Historia Polski - Notatki - Historia - Część 1, Notatki z Historia

Pobierz Historia Polski - Notatki - Historia - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! 17 odzyskaną od Brandenburgii wschodnią część Nowej Marchii. Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r. Kaźko nie wysunął jednak pretensji do tronu polskiego. Rządy Andegawenów i panowanie Władysława Jagiełły Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r., zgodnie z wcześniejszymi układami z Węgrami z 1339 i 1355 r., tron polski objął Ludwik Węgierski. W 1374 r. wydał on w Koszycach przywilej dla szlachty polskiej, zgodnie z którym w zamian za uznanie praw córek Ludwika do tronu polskiego majątki szlacheckie zwolnione zostały od obciążeń na rzecz państwa, z wyjątkiem poradlnego (danina od gospodarstwa) w wysokości 2 groszy z łanu kmiecego rocznie. Król przyrzekł też nadawać urzędy ziemskie szlachcie z tej ziemi, w której wakuje dany urząd. Szlachta zobowiązana była odtąd do nieodpłatnej służby wojskowej tylko w granicach państwa. Za straty poniesione poza nimi miało być wypłacane jej odszkodowanie. W 1381 r. Ludwik wydał przywilej dla duchowieństwa. Odtąd także powinności podatkowe tego stanu zostały ograniczone do poradlnego w wysokości 2, a w przypadku klasztorów - 4 groszy z łanu chłopskiego rocznie. Po śmierci Ludwika w 1382 r. rozpoczęło się Polsce trwające dwa lata bezkrólewie. Szlachta odrzuciła bowiem kandydaturę córki zmarłego króla Marii. Na zjeździe stanów w Radomsku (1382) zgodzono się jednak na objęcie tronu przez młodszą córkę Ludwika, Jadwigę. Panowała ona w latach 1384-86 jako król Polski (a więc suwerenny władca, nie zaś tylko małżonka monarchy, jak w przypadku innych królowych). Możni małopolscy uniemożliwili zawarcie przez Jadwigę małżeństwa z Wilhelmem Habsburgiem (1385) i na męża wybrali jej wielkiego księcia Litwy Jagiełłę. W 1385 r. został zawarty układ polsko-litewski w Krewie. Na jego mocy, w zamian za małżeństwo z Jadwigą i tron polski Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest wraz z całą Litwą, przyłączyć swój kraj do Polski (użyto łacińskiego terminu applicare, który można odczytywać zarówno jako połączyć jak i wcielić), odzyskać ziemie przez Polskę utracone oraz potwierdzić przywileje szlachty. Postanowienia te zatwierdził rok później (1386) zjazd szlachty w Lublinie. Po chrzcie w Krakowie, w czasie którego książę przyjął imię Władysław, odbył się jego ślub z Jadwigą i koronacja na króla Polski. Jagiełło potwierdził też przywileje szlachty polskiej. 18 Po objęciu tronu polskiego, na którym zasiadał do 1434 r., Władysław Jagiełło rozpoczął chrystianizację Litwy, opierając się na duchowieństwie polskim. W Wilnie utworzone zostało biskupstwo podległe metropolii w Gnieźnie. W latach 1390-95 miał miejsce konflikt między Jagiełłą, a jego stryjecznym bratem Witoldem. Ten ostatni, niezadowolony z pozycji księcia dzielnicowego, jaką została mu narzucona w wyniku unii, a także z relacji pomiędzy Polską a Litwą ustalonej w Krewie, w 1391 r. zawarł skierowane przeciw Jagielle przymierze z Krzyżakami. Aby temu przeciwdziałać Jagiełło zdecydował się na pewne ustępstwa względem Witolda. Ugoda w Ostrowie Lubelskim, jaką zawarli w 1392 r. stanowiła, iż Witold zostanie namiestnikiem w Wielkim Księstwie Litewskim, zaś Litwa zachowa odrębność od Polski (władca zwierzchni miał być wspólny dla obu państw). Witold nie zrezygnował jednak z pełnej suwerenności Litwy. Prowadził też samodzielnie ekspansję na Rusi. Od 1396 r. ponownie współpracował z Krzyżakami, zawierając z nimi w 1399 r. układ na wyspie Salin na Niemnie, mocą którego Zakon otrzymał Żmudź. Chociaż bojarzy litewscy obwołali Witolda suwerennym władcą, wojna z Tatarami i klęska jego wojsk nad Worsklą zmusiła go do odnowienia w 1401 r. W Wilnie i Radomiu unii polsko-litewskiej. Litwa miała być odtąd samodzielnym państwem z dożywotnio panującym wielkim księciem Witoldem, pozostającym jednak pod zwierzchnią władzą Jagiełły. Gdy na Żmudzi wybuchło powstanie przeciw Krzyżakom; pretensje do tronu wielkoksiążęcego zgłosił najmłodszy brat Jagiełły - Świdrygiełło, który nawiązał współpracę z zakonem. Konflikt o władzę zakończył w 1404 r. pokój w Racążu pomiędzy Polską i Litwą a Krzyżakami, w którym zostały potwierdzone warunki traktatów kaliskiego (1343) i salińskiego (1398). Świdrygiełło powrócił do Wilna. W 1409 r. wybuchło na Żmudzi kolejne powstanie, zaś Krzyżacy najechali ziemię dobrzyńską. Wydarzenia te rozpoczęły Wielka wojna Polski i Litwy z Krzyżakami, trwającą w latach 1409- 11. Sojusznikiem zakonu był w niej cesarz Zygmunt Luksemburski, który nie udzielił mu jednak bezpośredniej pomocy militarnej. W 1410 r. pod Grunwaldem, w konfrontacji z połączonymi siłami polsko-litewskimi, Krzyżacy ponieśli druzgocącą klęskę. (W bitwie tej poległ wielki mistrz i ogromna większość starszyzny zakonnej.) Polakom nie udało się jednak w pełni wykorzystać zwycięstwa, a przede wszystkim zdobyć krzyżackiej stolicy - Malborka. Po jeszcze jednej zwycięskiej dla Polski bitwie pod Koronowem, w 1411 r. został zawarty pokój w Toruniu. Litwa odzyskała Żmudź na czas życia Witolda i Jagiełły, zaś Polska zachowała ziemię 21 najpotężniejszych dynastii europejskich. W 1471 r. Władysław, syn Kazimierza Jagiellończyka objął panowanie w Czechach. O tamtejszy tron musiał jednak stoczyć wojnę z królem Węgier Maciejem Korwinem. Na mocy kończącego ją pokoju w Ołomuńcu (1479) Władysław odstąpił Maciejowi w dożywocie Morawy, Śląsk i Łużyce. Po śmierci Macieja Korwina w 1490 r. Władysław Jagiellończyk został wybrany również królem Węgier. W Polsce natomiast, po śmierci Kazimierza Jagiellończyka w 1492 r. tron objął jego drugi syn Jan I Olbracht, który panował do 1501 r. W 1496 r. wydał on statut piotrkowski, który przyznawał szlachcie wyłączny dostęp do wyższych godności kościelnych i ograniczał prawa miast i chłopów. W zamian szlachta zgodziła się opodatkować na rzecz planowanej przez króla wojny, mającej pomścić klęskę warneńską z 1444 r. Podjęta w 1497 r. wyprawa przeciw hospodarowi mołdawskiemu Stefanowi zakończyła się jednak całkowitą katastrofą w Bukowinie. (Stąd wzięło się powiedzenie "za króla Olbrachta wyginęła szlachta"). Prawo, ustrój i kultura w późnośredniowiecznej Polsce Począwszy od czasów Kazimierza Wielkiego zaczęto używać określenia Korona Królestwa Polskiego, które odzwierciedlało przejście od państwa patrymonialnego do państwa instytucjonalnego. Korona, czyli państwo, była postrzegana jako niezależna od osoby konkretnego władcy. Unia z Litwą zawarta w 1385 r. przewidywała włączenie Wielkiego Księstwa do Korony Królestwa. Ten zamiar nie został jednak urzeczywistniony, a Litwa pozostała odrębnym państwem, połączonym z Królestwem jedynie unią personalną. Natomiast w 1454 inkorporowana została do Korony część Prus (Prusy Królewskie), jednak z zachowaniem swej odrębności ustrojowej. Wraz z wymarciem dynastii Piastów tron polski z dziedzicznego stał się de facto elekcyjnym. Gospodarczą podstawą władzy królewskiej były wówczas głównie regale solne i domena ziemska. W czasach pierwszych Jagiellonów znaczna część tej domeny została jednak zastawiona możnowładcom w zamian za pożyczki. W zarządzaniu państwem obok króla coraz większą rolę odgrywała powołana przez niego rada królewska, w której skład wchodzili wysocy dostojnicy. Obok niej od pierwszej połowy XV w. istniały różnego rodzaju zjazdy stanu szlacheckiego - ogólnopaństwowe, prowincjonalne i ziemskie (sejmiki). W końcu XV w. Z rady wykształciła się wyższa izba parlamentu (sejmu) - senat. Izba niższa - poselska - 22 składała się natomiast z delegatów szlacheckich wybieranych na sejmikach. Do najwyższych urzędników państwowych należeli w późnośredniowiecznej Polsce m.in.: kanclerz i podkanclerzy Królestwa, podskarbi koronny, podskarbi nadworny oraz marszałek dworu. Podstawę administracji centralnej stanowili zaś starostowie. W drugiej połowie XV w. urząd ten upodobnił się jednak do urzędów ziemskich (wywodzących się z epoki dzielnicowej), przez co starosta stał się reprezentantem lokalnej szlachty. Około połowy XIV w. Kazimierz Wielki przeprowadził kodyfikację prawa ziemskiego. Opracowane zostały jego dwie redakcje - dla Małopolski i Wielkopolski. W Polsce używano wówczas także Weichbildu magdeburskiego - czyli kodyfikacji prawa miejskiego z XIII-XIV w. Ogromną rolę w rozwoju prawa niemieckiego w Polsce odegrało orzecznictwo instancji odwoławczych, powołanych przez Kazimierza Wielkiego - wyższego sądu prawa niemieckiego oraz sądu sześciu miast. Schyłek średniowiecza przyniósł w Polsce istotne przeobrażenia społeczne. Na przestrzeni XIV- XV w. szlachta stała się stanem dominującym. Utrwaliła się przy tym zasada, że do stanu szlacheckiego można było wejść jedynie przez urodzenie. Szlachta była zróżnicowana ekonomicznie (możnowładztwo, szlachta średnia i drobna), ale równa wobec prawa. Przywileje stanowe gwarantowały jej wynagrodzenie podczas wypraw poza granice kraju, zwolnienie dóbr od świadczeń na rzecz państwa - oprócz poradlnego - nietykalność majątkową i osobistą. Król musi otrzymać jej zgodę na zwołanie pospolitego ruszenia lub wprowadzenie nowych podatków. Aktywność polityczna szlachty wyrażała się na forum zjazdów generalnych (potem sejmów) i sejmików ziemskich. Obok wspólnot rodowych kształtowały się terytorialne (ziemskie) wspólnoty szlachty. Miasta w zjednoczonym państwie polskim nie wykształciły natomiast swojej reprezentacji stanowej (z wyjątkiem Prus Królewskich). Od XV w. rozwijało się szlacheckie ustawodawstwo antymiejskie. Pojawiały się też pierwsze próby ograniczenia przez szlachtę osobistych i rzeczowych uprawnień ludności wiejskiej. Szlachta wykupywała majątki sołtysie i włączała je do swoich dóbr. Unia z Litwą otworzyła nowe perspektywy dla działalności Kościoła katolickiego. Na obszarze litewsko-ruskim zbudowana została od podstaw administracja kościelna obejmując dwa biskupstwa litewskie podporządkowane arcybiskupstwu w Gnieźnie oraz 7 biskupstw na Rusi podległych metropolii w Haliczu (od 1375, przeniesionej rychło, bo już w 1417 r. do Lwowa). 23 Duchowieństwo ruskie korzystało z takich samych praw jak katolickie. W XIV-XV w. ukształtowała się ostatecznie sieć archidiakonatów, dekanatów i parafii. Powstały też liczne klasztory, zwłaszcza mendykantów; w 1382 r. został ufundowany klasztor paulinów na Jasnej Górze. Od czasów Kazimierza Wielkiego o obsadzie biskupstw (poza Warmią).decydowali królowie. Kościół był drugim po królu posiadaczem ziemskim w państwie. Wywoływało to zawiść szlachty, która ze swej strony dążyła do zmonopolizowania obsady dochodowych stanowisk kościelnych. Efektem tego były liczne spory o dziesięciny, wolność podatkową duchowieństwa i sądownictwo kościelne nad osobami świeckimi w kwestiach kościelnych. W późnym średniowieczu na ziemiach polskich nastąpił rozwój kultury i sztuki. Upowszechniło się szkolnictwo parafialne, głownie w miastach. W 1364 r. Kazimierz Wielki założył w Krakowie uniwersytet, odnowiony następnie przez Władysława Jagiełłę (1400). W XV w. uniwersytet ten stał się ważnym środkowoeuropejskim ośrodkiem. naukowym (teologia, teoria koncyliaryzmu, prawo narodów). Obok dworów królewskiego i możnowładczych, a także dworu biskupów krakowskich i arcybiskupa lwowskiego, ważnymi ośrodkami kultury stały się miasta. Rozwijało się piśmiennictwo w języku polskim, zarówno religijne (Rozmyślania przemyskie, przekłady Biblii) jak i świeckie (Statuty Kazimierza Wielkiego). W dziedzinie ówczesnej historiografii na czoło wysuwają się dzieła Jana Długosza (Roczniki, Liber beneficiorum, katalogi biskupów). Ówczesną architekturę gotycką reprezentują przede wszystkim budowle sakralne (katedry na Wawelu i w Gnieźnie), zamki królewskie (Będzin, Lelów, Czorsztyn i in.) i prywatne (Dębno, Oporów, Pińczów). W rzeźbie późnogotyckiej na czoło wysuwa się twórczoś Wita Stwosza. Rządy ostatnich Jagiellonów Aleksander Jagiellończyk, który panował na Litwie od śmierci swego ojca Kazimierza Jagiellończyka (1492), w 1501 r., po śmierci swego brata Jana Olbrachta, objął władzę również w Polsce. Aby kontynuować przedłużającą się wojnę z Moskwą, zdecydował się on odnowić unię polsko-litewską, która od 1492 r. faktycznie nie istniała. W oczekiwaniu na koronację w 1501 r. Aleksander podpisał uzgodniony w Mielniku przez senatorów Królestwa i członków Rady litewskiej dokument (przywilej mielnicki) oddający im rozległą władzę. Te roszczenia 26 obejmował on jednak Moskwy. W polityce wewnętrznej Zygmunt August od 1562 r. opowiadał się po stronie ruchu egzekucyjnego. W 1562/63 r. sejm piotrkowski rozpoczął realizację postulatów ruchu egzekucyjnego, przeprowadzając m.in. uzdrowienie skarbu. Miał się on odtąd opierać na ziemskich dobrach Korony, które miały być wydzierżawiane dożywotnio osobom zasłużonym. Zasady podziału dochodów z królewszczyzn ustalono w sposób następujący: 20% dochodu otrzymywał dzierżawca, 20% - (czyli tzw. kwarta) - miało trafiać do skarbu Rzeczypospolitej na utrzymanie wojska broniącego kresów południowo-wschodnich (stąd potocznie nazywano to wojsko kwarcianym), zaś 60% przypadało dla monarchy. W praktyce, poza kwartą, całość dochodów pozostawała jednak w kieszeniach dzierżawców. Restytucja domeny królewskiej wymagała konfiskaty bezprawnych zastawów (dokonanych po 1504 r.). Sejm zgodził się na uchwalanie w uzasadnionych przypadkach podatków nadzwyczajnych. W kwestiach ustrojowych ruch egzekucyjny postulował m.in. silniejszą integrację ziem wchodzących w skład Rzeczypospolitej: W 1569 r. nastąpiło włączenie do Korony Podlasia, Ukrainy i Podola oraz ograniczenie swobód Prus Królewskich. Nową formę nadano też związkowi Korony z Litwą. Unia lubelska zmieniała istniejącą wcześniej unię personalną w unię realną. Poza wspólnym władcą, Korona i Wielkie Księstwo miały odtąd wspólny sejm, monetę i politykę zagraniczną. Zachowano natomiast odrębność wojskową, skarbową oraz administracyjną. Reformacja w Polsce Nauki Marcina Lutra dotarły do Polski dość wcześnie, szczególnie zaś do zamieszkanych przez Niemców miast. Panujący wówczas w Rzeczpospolitej Zygmunt Stary odnosił się on do idei reformacyjnej niechętnie. W 1520 r. wydał on pierwszy z licznych zakazów przyjmowania nowej wiary, które jednak nie były egzekwowane. Jego następca Zygmunt August nie sprzeciwiał się natomiast szerzeniu się reformacji. Na jego stanowisko wpłynęła rosnąca popularność wyznań reformowanych wśród szlachty oraz liczna obecność różnowierców w izbie poselskiej i senacie. Prawną gwarancję tolerancji religijnej stanowiła zawarta w 1573 r. konfederacja warszawska, której postanowienia włączone zostały do artykułów henrykowskich. W XVI w. głównymi kierunkami reformacji na ziemiach polskich były luteranizm oraz 27 kalwinizm. Pierwszy z nich przyjęty został we Wrocławiu już w 1521 r., a w 1525 r. W Gdańsku. W pozostałych miastach współistniał z innymi wyznaniami, przy czym szczególnie popularny był w Prusach Królewskich. Kalwinizm od połowy XVI w. zdobył sobie natomiast popularność wśród szlachty. Silne jego ośrodki istniały zwłaszcza w Małopolsce i na Litwie. Do Rzeczpospolitej w pierwszej połowie XVI w. przybywali także Bracia Czescy (osiedlając się głównie Wielkopolski), którzy uciekali przed prześladowaniami grożącymi im w Czechach. W 1562 r. nastąpił wśród kalwinistów podział na zbór większy (czyli właściwych kalwinów) i zbór mniejszy (czyli arian-antytrynitarzy, zwanych też Braćmi Polskimi). Arianie nie brali udziału w wojnach, odmawiali też występowania przed sądami i nie obejmowali urzędów. Mimo to niektórzy z nich byli aktywnymi uczestnikami życia politycznego. Najgłośniejszym ośrodkiem ariańskim w Rzeczpospolitej był Raków, gdzie mieściło się gimnazjum (zamknięte w 1638). W 1658 r. arianie zostali wygnanie z Rzeczpospolitej ze względu na sprzyjanie Szwedom w czasie potopu. Z racji kwestionowania dogmatu Trójcy Św. arianie byli ostro krytykowani przez wszystkie wyznania chrześcijańskie. W 1570 r. zawarta została tzw. zgoda sandomierska pomiędzy wyznaniami reformowanymi w Rzeczpospolitej (bez arian). Jej celem było zaprzestanie walk między różnymi odłamami protestantyzmu i przygotowanie gruntu pod ich zjednoczenie. Kultura odrodzenia w Polsce Wpływy odrodzenia dotarły do Polski pod koniec XV w. Powstało wówczas koło literackie skupione wokół arcybiskupa Grzegorza z Sanoka (zm. 1475). Nowe idee przynosili imigranci, m.in. Filippo Buonaccorsi (zwany Kalimachem, zm. 1496) oraz Konrad Celtis (zm. 1508). Przybycie do Polski księżniczki włoskiej Bony Sforzy (1518), która została żona Zygmunta Starego wpłynęło na "italianizację´" dworu królewskiego, skąd wzory kultury renesansowej przenikały na dwory magnatów. Dalsze rozpowszechnienie kultury odrodzenia wiąże się z podróżami Polaków na studia do Włoch i przybywaniem do Polski Włochów, w tym licznych artystów. W 1473 r. powstała pierwsza drukarnia w Krakowie. Do 1600 r. liczba drukarni w Koronie wzrosła do 20. Reformacja sprzyjała tłumaczeniom Pisma Św. W 1551 r. Stanisław 28 Murzynowski dokonał przekładu Nowego Testamentu (luterańska Biblia królewiecka), w 1563 r. powstała kalwińska Biblia brzeska oraz ariańska Biblia nieświeska (przekład Szymona Budnego), zaś w 1599 r. katolicki przekład Biblii autorstwa Jakuba Wujka. W dobie odrodzenia powstawały też w Polsce traktaty o tematyce politycznej. Pisali je m.in.: Andrzej Frycz Modrzewski (O poprawie Rzeczypospolitej - 1577), Stanisław Orzechowski (Quincunx - 1564, Policya - 1566), Marcin Kromer (Polonia - 1575), a także Piotr Skarga (Kazania sejmowe - 1597). Wśród poetów tworzących wówczas w języku polskim należy wymienić: Mikołaja Reja (1505- 69), Jana Kochanowskiego (1530-84; pisał także po łacinie), Szymona Szymonowica (1558- 1629). W początkach XVI w. wiersze po łacinie tworzyli natomiast m.in.: Klemens Janicki (1516-43), oraz biskupi Andrzej Krzycki (1482-1537) i Jan Dantyszek (1485-1548). W 1566 r. Łukasz Górnicki (1527-1603) opublikował Dworzanina polskiego, przedstawiającego ideał ówczesnego humanisty. W XVI w. pisali też historycy Maciej z Miechowa (1457-1523; będący także geografem) i Marcin Bielski (1495-1575), a także astronom i ekonomista Mikołaj Kopernik (1473-1543). Pierwsi architekci włoscy przybyli do Rzeczpospolitej z Węgier. Byli to Franciszek Florentyńczyk oraz Bartłomiej Berecci, którzy przebudowali Wawel (1507-36), wznosząc m.in. Kaplicę Zygmuntowską. Stworzone przez nich na Wawelu wzorce naśladowali następnie architekturze zamków w Baranowie (1591-1606) i Niepołomicach. Przykładem urbanistyki renesansowej jest natomiast Zamość, którego reprezentacyjne centrum powstało dzięki mecenatowi kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Kontrreformacja w Polsce Idee reformy katolickiej dotarły na ziemie polskie niemal natychmiast po zakończeniu soboru trydenckiego. Już w 1564 r. powstało w Braniewie pierwsze w Rzeczypospolitej kolegium jezuickie. W następnych latach liczba jezuitów oraz prowadzonych przez nich szkół średnich szybko rosła, osiągając w połowie XVII w. poziom 50 placówek oświatowych. Jezuici przejawiali aktywność także na prawosławnych ziemiach południowo-wschodnich państwa.Za ich pośrednictwem dotarły tam idee humanizmu (nieobecne w Cerkwi prawosławnej). 31 Pierwsi władcy elekcyjni Po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r., w 1573 r. zebrał się sejm konwokacyjny, który ustalił tryb elekcji nowego władcy. Przyjęto na nim zasadę elekcji viritim, tzn. odbywającej się z udziałem całej szlachty. Zebrana w Warszawie szlachta uchwaliła także konfederację warszawską wprowadzającą tolerancję religijną. Od 4 kwietnia do 11 maja 1573 r. miała miejsce w Warszawie pierwsza wolna elekcja, której efektem był wybór na króla francuskiego księcia Henryka Walezego. Elektowi przedstawiono pacta conventa, czyli konkretne zobowiązania monarchy oraz artykuły henrykowskie - zbiór podstawowych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej (obejmujących swobodę wyznania, wolną elekcję, obowiązek zwoływania sejmu co dwa lata, nadzór nad monarchą reprezentacji stanów w osobie senatorów rezydentów, konieczność konsultowania z sejmem polityki zagranicznej, prawo wypowiedzenia przez szlachtę posłuszeństwa królowi), do których przestrzegania musiał się zobowiązać. W 1574 r., po zaledwie kilku miesiącach królowania, Henryk Walezy uciekł jednak do Francji, gdzie objął po bracie Karolu IX tron i panował do 1589 r. jako Henryk III. Z tej przyczyny w 1575 r. musiała odbyć się druga elekcja. Miała ona charakter rozdwojony, tj. 12 grudnia część szlachty wybrała na niej królem cesarza Maksymiliana Habsburga, zaś 15 grudnia inna część - panującego potem w latach 1576-86 księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego. Ten ostatni objął rządy w trudnym okresie dla Rzeczpospolitej. Trwała wojna ze zbuntowanym Gdańskiem, wojska moskiewskie zaatakowały Inflanty, zaś Tatarzy najechali na Ruś. Po polubownym (sukcesów nie przyniosły bowiem działania wojenne) załagodzeniu konfliktu z Gdańskiem, który zapłacił kontrybucję, ale zachował szerokie przywileje, głównym przedmiotem troski króla stało się powstrzymanie agresywnych zapędów rosnącego w siłę wschodniego sąsiada Rzeczypospolitej. W latach 1577- 82 miała miejsce wojna z Moskwą. Początkowo toczyła się ona na terenie Inflant, po 1579 r. nastąpiło jednak przeniesienie działań wojsk polskich w głąb Rosji. Zdobyty został Połock (1579), Wielkie Łuki (1580). W 1581 r. wojska polskie obległy Psków (1581). Wojnę zakończył w 1582 r. rozejm w Jamie Zapolskim, w którym Moskwa zrezygnowała z Inflant. Tymczasem 32 jednak, wykorzystując konflikt polsko-moskiewski, Szwedzi zajęli całą Estonię i rozpoczęli wojnę z Moskwą (do 1595). W latach 1579-86 Stefan Batory bezskutecznie próbował zorganizować koalicję antyturecką, aby wyzwolić Siedmiogród i Węgry oraz przyłączyć Mołdawię i Wołoszczyznę. Plany te zniweczyła jednak przedwczesna śmierć króla. Dużej aktywności Batorego w polityce zagranicznej towarzyszyła dbałość o wewnętrzne wzmocnienie państwa. W 1578 r. Z jego inicjatywy sejm powołał Trybunały Koronny i Litewski jako instancje apelacyjne, usprawniające działanie sądownictwa. Król zreformował też armię i troszczył się o finanse państwa. Początki panowania Wazów Po śmierci Stefana Batorego, w 1587 r. ponownie doszło do rozdwojonej elekcji - tym razem księcia szwedzkiego Zygmunta Wazy (syna Katarzyny Jagiellonki) i arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Próba objęcia tronu przez tego ostatniego została udaremniona przez Jana Zamoyskiego, który w 1588 r. rozbił pod Byczyną jego wojska. Zwycięstwo to umożliwiło objęcie rządów Zygmuntowi III Wazie, które trwały do 1632 r. Wybór jego osoby uwikłał Rzeczpospolitą w konflikty ze Szwecją, król zabiegał bowiem także o koronę szwedzką. Uzyskał ją wprawdzie po śmierci swego ojca Jana III Wazy w 1592 r., lecz wkrótce utracił, ponieważ protestancka Szwecja nie chciała na swym tronie katolickiego władcy. Jego zbrojna wyprawa do Szwecji (1598) zakończyła się klęską i detronizacją (1599). Podjęta przez Zygmunta III w 1600 r. decyzja o inkorporacji Estonii do Rzeczypospolitej dała początek długotrwałym wojnom polsko-szwedzkim. Ich pierwsza faza przypadła na lata 1600-11. Wojska polsko-litewskie dowodzone przez Jana Karola Chodkiewicza odniosły w niej w 1605 r. świetne zwycięstwo pod Kircholmem, a Rzeczpospolita utrzymała Inflanty. Druga faza wojen (1617-25) miała natomiast przebieg niekorzystny dla Rzeczypospolitej. Utracona została w jej trakcie m.in. Ryga w 1621 r., a Szwedzi opanowali Inflanty aż po Dźwinę. Ten etap zmagań zakończył w 1622 r. rozejm w Mitawie. W 1626 r. nastąpiła szwedzka inwazja na Prusy Królewskie. Mimo polskich zwycięstw w