Pobierz Historia myśli socjologicznej - Notatki - Socjologia i więcej Notatki w PDF z Socjologia tylko na Docsity! 1 1. Koncepcja społeczeństwa industrialnego wg H. Saint – Simona. Koncepcja społeczeństwa industrialnego: * wszystko, co służy zaspokajaniu potrzeb zbiorowości „industria” (nie tylko produkcja dóbr materialnych, ale też sztuka i nauka), służy dobru ogólnemu, * żądał zniesienia nierówności, * uważał, że państwo powinno przeobrazić się w jeden wielki warsztat produkcyjny,* władza nad ludźmi powinna przeobrazić się we władzę nad rzeczami, * władza powinna przejść w ręce uczonych i organizatorów produkcji, którzy po trafią najlepiej pokierować wytwórczością, 2. Krytyka społeczeństwa burżuazyjnego wg H. Saint – Simona. I. Prawnicy i metafizycy mają skłonności do uważania formy za treść, a wyrazów za rzecz, dlatego nie posiadają wiedzy pozytywnej. II. Uczeni i przemysłowcy natomiast są grupą, która może ukształtować przyszłość społeczeństwa, (bo oni tworzą rzeczywiste wyznaczniki procesów historycznych). III. Należy poszerzyć rolę działacza, a ograniczyć pseudo działania gadacza. 3. Poglądy socjalizmu utopijnego na naturę ludzką. Pierwsi teoretycy socjalizmu utopijnego (zw. socjalistami utopijnymi), dążyli do systemu idealnego bez egoizmu, przymusu oraz wyzysku. Chcieli zastąpić tradycyjny układ pracodawca - robotnik wymyślonymi przez siebie dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi. I. Henri Saint-Simon twierdził, że do własności są uprawnieni tylko ludzie wykonujący osobiście pracę produkcyjną, czyli robotnicy, rolnicy, rzemieślnicy i technicy. Nazwał ich pszczołami, a pozostała część, tj. właścicieli, określił mianem trutniów, których jako nieprzydatnych należy - wyeliminować. Jego zwolennicy domagali się zniesienia dziedziczenia i uspołecznienia środków produkcji (fabryk i ziemi). II. Karol Fourier proponował likwidację dotychczasowego układu społecznego i utworzenie w to miejsce nowej organizacji społeczeństwa falangi - samowystarczalnej organizacji spółdzielczej, zrzeszającej przedstawicieli wszystkich zawodów. Mieli oni zamieszkiwać w osiedlach zwanych falansterami. III. Robert Owen uważał, że tylko zniesienie własności prywatnej pozwoli wszystkim korzystać z efektów pracy. Wskazywał drogę do celu w postaci spółdzielni i związków zawodowych. Jako bogaty fabrykant, próbował praktycznie realizować swoje poglądy przez zakładanie wzorcowych kolonii w Ameryce, ale ulegały one szybkiemu rozpadowi. W 1833 r. założył Ogólnokrajowy Związek Związków Zawodowych. IV. Ludwik Blanc proponował tworzenie dużych zakładów pracy (zapewnienie robotnikom narzędzi i miejsca pracy), stworzenie przedsiębiorstw prywatnych, społeczeństwo idealne żyje w niezależnych grupach, 4. Metody socjologii wg A. Comte’a. August Comte’a wprowadził pojęcie „metoda pozytywna" jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować według własnego uznania w sposób możliwie najlepszy. Metoda socjologii wg Cmte’a zakłada: a) badanie zjawisk społecznych w ich powiązaniu ze sobą, b) przyjmowanie całościowego punktu widzenia, c) przechodzenia od tego co proste do tego co złożone, d) posuwanie się od rzeczy znanych do nie znanych, Socjologia korzysta z metod innych nauk (posuwanie się od rzeczy znanych do nieznanych): a) obserwacji - opartej na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu), b) eksperymentu - zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną c) porównania - wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz, Stosuje też metodę historyczną, która skupia się na dziejach ludzkości, nie poszczególnych społeczeństw. 5. Klasyfikacja nauk wg A. Comte’a. 2 Klasyfikacja nauk jest zbudowana od ogólnych (najmniejsze zastosowanie praktyczne, proste) do szczegółowych (największe zastosowanie praktyczne, złożone). Wyróżnione zostają: a) nauki dotyczące ciał martwych: * fizyka niebieska, czyli astronomia,* fizyka ziemska, dzieląca się na fizykę właściwą i chemię, b) nauki dotyczące ciał zorganizowanych, ożywionych, tworzące klasę fizyki organicznej * odnoszące się do jednostki - fizjologia właściwa, * odnoszące się do gatunku - fizyka społeczna, Ostatnia z wyróżnionych nauk zostaje nazwana socjologią, która jest podzielona na statykę i dynamikę społeczną. Przedmiotem dociekań statyki stają się: * rodzina, * podział pracy, * religia i Kościół, * język, Dynamika społeczna zwraca m.in. uwagę na wzajemną zależność wszystkich części systemu społecznego oraz na fakt, iż przemiany świadomości zachodzące zgodnie z prawem trzech stadiów są skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia. 6. Socjologia jako nauka pozytywna wg A. Comte’a. Socjologia była swego rodzaju podsumowaniem poszukiwań prowadzonych przez poprzedników. Comte wystąpił z programem pozytywnym włączając doń projekt „pozytywnie" zorientowanej socjologii. Nauka ma za zadanie: * badać fakty i tylko fakty pojęte jako swoiste „przedmioty" zewnętrznej wobec badacza obiektywnej rzeczywistości, * celem badania naukowego jest nie tylko ustalanie faktów, ale wykrywanie reguł następstwa i podobieństwa zjawisk, czyli ustalanie praw naukowych, * zadaniem nauki jest służyć człowiekowi i ludzkości, * wiedza naukowa jest względna i społecznie uwarunkowana, „zależna od naszego organizmu" i sytuacji (społecznej), 7. Dziedziny socjologii wg A. Comte’a. 8. Prawo postępu (prawo rozwoju umysłu ludzkiego) wg A. Comte’a. A. Comt nakreślił podstawy filozofii pozytywistycznej (był twórcą pojęcia pozytywizm). Myślenie pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczna (dzieciństwo) - opartą na wojsku, metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej i naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania tą rzeczywistością. Wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści. Inspiracje czerpał przede wszystkim od uczonych - przyrodników, którzy dokonywali refleksji metodologicznych oraz empiryzmu brytyjskiego, zwłaszcza D. Hume'a. Wiele idei pozytywistycznych zawdzięczał także filozofowi francuskiego Oświecenia d' Alembertowi. Plany reformy społecznej były w tym czasie szeroko rozpowszechnione. Comte przyjaźnił się przez pewien czas z najwybitniejszym przedstawicielem tzw. socjalizmu utopijnego - H.Saint-Simonem. 9. Typologia społeczeństw wg H. Spencera. Społeczeństwo militarne: * kontrola nad wszystkimi strefami życia społecznego, * systemy zakazów i nakazów, * hierarchiczna i sztywna struktura społeczna, * mała mobilność, * np.: starożytny Egipt, Sparta, Syria, Rosja w XIX w., * konformizm, autorytety, Społeczeństwo industrialne: * władza centralna strzeże porządku, * nie ingeruje w życie jednostek, * struktura ochraniająca tylko inicjatywę gospodarczą i niezaradnych, * duża mobilność, * Niderlandy, USA, Anglia, * indywidualizm, 10. Koncepcja zmiany społecznej w ewolucjonizmie. 5 Fakt społeczny faktem społecznym są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości (religia, prawo, moralność, obyczaje). Wg Durkhaima fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy: a) powszechność - przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości, b) zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji, c) przymusowość – każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych, Klasyczna definicja Durkheima: " Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalam lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji." 18. Typologia samobójstw wg E. Durkheima. Według Durkheima samobójstwo jest aktem społecznym wynikającym ze stanu grupy społecznej, w której jednostka uczestniczy. Podstawowy mechanizm rodzący samobójstwo w jego społecznym wymiarze związany jest z wewnętrzną integracja, spoistością grupy. Wyróżnione zostały cztery typy samobójstw: a) egoistyczne – wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie osamotnieni, z marginesu społecznego, b ) anomiczne – są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy gwałtownym wzroście dobrobytu. Istotny jest sam fakt zakłócenia porządku, c) altruistyczne – są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą. Przykładem mogą być samospalenia po śmierci męża przez indyjskie wdowy czy zamachy samobójcze, d) fatalistyczne – są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów, Egoistyczne: * społeczeństwo zintegrowane, * słaba integracja jednostki ze społeczeństwem, * system wartości jednostki jest inny niż obowiązujący w społeczeństwie, * negatywne sankcje wobec samobójstwa, Altruistyczne: * społeczeństwo zintegrowane, * jednostka silnie zintegrowana – pozytywnie, * obowiązkowe (służby), * fakultatywne (święci, bohaterowie), * mistyczne samobójstwa (religijne), Anomiczne: * społeczeństwo zdezingrowane, * słaba integracja, * zróżnicowany system wartości, * sankcje rozmyte, albo nie ma, 19. Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima. Wskaźnik solidarności wg E. Durkheima to prawo. Gdziekolwiek istnieje trwałe życie społeczne, zmierza ono nieuchronnie do organizacji i przybrania określonej formy. Prawo jest właśnie tym, co w tej organizacji najbardziej stałe i sprecyzowane. Istnieją dwa zasadniczo różne przepisy prawne, których waga nie jest taka sama w różnych społeczeństwach: a) prawo karne (prawo represyjne) – ma na cel ukaranie winnego (solidarność mechaniczna), b) prawo kooperacyjne (prawo restytucyjne) – ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu rzeczy, dzieli się na p. negatywne (człowiek – rzecz) i p. pozytywne(człowiek – człowiek) (solidarność organiczna), 20. Wskaźnik integracji społecznej wg E. Durkheima. 21. Solidarność mechaniczna i ograniczona w/g E. Durkheima. 6 Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa karnego (prawo represyjne). Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”. Solidarność ograniczona występuje w społeczeństwach o przewadze prawa kooperacyjnego (prawo restytucyjne) Oparta na specjalizacji. Jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne – ludzie uzupełniają się nawzajem. 22. Funkcje religii wg E. Durkheima. Religia jest szczególnym faktem społecznym, który dostarcza kryteriów do kategoryzacji świata i jest źródłem moralności i kultury. Funkcje religii: a) funkcja integracyjna, b) religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie, c) religia daje jednostce rady, jak powinno się się postępować, d) religia wzmacnia więzy jednostki z grupą i wspiera psychicznie w trudnych chwilach, e) kultywuję tradycję 23. Pojęcie anomii wg E. Durkheima. Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie maja możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków, czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami. W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych. 24. Pojęcie woli w teorii F. Tonniesa. Najważniejszym elementem życia społecznego wg Tonnies 'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo. Opierając się na koncepcji atomistycznej (np.: Hobbes) i koncepcji organicystycznej (np.: Comte), Tonnies wyróżnił: a) dwa rodzaje ludzkiej woli: * naturalna (organiczna) - irracjonalny element w człowieku, coś, na co nie możemy poradzić, płynie z głębokich pokładów psychiki ludzkiej, * arbitralna (racjonalna) - oparta na namyśle i świadomym wyborze, b) z dwóch rodzajów woli wypływają dwa rodzaje ludzkiego działania: * działanie realizujące wewnętrzna potrzebę, * działanie nastawione na osiągniecie zewnętrznych celów, c) z dwóch rodzajów ludzkiego działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społecznych: * Gemeinschaft (wspólnota), Gesellschaft (stowarzyszenie, społeczeństwo). Wg Tonnies'a społeczeństwo to wymieszanie Gemeinschaft i Gesellschaft. 25. Wspólnota wg F. Tonniesa. Wspólnota wg F. Tonniesa to: a) dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa, b) ludzie połączeni jako osobowości, c) czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja, d) postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna), własność jest zbiorowa, 26. Stowarzyszenie wg F. Tonniesa. Stowarzyszenie w/g F. Tonniesa to: a) więzy umowy i wymiany oraz więzy wyrachowania i kalkulacji, b) jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane, c) czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo, d) jednostki kierują się opinią publiczną, podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna, 27. Społeczeństwo wg G. Simmla. 7 Dwa ujęcia rzeczywistości społecznej: a) społeczeństwo to zespół jednostek działających w warunkach pewnej całości, ukształtowany przez określone warunki i kształtujący je, b) społeczeństwo to całość stosunków istniejących miedzy jednostkami. Kształt tych stosunków często się powtarza, tworząc trwałe normy. Można powiedzieć, że społeczeństwo stanowi ogół form stosunków zachodzących między jednostkami, Pierwsze z tych określeń zakreśla ramy działania wszystkich nauk społecznych. Przedmiotem zainteresowania socjologii jest natomiast ujecie drugie, czyli badanie form stosunków miedzy jednostkami. Fakty społeczne składają się z dwóch elementów: a) treść – to co dzieje się w danym momencie i ma charakter niepowtarzalny, jednostkowy, b) forma – pewien trwały wzór, coś co popycha ludzi do określonych zachowań, np.: panowanie, podległość, współzawodnictwo, Zadaniem socjologii jest oddzielenie od siebie tych dwóch elementów. Odkrycie formy wymaga dokonania pewnych uogólnień, odejścia od konkretnych wydarzeń. Tylko w ten sposób można odkryć ogólniejszy wzór rządzący ludzkim zachowaniem. Jednostki działają ze względu na różne, indywidualne cele. Aby je realizować przyjmują pewne wzory. Są one do pewnego stopnia wymuszane przez społeczeństwo. 28. Forma społeczna wg G. Simmla na przykładzie obcego. Socjologia Simmla to socjologia formalna, która próbuje określać wzory form istniejących w społeczeństwie. Istnieją one na wszystkich poziomach życia społecznego np.: język, technologia, instytucje społeczne, sztuka. Formy to pewne ideały, które w rzeczywistości społecznej nigdy nie pojawiają się w czystej postaci. Forma i treść mogą wzajemnie na siebie wpływać i przenikać się. Interakcjonizm jako argument przeciw psychologu: a) jednostki są uwarunkowane przez procesy psychiczne, b) każda interakcja tworzy coś nowego, jakąś nową jakość, c) gdy ludzie wpływają na siebie, tworzą coś ponad jednostkowego, d) wszelkie interakcje mają charakter wymiany, psychologia zajmuje się badaniem interakcji, tylko w zakresie ich wpływu na jednostki, Simmel wyróżnił kilka typów społecznych – są to formy zachowań przyjmowane przez jednostki: a) biedak, b) człowiek, c) mediator, d) obcy, e) poszukiwacz przygód, f) renegat, Typy te mogą być realizowane w różnych sytuacjach przez jednostki o różnym statusie. Simmel ukazał zmiany jakościowe zachodzące w stosunkach społecznych w zależności od tego jak duża jest grupa. Model idealny stanowi grupa dwuosobowa (diada). W momencie pojawienia się osoby trzeciej stosunki znacznie się komplikują, pojawiają się pojęcia mediacji, dominacji, rywalizacji itd. Rozróżnienie miedzy grupą małą, a dużą: a) grupa mała pozwala na bezpośredni kontakt między jednostkami i zwiększa ich zaangażowanie społeczne, b) grupa duża angażuje tylko cześć osobowości jednostek, tworzy formalne struktury, ma tendencje do tworzenia władzy ponad jednostkowej, 29. Typ idealny wg M. Webera. Weber wprowadził do socjologii pojęcie typów idealnych. Są to pewne idealne wzory rzeczywistości, pomagające w badaniu różnych zjawisk. O wartości typu idealnego decyduje jego skuteczność jako środka służącego poznawaniu społeczeństwa. Typy idealne nie powinny mieć zabarwienia wartościującego. Typ idealny wskazuje jak mogłoby być, a nie jak jest. Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich: 10 ekstrapersonalne, np. proces współpracy, przyjaźni, wrogości, konfliktu c) zachodzące między jednostką a grupą społeczną, np. proces identyfikacji, sprzeczności, buntu, dążenia do dominacji, oderwanie się d) procesy zachodzące między grupami społecznymi, np. proces współpracy, współistnienia, wzajemnej pomocy, tolerowania się, wrogości, konfliktu, niechęci, konkurencji, walki, wojny. Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych procesy dzielimy na: a) procesy przystosowania się – zachodzące wówczas, gdy jednostka lub grupa społeczna znajduje się w nowej sytuacji środowiskowej, w której dotychczas uznane i stosowane wzory działań nie prowadzą do zaspokojenia potrzeb i nie dają możliwości utrzymania się w życiu zbiorowym b) procesy współdziałania lub współpracy – polegające na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań dla osiągnięcia wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itp., c) procesy współzawodnictwa lub konkurencji – powstające na gruncie rozbieżności interesów, d) procesy konfliktowe – gdy jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie lub podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do osiągnięcia podobnych celów 39. Rola socjalizmu utopijnego w powstaniu socjologii. 40. Spór psychologizmu z socjalizmem. 41. Koncepcja człowieka i społeczeństwa w socjologii humanistycznej. Socjologia humanistyczna (socjologia rozumiejąca), nurt w socjologii na początku XX w. Ukształtowała się ona w opozycji do pozytywizmu, głosiła, że nauki o człowieku są zasadniczo inne od nauk przyrodniczych, i że wymagają odmiennych metod badania. 42. Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2 połowie XIX w. Termin socjologia wprowadził francuski filozof A.Comte – w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania. Przesłanki wyodrębnienia się socjologii jako samodzielnej dyscypliny naukowej to: * wzrost populacji, * procesy narodowotwórcze, * rozwój nauk przyrodniczych, * rewolucja przemysłowa i handlowa, * nowe formy organizacji pracy, * nowe struktury społeczne (proletariat), * urbanizacja, * poczucie kryzysu społecznego, 43. Naturalizm w socjologii. Naturalizm pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej (naturalizm był nieodłącznym dopełnieniem pozytywizmu). Naturalizm (fr. naturalisme) – kierunek w socjologii w drugiej połowie XIX wieku powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych. 44. Przewrót antypozytywistyczny w socjologii Katechizm industrialialistów 1823-24 Henri Saint - Simon Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej August Comte Zasady socjologii 1876-96 H. Spcener Kultura jako źródło cierpienia Sigmund Freud Psychologia tłumów 1895 Gustaw Le Bon Opinia i tłum wyd., 1901 Gabriel Tarde 11 Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury 1887 Ferdinand Tonnies Etyka protestancka a duch kapitalizmu 1904-05 Max Weber Gospodarka i społeczeństwo 1922 Max Weber Przedstawiciele socjalizmu utopijnego Henri Saint – Simon, Platon, Arystoteles, Robert Owen Fourier Przedstawiciele ewolucjonizmu w naukach społecznych Buimeet, Tylon Przedstawiciele psychologizmu Sigmund Freud, Vilfredo Pareto Przedstawiciele socjologizmu E. Durkheim Przedstawiciele socjologii formalnej Max Weber, Tonnies, Simmel Przedstawiciele socjologii humanistycznej Max Weber, F. Tonnies, F. Znaniecki Henri Saint – Simon – socjalizm utopijny August Comte – pozytywizm Vilfredo Pareto – psychologizm, jeden z twórców teorii elit, koncepcji anty elit oraz teorii cyrkulacji elit Gabriel Tarde – psychologizm Ferdinad Tonnies - twórca systemu socjologii ogólnej, wprowadził termin woluntaryzm, zapoczątkował w socjologii formalizm Emile Durkheim – przedstawiciel socjologizmu i jeden z twórców nowoczesnej socjologii Georg Simmel – przedstawiciel i współtwórca socjologii formalnej Max Weber – przedstawiciel socjologii humanistycznej Robert E. Park - współtwórca ekologii społecznej, którą intensywnie zaczął się interesować od roku, 1914 gdy rozpoczął działalność jako jeden z twórców szkoły chicagowskiej Florian Znanecki – przedstawiciel socjologii humanistycznej 12