezygnacji z popędów na rzecz solidarności z grupą, odkrycie współzawodnictwa Przedpokwitania (9-12 lat) Zdolność do intymnych związków, poczucie wartości drugiego człowieka Pokwitania Manifestacja problemów seksualnych, na koniec umiejętność tworzenia trwałych związków Dojrzałość Absolutne uspołecznienie, odpowiedzialne wypełnienie ról społecznych. Teoria stosunków interpersonalnych​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Opis​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Nauki z których od początku czerpała psychologia analityczna to ​neurologia​, ​psychiatria​, psychoanaliza​, ​antropologia​, ​etnologia​, ​filozofia​, sztuki plastyczne, ​literatura​, ​teologia​, ​religie światowe​, ​historia​, ​mitologia​, ​alchemia​, ​astrologia​, ​matematyka​ i ​fizyka​. Z rozwojem naukowym, niektóre te dziedziny z czasem odpadły. Obecnie są nurty jungowskie które zajmują się ​etyką​[1]​, objawami politycznymi​[2]​ i kulturowymi i wynalazkami neurologicznymi​[3]​ oraz ​fizyką kwantową​[4]​. Zastosowania kliniczne tej psychologii określa się jako 'psychoterapia analityczna', 'psychoterapia jungowska', 'analiza jungowska', albo 'psychoanaliza jungowska'. Psychoanaliza jungowska a ​Psychoanaliza​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Psychoanaliza​ jungowska (lub analiza jungowska) jest współczesną nazwą dla klinicznego zastosowania psychologii analitycznej, zapoczątkowanej przez ​Carla Gustawa Junga​ po zerwaniu z ​Freudem​ i nazwana tak w ​1913​ dla odróżnienia jej od ​psychoanalizy​ freudowskiej. Obie szkoły dzielą podobne zasady praktyki, n.p. ​psychoza​ ​przeniesieniowa​, oraz ​etyki​, ale historycznie rozdziela je do dnia dzisiejszego cały zakres teorii i usposobienie ich fundatorów. Można to uprościć w ten sposób: Gdzie Freud się skupia na mniemanej ​psychopatologii​ z lat dziecięcych i systemie ​popędów​ danego wypadku, Junga nie obchodzi dzieciństwo, jego metoda jest ​dialektyczna​ i dopatruje się w czym choroba może być ​kompensacją​ za to co się kryje w cieniu​ (​nieświadomości​) danego wypadku, albo pochodzi z ​nieświadomości zbiorowej​. Stąd określano analizę jungowską jako, 'psychoanalizę drugiej połowy życia'. Charakterystyka Junga była że na przestrzeni swej długiej kariery modyfikował definicje swych koncepcji, n.p. teoria ​archetypów​, albo omawiał kwestie pod różnymi naświetlaniami, co zmusza czytelnika do powracania ostrożnie do każdego kontekstu danej kwestii. Do Elementów psychologii analitycznej najbardziej odbiegających od klasycznej ​psychoanalizy​ można zaliczyć następujące: ● Teoria ​libido​ (i ​kazirodztwa​)​[5] ● Pojęcie ​numinosum​[6]​[7] ● Pojęcie ​jaźni​ wywodzącej się z ​numinosum​ i obejmującą ​ego​[8] ● Pojęcie ​kompleksu​[9] ● Pojęcie przeciwstawień (​Conjunctio oppositorum​} i ​Enancjodromia​[10] ● Pojęcie funkcji ​transcendentnej​[11] ● Działanie ​archetypowe​[12]​[13] ● Pojęcie ​nieświadomości zbiorowej​[14] ● Ekstrawersja​ i ​Introwersja​ oraz Cztery funkcje psychiczne​[15] ● Synchroniczność​ jako zasada ​akauzalna​[16] ● Indywiduacja​[17] A najbardziej odbiega od psychoanalizy klasycznej w podejściu do, jak psychoanalityk i literat, Christopher Bollas to ​aforystycznie​ nazwał: (​ang.​The unthought known​), 'znane (tylko jeszcze) nie uzmysłowione'​[18]​. Freud, ​ateista​ pochodzenia żydowskiego, miał szerokie zainteresowania kulturowe, lecz w podejściu do swej nowej metody leczenia był raczej bezwzględny, w odróżnieniu do Junga. Ponadto obawiał się że jego wynalazki zostaną skazane jedynie do użytku wąskiej sfery żydowskiej ​Wiednia​. Stąd widział przez kilka lat swego następcę w błyskotliwym i o siedemnaście lat od siebie młodszym Szwajcarze z ​Zurychu​. Natomiast analityczną psychologię od początków jej istnienia charakteryzowała różnorodność, zarówno jeżeli chodzi o międzynarodowe pochodzenie osób, towarzyszących jej rozwojowi, jak i o otwarcie do i współpracę pomiędzy wieloma różnorodnymi dyscyplinami wiedzy, do dnia dzisiejszego. Obecnie obie czołowe szkoły psychologii głębi przechodzą ewolucję w kierunku nauk ścisłych, co jest tradycjonalne dla wielu Jungistów. Organizacyjnie i historycznie psychologia analityczna uznaje do dziś swoje korzenie w Zurychu w ​Szwajcarii​. Historia i niechętna rola Junga​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] Historia psychologii analitycznej jest częścią większej historii ​psychoanalizy​, przeplatając się z nią, a jednak będąc odrębną. W pierwszej dekadzie ​XX wieku​ ​Zurych​ był drugim ważnym centrum psychoanalizy po ​Wiedniu​. Zawodowa i osobista przyjaźń pomiędzy ​Freudem​ i ​Jungiem istniała od 1907 do 1913 roku. Jung był główną postacią w instytucjonalnym rozwoju psychoanalizy i stał się pierwszym architektem międzynarodowego psychoanalitycznego ruchu. To on pierwszy wprowadził zasadę, że każdy przyszły analityk powinien przejść analizę własną, która to zasada stała się jedną z podstawowych we wszystkich szkołach psychologii głębi. Początek psychologii analitycznej​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] W ​1913​ roku zakończyła się nieodwołalnie współpraca pomiędzy ​Freudem​ i Jungiem. Ich bolesne i gorzkie rozstanie miało długotrwały i ważny wpływ na obie szkoły, zarówno stymulując ich rozwój, jak i hamując go. W tym samym roku Jung użył po raz pierwszy terminu “psychologia analityczna”, dla rozróżnienia jego psychologii od ​psychoanalizy​. W latach 30. XX wieku Jung nie był zainteresowany tworzeniem własnej szkoły psychologii i psychoterapii. Jako prezydenta Medycznego Towarzystwa Rozwoju Psychoterapii bardziej interesowało go poszukiwanie punktów wspólnych pomiędzy różnymi szkołami psychoterapii. Miał zdecydowanie ambiwalentną relację do organizacji. Przed stworzeniem Instytutu w ​Zurychu​ istniały jedynie Kluby Psychologii Analitycznej w niektórych dużych miastach ​Europy​ i ​Stanów Zjednoczonych​. Również tam Jung utrzymywał dystans i nigdy nie angażował się mocno w administrację żadnego z nich, choć wspierał je wykładami i seminariami. Jednakże bliscy jego współpracownicy rozpoznawali potrzebę utworzenia instytutu, w którym mogłaby być studiowana jego psychologia. Kombinacja analizy i seminariów w językach niemieckim i angielskim stanowiły szkolenie dla pierwszej generacji analityków jungowskich. 35. Struktura osobowości w ujęciu psychologii analitycznej Struktura osobowości według Junga Podsystemy psyche W jungowskim myśleniu o psyche zdaje się przeważać perspektywa systemowa. Jung pisze o niej jako o względnie zamkniętym systemie samoregulującym, który składa się z kilku zasadniczych podsystemów. Tymi podsystemami są z jednej strony sfera świadomości i nieświadomości, w ramach zaś innego podziału z hierarchicznie uporządkowanych podsystemów: 1. ego​/ja – adaptującego psyche do środowiska zewnętrznego 2. persony​ – odpowiedzialnej za adaptację jednostki do rzeczywistości społecznej 3. duszy – wspomnianej wyżej funkcji adaptującej do rzeczywistości wewnętrznej podmiotu, dzieli się ona na dwa rodzaje: Anima (kobieca strona męskiej psychiki) i Animus (męski archetyp kobiecej psychiki). Dusza jest przeciwieństwem i dopełnieniem persony. 4. nieświadomości indywidualnej – zawierającej materiał oderwany od pola świadomości jednostki oraz 5. nieświadomości zbiorowej – czyli obszaru nieświadomego, wspólnego całemu rodzajowi ludzkiemu. Z kolei każdy z tych pięciu podsystemów ma także własną strukturę, ale wspólną ich właściwością jest uporządkowanie elementów zgodne z nadrzędnym porządkiem koncentrycznym, czyli takim, w którym siatka znaczeń, wszelkiego rodzaju wzorców regulacyjnych i doświadczeń, skupia się wokół punktów kardynalnych, czyli ​kompleksów​. „Ja” jest zatem centrum skupiska treści zgromadzonych wokół niego w polu świadomości i odnoszących się w jakiś sposób do niego. To samo dotyczy „persony”, która skupia wokół siebie formy zachowań i doświadczeń, przystosowawczych do konkretnego środowiska społecznego. „Dusza” to nieświadoma postawa funkcjonalna, odpowiedzialna za przystosowanie podmiotu, w tym integrowanie i właściwe reagowanie na treści ze świata wewnętrznego (sfery nieświadomości indywidualnej i zbiorowej). Patrz też: ​Anima​ / ​Animus​. Nieświadomość indywidualna to treści osobnicze mające źródło w doświadczeniu jednostki (zgrupowane wedle wspomnianego modelu strukturalnego w kompleksy funkcjonalne); natomiast nieświadomość zbiorowa, to wrodzone i tkwiące potencjalnie w każdej istocie ludzkiej kolektywne wzorce doświadczania, aktualizujące się jednak sytuacyjnie i z ukrycia formułujące świadomość człowieka. Na nieświadomość osobową składają się więc dwa rodzaje treści: treści dające się dowolnie reprodukować i niedające się reprodukować w sposób dowolny, natomiast na nieświadomość zbiorową: treści, które w ogóle nie mogą zostać uświadomione (są to archetypy oraz instynkty). 36. Podstawowe pojęcia psychologii analitycznej: archetypy, nieświadomość zbiorowa ARCHETYPY: Carl Gustav Jung pisał: Pojęcie archetypu (...) zostało wywiedzione z wielokrotnie powtarzanych obserwacji, jak na przykład ta, że mity i bajki literatury światowej zawierają ściśle określone motywy, które pojawiają się zawsze i wszędzie. Jednocześnie te same motywy spotykamy w fantazjach, snach, deliriach i urojeniach współczesnego człowieka. Te właśnie typowe obrazy i związki nazywamy wyobrażeniami archetypowymi. Im są wyraźniejsze, tym jaskrawiej uwidacznia się to, że towarzyszy im szczególnie intensywne zabarwienie emocjonalne (...). Wywierają na nas wrażenie, są sugestywne i fascynujące. Biorą one swój początek w archetypie, który – sam w sobie – wymyka się przedstawieniu, jest nieświadomą praformą, stanowiącą – jak się wydaje – część struktury ​psyché​, może przeto pojawiać się zawsze i wszędzie. C. G. Jung,​ Das Gewissen in psychologischer Sicht. ​W:​ Das Gewissen. ​Studien aus dem C.G. Jung-Institut, Zürich 1958, s. 199n​, wskazywał na ​kundalinijogę​, ​tantrę​, ​lamaizm​ i jogę ​taoistyczną​ jako na ważne źródła dostarczające mu materiałów porównawczych dla interpretacji tej nieświadomości​[7]​. 37. Pojęcia ekstrawersji/introwersji w psychologii analitycznej Według Junga introwersja i ekstrawersja to dwa ogólne typy postaw, które wyrażają kierunek, w jakim zmierza ​libido​ (rozumiane nie jako popęd seksualny, jak u ​Freuda​, ale jako ogólna energia psychiczna). Ekstrawertyk kieruje swoje zabiegi adaptacyjne i reakcje na zewnątrz, sterują nim oczekiwania i potrzeby środowiska społecznego. U introwertyka natomiast, libido realizuje się poprzez subiektywne stany wewnętrzne i procesy psychiczne, a pierwszą reakcją introwertyka na nieznane środowisko jest wycofanie​[3]​. Carl Gustav Jung​ pisał: „W trakcie analizy osobowości okazuje się, że ekstrawertyk włącza się w świat odniesień za sprawą pozostawania w ​nieświadomości​ co do samego siebie jako podmiotu czy też ulegania złudzeniom co do samego siebie, jeśli natomiast chodzi o introwertyka, okazuje się, że urzeczywistniając swą osobowość w społeczności, zupełnie bezwiednie popełnia on najpoważniejsze błędy i dopuszcza się najbardziej absurdalnych niezręczności”​[4]​. Specyficzną formą ​nerwicy​ osób odznaczających się wysokim stopniem introwersji jest według Junga​ ​psychastenia​. Introwertyzm jest często mylony z ​nieśmiałością​ i ​osobowością schizoidalną​[​potrzebny przypis​]​. 38. Neofreudyzm a teorie relacji z obiektem Teoria relacji z obiektem – grupa teorii traktujących o rozwoju ​relacji​ między obiektem (zazwyczaj matką) a dzieckiem. Część teorii relacji z obiektem akcentuje kluczową rolę fantazji dziecka (Melanie Klein, psychoanaliza brytyjska) w konstytuowaniu się i przechodzeniu kolejnych stadiów relacji z obiektem. W innych natomiast teoriach (William Ronald Dodds Fairbairn), odnajdujemy większe zaabsorbowanie rzeczywistymi aniżeli wyobrażeniowymi zdarzeniami.​[​potrzebny przypis​] Obiekt jest celem dla kształtującego się popędu, a odpowiednia relacja umożliwia rozwój aparatu psychicznego. Pierwotnym obiektem jest pierś matki z uwagi na to, że jako pierwsza zaspokaja potrzebę głodu i popęd. W wyobraźni dziecka może istnieć kilka wyobrażeń ​self​, jak i ​obiektu​. Wyobrażenia te mogą być nawet sprzeczne ze sobą. W celu osiągnięcia odpowiedniej spójności dziecko stosuje rozmaite ​mechanizmy obronne​, np. ​rozszczepienie​, ​idealizacja​ i inne. 39. Psychologia indywidualna Alfreda Adlera Psychologia indywidualna – synonim psychologii ​różnic indywidualnych​, lub koncepcja opisu teorii osobowości sformułowana przez ​Alfreda Adlera​[1]​. Alfred Adler uznawał poczucie mniejszej wartości (niższości) za zasadniczy czynnik kształtujący osobowość człowieka, determinujący zachowanie oraz prowadzący do dążeń kompensacyjnych w społeczeństwie. W 1911 r. Adler założył „Towarzystwo wolnych badań psychoanalitycznych”, a następnie w roku 1912 zmienił nazwę jego nazwę na ​Towarzystwo psychologii indywidualnej​. Alfred Adler uważał, że czynniki społeczne i otoczenie są ważne dla indywidualnego dobrostanu. Podstawowe zasady psychologii indywidualnej zostały przedstawione w książce The Neurotic Character, opublikowanej w 1912 roku. ​Adler​ stosował określenie „psychologia indywidualna”, ponieważ po badaniach doszedł do wniosku, że silne wpływy społeczne wywierają wyraźny wpływ na każdą osobę​[​doprecyzuj: prima facie „indywidualna, bo społeczna” wydaje się sprzecznością​]​. Teoretyczne podstawy​[​edytuj​ | ​edytuj kod​] U podstaw teorii leży psychologia dziecka. W nurcie tym sugeruje się, że aby zrozumieć i wytłumaczyć zachowanie i ​charakter​ człowieka należy sięgnąć do jego najwcześniejszego dzieciństwa​. Okres najwcześniejszego dzieciństwa stanowi podstawę (według Adlera) nie tylko dla psychologów zajmujących się bezpośrednio dziećmi ale też dla tych, którzy zajmują się ludźmi ​dorosłymi​[2]​. Dziecko jest istotą bezbronną, narażoną na szereg niebezpieczeństw. Jest też bezwolne i poddane wpływom środowiska. Nie ma ani siły ani świadomości by decydować same o sobie. To wszystko oraz inne czynniki sprawiają, że dziecko czuje niższość w stosunku do dorosłych. Normalną reakcją jest więc chęć przezwyciężenia tej niższości. Jednak działa tu paradoks​, gdyż dziecko będąc uzależnionym od dorosłych i słabym jest równocześnie w pewny sposób nadrzędne, ponieważ swoją słabością może wymuszać na dorosłych określone zachowania (na przykład dziecko wymuszające płaczem uwagę, pokarm, pieszczotę itd. już we wczesnym dzieciństwie). Pojawiają się więc dwie postawy: ● Pierwsza​: postawa dziecka chcącego przezwyciężyć słabość za pomocą gromadzenia wiedzy, siły, umiejętności, niezależnego, dążącego do usamodzielnienia. Taki osobnik chce pokazać, że jest godny równania się z dorosłymi, a często wręcz, że jest od dorosłych lepszy. ● Druga postawa​: postawa dziecka wykorzystującego dla zdobycia tego, czego pragnie, swojej słabości. Od najwcześniejszego stadium rozwoju mamy też do czynienia z celowością nieuświadomioną. Dziecko obiera sobie pewien ​cel​. Zwykle cel ten zamyka się w obrębie zdobycia znaczenia i mocy, co jest uwarunkowane ​poczuciem niższości​ w stosunku do dorosłych. Zasada celowości W psychologii indywidualnej Adlera bardzo dużą rolę odgrywa założenie ​celowości​. Przyjmuje się za zasadę, że wszystkie przejawy życia psychicznego człowieka posiadają określony cel. Zwykle jest to cel główny, obrany już w okresie wczesnego dzieciństwa i konsekwentnie, nieuświadomienie realizowany za pomocą stylu życiowego. Na tej podstawie (na zasadzie celowości) opiera się sposób badania jednostki przez psychologa indywidualnego. ​Styl życiowy kształtuje się wyraźnie już między 4 a 5 rokiem życia. Dziecko wypracowuje sposoby radzenia sobie z rzeczywistością, uzyskiwania tego, czego chce i stosuje je później przez całe życie. Powstają szablony zachowań powielane w każdej sytuacji, które składają się na styl życiowy danego osobnika. Aby określić styl życiowy, co jest podstawą zrozumienia jednostki i owocnego badania, należy zanalizować możliwie najbardziej odległe i najbardziej zróżnicowane przeżycia pacjenta. Wśród tej różnorodności zachowań i sytuacji trzeba wykryć ową celowość: określić cel i sposoby osiągania go wspólne dla wszystkich momentów życia. Nie zawsze, a nawet często nie jest to łatwe zadanie, gdyż psychologia indywidualna zakłada zajmowanie się człowiekiem jako zamkniętą, niepodzielną całością. Na to wskazuje już nazwa: ​indywiduum​ – niepodzielna jednostka, całość. Dlatego tak ważne staje się określenie celu danej jednostki. Pozwala to na zrozumienie wielu zjawisk zachodzących w jej psychice i wyjaśnieniu jej zachowań i motywów jakie nią kierowały. Psychologia indywidualna zakłada również, że człowiek posiada wrodzony ​instynkt​ społeczny. Twierdzenie to opiera się na obserwacjach przemawiających za tym, że człowiek nie rozwija się pomyślnie poza ​społeczeństwem​. 40. Geneza behawioryzmu Behawioryzm [ang. ​behaviour ‘zachowanie się’], ​kierunek w psychologii, który powstał na początku XX w. i stanowił aż do połowy lat 70. jeden z podstawowych paradygmatów tzw. psychologii akademickiej; zwanej też teorią zachowania, teorią bodźca–reakcji lub teorią s–r (ang. stimulus–reaction). Za główny przedmiot badań psychologii uznawał zachowanie się (​behaviour​) człowieka. Behawioryzm ukształtował się w USA (jego promotorem był amerykański psycholog J.B. Watson) w opozycji do tradycyjnej „psychologii umysłu”, która koncentrowała się na analizowaniu tzw. treści świadomości; odrzucił, jako nienaukową, podstawową dla tej psychologii metodę ​introspekcji​, postulował zaś stosowanie w badaniach psychologicznych metod obiektywnych, spełniających wymóg społecznej sprawdzalności uzyskiwanych za ich pomocą wyników; zamiast zajmowania się zjawiskami świadomości, które nikomu poza doznającym podmiotem nie są bezpośrednio dostępne, proponował badanie obserwowalnego zachowania się ludzi i zwierząt (behawioryzm zakładał, że podstawowe prawidłowości zachowania się są wspólne wszystkim organizmom żywym). Przez zachowanie behawiorysta rozumiał zespół reakcji ruchowych oraz zmian fizjologicznych, którymi organizm odpowiada na sytuację, tj. na zespół bodźców fizycznych płynących ze środowiska naturalnego i społecznego; zadaniem psychologii powinno być badanie związków między bodźcami (s — ang. ​stimulus​) a reakcjami (r — ang. ​reaction​), co w skrócie wyraża formuła s–r, by na tej podstawie móc przewidywać, a także — odpowiednio manipulując warunkami zewnętrznymi — wpływać na zachowanie. U podstaw tak sformułowanego programu leży założenie, że całość zachowania się człowieka, jego rozwój i jego osobowość (rozumiana jako system nawyków, czyli ustabilizowanych połączeń s–r) są przede wszystkim wynikiem działających na jednostkę (teraz i w przeszłości) bodźców i aby zachowanie wyjaśnić nie trzeba odwoływać się do żadnych procesów wewnętrznych; w szczególności behawioryzm przeciwstawiał się interpretowaniu zachowania człowieka w kategoriach wrodzonych tendencji lub instynktów, podstawowe znaczenie przypisując wytwarzaniu się i utrwalaniu w ciągu życia jednostki związków s–r, a więc uczeniu się określonych reakcji na określone bodźce (stąd behawioryzm bywał też nazywany teorią uczenia się). Behawioryzm miał swych prekursorów wśród przedstawicieli materialistycznej filozofii oświecenia (La Mettrie), socjologii pozytywizmu (A. Comte), europejskiej psychologii obiektywnej (W. McDougall, H. Pieron), bezpośredni zaś impuls do jego powstania dała zoopsychologia amerykańska (J. Loeb, M. Yerkes, E. Thorndike) oraz badania fizjologów rosyjskich I. Sieczenowa i I. Pawłowa. Radykalny program Watsona spotkał się z ostrą krytyką psychologów klasycznych, z czasem zaczął budzić wątpliwości wśród zwolenników; doprowadziły one do prób jego modyfikacji i powstania licznych odłamów behawioryzmu określanych wspólną nazwą ​neobehawioryzmu​. Pierwszy z rewizją paradygmatu s–r wystąpił E.C. Tolman, który wskazywał, że Uważał, że zachowanie przybiera postać ​S-R​, gdzie S to ​bodziec​ (ang. stimulus), zaś R to ​reakcja​ (ang. response). Swoje teorie potwierdził słynnym eksperymentem na jedenastomiesięcznym dziecku - ​małym Albercie (Albert B.), który był umieszczony w szpitalu. Eksperyment Watsona i jego asystentki, najpierw doktorantki, później też żony, ​Rosalie Rayner​ polegał na uczeniu Alberta lęku przed szczurem poprzez warunkowanie klasyczne. Gdy w polu widzenia dziecka pojawiał się szczur, Watson uderzał w gong, wywołując straszny hałas, który jest ​bodźcem bezwarunkowym​ dla reakcji lękowej u dziecka. Albert zaczął szybko bać się szczura. Nastąpiła także generalizacja tego lęku na inne przedmioty podobne do szczura (maskotki, brody itp.) Watson nigdy nie ​wygasił​ lęku u Alberta. Obecnie eksperymenty takie są w psychologii zakazane ze względów etycznych. Watson został wyrzucony ze swojej rodzimej uczelni, po tym jak nawiązał romans ze swoją doktorantką Rosalie Rayner. Listy miłosne Watsona do Rosalie znalazła jego żona i ujawniła na rozprawie rozwodowej. Fragmenty owych listów zostały opublikowane w prasie, co wywołało skandal. Tego nie zniosły ówczesne władze uniwersyteckie. 43. Behawioryzm w ujęciu B.Skinnera - główne założenia Burrhus Frederic Skinner => Jeden z najwybitniejszych psychologów na świecie (ortodoksyjny behawiorysta), twórca teorii uczenia się, który opracował zasady uczenia programowego. W swojej działalności nawiązywał on do behawioryzmu klasycznego Watson’a- popierał dwa poglądy klasycznego behawioryzmu, lecz odrzucał pewne koncepcje fizjologiczne w znaczeniu Pawłowa. Uważał, że w behawioryzmie najważniejsze są nagrody i kary. Uważał, że: a) Obserwacje na zwierzętach mają bezpośrednie zastosowanie w interpretacji zachowania ludzkiego. b) Schemat zachowania rozumiemy jako reakcję na bodziec (jest zadowalające) c) Badacz powinien się interesować danymi obserwowanymi d) Wykluczał znaczenie terminów (desygnatów), którymi nauka nie powinna się zajmować. 6. Prawa reakcji i odruchu wg Skinner’a: a) Prawo progu => mówi o tym, że do wywołania określonej reakcji niezbędna jest pewna minimalna siła bodźca. b) Prawo latencji => mówi o tym, że istnieje ukryty czas wystąpienia reakcji po zadziałaniu bodźca. c) Prawo siły reakcji => siła reakcji jest funkcją intensywności bodźca (im silniejszy bodziec, tym silniejsza reakcja). d) Prawo powinności => reakcja może się pojawić przez pewien czas po ustaniu bodźca e) Prawo czasowego sumowania => przedłużenie działania bodźca może dać podobny efekt jak nasilenie intensywności bodźca. 8. Behawioryzm wg Skinner’a: a) Jest powrotem do oświeceniowego sensualizmu (John Locke). b) Człowiek jest maszyną, tzn. jest on złożonym układem bodźców, a jego złożoność jest wyjątkowa. c) Przedstawił człowieka ubezwłasnowolnionego przez środowisko 9. Najważniejsze twierdzenia behawioryzmu: a) Świadomość nie istnieje, a jeśli istnieje to nie może być przedmiotem ​psychologii​, tzn. nie może rejestrować i sprawdzać przeżyć psychologicznych b) Człowiek w swoim życiu psychicznym i w reakcjach nie jest autonomiczny, ale zdeterminowany przez środowisko fizycznie i społecznie, a więc poprzez rodzinę, instytucje społeczne, szkołę, media, a także instytucje państwowe. c) Przedmiotem psychologii są tylko dające się zarejestrować zewnętrzne reakcje na bodźce, a więc ramy zewnętrzne, reakcje fizjologiczne czyli zewnętrzne zachowania. d) Psychologia może tylko działać na związki między bodźcami (S), a reakcjami (R) bez brania pod uwagę wewnętrznych procesów psychicznych. 10. Model psychiki: S => ? (Pusta skrzynka) => R Reakcja jest funkcją bodźca wg wzoru => R = f (S) * Późniejsi behawioryści (np. E. Tolman), zmienili ten model uwzględniając czynności psychiczne (wewnętrzne). Behawioryzm w swoich założeniach metodologicznych zbyt upraszczał rzeczywistość. Przyczynił się on poprzez ostre wymogi badań do ustalenia cennych prawidłowości, np. teoria kształtowania nawyków. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- * Godność wg Skinner’a => układ bodźców, który nie zmusza do zachowań * Osobowość wg Skinner’a => jest to zespół nawyków powstających w procesie uczenia się lub jest to lustrzane odbicie sytuacji, nie różnicuje cech człowieka. * Środowisko => jest to trwały układ elementów w społeczeństwie * Sytuacja => jest to układ elementów w określonym czasie. 44. Zachowanie sprawcze (instrumentalne) / warunowanie instrumentalne Dwie odmiany zachowania organizmu wg Skinner’a: a) Zachowanie reaktywne => ma miejsce gdy zarówno S (bodziec), jak i R (reakcja) są obserwowane wzrokowo oraz gdy reakcja pojawia się jako następstwo S (bodźca). b) Zachowanie sprawcze => mówimy o nim gdy możemy obserwować R, gdy S nie jest dostępne naszej obserwacji. Zachowanie ​jest​ sprawcze, gdy jakaś właściwość organizmu sprawia, iż jest on aktywny i demonstruje reakcje dotychczas mu nieznane. Rozróżnienie zachowań reaktywnych i sprawczych pozwoliło Skinner’owi precyzyjnie odróżnić warunkowanie klasyczne od instrumentalnego a) Zachowanie reaktywne => jest następstwem warunkowania klasycznego, tzn. działa bodziec obojętny, następuje wzmocnienie i reakcja odruchu motorycznego. b) Zachowanie instrumentalne => jest przypadkiem uczenia się. Jest to reakcja, która nie jest poprzedzana określonym bodźcem. Warunkowanie instrumentalne (​ang.​ ​instrumental conditioning​, ​operant conditioning​), in. warunkowanie II typu – forma ​uczenia się​; ze względu na przebieg, między innymi aktywność uczącego się, warunkowanie instrumentalne należy odróżnić od ​warunkowania klasycznego​, w którym uczący się pozostaje bierny. Warunkowanie instrumentalne odkrył i opisał ​Jerzy Konorski​ (1928). Do najbardziej znanych psychologów zajmujących się tą problematyką należą: ​Burrhus Frederic Skinner​, ​Edward Tolman​ i ​Edward Thorndike​, który wprowadził termin ​prawo efektu​ opisujący relację między zachowaniem a następującą po nim konsekwencją. Istota warunkowania sprawczego polega na modyfikowaniu częstości zachowania poprzez stosowanie kar i nagród, co wpływa na prawdopodobieństwo wystąpienia danego zachowania. Zarówno kary jak i nagrody mogą mieć charakter pozytywny lub negatywny. Schemat powstawania odruchu warunkowego instrumentalnego A. Odruch instrumentalny oparty na odruchu bezwarunkowym 1 etap. Przy pomocy specjalnej uprzęży podnosimy psu łapę i w tym momencie dmuchamy mu w ucho + brzęczyk jako bodziec obojętny → po skojarzeniu pies aktywnie prostuje łapę (nie pozwala jej zgiąć). 2 etap. Brzęczyk → wyprost kończyny B. Odruch instrumentalny typowo wolicjonalny Głodny szczur po włożeniu do ​klatki Skinnera​ podejmuje ​działania orientacyjne​ i odkrywa dźwignię, po której naciśnięciu, w pojemniku pojawia się kulka pokarmu (porcja wody). Po skojarzeniu tych faktów szczur, ilekroć jest głodny/spragniony naciska dźwignię. 45. Behawioryzm celowościowy wg E. Tolmana Edward C. Tolman (ur. ​14 kwietnia​ ​1886​, zm. ​19 listopada​ ​1959​) – psycholog ​amerykański​, twórca koncepcji ​behawioryzmu​ celowościowego (neobehawioryzm). W 1922 roku wystąpił z najpełniejszą krytyką behawioryzmu ​J.B. Watsona​, ponieważ przeprowadził szereg eksperymentów behawiorystycznych i zauważył ich błędność. Zaproponował własną teorię motywacji i wprowadził do psychologii uczenia się pojęcie popędu. Wprowadził do psychologii koncepcję behawioryzmu celowościowego, według której powinna zajmować się badaniem całego działania totalnego organizmu z punktu widzenia celu, do którego dąży jednostka. Edward Tolman jako pierwszy na świecie opublikował badania dotyczące selektywnej hodowli szczurów pod względem ich zdolności uczenia się znajdowania drogi w labiryncie. Badania te zainspirowały jego ucznia ​Roberta Tryona​ do przeprowadzenia własnych, długoletnich badań w tej dziedzinie.​[1] Wprowadził pojęcie uczenia utajonego. Zdaniem Tolmana uczenie nie musi się odbywać przy pomocy wzmacniacza. Nawet jeśli zwierzę nie dostanie jedzenia, to i tak się uczy. Na przykład: kiedy w doświadczeniu, postawimy przed małpą dwa pojemniki, gdzie pod jednym jest banan, a pod drugim nie i małpa podniesie pojemnik, pod którym nie ma jedzenia, będzie szukała go dalej i w końcu trafi na banana. Jeśli wyuczone zachowanie zwierzęcia je zawiedzie, nie jest ono bezradne, ale podejmuje kolejne reakcje i dokonuje kolejnych wyborów. Innym dowodem na uczenie się utajone jest fakt, że szczury, które już kiedyś brały udział w doświadczeniu z labiryntem, w drugiej próbie szybciej trafiły do jedzenia niż szczury, które znalazły się w labiryncie po raz pierwszy. behawioryzm celościowy - neobehawioryzm, ​psychol. kierunek w psychologii; w przeciwieństwie do ​behawioryzmu klas. nie ogranicza się do opisu i statyst. analizy związków między bodźcami i reakcjami, lecz dopuszcza ich interpretowanie (wyjaśnianie) za pomocą hipotetycznych zmiennych pośredniczących, występujących między bodźcem i reakcją.