Historia myśli socjologicznej, Notatki z Socjologia

Pobierz Historia myśli socjologicznej i więcej Notatki w PDF z Socjologia tylko na Docsity! I. Historia myśli socjologicznej 1. Statystyka i dynamika koncepcji A. Comte: Statyka społeczna- Zajmuje się badaniem porządku społecznego, wzajemnymi związkami jego elementów składowych oraz warunkami jego kształtowania się. Analizował najważniejsze elementy, które później zostaną nazwane instytucjami, takie jak: rodzina (geneza społeczeństwa i proces socjalizacji), podział prace (złożoność systemu społecznego, przejście od porządku domowego do politycznego, specjalizacja i wzajemne powiązania), rząd (przymus polityczny), religia (legitymizacja porządku, scalanie społeczeństwa, ważna jest sama wiara a nie jej przedmiot). Uważał, że warunkiem porządku społecznego jest istnienie samorzutnej harmonii między całością a częściami społeczeństwa. •statyka społeczna – obszar budowy i funkcjonowania społeczeństwa; z jakich elementów składa się społeczeństwo, jak są powiązane, jakie mechanizmy uruchamiają dewiację, co zapewnia równowagę społeczną Dynamika społeczna- Podstawowe założenia teorii postępu (dynamiki społecznej) to: ewolucja ma charakter prawidłowy i ukierunkowany; wyjaśnianie świata przechodzi od stadium teologicznego przez metafizyczne do pozytywnego; wszystkie elementy społeczeństwa są wzajemnie powiązane, doskonały ład społeczny to stabilizacja bez stagnacji i ewolucja bez rewolucji; podmiotem dziejów jest Ludzkość. Comte z zamiłowaniem uprawiał pseudo historię, która jednak dzisiaj często jest zupełnie pomijana. Bardzo ciekawym była hipoteza o istnieniu zależności pomiędzy przemianami świadomości a przeobrażeniami systemu społecznego. Wyrażał optymistyczne przekonanie o nieograniczonych możliwościach rozwojowych społeczeństwa. •dynamika społeczna – zajmowała się procesami rozwojowymi (Comte był szczerze przekonany, że obydwa obszary są ze sobą powiązane). Rozwój był coraz wyższymi stopniami, jakie społeczeństwo osiągało, jeśli chodzi o ład. -czynnikiem, który wyznacza rozwój społeczny jest intelekt. Jak to zbadać? Comte uważał, że nie można poznawać i być czynnikiem poznawczym jednocześnie. -obiektywizacja – zamiast badania sposobów myślenia w postaci psychologicznej, proponuje badanie pojęć, jakimi ludzie opisują świat (koncepcje naukowe i filozoficzne). 2. Socjologizm E. Durkheim: Emil Durkheim był najwybitniejszym przedstawicielem i zarazem twórcą tzw. socjologizmu. Zgodnie z tym kierunkiem w socjologii, zjawiska tzw. nieprzyrodnicze czyli np. sztuka, kultura, muzyka są określane przez warunki społeczne. Socjologizm był nastawiony na badanie faktów, a ponadto miał dwojaki sens: 1. Był teorią socjologiczną zawierającą pouczenia jak badać i wyjaśniać zjawiska społeczne, 2. Zwłaszcza u Durkheima był doktryną filozoficzną z prawem do wypowiadania się o sprawach, których nie podobna zaliczyć do socjologii, Najwybitniejszym przedstawicielem socjologizmu był Emil Durkheim twórca sławnej francuskiej szkoły socjologicznej: - Skupiał się na problemach wewnątrzgrupowej solidarności. - Dla niego społeczeństwo było ogniskiem życia moralnego, człowiek musi być wychowywany, a zbiorowość organizowana. - Krytycznie usposobiony był do liberalizmu i socjalizmu. Jego zdaniem możliwości rozwojowe kapitalizmu nie zostały wyczerpane i nie ma powodu by dążyć do stworzenia jakiegoś innego ładu społeczno-gospodarczego. Socjologia Durkheima była odmianą socjologii pozytywistycznej. Typy społeczeństw: • Historyczne : pierwotne, feudalne, industrialne • współczesne : postindustrialne, globalne, informacyjne, masowe, konsumpcyjne Typy solidarności społecznej: a) solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) – opiera się na podobieństwie pomiędzy jednostkami i jednolitym dla wszystkich jednostek systemie norm ujętym w (prawo karne), świadomość indywidualna jest zaś niemal tożsama ze świadomością zbiorową 1 b) solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) – opiera się na zróżnicowaniu jednostek i społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy (którą reguluje prawo kooperacyjne (restytucyjne) np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję. Fakt społeczny – wg Durkheima: Fakt społeczny- to wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości np.: religia, prawo, moralność, obyczaje . Wg Durkhaima fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy: *powszechność – fakty społeczne są podzielane przez członków pewnej zbiorowości, *zewnętrzność – fakty społeczne są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji, *przymusowość – każdy członek danej zbiorowości musi przestrzegać faktów społecznych obowiązujących w tej zbiorowości (sankcje społeczne), Realizm socjologiczny (Durkheim): realizm socjologiczny zakłada, że społeczeństwo jest nowym (poza jednostkowym) osobnym bytem. Ze wszystkich jednostek powstaje nowa jakość, to nie jest suma wszystkich cech. Badając jednostkę można dostrzec grupę gdyż wyciska ona na jednostce swoje piętno. 3. Wpływ K. Marksa na rozwój socjologii: a) Założenia Marksa dotyczące natury człowieka: Natura człowieka kształtuje się w procesie przekształcania przez niego rzeczywistości. Ludzie przynależą najpierw do świata przyrody, ale na drodze ewolucji otrzymują swoje ludzkie, odmienne jakościowo od zwierzęcych właściwości. Odmienność ta wyraża się tym, że człowiek posiada zdobytą poprzez pracę samowiedzę, świadomość samego siebie. Człowiek rodzi się człowiekiem, ale to kim będzie zależy od pracy nad sobą samym, a nie od urodzenia. Posiada, w przeciwieństwie do zwierząt, ustawicznie pogłębiającą się świadomość własnej działalności i wolność postępowania. Wolność ta polega na poznawaniu praw przyrody i społeczeństwa i na umiejętności wykorzystywania ich do własnych celów. Marks powiedział, że człowiek ‘‘ogląda siebie w stworzonym przez siebie świecie’’. O naturze ludzkiej stanowi zatem świadoma i celowa praca, przez którą człowiek zmienia swoją własną naturę. Musi być to praca wspólna, gdyż tylko w społeczeństwie człowiek może być człowiekiem i świadomie pracować. b) Budowa społeczeństwa wg. Marksa: Baza ekonomiczna – całokształt stosunków społecznych powstałych w procesie wytwarzania usług obrotu towarowo – pieniężnego; opisuje nam część społeczeństwa pośrednio lub bezpośrednio zaangażowanego w posiadanie dóbr, handel czy usługi. Nadbudowa: - jest definiowana przez stosunki społeczne i chroni je; – system instytucjonalny państwa (z instytucjami przymusu jak wojsko, urzędnicy, policja, wymiar sprawiedliwości); - konieczność zgodności nadbudowy ze stosunkiem produkcji; - kultura; formy świadomości społecznej i instytucje odpowiedzialne za rozwój form świadomości społecznej – religia, moralność, prawo, sztuka, działalność twórcza/kreatywna. - głównym zadaniem nadbudowy jest utrzymanie niezmienionych stosunków społecznych w bazie ekonomicznej; - dzięki szkole, literaturze, sztuce instytucjom nadbudowy, klasa dominująca jest w stanie wkodować swoją świadomość w główki członków innych klas społecznych. c) Materializm Historyczny Marksa: Materializm historyczny — marksistowska teoria, będąca zastosowaniem materializmu dialektycznego na obszarze historii i nauk społecznych. Według materializmu historycznego, stosunki ludzi w procesie produkcji są stosunkami podstawowymi i pierwotnymi, określającymi wszystkie inne stosunki społeczne, a mianowicie: stosunki polityczne i ideologiczne. 2 • zestaw poglądów o charakterze metasocjologicznym • uwagi krytyczne o innych pomysłach o tym, jak uprawiać socjologię (XXw.) • pozytywne programy i praktyka badawcza • najpowszechniej akceptowano te poglądy, które Szacki uznaje za założenia: -antynaturalizm - konstytutywna cecha uprawiania socjologii (fakty społeczne to nie są rzeczy; nie można ich badać przy pomocy metod przyrodniczych) -interakcjonizm – nawiązuje do antynaturalizmu; ani społeczeństwo ani jednostka nie są czymś danym i gotowym, stają się dopiero w toku interakcji społecznej; ta socjologia określa swój przedmiot jako ludzkie wzajemne oddziaływania Typ idealny – wg Maxa Webera: Typ idealny nie występuje w rzeczywistości. Tworzy się poprzez jednostronne spotęgowanie jednego lub kilku punktów widzenia i złączenie w jednym spójnym myślowym obrazie całego bogactwa rozproszonych i z trudem zauważalnych jednostkowych zjawisk, które pasują do owych jednostronnie uwypuklonych punktów widzenia. Typy idealne to narzędzia heurystyczne. Socjologia religii M. Webera: Najbardziej wpływowym socjologiem religii pozostaje Max Weber, przede wszystkim dzięki zastosowaniu i przekształceniu materialistycznego punktu widzenia i analizie wzajemnych form oddziaływania religii i innych instytucji społecznych. Weber stworzył również klasyfikację typów postaw religijnych. W ujęciu Webera jakakolwiek próba zdefiniowania religii przed podjęciem badań nie może przynieść pozytywnego rezultatu. Teoria działania społecznego M. Webera (typologia działań): Działanie-następuje, gdy jednostki nadają swojemu postępowaniu subiektywny sens. Zachowanie- reakcja na bodziec. Typologia: Działanie określane celowo racjonalnie: przez oczekiwania dotyczące zachowania przedmiotów świata zewnętrznego i innych ludzi, gdy ujmowane są one jako warunki w racjonalnym dążeniu do szczegółowo rozważonych własnych celów. Działanie określane wartościowo racjonalnie: przez świadomą wiarę w bezwarunkową samoistną wartość pewnego zachowania się jako takiego, bez względu na jego skutki. Działanie określane afektywnie: przez emocje i stany uczuciowe. Działanie tradycjonalne: określane przez utarte przyzwyczajenia. Typologia władzy wg M. Webera: Społeczeństwo dzieli się na warstwy na podstawie położenia ekonomicznego, statusu oraz władzy. Ludzie pod jednym względem mogą być wyżej, a pod innym niżej. Analiza uwarstwienia społeczeństwa: Klasa: nie jest wspólnotą. Jest to grupa ludzi, której wspólne położenie stanowi możliwą postawę społecznego działanie. Warunki, które muszą być aby mówić o danej warstwie jako o klasie. Stany- są przeważnie wspólnotami, lecz amorficznymi. Stan jest to typowy element losu życiowego ludzi, który warunkowany jest przez swoistą, pozytywną lub negatywną, Partie - istnieją w porządku politycznym. Są strukturami walczącymi o dominację. Są najbardziej zorganizowanymi elementami systemu stratyfikacji. Partie nie działają jedynie w państwie, ale mogą powstać także w klubie towarzyskim. Co to jest socjologia formalna G. Simmla? Socjologia czysta, formalna – zajmuje się badaniem form uspołecznienia, wchodzi w procesy wytwarzania form, stara się uchwycić i opisać względnie stałe formy interakcji. Socjologia formalna( inaczej socjologia czysta) nie zajmuje się jedynie pojęciem interakcji. Znamienne dla niej jest to, że jej przedmiotem są nie fakty społeczne jako takie, lecz tylko pewna ich strona, którą Simmel określa mianem formy. Powodem takiego rozumowania Simmla jest stwierdzenie, że w społeczeństwie ludzkim można wyróżnić jego: 5 - treść - wszystko to, co jest podstawą lub okazją do oddziaływania na innych i ulegania ich oddziaływaniu. Są to więc miedzy innymi popędy, pożądanie, cele, skłonności, fizyczna obecność. - formę - powstaje ona gdy jednostki kierujące się potrzebami tworzą jedność, która może te potrzeby zaspokoić. Ta jedność opiera się na wzajemnym oddziaływaniu. Założenia niemieckiej socjologii humanistycznej: Socjologia humanistyczna jest określana także mianem socjologii rozumiejącej. Zainteresowanie socjologii humanistycznej obejmuje wiele zróżnicowanych teorii, których jednak wspólną osią pozostaje zainteresowanie przeżyciami jednostek. Jest to socjologia antynaturalistyczna, co oznacza, iż odrzuca pogląd, iż rzeczywistość społeczna jest częścią przyrody, uznaje ją jako samą w sobie (sui generis), ale powinna być jednak poddawana analizie. Rzeczywistość społeczna może być ujęta jedynie ze współczynnikiem humanistycznym – bez niego po prostu nie istnieje. Współczynnik humanistyczny Znanieckiego – właściwością świata kultury jest to, iż jest ona zawsze czyjaś, że jest taka obiektywnie, jak jest w doświadczeniu i działaniu ludzi. Rzeczywistość społeczna jako część rzeczywistości kultury jest tworzona przez ludzi i każde zjawisko społeczne musi być ujmowane w znaczeniach, jakie nadają im ludzie i jak ich doświadczają w swych działaniach. Gemeinschaft i Gesellshaft Tonnies: z dwóch rodzajów ludzkiego działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społecznych: - Gemeinschaft (wspólnota), - Gesellschaft (stowarzyszenie, społeczeństwo). Wg Tonnies'a społeczeństwo to wymieszanie Gemeinschaft i Gesellschaft. WSPÓLNOTA: - dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa, - ludzie połączeni jako osobowości, - czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja, -          postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna), STOWARZYSZENIE: -          więzy umowy i wymiany, więzy wyrachowania i kalkulacji, -          jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane, -          czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo, -          jednostki kierują się opinią publiczną, podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna 8. Rozwój koncepcji G.H. Meada w symbolicznym interakcjonizmie: Mead - odrzuca założenie, że introspekcja pozwala uzyskać chwilowe zrozumienie kim się jest; to kim jesteśmy jest konsekwencją „przybierania roli kogoś innego”, wyobrażając sobie jak wyglądamy w oczach innej osoby; jest to jaźń lustrzana. Interakcjoniści symboliczni- są przekonani, że jaźń jest funkcją języka; bez mowy nie byłoby samoświadomości; dlatego zanim u człowieka pojawi się świadomość własnej jaźni, musi on najpierw stać się członkiem społeczności; ponieważ ciągle toczymy nowe rozmowy z nowymi członkami społeczności nasza jaźń podlega ciągłym zmianom; Według Meada jaźń jest ciągłym procesem łączącym „ja” (I) i „mnie” (me): „ja” to spontaniczna siłą napędowa inicjująca wszystko, co w jaźni jest nowe i nieprzewidywalne; jest to jaźń subiektywna; „mnie” to obraz jaźni (subiektywnej) widziany w zwierciadle reakcji innych ludzi; ta zdolność pozwala nam ustawić się poza naszymi własnymi ciałami; jest to jaźń obiektywna. Jaźń - Mead uznaje za istotne trzy stadia w rozwoju jaźni: 6 Początkowe stadium określa, jako zabawę. W trakcie zabawy organizmy dziecięce są zdolne do przyjęcia perspektywy tylko ograniczonej liczby osób, najpierw jednej lub dwóch. Następnie, na skutek dojrzewania biologicznego i zdobywania doświadczenia w przyjmowaniu roli, dojrzały organizm staję się zdolny do przyjęcia roli wielu innych osobników uwikłanych w zorganizowaną działalność. Jest to stadium o nazwie ,,gra". Gdy jednostka może akceptować ,,wspólnotę postaw" istniejącą w społeczeństwie ma wówczas miejsce ostatnie stadium rozwoju jaźni. MEAD: Teoria działalności świadomej. •Człowieka można określić jako organizm posiadający jaźń, czyli organizm zdolny percypować sam sobie, mający określone poglądy na swój temat, świadomie regulujący swe postępowanie za pomocą refleksji, to jest dialogu z samym sobą prowadzącego do zmiany postaw. •Człowiek jest organizmem zdolnym do internalizacji działania społecznego. • Człowiek sam odpowiada na własny bodziec tak, jak gdyby odpowiadaliby inni, gdyby dana postawa była uzewnętrzniona. •Jaźń ma genezę społeczną, tym, bowiem, co ją konstytuuje jest dialog. •Wszelkie myślenie jest wewnętrzną konwersacją, toteż, aby nauczyć się rozmawiać z samym sobą – trzeba najpierw rozmawiać z innymi. •Dopiero wtedy, gdy dialog się zaczął może ulec internalizacji. •W doświadczeniu jednostce dani są najpierw inni ludzie i w pewnym sensie dopiero od nich dowiaduje się o swoim istnieniu. •Jednostka staje się dla siebie obiektem przyjmując w stosunku do siebie postawy innych jednostek w stosunku do niej w obrębie środowiska społecznego. Problem, który zajmuje Meada: wykształcenie przez jednostkę zdolności do samodzielnej oceny własnego postępowania. •Jednostka wobec samej siebie występuje w roli innych ludzi. Zastanawia się, co by powiedzieli o jej zachowaniu się, zadaje sobie pytanie, jaka była by ich reakcja i umie sobie tę rekcje wyobrazić. • Mead określa to zjawisko jako przyjmowanie ról. Mead wyróżnił 2 fazy rozwoju jaźni: Faza zabawy – gra się role konkretnych osób – mamy, taty, naśladując ich postępowanie. Faza gry – postępuje się zgodnie z ogólnymi regułami, dostosowując swe zachowania do zespołu jako całości. W fazie gry następuje generalizacja postaw innych ludzi; pojawia się uogólniony inny. 9. Założenia szkoły frankfurckiej i ich wpływ na rozwój socjologii krytycznej: Charakterystyczną cechą szkoły frankfurckiej od samego początku jej istnienia było traktowanie marksizmu nie jako teorii, której należy dochować wierności, lecz jako skuteczną metodologię badań społecznych, która polega na szukaniu zależności zjawisk z zakresu stosunków międzyludzkich oraz z zakresu tzw. zjawisk świadomościowych (poglądy, nastroje, wierzenia, przesądy itp.) od istniejących warunków ekonomicznych. Poglądy szkoły frankfurckiej na społeczeństwo zwykło się określać nazwą „krytyczna teoria społeczeństwa” lub - w skrócie - „krytyczna teoria” Już w latach trzydziestych szkoła frankfurcka doszła do dwóch istotnych przekonań, które stały się nicią przewodnią dla całej późniejszej teoretycznej aktywności „frankfurtczyków”. A) Pierwsze z nich było oparte na czymś, co można nazwać totalizacją wziętego od Marksa pojęcia ideologii jako fałszywej świadomości. Jest to przekonanie mówiące o tym, że społeczeństwo z zasady zawsze wytwarza tylko fałszywe myślenie i fałszywą świadomość, która usprawiedliwia i utwierdza (afirmuje) istniejące status quo, czyli istniejący układ stosunków społecznych, istniejące formy panowania, istniejące struktury polityczne itd. B)Drugie przekonanie, do którego szkoła frankfurcka doszła już w latach trzydziestych, polegało na uznaniu, że przy powszechnym panowaniu ideologii, usprawiedliwiających i afirmujących rzeczywistość, jakikolwiek impuls w kierunku jej zmiany może się zrodzić tylko w obrębie wąskich elit intelektualnych, ponieważ tylko one są w stanie przeciwstawić się zalewowi postaw konformistycznych. Frankfurtczycy dość zgodnie głosili pogląd, że w warunkach wysoko rozwiniętej cywilizacji technicznej społeczeństwo dotknięte jest nieuleczalną chorobą, która wiedzie ludzkość wprost ku samozniszczeniu. Przy czym nie chodziło im o niebezpieczeństwo unicestwienia ludzkości w sensie fizycznym, chociaż takiej ewentualności również nie wykluczali. Przede wszystkim jednak przedstawiciele szkoły frankfurckiej uznali, że zagrożone są podstawowe wartości, które nadają sens ludzkiemu istnieniu. 7 interakcji, aby określić leżące u ich podstaw wzory czy formy życia społecznego; poszukują „źródłowych procesów społecznych”. Tym samym więc badając doświadczenia życiowe lekarzy, muzyków, członków zespołu tanecznego, narkomanów i osób umierających mogą odkryć w działaniach tych pozornie zgoła odmiennych grup istnienie wspólnych procesów. b) Teorie grup odniesienia:  Herbert Hyman  Teoria grup odniesienia to teoria średniego zasiegu – ograniczona do czasu i przestrzeni  Badania Samuela Stouffera nad żołnierzami armii (koncepcja względnego upośledzenia i względnego uprzywilejowania społecznego)  Poczucie upośledzenia (deprywacji)- niska samoocena, świadomość że jest się w gorszej pozycji w porównaniu z innymi  Poczucie uprzywilejowania społecznego- wysoka samoocena, poczucie że jest się w lepszej pozycji w stosunku do innych Poczucie upośledzenia lub uprzywilejowania może być różnego stopnia – jednostka czuje się tym bardziej upośledzona im bardziej porównuje się z grupą zajmującą najwyższe miejsce, dlatego zwykle jednostka nie porównuje się z grupami, z którymi dzieli ją duży dystans, ale mniejszy. Następstwem tego będzie przejmowanie interesów, postaw wzorów grup z którymi się identyfikuje. Dlatego błędną socjotechniką jest próba wyprowadzenia jednostki ze stanu upośledzenia poprzez zestawienie jej z grupą najwyżej usytuowaną.  Podstawowe założenie teorii mówi, że zmieniamy swe poglądy, postawy, nie tylko pod wpływem uczestnictwa w grupie, lecz także przez to że identyfikujemy się, odnosimy lub aspirujemy do danej grupy Grupa odniesienia- grupa na tle której jednostka ocenia własną sytuację lub postępowanie a) Grupa odniesienia normatywnego – oznaczenie grupy, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowań, wedle których modeluje własne postepowanie b) Grupa odniesienia porównawczego – oznacza grupę, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, bądź postępowania c) Grupa odniesienia pozytywnego – z grupą tą jednostka się identyfikuje, za słuszny uznaje zespół norm i wartości tej grupy d) Grupy odniesienia negatywnego – to takie których nie akceptujemy norm i wartości, nie chcemy do nich należeć 4.Omów pojęcie jaźni u G. H. Meada  Teoria symbolicznego interakcjonizmu (Charles Horton Cooley, George Herbert Mead) – wszystko, co czyni człowieka człowiekiem, wywodzi się ze społeczeństwa, z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi. Natura ludzka człowieka wytwarza się dopiero przez życie w środowisku innych ludzi. Od społeczeństwa nabywamy nie tylko treść naszego myślenia, wiedzę, informacje, wzory, reguły, normy, wartości, ale także samą zdolność uczenia się, nabywania tych treści Jaźń (w ujęciu symbolicznego interakcjonizmu) – wytworzona w kontaktach z innymi umiejętność patrzenia na siebie samego oczami partnerów, zdolność zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości, roli, jaką się pełni, obowiązków i powinności, jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów, jakie zbiorowość jednostce narzuca. (W toku interakcji jednostka kształtuje jaźń, czyli świadomość samego siebie) Koncepcja jaźni (self) Wyodrębnienie się człowieka ze świata zwierząt oznaczało posługiwanie się symbolami znaczącymi (językiem), myślenia, zastanawiania się nad własną działalnością i świadomego kierowania nią oraz życia w ramach organizacji społecznej. Człowiek- organizm posiadający jaźń, czyli zdolność postrzegania samego siebie, mający określone poglądy na swój temat, świadomie regulujący swoje postępowanie za pomocą refleksji tj dialogu z samym sobą, prowadzącego do zmiany postaw JAŹŃ- 10 Faza rozwoju jaźni: 1.Faza zabawy- jednostka przyjmuje role konkretnych osób z którymi współuczestniczy w określonych działaniach społecznych (tata , mama, listonosz) i naśladuje ich postępowanie 2.faza gry- „innym” staje się grupa społeczna jako całość. Postawy innych ulegają generalizacji i przedstawiają się jednostce jako wszyscy, społeczeństwo, moralność czy Bóg. Tu postępuje się zgodnie z ogólnie przyjętymi regułami, dostosowuje się swoje zachowanie do zespołu jako całości. W tej fazie pojawia się uogólniony inny. Me i I: 5.Scharakteryzuj co najmniej trzy podstawowe typologie grup społecznych: Obiektywne kryteria klasyfikacji grup społecznych: a) Kryterium liczebności grup społecznych - grupy małe - grupy duże b) Trwałość grup - przelotne- przypadkowe kontakty, członkowie nie są w pełni zaangażowani w uczestnictwo w tych grupach, słabiej ulegają wpływom grupy, np. uczestnicy wycieczki - trwałe- silne zaangażowanie członków- identyfikacja z grupa, lojalność wobec niej, np. rodzina, naród c) Sposób rekrutacji członkostwa: - przypisane ( przez urodzenie lub z przymusu) - dobrowolne (ekskluzywne i inkluzywne) d) Intensywność uczestnictwa - grupy wyspecjalizowane (jednofunkcyjne) - grupy wielofunkcyjne (rodzina) Rygoryzm i zakres kontroli, jaką grupa rozciąga nad swoimi członkami: - charakter korzyści: grupy o charakterze autotelicznym (dla przyjemności bycia z innymi) i instrumentalnym (dla własnego celu, korzyści) Subiektywne kryteria klasyfikacji grup społecznych: - psychologiczna reakcja jednostek do grupy - siła identyfikacji członków - znaczenie dla jednostki (pozytywne, negatywne, gr. odniesienia) GRUPY PIERWOTNE – niewielkie, nieformalne, spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i interakcjach, członków rozpoznających się nawzajem, podejmujących zróżnicowane działania, szczęśliwa z pobudek autotelicznych. GRUPY WTÓRNE – łączą wiele członków, w większości wzajemnie anonimowych, pomiędzy którymi zachodzą pośrednie stosunki realizujące się w wysoce wyspecjalizowanych działaniach. 6. Podaj definicje pozycji społecznej i roli społecznej oraz omów różnice między nimi: Pozycja społeczna to po prostu miejsce w strukturze społecznej, a rola społeczna to powinności wynikające z danej pozycji. W każdym społeczeństwie jednostki zajmują kilka pozycji, więc wykonują różne role (ale nie jednocześnie). Jestem studentka, matką, córką, żoną… 11 Należymy do wielu grup i w każdej zajmujemy określoną pozycje. Zdaniem Ralpha Lintona zajmowana pozycja łączy się z wypełnianą przez jednostkę rola społeczną. Rola to behawioralny aspekt zajmowanej pozycji. Rola społeczna jednostki to struktura wielopoziomowa, złożona ze zjawisk różnego typu. Obejmuje 2 ogólne poziomy i dwa szerokie zakresy zjawisk społecznych: a) Strukturalnie narzucone nakazy roli – określają standardy pożądanych przez grupę zachowań osób zajmujących określoną pozycję społeczną. Wszelkiego rodzaju przepisy i żądania dotyczące czyichś działań w grupie (składnik grupy społecznej, jej struktury) b) Osobowościowa definicja roli – obejmuje ona elementy składające się na poziom pierwszy, które zostały zinternalizowane przez jednostkę, stając się elementem struktury jej osobowości (komponent osobowości) c) To połączenie sprawia, że tworzy się specyficzna całość. Rola społeczna, tak rozumiana, zawiera nie tylko „czyste” elementy struktury (normy, wartości, wymogi, nakazy), ale także nakazy i wymogi zinternetowane przez jednostkę. Oba poziomy zawierają dalsze elementy strukturalne: subpoziomy odgrywające istotne funkcje a) Strukturalne nakazy roli obejmują tzw. ułatwienia roli – to określone czynniki natury technicznej, ekologicznej, kulturowej powodujące, ze pewne normy wchodzące w skład nakazów i wymogów roli są szczególnie łatwo zauważalne b) Inny subpoziom w obrębie strukturalnych nakazów roli to dylematy roli. Każda z ról zawiera bowiem takie normy, wartości i nakazy, które są nieostro sformułowane, umożliwiają rozbieżne interpretacji czy też znajdują się w sprzeczności z pozostałymi nakazami roli 7.Omów podstawowe formy kontroli społecznej Kontrola społeczna - wszystkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny. Mechanizmy kontroli społecznej:  Instytucje i instytucjonalizacja działań ludzkich  Proces socjalizacji  Mechanizmy kontroli zewnętrznej - sankcje (nagrody, kary)  Mechanizmy kontroli wewnętrznej – sumienie Agendy kontroli społecznej – grupy, organizacje, instytucje, stosujące sankcje  Formalne – policja, sąd  spisana w różnych regulaminach, aktach prawnych organizacji itd  Nieformalne – rodzina, grupa przyjaciół, środowisko sąsiedzkie wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych, np. upomnienie słowne Kontrola wewnętrzna i zewnętrzna - 8.Wymień i omów krótko typy integracji społecznej według Landeckera: Integracja- łączenie, współpraca, zgodność, zaufanie, wspólnota, scalanie Integracja społ. – stan, w którym poszczególne elem. / segmenty (grupy, jednostki) będą koherentne, zgodne, skłonne do współpracy, wzajemne zaufanie – dotyczy to całego społ. Jako porządnego stanu (nie tylko ludzi niepełnosprawnych jak np. jest w klasach integracyjnych) Landekar wyróżnia: -integrację normatywną – jak zbierają się wzory i wartości - integrację Funkcjonalną – wzajemna wymiana świadczeń i usług - integrację kulturalną – zgodność wzorów kulturowych -integrację komunikacyjną – poziom intensywności i relacji wśród członków grupy 9. Opisz krótko podstawowe typy grup odniesienia: 12 1. Wymień i krótko opisz podstawowe cechy definicyjne ruchu społecznego:  ruch społeczny polega na wspólnotowej interakcji jednostek – interakcje są na ogół intensywne, różnorodne  ruch społeczny istnieje zawsze w aktywnej relacji do zmiany społecznej lub kulturowej  ruch społeczny tworzy się poprzez intensywne, różnorodne kontakty międzyludzkie  ruch zmieniając społeczeństwo jednocześnie zmienia się sam  poziom organizacji – najważniejsze dla zachowania formalnej tożsamości ruchu społecznego jest właściwa treść relacji pomiędzy poziomem organizacji i instytucjonalizacji ruchu, a stopniem spontaniczności zachowań uczestników ruchu, żywiołowości działań ruchu jako takiego  pewien zakres spontaniczności działań - spontaniczność w ruchach odnosi się do improwizowanych działań lub serii działań podejmowanych przez jakieś zbiorowości. Spontaniczność umożliwia funkcjonowanie w ruchu licznych, silnych interakcji między uczestnikami( bez tego nie wykształciłaby się zbiorowa świadomość i zachowania kolektywne). Spontaniczność kojarzona jest z tworzeniem się ruchu. Cechą spontaniczności jest emocjonalność. Emocjonalność umożliwia ruchowi zachowanie tożsamości poprzez nieustanną akcję, działanie, dynamiczne napięcie. Spontaniczność ruchu związana jest także z jego funkcją ekspresyjną. Spontaniczność spełnia jeszcze jedną, najważniejszą funkcję- siła innowacyjna i kreatywna. Ta cecha ruchu umożliwia realizację jego działań. Spontaniczność jest cechą związaną z : interakcją uczestników i relacją do zmiany społecznej.  inność (nierutynowy charakter działań ruchu i jego uczestników)  samoświadomość działań jednostek zaangażowanych w ruch - ruch nabiera charakteru społecznego, gdy jego działania są uświadamiane jako wspólne przez ludzi w nie zaangażowanych. Ruch społeczny może charakteryzować się różnym natężeniem samoświadomości.  wspólny zestaw opinii, przekonań lub idei charakteryzujący uczestników ruchu  wspólnota celów, działania jednostek i grup zaangażowanych w ruchu społecznym - Aby można było mówić o istnieniu ruchów społecznych muszą istnieć wspólne cele. Cele ruchu modyfikowane są przez jego strategie, strukturę organizacyjną, możliwości działania określane przez warunki zewnętrzne, sukcesy i porażki ruchu. 2. Omów krótko główne szkoły teoretyczne w socjologii ruchów społecznych: Teoria nowych ruchów społecznych 1. ruchy krytykują tradycyjne wartości społeczeństwa kapitalistycznego, zajmują się wartościami post materialistycznymi i uniwersalnymi takimi jak:płeć, wiek, prawa kobiet, ekologia 2. skład jest bardzo zróżnicowany. do ruchu należą wszystkie klasy i warstwy społeczne. 3. posługują się niekonwencjonalnymi formami aktywności, takimi jak happeningi, protesty, demonstracje, dyskusje publiczne 4. organizacja wewnętrzna oparta jest na małych grupach 5. organizacja ruchu ma charakter sieciowy i zdecentralizowany 6. zbiorowa tożsamość wokół nowych wartości związana jest z praktyką życia codziennego 7. kulturowy charakter nowych ruchów społecznych umożliwia osiągniecie większego poziomu efektywności nowych form działania Teoria mobilizacji zasobów : 1. Przyczyną powstania ruchu jest konflikt interesów i próba ich zrealizowania. 2. Ruch społeczny jest siecią organizacji formalnych 3. Ruch społeczny gromadzi zasoby z otoczenia by móc je wykorzystać do swoich celów. 4. Zasoby ruchu społecznego to: - technologie, organizacja, ludzie i ich poświęcony czas, pomieszczenie, pieniądze, dobra i usługi, kontakty, dostęp do różnych instytucji, uznany status publiczny 5. Organizacje stanowią bazę dla mobilizacji - uczestnictwo ruchu możliwe jest tylko poprzez bycie członkiem organizacji. 6. Uczestnictwo w ruchu to racjonalna decyzja jednostek i grup oparte na racjonalnej ocenie ryzyka kosztów i spodziewanych korzyści wynikających z uczestnictwa 7. Działania zbiorowe stanowią racjonalną reakcję pojawiającą się gdy dostępne są odpowiednie zasoby w określonej strukturze możliwości politycznych ( Tu chodzi o to czy jest wolność słowa, wolność zrzeszania się, Czy są wolne media czy też zależne od władzy, Czy ustrój polityczny także ma znaczenie itp. itp. ) Celem ruchu jest uczestnictwo w życiu politycznym. Ruch jest działaniem racjonalnym: 15 - ruch społeczny jest odpowiedzią na nowe sytuacje i nowe możliwości - do uczestnictwa w ruchu skłaniają bodźce indywidualne - ważna jest organizacja, nie jest to spontaniczne - agregacja zasobów- zbieranie i kumulowanie informacji, ludzi, wiedzy, talentów przywódczych, pieniędzy używanych do osiągnięcia celu - ludzie gromadzą się wokół obiektywnych problemów, które chcą rozwiązać - ruch społeczny ma charakter zinstytucjonalizowany – jest uregulowaną częścią życia społecznego, np. prawem Teoria zachowań zbiorowych 1. W świetle teorii zachowań zbiorowych ruch społeczny jest formą zachowania zbiorowego 2. Główną cechą ruchu jest spontaniczność 3. Istnieje 6 hierarchicznych aspektów wpływających na powabnie ruchu: społeczne uwarunkowania protestu, napięcie strukturalne, uogólnione przekonanie, czynniki uruchamiające proces, komunikacja społeczna umożliwiająca komunikacje, kontrola władzy 4. Dlaczego ludzie dołączają do ruchu ? Powód: napięcia strukturalne, poczucia deprywacji, uogólnione przekonania 5. Ruch rozprzestrzenia się przez procesy komunikacyjne 6. Ruch dąży do zmiany, która usunie napięcia zarówno jednostkowe jak i zbiorowe - ruch społeczny jest zachowaniem zbiorowym, stanowi reakcje na napięcia strukturalne występujące w systemie – jednostka oddziałuje na system tak aby redukować te napięcia - działania są niezinstytucjonalizowane - wyłonienie się ruchu dokonuje się w sposób spontaniczny poprzez proste procesy komunikacyjne , np. plotka, reakcja zwrotna 3. Przedstaw krótko podstawowe koncepcje definicyjne pojęcia narodu: Koncepcja naturalistyczna  naród traktowany jest jako grupa genetyczna uwarunkowana biogenne  jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa żyła przez wieki i przekazywała swe wartości psychofizyczne następnym generacjom Koncepcja politologiczna  naród jest wspólnotą polityczną  wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych  połączenie grup pod względem jednorodnych tradycji, wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim wspólne gospodarstwo  poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw-narodów (odrębność) Koncepcja kulturowa  w toku rozwoju historycznego kształtują się społeczności, które tworzą własną kulturę  członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze, na którą składają się język, obyczaje, nauka, działalność gospodarcza, tradycja  naród jest zatem wspólnotą kultury, a jego członków łączy wspólnota kultury i wspólna ideologia  według tej koncepcji naród to grupa ludzi, którzy: 1. Uznają w swej świadomości dany język za swój język ojczysty 2. Uznają określone terytorium za swoją ojczystą ziemie 3. Są przekonani o wspólnocie swojego pochodzenia 16 4. Tworzą własną kulturę 5. Posiadają lub dążą do posiadania uznawanej za swoją organizacji politycznej Naród jako wspólnota wyobrażona  wyobrażona wspólnota polityczna, wyobrażona jako nieuchronnie ograniczona i suwerenna  wspólnota wyobrażona – ponieważ członkowie nawet najmniej liczebnego narodu nigdy nie znają większości swoich rodaków, a mimo to pielęgnują w swoim umyśle obraz wspólnoty. Mimo panujących w narodzie wyobrażonym nierówności i wyzysku, jest on traktowany jako poziomy układ solidarności Koncepcja geologiczna  zakłada, ze dzisiejsze narody kształtowały się stopniowo, warstwa po warstwie kolejne formacje społeczne nakładały się na siebie, a każda zostawiała po sobie ślad  naród jest więc grupą pochodzeniową „przechowującą” doświadczenia przodków, odwołującą się do nich i przez nie ograniczaną  jest sumą tendencji, wpływów i warstw etnicznych  warstwa etniczna posiada typowe tylko dla siebie cechy, lecz do jej zrozumienia i opisania potrzebna jest znajomość stanów poprzednich  dziedzictwo etniczne determinuje charakter współczesności narodowej  więź etniczna jest czymś naturalnym, ponadczasowym  istnieje zasadnicza ciągłość kulturowa etnicznego dziedzictwa każdej wyodrębnionej wspólnoty, która łączy w sobie 5 elementów: - tworzy się dzięki wspólnym wierzeniom i zobowiązaniom - jest bytem historycznie ciągłym - związanie z określonym terytorium - jest bytem dynamicznym - jest odmienna od innych wspólnot dzięki odrębnej kulturze  istotne cechy: istnienie dzięki wspólnym wierzeniom, wzajemnym zobowiązaniom, historyczna ciągłość (chronologia, kontinuum), związek z terytorium i odrębna kultura  Według Smith'a - ethnie to grupa ludzi, której członkowie podzielają wspólny mit pochodzeniowy, pamięć historyczną, kulturowe wzory i wartości związane z określonym terytorium oraz wykazują solidarność, przynajmniej na poziomie elit. Koncepcja gastronomiczna  narody składają się z wielu odrębnych elementów  kultury przedstawiają konglomerat składników różnego powodzenia  w centrum analizy jest kultura oraz badania konstrukcji i reprezentacji tekstowych rządzących wyobrażeniami społecznymi  wyróżniamy ujęcia: 1. Wariant modernistyczny - Narody składają się z wielu odrębnych elementów, a kultury przedstawiają konglomerat składników różnorodnej proweniencji i wieku. Badacze zgodni są w 2 kwestiach- co do relatywnie niedawnych narodzin narodu w sensie nowożytnym- raz stworzone narody tworzą realne wspólnoty stając się „faktami społecznymi” 2. Wariant ponowoczesny/postmodernistyczny - naród staje się czymś z gruntu sztucznym i podejrzanym. Nie jest żadną rzeczywistością, ale rodzajem kulturowego tekstu, na podstawie którego tworzą się wspólnoty wyobrażone. Naród to kulturowy artefakt modernizmu, nacjonalistyczne menu, jak powieści, sztuki, poematy, itp. Wyobrażenie narodu tworzy się tylko poprzez kulturowo-polityczną perswazję 4. Scharakteryzuj kategorię „człowieka masowego” w ujęciu Ortegi y Gasseta: 17  Wzrost zapotrzebowania na nowe zawody, w których liczą się kwalifikacje, inwencja, pomysłowość a nie pochodzenie społeczne  Rozwój kupiectwa, bankierów, właścicieli składów i wszystkich obracających dużymi sumami pieniędzy, którzy nie cofali się przed ryzykiem inwestowania, wykraczali poza struktury lokalne  Wyedukowane mieszczaństwo obejmujące lekarzy, prawników, nauczycieli akademickich, sygnatariuszy umów handlowych  Rozpowszechnienie się mentalności posiadacza Styl życia klasy średniej:  indywidualizm, przedsiębiorczość, rywalizacja  orientacja na wykształcenie i awans zawodowy, etos osiągnięć  dążenie do utrzymania wysokiego standardu materialnego i konsumpcyjnego, demonstrowanie powodzenia; zabieganie o uznanie społeczne i prestiż  ideologia sukcesu ekonomicznego  podstawa kapitalistyczna: odkładanie bieżących przywilejów na poczet przyszłych zysków (oszczędzanie i inwestowanie)  aktywne spędzanie czasu wolnego, udział w kulturze, aktywność obywatelska, zaangażowanie w sprawy publiczne, umiarkowane poglądy, postawy liberalne, tolerancja Klasa średnia zaczęła się wyodrębniać w średniowieczu i byli to kupcy, rzemieślnicy, właściciele firm. To drobni przedsiębiorcy i wolne zawody – drobnomieszczańscy, wierzący w ciężką pracę i sukces, indywidualiści. Stara klasa średnia to więc kupcy, rzemieślnicy, handlowcy (oni też trochę pracowali fizycznie) Nowa klasa średnia pojawiła się w połowie XX wieku wraz ze wzrostem liczby osób zajmujących się pracą umysłową – to „białe kołnierzyki”, kognitariat, pracownicy najemni pozbawieni systemu wartości starej klasy średniej. Są to pracownicy handlu i usług, wykwalifikowani specjaliści, kadry kierownicze, menadżerowie, wyżsi urzędnicy. Zbiorowość określana jako „nowa” klasa średnia jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie. „białe kołnierzyki” – osoby pełniące zawody nie wymagające pracy fizycznej; najczęściej termin ten jest utożsamiany z pracownikami sektora publicznego, administracji, prawnikami itp. 9. Omów krótko podstawowe wymiary zjawiska globalizacji: Globalizacja - wielokierunkowy proces i wzrost współzależności między społeczeństwami w sferze ekonomicznej, politycznej i kulturowej. To co się dzieje w jednej części świata ma wpływ na to co się dzieje w drugiej.  Hybrydyzacja- połączenie wielu kultur w jedna nową, łączenie się elementów różnych kultur  Z drugiej strony folkloryzacja  Ujednolicanie, standaryzacja  Macdonaldyzacja- ujednolicenie stylów życia, sposób organizacji pracy, masowa produkcja, cały czas to samo robią  Westernizacja- przejęcie norm i wzorów zachodnich (szerzej niż amerykańskich)  Homogenizacja- ujednolicenie produktów na całym świecie, np. pepsi  Rozwój technologii komunikacyjnej (np. Internet) i transportu  Struktury i organizacje ponadnarodowe Globalizacja gospodarcza: ogólnoświatowy system powiązań gospodarczych, usuwanie barier prawnych, celnych, podatkowych, prawo silniejszego (państwo silniejsze gospodarczo stawia warunki) Globalizacja polityczna: rozproszenie władzy, ograniczenie suwerenności państwowej, wielość ośrodków decyzyjnych, nieskuteczność tradycyjnych mechanizmów demokratycznych w skali globalnej, przesuwanie władzy do góry – z państwa na instytucje międzynarodowe i do dołu na szczebel samorządów Globalizacja kulturowa: nasilenie kontaktów międzykulturowych 20 10. Przedstaw podstawowe cechy ruchu anty(alter)globalistycznego:  olbrzymie zróżnicowanie wewnętrzne – różne grupy (anarchiści, ekolodzy, komuniści, związki zawodowe itd.) – łączy ich wspólny wróg: neoliberalny kapitalizm  globalny charakter (w poczwórnym sensie): a) obejmuje międzynarodowe środowiska b) uniwersalna ideologia o charakterze globalnym c) globalny przeciwnik d) działania są globalne  sieciowa struktura – rozproszona, szeroka, nie ma jednego centrum, otwartość- każdy może włączyć się/ wyłączyć ale duch wspólnoty jest słabszy  pulsacyjny charakter działań ruchu- ruch ma nieregularne fazy mobilizacji ( w związku z wydarzeniami, imprezami o charakterze politycznym globalnym, np. obrady banku światowego wywołują mobilizacje ruchu)  zdominowanie rzeczywistości w której ruch funkcjonuje przez obraz medialny (stąd selekcja informacji)  specyficzna struktura interakcyjna – składa się z dominujących i przeciwstawnych sobie typów informacji  skrajnie emocjonalne interakcje bezpośrednie (dominują w fazach protestów), np. walki  interakcje zapośredniczone medialnie – słabe quasi interakcje ; nie ma jedności miejsca, czasu, np. przez Internet  radykalizm- działania zakłócające sferę techniczną i kulturową, np. ataki hakerskie  ruch jest nie do powstrzymania, jest skazany na radykalizm, bo nie ma struktury hierarchicznej, nikt nie dyscyplinuje, nie ma kontroli  ruch jest antyobywatelski (radykalizm niszczy cechy obywatelskie)  swoiste uzależnienie od przeciwnika – nie istniałby gdyby nie miał przeciwnika, nie protestowałby gdyby nie miał przeciwko czemu, bez mediów też by nie istniał  brak pozytywnego programu działań – ruch jest dobry w krytyce, łatwość w byciu sumieniem świata, kłopoty w formułowaniu pozytywnych rozwiązań  różnorodne sprzeczności które cechują ruch:  członkowie z różnych środowisk i lewica i skrajna prawica  napięcie pomiędzy niezależnością działań a z drugiej strony uzależniony od technologii IV. METODY BADAŃ ILOŚCIOWYCH 1. We współczesnych badaniach społecznych wyróżnia się przynajmniej cztery paradygmaty badawcze: 21 post-pozytywistyczny, emancypacyjny, pragmatyczny, konstruktywistyczny. Wybierz dwa z nich i porównaj Paradygmat- w potocznym sensie typowy przykład lub model do wykorzystania lub wzorowania się. W nauce odnosi się do zgody co do teoretycznych i metodologicznych zasad , którymi należy się kierować, narzędzi, którymi należy się posługiwać, problemów które trzeba badać, oraz kryteriów za pomocą których należy oceniać badania. Postpozytywizm: - nauki społeczne nie są jak nauki ścisłe, nasza wiedza nigdy nie jest całkowicie pewna - jest deterministyczny- rzeczywistość to łańcuchy przyczyn i skutków - redukcjonistyczny- wiedza o rzeczywistości daje się redukować do teorii złożonych z pojeć i relacji między nimi - jest nomotetyczny i dedukcyjny- celem nauki jest szukanie praw poprzez dedukcję hipotez z teorii i ich weryfikację - jest skoncentrowany na empirycznej obserwacji i pomiarze (ilościowym, obiektywnym, rzetelnym i trafnym) Konstruktywizm( interakcjonizm, kulturalizm) - społeczny świat powstaje w procesie interakcji, w trakcie których ludzie tworzą i interpretują znaczenia (kulturę) - ten świat jest zupełnie odmienny od swiata przyrody , każdy człowiek jest mikrokosmosem dlatego właściwym badaniem są badania jakościowe -badacz w niczym nie może ograniczać badanego i nie może niczego mu narzucać - badacz ma przedstawić obraz świata istniejącego w świadomości i zachowaniach badanego a nie dokonywać na nim ilościowego pomiaru interesujących badacza pojeć teoretycznych - człowiek jest zawsze w kontekście znaczeń tworzących kulturę. Badacz powinien osobiście poznać i odwiedzić kontekst w którym na co dzień funkcjonują badani przez niego ludzie, - starać się zrozumieć dane zebrane w terenie , pamiętać że jest ograniczony własna kulturą Założenia emancypacyjne: - interpretacja i zrozumienie społecznego świata ma posłużyć polepszeniu losw grup dyskryminowanych, marginalizowanych, upośledzonych. Badać więc trzeba to co dla emancypacji tych grup jest ważne- problemy nierówności, dominacji, opresji, bezsilności, alienacji - badacz ma być głosem badanych na forum publicznym, sam nie może ich dalej marginalizować, powinien zapraszać ich do konstrukcji narzędzi badawczych, analizy danych, konferencji, publikacji - nauka może bezpośrednio się łączyć z programami politycznymi i społecznymi Pragmatyzm: - nie jest przywiązany do żadnej filozofii czy koncepcji rzeczywistości. Nauka ma podsuwać problemy i sposoby ich efektywnego rozwiązania. Ważne są problemy a nie metody. Używać można wszystkich dostępnych metod, łączyć je mieszać , dobierać tak by najlepiej rozwiązać problemy. * Postpozytywizn ceni metody ilościowe (eksperyment, badania ankietowe na losowo dobranej próbie o analizy statystyczne) * Emancypac. I konstruktywizm metody jakościowe * Pragmatyzm ceni każdą skuteczną metod 2.Proszę scharakteryzować stosowany w naukach społecznych podział na poziom pomiaru (inaczej rodzaje zmiennych albo siłę skal pomiarowych). W jakim celu stosuje się owo rozróżnienie? 22  W panelach punktowych pomiary dokonywane są w porównywalnych okresach czasowych  Bada się nie tylko tę samą zbiorowość, ale te same osoby  Próba ma charakter imienny (trzeba zebrać dane osobowe respondentów, żeby się można było znów z nimi skontaktować)  Zasadnicza próba wyjściowa – wybrani w tzw. fali założycielskiej  Próba uzupełniająca – ma za zadanie optymalnie uzupełnić luki po tych elementach próby, które „wymarły” ( przestały mieścić się w charakterystyce próby, przeprowadziły się, odmówiły dalszego udziału, lub po prostu wyciągnęły kopyta)  Respondenci nie mogą zostać zastąpieni przez innych, wybranych przez ankietera ad hoc.  Można mierzyć nie tylko zmiany w interesujących zjawiskach, ale też ich przyczyny i kierunek na poziomie badanych jednostek.  Badania panelowe obciążone są problemem rekrutacji respondentów bardziej niż trackingi czy sondaże jednorazowe. Mało kto zgadza się na wielokrotny kontakt, a charakterystyki tych osób mogą „skrzywić” próbę.  Bardzo ważne jest opanowanie zasad aranżacji wywiadów, szczególnie w fali założycielskiej.  Jeśli fala założycielska badania była po 1998, to można się powołać na cyrograf, który respondent podpisał, a który musi być gdzieś w instytucie.  Trzeba zbierać wszystkie dane o respondencie, które mogą pomóc w jego identyfikacji w przyszłości, jego numer telefonu, adres, plany przeprowadzki, zmiany nazwiska – żeby nie doprowadzić do niepotrzebnego „wymierania próby”  „uczenie się” odpowiedzi – jeśli respondent słyszy to samo pytanie po raz setny, to ma już w głowie gotową regułkę jako odpowiedź.  Jeśli respondent się waha odnośnie faktów (np. ilość domowników), to można mu ewentualnie pomóc. Nie wolna naprowadzać w kwestii postaw.  Czasami na efekt uczenia się nakłada się osobowość i zachowanie ankietera. Jeśli często bywa w domu tego samego respondenta, to z czasem staje się raczej „przyjacielem rodziny” niż badaczem. Badania panelowe- taki typ badania, który przeprowadzany jest zawsze na tej samej grupie, na tych samych ludziach, są to ludzie tworzący jakby miniaturę społeczeństwa, żeby potem móc uogólnić wyniki. Badania te pozwalają sprawdzić co jest stałe a co się zmienia z biegiem czasu, np. czy preferencje polityczne tych samych ludzi się zmieniają Słabości: ludzie umierają, emigrują więc zmienia się ta próba chciał czy nie chciał. Efekt panelowy- „uczenie się” odpowiedzi przez respondentów uczestniczących w panelu Badania pseudodynamiczne (badania synchroniczne, badania przekrojowe) Polegają na jednorazowym poddaniu eksperymentom, testom czy obserwacji kilku różnych grup w celu zebrania danych umożliwiających prześledzenie procesów rozwojowych i zmian, bez konieczności przeprowadzania wielokrotnych badań. Opierają się na założeniu, że członkowie tych grup reprezentują różne stopnie zaawansowania tego samego procesu. składają się z obserwacji próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska, zebranych w jednym punkcie czasu (np. badania eksploracyjne i opisowe – spis powszechny, badania wyjaśniające – ogólnopolski sondaż diagnostyczny dotyczący ustalenia źródeł niechęci w stosunku do określonej mniejszości narodowej). 5.Badania metodologów doprowadziły do krycia, że badania kwestionariuszowe obarczone są często pewnymi psychologicznymi efektami odpowiedzi respondenta. Nalezą do nich: efekt słownictwa, efekt pierwszeństwa, efekt świeżości (inaczej odpowiedzi echo) efekt odpowiedzi środkowej, efekty kontekstowe: kontrastu i asymilacji, efekt zwycięzcy (bandwagon effect), czy efekt agenda-setting. Wybierz dwa dowolne z efektów, scharakteryzuj je i powiedz jak można ich uniknąć: Efekt porządku- wpływ, jaki na odpowiedź respondenta wywiera kolejność w jakiej odczytywane są odpowiedzi z kafeterii; dwie tendencje - wybieranie pierwszej odpowiedzi (efekt pierwszeństwa) - wybieranie ostatniej odpowiedzi- efekt świeżości Efekty te są eliminowane przez zastosowanie rotacji – zmiana kolejności zadawania pytań albo odpowiedzi a) Efekt świeżości (ang. recency effect) - Tendencja do lepszego zapamiętywania przez respondenta tych możliwości odpowiedzi odczytywanych przez ankietera z kwestionariusza wywiadu, które znajdują się na końcowych 25 pozycjach w kafeterii. W rezultacie respondent wybiera częściej spośród tych odpowiedzi, które znajdują się na końcu kafeterii. W celu zmniejszenia efektu świeżości stosuje się karty odpowiedzi.  b) Efekt pierwszeństwa (ang. primacy effect) - Tendencja do lepszego zapamiętywania przez respondenta tych możliwości odpowiedzi odczytywanych przez ankietera z kwestionariusza wywiadu, które znajdują się na początkowych pozycjach w kafeterii. W rezultacie respondent wybiera częściej wśród tych odpowiedzi, które lepiej zapamiętał na samym początku. W celu zmniejszenia efektu pierwszeństwa stosuje się karty odpowiedzi.  Karta odpowiedzi (karta respondenta; ang. answer cards) karta zawierająca wszystkie możliwych odpowiedzi na wybrane pytania zamieszczone w kwestionariuszu wywiadu. Kartę odpowiedzi ankieter wręcza respondentowi w trakcie wywiadu, w sytuacji, gdy lista możliwych odpowiedzi na zadane pytanie jest bardzo długa lub odpowiedź wymaga dłuższego zastanowienia. Dzięki takiemu zabiegowi ankieter nie musi za każdym razem pokazywać respondentowi samego kwestionariusza, co nie sprzyjałoby sprawnej realizacji wywiadu. Agenda setting- efekt dnia codziennego, wpływ aktualnych informacji z mediów na udzielaną odpowiedź 6.Scharakteryzuj następujące typy pytań kwestionariuszowych: pytanie metryczkowe, pytanie filtrujące, pytanie otwarte. Jakie są ich funkcje w kwestionariuszu? Pytania metryczkowe – pytania dotyczące respondenta. Zawierają zestaw pytań o wszystkie ważne dla badan cechy demograficzno-społeczne badanego, jak: wiek, pleć, klasę, wykształcenie, staż małżeński, ilość dzieci, pochodzenie, zarobki, zawód. Pytania te umieszcza się zazwyczaj na końcu kwestionariusza, nie zaleca się, aby otwierały kwestionariusz. Pytania otwarte – pytania, w których prosi się respondenta o sformułowanie własnej odpowiedzi; odpowiadający nie jest skrepowany podanymi odpowiedziami, ma całkowita swobodę w formułowanej własnymi słowami wypowiedzi  są to trudniejsze pytania, wymagają od respondenta większego wysiłku intelektualnego, wydłuża się czas wypełniania kwestionariusza;  z drugiej strony umożliwiają bardziej osobiste i pogłębione wyznania, często zwracają ankieterowi uwagę na nowe aspekty badanych zagadnień, dostarczają bogatego materiału, jednak nie są łatwe do analizy;  prowadzone badania dowodzą, że szansa uzyskania odpowiedzi na pytanie otwarte w ankiecie jest wielokrotnie niższa niż na pytanie zamknięte Pytania filtrujące – pytania stosowane, gdy chcemy spośród respondentów dokonać eliminacji tych osób, które nie maja nic do powiedzenia na dany temat. Odpowiedz na pytanie filtrujące rozstrzyga o tym, kogo dotyczyć będzie następne pytanie w kwestionariuszu, np. „Czy w ostatnim miesiącu przeczytał Pan(i) jakaś książkę?”, „jeśli tak, to jaka?.......”. Pytania te są bardzo użyteczne, pozwalają uniknąć błędów logicznych i merytorycznych związanych z zadawaniem pytań osobom, których nie dotyczą. 7.W analizie wyników badań sondażowych posługujemy się pojęciem błędu standardowego. Czego dotyczy ten błąd i jakie czynniki wpływają na jego wielkość? Błąd standardowy danej statystyki (miary, np. średniej) to odchylenie standardowe rozkładu tej wartości z prób. Błąd standardowy inaczej nazywany jest odchyleniem standardowym teoretycznego rozkładu z próby. Im błąd standardowy jest mniejszy tym dokładniej przewidywany jest dany parametr, miara, statystyka. Oczywiście, błąd standardowy uzależniony jest od wielkości zróżnicowania (wariancji) danej cechy. Jeżeli nasza cecha charakteryzuje się dużą zmiennością (wariancją) tym nasze oszacowanie prawdziwej wartości będzie mniej dokładne.  Błąd standardowy jest miarą dokładności badania na jakiejś próbie. Chcemy oszacować jakiś parametr dla całej populacji (popracie dla kandydata X) i robimy to na podstawie próby. Błąd standardowy będzie wskaźnikiem tego, jak dokładny (zgodny ze stanem rzeczywistym w populacji) jest nasz wynik pochodzący z próby 8.W badaniach społecznych używa się niekiedy skal do pomiaru postaw, należą do nich: skala Thurstona, Bogardusa, Likerta czy skalogram Guttmana. Wybierz jedną z nich i scharakteryzuj jej założenia: Skala Likerta (skala sumowanych ocen): 26  skala pozwalająca mierzyć intensywność odczuć badanych  skala zależnościowa (zależność wewnętrzna skali) – metoda sumowanych ocen nacisk położony na jednowymiarowość skali – wszystkie stwierdzenia mierzą to samo  z założenia skala interwałowa  respondent zajmuje stanowisko wobec kompletu stwierdzeń (do których jesteśmy intuicyjnie przekonani, że dotyczą mierzonej cechy). Wybranym przez respondentów odpowiedziom nadajemy wartości liczbowe tak, by rosły zawsze wg jednego założenia, w tym samym kierunku; liczba twierdzeń jest arbitralna, czasem może być bardzo mała • Skala Likerta – to w metodologii badań społecznych pięciostopniowa skala, którą wykorzystuje się w kwestionariuszach ankiet i wywiadach kwestionariuszowych, dzięki której uzyskać można odpowiedź dotyczącą stopnia akceptacji zjawiska, poglądu itp • Bardzo często wykorzystywana jest do mierzenia postaw wobec konkretnych problemów czy opinii. • Skala ta składa z kafeterii liczącej pięć odpowiedzi ułożonych w porządku od stopnia całkowitej akceptacji, do całkowitego odrzucenia. Badany ma za zadanie określić w jakim stopniu zgadza się z danym twierdzeniem. • Przykładowe warianty opisane na skali: – zdecydowanie nie zgadzam się, – raczej się nie zgadzam, – nie mam zdania, – raczej się zgadzam, – zdecydowanie się zgadzam Skala Bogardusa (skala dystansu społecznego)  skala stworzona przez Bogardusa w 1930 r. do pomiaru dystansu społecznego - stopnia przyzwolenia członków danej społeczności do nawiązania relacji z członkami innej grupy społecznej.  stosowana jest w badaniach relacji narodowych, etnicznych, religijnych, klasowych, rasowych, seksualnych, oraz w badaniach prestiżu zawodowego.  dystans społeczny rozumiany jest tutaj jako typ postawy stanowiącej continuum rozciągające się od kontaktów bliskich i zażyłych, poprzez obojętność, do wrogości. Przyjęcie przez jednostkę miejsca na tym continuum wskazuje na jej społeczny dystans, stanowiąc przesłankę do wskazanie sposobu kategoryzowania przez nią rzeczywistości („swój”– „obcy”/„inny”/„odmienny”)  pytania stosowane w narzędziu mierzą intensywność przekonań respondenta; pełnią rolę wskaźników posiadających zaletę kumulatywności – akceptacja każdego następnego zdania zakłada akceptację wszystkich wcześniejszych pytań. Skala Bogardusa • Skala dystansu społecznego Bogardusa –jest to skala służąca do pomiaru w jakim stopniu ludzie są skłonni do utrzymywania – zróżnicowanych co do stopnia bliskości – stosunków społecznych z innymi grupami społecznymi np.: etnicznymi, rasowymi, religijnymi. Składa się ona z kilku pytań wskaźnikujących różny stopień intensywności określonej zmiennej. • Struktura pytań zakłada, że osoba, która akceptuje pewien stopień integracji, będzie też skłonna zaakceptować wszystkie poprzedzające go na liście możliwości, czyli te o niższym stopniu intensywności. • Przykładowe pytania na skali Bogardusa mogą wyglądać następująco: • Czy zgodziłbyś się, aby Romowie mieszkali w twoim kraju? • Czy zgodziłbyś się, aby Romowie byli twoimi sąsiadami? • Czy zgodziłbyś się, aby twoje dziecko poślubiło Roma? Im wcześniej zostanie udzielona negatywna odpowiedź, tym dystans społeczny do danej grupy społecznej jest większy. Skala Thurstone’a (skala przedziałów wyglądających na równe) 27 Zasada kozła ofiarnego – wykonując jakieś zadanie można się spodziewać, że pociągnie ono za sobą również negatywne skutki. Wówczas, aby ukryć związki między sprawcą działania a jego złymi konsekwencjami powinno się znaleźć kozła ofiarnego, którego obciąży się odpowiedzialnością za niepowodzenie. Wspólny cel i wspólne zagrożenie to dwa narzędzia manipulacji. Refleksje myślicieli – Nikolo Machiavelli (1469-1527), działał we Florencji, napisał dzieło: „Il princip” („Książe”) Mianem socjotechnika określa się zarówno ogół metod i działań służących do uzyskania pożądanego zachowania się jednostek i grup ludzkich, jak i naukę o sposobach i wynikach świadomego wpływania na rzeczywistość społeczna poprzez prawo , sprawowanie władzy itd. To swoistego rodzaju manipulacja, wywieranie wpływu, sterowanie ludźmi. Techniki stosowane w inżynierii społecznej:  Pozorny wybór  Ośmieszenie- manipulator ośmiesza nieodpowiadające mu idee  Powołanie się na autorytety  Selekcja faktów- manipulator wybiera fakty dla niego wygodne i tylko do nich mają dostęp odbiorcy  Zdanie większości- adept inżynierii społ, twierdzi, że jego zdanie podziela większość i mówi że wszyscy tak mówią, myślą 3.Metoda biograficzna w socjologii – korzenie i konsekwencje: Metoda biograficzna została wypracowana na gruncie socjologii – była nazywana polską metodą, inaczej metoda autobiograficzna, dokumentów osobistych, pamiętnikarska - pierwsze psychobiografie – Władysław Witwicki, potem Freud, Thomas i Znaniecki - specyficzne dla Polski były konkursy na pamiętniki  1921r – I konkurs, Znaniecki na Uniwersytecie Poznańskim  kolejne konkursy były kierowane do określonej kategorii społecznej: chłopów, bezdomnych, mieszkańców Śląska itd. Dlaczego socjologowie zajmują się nienaukowymi biografiami? - niektórych zjawisk nie zaobserwujemy w dokumentach obiektywnych - dokumenty osobiste mogą pozwolić na weryfikację przyjętych hipotez bądź kontrolować przyjęte w procesie badawczym założenia Zarzuty stawiane biografiom i ich badaczom: 1. Brak obiektywizmu – biografia jest najbardziej subiektywnym dokumentem, jaki można sobie wyobrazić, to odwzorowanie stanów psychicznych 2. Biografie nie są reprezentatywne i nigdy nie będą 3. Brak jednorodności – każda biografia jest inna i każdy badacz jest inny Zalety: daje wgląd w motywacje, dążenia, postawy i oceny, daje możliwość opisania wzajemnych powiązań między jednostką a środowiskiem, dostarcza informacji jak ludzie radzą sobie w sytuacji zmian społecznych. Jak opracowywać materiały biograficzne? Metody: 30 1. Konstruktywna – dana ilość biografii, dokonywanie interpretacji z punktu widzenia wybranej teorii 2. Egzemplifikacji – ilustrowanie postawionych tez za pomocą przykładów, cytatów z biografii 3. Analiza treści 4. Opracowania statystyczne – jako uzupełnienie do badań ilościowych 5. Analiza typologiczna – ilustracja typologii, tworzymy kategorie, klasyfikujemy 4.Zróżnicowanie i formy tzw. dokumentów osobistych: Materiały biograficzne (R. Angell) – wszystkie materiały wykorzystujące czyjeś osobiste poglądy, przekonania, wartości:  Dokumenty osobiste  Listy  Pamiętniki/blogi  Autobiografie  Zaznania  Wywiady  Wspomnienia Rodzaje biografii: Kilka rodzajów biografii i autobiografii:  Jedna z klasyfikacji to na przykład podział na autobiografie: samoobrony, samoanalizy i wyznań  Inny podział to autobiografie jakościowe: - wyznanie i świadectwo swojego cierpienia - egoistyczny dokument racjonalizujący swoje działania - autobiografia naukowa, próbująca obiektywizować swoje działania - bazowanie na dokumentach opowiadanych – antropologowie Metoda biograficzna (inaczej metoda dokumentów osobistych) należy do metod badań jakościowych. Tradycyjnie rozumie się przez nią analizę pamiętników, wspomnień, czy innych dokumentów o charakterze osobistym (włącza się w to również nagrania). Materiały biograficzne opisują prywatny stosunek autora do przedstawianej przez niego rzeczywistości, odwołują się więc do subiektywnej perspektywy osoby badanej. Jednym z twórców i propagatorów metody biograficznej był Florian Znaniecki. W swoim głośnym dziele Chłop polski w Europie i Ameryce, napisanym razem z Williamem Thomasem, poddał analizie sytuację polskich imigrantów w Stanach Zjednoczonych. Później metodę biograficzną wykorzystali z dobrym skutkiem także jego uczniowie Józef Chałasiński (Młode pokolenie chłopów) i Jan Szczepański (Metoda biograficzna). Przez dokumenty osobiste rozumie się pisemne wypowiedzi osób, w których obok relacjonowania sytuacji społecznych, wyrażają swoje opinie o tych sytuacjach. Ich nieodłączną cechę stanowi to, że zostały osobiście napisane przez autora wypowiedzi. Ponadto treść takich dokumentów koncentruje się na przeżyciach wewnętrznych autora w związku z opisanymi wydarzeniami i została całkowicie ukształtowana przez niego. Do dokumentów osobistych zalicza się: pamiętniki, listy, autobiografie, dzienniki, wspomnienia dotyczące określonego zdarzenia, zapisy spontanicznych refleksji na jakiś wątek merytoryczny itp. (por. Sołoma 2002: 204). 5.Dane zastane a dane wywołane w badaniach socjologii jakościowej : 31 Dane zastane i wywołane: - zastane - badacz już je zastaje - wywołane - badacz sam je zbiera za pomocą narzędzi badawczych Dane zastane to wszelkiego rodzaju dokumenty materiały statystyczne i demograficzne, sprawozdania urzędowe, kroniki, księgi parafialne. Wśród danych zastanych, które może wykorzystać badacz są dokumenty osobiste, takie jak listy, dzienniki, pamiętniki, autobiografie- opisujące pewne wydarzenia z punktu widzenia ich uczestników a nie tylko z pozycji zewnętrznego obserwatora. Badacz stosujący metodę dokumentów osobistych musi pamiętać o subiektywności opisującego, o tym, że przedstawione przez niego wydarzenia i informacje są selektywne, najcześciej pisze się o tym co jest najważniejsze . Dane zastane pierwotne i wtórne a) dane zastane pierwotne- np. protokół z zebrania rady gminy pisany przez bezpośredniego uczestnika; obserwacja prosta (zapiski z obserwacji!), ślady fizyczne (pomiar erozji i przyrostu) b) dane zastane wtórne- powstałe na bazie innych źródeł np. dane archiwalne, statystyki urzędowe Dane wywoływane są z kolei zainspirowane przez badacza w celu dotarcia i zebrania danych poprzez ankietę, obserwację, wywiad czy eksperyment. 2. Faza gromadzenia danych socjologicznych w badaniach jakościowych Badanie jakościowe jest próbą uchwycenia głęboko ukrytego sensu. Faza gromadzenia danych uzależniona jest od wybranej metody i narzędzia badawczego.  Obserwacja- ustalenie celu i przedmiotu obserwacji; wybór sytuacji w której będzie dokonywana obserwacja (czas i miejsce), dyspozycje do obserwacji – lista rzeczy na które trzeba zwrócić szczególną uwagę podczas obserwacji  Przemyślenie sposobów zachowywania się obserwatorów w danej sytuacji, czy to obserwacja jawna czy ukryta, trzeba myśleć też gdzie i jak zrobić notatki z obserwacji, trzeba też przygotować sobie sprzęt np. aparat fot.  Wywiad: określenie celu, wyodrębnienie pytań problemowych, wybór rozmówców, określenie czasu i miejsca przeprowadzania wywiadów i warunków w jakich wywiad powinien być przeprowadzany: nie powinno to być w obecności osób trzecich  Dyspozycje do wywiadu, podzielona na sekcje, zapisanie pytań które powinno się zadać  Zaaranżować spotkanie, stworzyć tam dobrą atmosferę i kulturalnie zakończyć - rejestracja danych z użyciem dyktafonu – za zgodą badanego, usunąć sprzęt z pola widzenia - sporządzania notatek na bieżąco, uzupełniać „na gorąco” - trzeba zapamiętać jak najwięcej gdy nie można notować ani nagrywać  Badania monograficzne- w tym badaniu terenowym badacz przez dłuższy czas musi być w terenie i osobiście prowadzi pracę badawczą. Ponieważ obiekt badań jest niejednorodny i wewnętrznie złożony to konieczne jest zastosowanie różnych technik zbierania i gromadzenia danych  Gromadzenie danych zastanych – metryki, listy, dane urzędowe, ustawy, dane archiwalne, prasa, książki telefoniczne  Badacz może uzyskać też niestandaryzowane pisemne wypowiedzi- np. prosi o napisanie przez określony czas wypracowania na jakiś temat, albo ludzie piszą dzienniki na zamówienie badacza ( na bieżąco i szczegółowo 32 Można wyróżnić naturalizm ontologiczny i metodologiczny. Naturalizm ontologiczny zakłada, że społeczeństwo ludzkie mieści się w tej samej sferze zjawisk, co środowisko naturalne, a prawa rządzące obiema rzeczywistościami są takie same. Naturalizm metodologiczny natomiast jest poglądem zgodnie z którym zarówno świat przyrody jak i świat społeczności ludzkiej bada się takimi samymi metodami. Naturalizm; szkoła chicagowska- stara tradycja badań jakościowych. Pierwsi badacze terenowi działali zgodnie z założeniem, że rzeczywistość społeczna jest na zewnątrz i badacze mogą ją naturalnie obserwować i opisywać taką jaka jest naprawdę. *Antynaturalizm: Kierunek w filozofii nauki przeciwstawny naturalizmowi, postulujący epistemologiczną i metodologiczną odmien- ność nauk społecznych i humanistycznych w stosunku do nauk przyrodniczych; odmienność ta ma wynikać z innego typu poznania w pierwszych, a innego w drugich. W naukach społecznych i humanistycznych nie jest możliwe formułowanie praw i teorii tego rodzaju, co w naukach przyrodniczych, nie jest też w nich możliwa wiedza równie obiektywna jak ta, która dotyczy zjawisk przyrodniczych. Wiąże się to m. in. z występowaniem wartości i znaczeń (przypisywanych np. czynom ludzkim, dziełom sztuki, procesom historycznym) jako cech zjawisk badanych przez nauki humanistyczne, toteż uważa się, że ta sfera rzeczywistości jest dostępna tylko poznaniu o charakterze intuicyjnym. Główni przedstawiciele tego kierunku: W. Dilthey, E. Spranger, E. Cassirer, M. Weber. Do teorii humanistycz- nych realizujących postulaty antynaturalizmu należy m. in. tzw. socjologia rozumiejąca (F. W. Znaniecki), a także historyzm hermeneutyczny, tzn. rozumiejąca interpretacja zjawisk kulturowych jako elementów całościowych struktur historycznych (E. Troeltsch). W orientacji antynaturalistycznej (antypozytywistycznej) wychodzi się z założenia, że przedmiot badań nauk społecznych (w tym socjologii) jest odmienny niż przedmiot zainteresowań nauk przyrodniczych i dlatego nauki te powinny dążyć do wypracowania swoistych sposobów i metod badawczych. Przedmiotem nauk społecznych jest człowiek, zbiorowości społeczne i ich wytwory, dlatego pojawia się trudność oddzielenia przedmiotu poznania od podmiotu ale też są nowe możliwości, ponieważ ludzie są obdarzeni świadomością, mogą się porozumiewać. Wobec tego realna staje się możliwość dotarcia do poglądów, opinii stanów psychicznych i emocjonalnych badanego. Dąży się nie tyle do wyjaśnienia ile ROZUMIENIA. – a tego typu podejście jest wykluczone w sferze nauk przyrodniczych. Spór między naturalizmem i antynat. : wyjaśnienie vs. Rozumienie. Świata społecznego nie da się badać jak świata rzeczy. Tylko człowiek posługuje się anstrakcyjnym systemem znaków i symboli. 8.Specyfika pierwszego i drugiego przełomu antypozytywistycznego w socjologii: Przełom antypozytywistyczny - ruch intelektualny, powstały na przełomie XIX i XX wieku w Europie. Dotyczył wszystkich nauk humanistycznych, np. teorii literatury, socjologii, historii itp. Przełom antypozytywistyczny rozpoczęli przedstawiciele nauk ścisłych. Przejawiał się on w zakwestionowaniu metodologii badań nauk pozytywistycznych oraz zachwianiu pewności z owych nauk wyrosłych. Przełom antypozytywistyczny zapoczątkował Max Weber – ogłosił odrębność socjologii od nauk przyrodniczych. Przedmiotem socjologii jest ludzkie działanie. Przyczyny antypozytywistycznego przełomu w socjologii Koniec wieku IX- dokonywał się wówczas przełom antypozytywistyczny, którego twórcy wystąpili przeciwko ideom scjentyzmu (który głosił, że prawdziwą i w pełni uzasadnioną wiedzę o rzeczywistości dostarczają jedynie nauki przyrodnicze). Przełom antypozytywistyczny nastąpił w Niemczech, gdzie była silna filozofia romantyczna. Podczas gdy pozytywizm patrzył z lotu ptaka, to antypozytywizm uwrażliwiał na szczegół i konkret, szukał lokalnego kolorytu, fascynował się tym co niezwykłe, tajemnicze, uczuciowe, głosił kult indywidualności. Anty pozytywizm- pogląd o konieczności wypracowania w naukach społecznych zupełnie swoistych procedur i metod badawczych, odmiennych od tych, które stosują nauki przyrodnicze Spór pokoleń- młode pokolenie na poprzednie patrzyło z brakiem zaufania Kryzys wartości pozytywistycznych 35 Pierwszy przełom: 2połowa XIX wieku, Dilthey, Tonnies, Rickert, Simmel, Weber – te postaci i ich twórczość zapoczątkowały przełom.  świata społecznego nie można badać tak jak rzeczy; bo: - człowiek posługuje się znakami i symbolami - rola naszych stanów wewnętrznych - obserwacja, przyrodnicze widzenie rzeczywistości może być tylko pierwszym krokiem ale najważniejsze jest rozumienie, odpowiadanie na pytanie Dlaczego? - najważniejsze jest ROZUMIENIE, pytać nie tylko jak ale i dlaczego- należy wejść w sytuację badanego, zrozumieć jego motywy Wg Diltheya rozumienie to potrzeba współodczuwania- empatia Stanowiska antypozytywistyczne : Historyzm- stanowisko metodologiczne w naukach humanistycznych. Zalecające badanie zjawisk społecznych wytworów kultury (powstanie, rozwój, upadek) na tle ogólnego procesu dziejowego . w historyzmie liczy się kontekst i położenie w czasie i przestrzeni.  Każde zjawisko życiowe w różnych epokach przybiera indywidualną postać  Żadne zjawisko, czy fakt społeczny nie jest izolowany, lecz umiejscowiony w całości  Celem badania jest wyczucie niepowtarzalności zjawiska społecznego  Nie ma nieuprzedzonych obserwatorów, historyzm nie walczy z tym co ludzkie (uprzedzenia, namiętności)  Epoka powoduje co i jak piszemy  Historię wytworzyły jednostki, które są podobne do nas, dlatego badanie historii polega na rozumieniu, które wymaga intuicji  Historyzm woli mówić ŚWIATOPOGLĄD zamiast wiedza, nie ma wiedzy historycznej społecznej bez wartościowania, dlatego jest to światopogląd, w światopoglądzie nie ma pojęcia prawdy, nie może być on prawdziwy lub fałszywy Dilthey o faktach przyrodniczych i społecznych  Fakty społeczne nie nadają się do poznania w sposób przyrodniczy  Wyodrębnił nauki o przyrodzie i nauki o duchu (o duchu obejmowały historię, ekonomię, prawo, sztukę itp.)  Fakty przyrodnicze dane są jedynie od zewnątrz  Według Dilthey’ a przyroda jest dla nas czymś obcym, a tylko świat społeczny, historyczny, jest naszym światem wewnętrznym wobec tego muszą być różne metody badania  Fakty społeczne są wewnętrzne, dotyczą społeczeństwa  Błędem jest przenoszenie metodologii nauk przyrodniczych na humanistyczne, bo nie uwzględnia całej sfery norm, wartości, tradycji, obyczajów itd. Dilthey’ a koncepcja rozumienia jako metody poznania w naukach o duchu. Rozumienie psychologiczne i hermeneutyczne. Rozumienie to najważniejsze narzędzie poznania w naukach o duchu. Jest procedurą ujawniania, co kryje się pod obserwowalną powierzchnią zjawisk- procedurą docierania do wnętrza. Wyróżnia się rozumienie psychologiczne i hermeneutyczne. Rozumienie psychologiczne- postawienie się na miejscu drugiej osoby, przeżycie w wyobraźni tego, co ktoś przeżywał w rzeczywistości, odgadując w ten sposób znaczenie obserwowanego z zewnątrz zachowania drugiego człowieka. Ponieważ psychika ludzka ma pewne cechy uniwersalne możemy wnioskować o stanach psychicznych innych ludzi niemalże jak o pewniakach Ale podlegające rozumieniu ekspresje życia czasami wymagają wykorzystania szerszej wiedzy pozapsychologicznej, np. umieszczenie w ramach szerszej całości, np. kultury. Chodzi tu o poznanie takich całości jak dzieło, epoka, kultura. Rozumienie hermeneutyczne to zatem wiedza, którą zawdzięczamy naukom humanistycznym, np. jeśli chcę zrozumieć zjawisko kulturalne czy dzieło, muszą mieć jeszcze jakąś wiedzę o epoce. Żeby zaś poznać epokę trzeba zrozumieć poszczególne dzieła. Ekspresja, przeżywanie, rozumienie- sens podstawowych pojęć koncepcji Dilthey’ a Przeżywanie- pierwsza naturalna i spontaniczna reakcja człowieka na otaczającą rzeczywistość. Dzięki temu budujemy światy własne i wybieramy sobie to co chcemy, coś wchłaniamy, coś wytrącamy. Przeżycia selekcjonują rzeczy, wartości, ludzi, którzy nas otaczają i tworzy się dzięki temu własny świat. Na przeżycia składa się przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Przeżycia są pasywne. Aktywne są natomiast ekspresję, czyli wytwory świata duchowego, świata wartości. Rozumienie to metoda poznania. Obserwacja nie jest wystarczająca. Trzeba na wytwory dostrzec wartości, które się za nimi kryją. Rozumienie- odczytywanie, odkrycie, sens intencji. Socjologia humanistyczna – Weber 36 Koncepcja rozumienia M. Webera Weber tworzy socjologię rozumiejącą. Rozumienie jest sposobem badania, ale odrzuca takie, jakie może dać psychologia (antypsychologizm). Weberowi chodzi o rozumienie motywacji Rodzaje rozumienia: 1. Bezpośrednie- kiedy sens działań ludzkich da się łatwo poznać, np. dlaczego ktoś płacz?- bo umarł jego bliski 2. Pośrednie- wyjaśniające, motywacyjne Rozumienie miało wyjaśnić nie tylko to co jednostka robi, ale i przyczyny jej działania, bez zagłębiania się w psychologię. Weber jest jej przeciwnikiem- antypsychologistą (ale badanie motywów bez psychologii jest niewykonalne- wada socjologii Webera) Należy wziąć pod uwagę, że  Świadome motywy mogą ukrywać motywy rzeczywiste  Podmiot badany może znajdować się pod wpływem nie jednego, a wielu motywów, w tym motywów sprzecznych  Podmiot i obserwator mogą zupełnie odmiennie postrzegać tą samą sytuację Weber zakłada , że generalnie nasze motywy są racjonale (ale gdyby tak naprawdę było, to nasze zachowania dałoby się przewidzieć, bo zachowań racjonalnych jest bardzo mało- a nie da się przewidzieć) Kulturalizm (Znaniecki) -- poszukać w hmsie Współczynnik humanistyczny Drugi przełom antypozytywistyczny lata 60.XX wieku- Ameryka, lata 80. XX wieku- Polska  Opóźniona recepcja Webera, zanegowano pozytywne myślenie w socjologii amerykańskiej, zwrócono uwagę na realne, codzienne życie, stad socjologia życia codziennego, zwrócono się ku miękkim metodom badań - interakcjonizm symboliczny- najważniejsza amerykańska teoria psychospołeczna, która koncentruje się na pytaniu o sposoby pojawiania się znaczeń w wyniku interakcji (Mead, Blumer) Głównym przedmiotem jej zainteresowań, jest analiza znaczeń w życiu codziennym, oparta na wnikliwej obserwacji i bliskim oswojeniu się z badanym zjawiskiem, co stanowi podstawę interpretacji ukrytych form interakcji ludzkich. Teoria ta pozostawała pod silnym wpływem pragmatyzmu, tradycji szkoły chicagowskiej oraz pism filozoficznych G.H. Meada. W tej teorii występują cztery podstawowe wątki. Po pierwsze stara się ona pokazać, że istoty ludzkie wyróżniają się ze świata zwierząt przez posługiwanie się symbolami. Właśnie dzięki temu jako jedyne ze wszystkich zwierząt są zdolne do wytwarzania kultury i przekazywania wielowątkowej tradycji. Interakcjoniści zawsze interesowali się badaniami nadawania przez ludzi znaczeń swym ciałom , uczuciom, jaźni, biografii, sytuacjom, w których toczy się ich życie. Wykorzystują więc strategie badawcze umożliwiające badaczowi dostęp do symboli i znaczeń. Z tego powodu można mówić o wyraźnym pokrewieństwie interakcjonizmu symbolicznego z semiologią, ale w przeciwieństwie do pewnych analiz semiologicznych , których celem jest określenie struktury języka, interakcjoniści bardziej interesują się sposobami bezustannego powstawania znaczenia, jego płynnością, wieloznacznością i osadzeniem w kontekście. To prowadzi do drugiego wątku: procesu i powstawania. Dla interakcjonisty świat społeczny jest dynamiczną i dialektyczną siecią, konkretne sytuacje są zawsze spotkaniem o zmiennych rezultatach, a życie i biografie podlegają bezustannie procesowi przemieszczania się i stawania., nigdy nie są ustalone i niezmienne. Uwaga tej teorii nie skupia się na sztywnych strukturach, ale na strumieniu działań, związanych z nimi rozstrzygnięć i wyników. Trzecim kierunkiem zainteresowań interakcjonizmu symbolicznego jest ukazywanie świata społecznego jako ze swej istoty interakcyjnego. Z tego punktu widzenia nie istnieje nic takiego jak samotna jednostka: ludzie bowiem są zawsze powiązani z „innymi”. Najbardziej podstawową jednostką analizy interakcjonistycznej jest jaźń; kategoria ta uwydatnia wagę sposobów zachowania, dzięki którym ludzie mogą zacząć widzieć siebie samych jako przedmioty i dzięki którym przyjmują rolę innych w trakcie procesu stawania się w roli. Czwarty z wątków wywodzi się z twórczości G. Simmla. Interakcjoniści starają się wejrzeć poniżej poziomu symboli, procesów i interakcji, aby określić leżące u ich podstaw wzory czy formy życia społecznego; poszukują „źródłowych procesów społecznych”. Tym samym więc badając doświadczenia życiowe lekarzy, muzyków, członków zespołu tanecznego, narkomanów i osób umierających mogą odkryć w działaniach tych pozornie zgoła odmiennych grup istnienie wspólnych procesów.  W toku działania jednostka interpretuje sytuacje w jakiej działanie się odbywa  Zakłada się , że rzeczywistość społeczna wyłania się z interakcji – oddziaływań wzajemnych między jednostkami i zbiorowościami, kształtowanych przez znaczenie komunikowane przez symbole FENOMENOLOGIA- (Husserl) – systematyczna analiza świadomości. Ta ostatnia jest jedynym fenomenem, którego możemy być pewni. Zakłada się, że całe nasze doświadczenie świata konstytuuje się w świadomości i poprzez nią. Aby prześledzić ten proces konstytucji musimy zawiesić to co wiemy o świecie i odpowiedzieć na pytanie jak, za pomocą jakich procesów ta wiedza powstaje. Procedura ta znana jest jako wzięcie w nawias lub redukcja fenomenologiczna. ?? oparcie rozumowania na intuicji (ogląd intuicyjny fenomenu dokonywany przez świadomość) ETNOMETODOLOGIA - (Garfinkel) Etno- odnosi się do dostępności dla członka zbiorowości zdroworozsądkowej wiedzy na temat jego społeczeństwa - zwrot lingwistyczny- w stronę języka, który ciągle razem tworzymy i bezustannie odtwarzamy 37